Portal Orzeczeń

POSTANOWIENIE

Dnia 10 lipca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA w SO Arkadiusz Lisiecki
Sędziowie:	SSO Dariusz Mizera (spr.) SSR del. Aleksandra Szymorek - Wąsek
Protokolant:	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 lipca 2017 roku

sprawy z wniosku J. R.

z udziałem S. R., E. R., B. D. (1) i E. W. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku oraz otwarcie i ogłoszenie testamentu.

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 13 grudnia 2016 roku, sygn. akt I Ns 30/16

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

SSO Dariusz Mizera SSR Aleksandra Szymorek - Wąsek

Sygn. akt II Ca 430/17

UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym do tutejszego Sądu w dniu 11 stycznia 2016 roku J. R. wniósł o otwarcie testamentu sporządzonego w dniu 29 września 2010 roku przez H. R. (1) przed Zastępcą Wójta Gminy R. H. F. (1) i stwierdzenie nabycia spadku przez syna J. R. w postaci własności zabudowanej nieruchomości położonej w miejscowości D. w obrębie K.-D. o numerze ewidencyjnym (...) i powierzchni (...)ha oraz nabycie pozostałej części majątku przez syna S. R., córkę E. R., córkę B. D. (1) i córkę E. W. (1) po 1/4 części każde z nich.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 13 grudnia 2016 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim stwierdził, że spadek po H. R. (2) z domu B., córce A. i F., zmarłej w dniu (...) roku w P., ostatnio stale zamieszkałej w D., gmina R. na podstawie ustawy nabyły dzieci H. i H.: J. R., S. R., E. R., B. D. (2) z domu R., E. W. (2) z domu R. po 1/5 (jednej piątej) części spadku każde z nich na zasadach ogólnych.

Sąd Rejonowy ustalił, że H. R. (1) zmarła (...) roku w P.. Ostatnio stale zamieszkiwała w miejscowości D., w gminie R.. W chwili śmierci była wdową. Spadkodawczyni była zamężna jeden raz, w związku małżeńskim z H. R. (3). Z tego związku małżeńskiego miała pięcioro dzieci – dwóch synów: J. R. i S. R. oraz trzy córki: E. R., B. D. (2) z domu R. i E. W. (2) z domu R.. Nie miała ona innych dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych. Spadkodawczyni pozostawiła po sobie testament allograficzny. Nikt ze spadkobierców ustawowych po śmierci spadkodawczyni nie składał oświadczeń w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku. Nie było umów dotyczących spadku, nikt nie zrzekła się dziedziczenia i nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Nie został także sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia.

H. R. (1) była właścicielką działki o numerze ewidencyjnym (...) położonej w miejscowości Ł. w gminie R. o powierzchni (...) ha, stanowiącej łąkę.

Małżonkowie H. R. (3) i H. R. (1) na podstawie Aktu Własności Ziemi nr ON- (...) stali się z mocy prawa z dniem 31 stycznia 1974 roku właścicielami nieruchomości oznaczonych w ewidencji gruntów numerami (...)o powierzchni (...)ha, położonych w miejscowości K.-D. w gminie R. wraz z zabudowaniami.

Małżonek H. H. R. zmarł w dniu (...) roku. Po zmarłym było przeprowadzone postępowanie spadkowe przed sądem Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim w sprawie o sygn. akt I Ns 1302/08. Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2008 roku Sąd stwierdził, iż spadek po H. R. (3) na podstawie ustawy nabyli żona H. R. (1) w 5/20 częściach oraz dzieci S. R., córkę E. R., córkę B. D. (2) z domu R. i córkę E. W. (2) z domu R. po 3/20 części każde z nich, w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne.

W dniu 18 listopada 2009 roku J. R. złożył do Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim wniosek o dział spadku po zmarłym H. R. (3). Postępowanie w sprawie zostało jednak umorzone wobec cofnięcia wniosku przez wnioskodawcę przy braku sprzeciwu uczestników postanowieniem z dnia 3 grudnia 2010 roku.

H. R. (1) była właścicielką nieruchomości o numerach ewidencyjnych działek (...) w 5/8 częściach.

Dnia 29 września 2010 roku H. R. (1) stawiła się przed Zastępcą Wójta Gminy R. H. F. (1) w obecności dwóch świadków Z. J. i R. S., i oświadczyła o zamiarze sporządzenia testamentu. Przy czynności pozostał syn H. J. R.. Spadkodawczyni oświadczyła, iż do spadku powołuje swojego syna J. R. i przekazuje mu za dożywotnią opiekę działkę siedliskową o numerze ewidencyjnym (...), położoną w obrębie K.-D. o powierzchni (...) ha, na której znajdują się budynku murowane: budynek mieszkalny składający się z 5 izb mieszkalnych z łazienką, budynku gospodarczego i stodoły. Pozostałą część majątku spadkodawczyni pozostawiła do podziału zgodnie z prawem spadkowym dla pozostałych dzieci: S. R., E. R., B. D. (1) i E. W. (1).

H. F. (1) w okresie od 11 grudnia 2006 roku do 31 stycznia 2011 roku pełniła funkcję Zastępcy Wójta.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w aktach niniejszej sprawy, a także z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy o sygn. I Ns 1302/08 i I Ns 1671/09.

Stan faktyczny co do zasady pozostawał między stronami bezsporny, w szczególności w zakresie składu majątku spadkowego oraz kręgu spadkobierców.

Sąd dał wiarę załączonym do akt sprawy dokumentom, gdyż ich prawdziwość i wiarygodność w świetle wszechstronnego rozważenia zebranego materiału nie nasuwa żadnych wątpliwości a nadto nie była kwestionowana ani przez wnioskodawcę ani uczestników.

W świetle przepisów Kodeksu cywilnego regulujących dziedziczenie, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 1 i § 2).

Zgodnie z treścią art. 951 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Natomiast wymogi formalne testamentu ustnego określone zostały w art. 952 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

W pierwszej kolejności powołane z ustawy do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych (art. 931 § 1 k.c.).

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku jest zasadny co do zasady.

Przytoczony wcześniej przepis art. 951 § 1 k.c. umożliwia sporządzenie testamentu przed niektórymi funkcjonariuszami samorządowymi gminy, tj. przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Przepis wyznacza enumeratywny katalog osób uprawnionych do przyjęcia oświadczenia. Pomimo, iż ustawa o samorządzie gminnym (Dz.U.2016.446 j.t.) pozwala wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) powierzyć swoje uprawnienia do prowadzenia określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy wójta lub sekretarzowi gminy (art. 33 ust. 4) oraz do upoważnienia do wydawania decyzji administracyjnych zastępcy lub innego pracownika urzędu gminy, to jednak nie można przyjąć, iż przyjęcie oświadczenia o sporządzeniu testamentu jest sprawą gminy, czy decyzją administracyjną. W świetle tych okoliczności sporządzenie testamentu przed zastępcą wójta, który nie jest wskazany expressis verbis w przepisie (por. uzasadnienie postanowienia SN z 8.06.2000 r., V CKN 53/00, Lex nr 52453 ; uzasadnienie uchwały SN z 2.12.1994 r., II CZP 152/94, OSNC 1995/3/50; uzasadnienie uchwały 7 sędziów SN z 27.09.1991 r., III CZP 61/91, OSNC 1992/4/49).

Powyższe rozważania wskazują zatem, iż aby testament allograficzny został uznany za ważny, musi spełniać wszystkie wymogi formalne, w szczególności oświadczenie woli musi zostać złożone ustnie w obecności odpowiedniej osoby urzędowej i świadków, a protokół z tej czynności musi zostać podpisany przez osoby biorące w niej udział. Postępowanie dowodowe przeprowadzone w niniejszym postępowaniu wskazuje, że testament sporządzony przez H. R. (1) przed zastępcą Wójta Gminy R. uznać należy za nieważny, bowiem nie został sporządzony przed wójtem, a przed jego zastępcą.

Istotną również okolicznością wpływającą na nieważność testamentu jest fakt, że spadkodawczyni nie była właścicielką całej działki nr (...), bowiem początkowo wchodziła ona w skład majątku wspólnego małżonków H. i H. R. (1), którzy nabyli własność przedmiotowej nieruchomości mocą Aktu Własności Ziemi nr ON- (...). Po śmierci H. R. (3) zostało przeprowadzone postępowanie spadkowe i Sąd stwierdził, iż spadek po H. R. (3) na podstawie ustawy nabyła m.in. jego żona H. R. (1) w 5/20 częściach – co łącznie z jej udziałem wynikającym z ustania wspólności majątkowej po śmierci męża – łączny udział 5/8. Wyłącznie w tym zakresie mogła spadkodawczyni rozporządzić udziałem obejmującym własność działki nr (...). Należy mieć na uwadze także i to, że postępowanie w przedmiocie działu spadku po H. R. (3) zostało wszczęte i wniosek dotyczył zniesienia współwłasności nieruchomości o numerze (...) i przyznanie tej nieruchomości w całości H. R. (1). Postępowanie to zakończyło się jednak umorzeniem, z uwagi na cofnięcie wniosku o dział spadku, z czego wynika, ze dział spadku nie został przeprowadzony.

Jednocześnie Sąd rozpoznający sprawę miał na uwadze także pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 marca 1971 r., sygn. akt III CZP 91/70, zgodnie z którym istnieje możliwość konwersji nieważnego testamentu allograficznego, w przypadku, gdy nie zostaną zachowane wymogi określone w przepisach. Testament urzędowy może być mimo wszystko ważny jako testament ustny. Sąd Najwyższy uznał, iż w pewnych przypadkach niezachowanie wymogów testamentu allograficznego może być uznane za okoliczność szczególną będącą podstawą do sporządzenia testamentu ustnego.

Wymogi formalne testamentu ustnego określone są w art. 952 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

W ocenie Sądu w rozpoznawanym przypadku taka konwersja możliwa nie jest. Mimo, iż został spełniony wymóg obecności trzech świadków, to brak jest przesłanki obawy rychłej śmierci spadkodawcy, gdyż od daty sporządzenia testamentu (29 września 2010 roku) do dnia śmierci spadkodawczyni ((...) roku) upłynął zbyt długi czas, który nie uzasadnia przyjęcia, że obawa rychłej śmierci spadkodawczyni istniała w chwili sporządzania testamentu urzędowego. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie wskazał także na istnienie szczególnych okoliczności, w świetle których zachowanie zwykłej formy testamentu było niemożliwe lub bardzo utrudnione.

Skro zatem testament allograficzny jest nieważny i nie może zostać uznany ważnym testamentem ustnym podstawę dziedziczenia stanowi ustawa, w szczególności przepisy art. 926 § 1 k.c. i art. art. 931 § 1 k.c.

Wobec powyższych okoliczności, skoro H. R. (1) w chwili śmierci była wdową, to do spadku z mocy ustawy powołane są jej dzieci, dlatego Sąd stwierdził, iż spadek po H. R. (2) z domu B., córce A. i F., zmarłej w dniu (...) roku w P., ostatnio stale zamieszkałej w miejscowości D. w gminie R. na podstawie ustawy nabyły dzieci H. i H.: J. R., S. R., E. R., B. D. (2) z domu R., E. W. (2) z domu R. po 1/5 części spadku każde z nich.

W związku z powyższym Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła w imieniu wnioskodawcy jego pełnomocnik zaskarżając w całości postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej H. R. (1),

Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła:

- błędne ustalenie stanu faktycznego polegające na przyjęciu, iż sporządzająca testament allograficzny - Pani H. F. (1) piastowała wyłącznie stanowisko zastępcy Wójta Gminy R., podczas gdy faktycznie w tym samym okresie zajmowała również stanowisko Sekretarza Gminy R.,

- naruszenie art. 958 w zw. z art. 951 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2016 r. poz. 380) poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że testament H. R. (1) jest nieważny ze względu na to, iż nie został sporządzony przez jedną z osób urzędowych wskazanych w art. 951, podczas gdy testament jest ważny, ponieważ został on sporządzony przed właściwą osobą urzędową - H. F. (1), która pełniła w tamtym czasie funkcję Sekretarza Gminy R.,

- naruszenie art. 948 ustawy - Kodeks cywilny poprzez jego niezastosowanie i stwierdzenie nieważności testamentu w oparciu o okoliczność, iż H. R. (1) nie przysługiwało wyłączne prawo własności do działki nr (...) położonej w obrębie K.-D. o pow. (...)ha, a jedynie łączny udział 5/8, podczas gdy zgodnie z dyspozycją tego przepisu, testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a tym samym przyjąć taką wykładnie, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść;

Powołując się na powyższe zarzuty wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że:

- wolą spadkodawczyni wyrażoną w testamencie jest powołanie do dziedziczenia syna - J. R. w całości, a ponadto, że spadkodawczyni przekazuje na jego rzecz udział 5/8 w prawie własności działki nr (...) położonej w obrębie K.-D. tytułem zapisu w zamian za dożywotnią opiekę, natomiast pozostałym dzieciom, tj. S. R., E. R., B. D. (1) oraz E. W. (1) przekazuje w drodze zapisu pozostałą część majątku wchodzącą w skład spadku w częściach równych;

ewentualnie:

- zgodnie z ostatnią wolą spadkodawczyni ujawnioną w testamencie, do dziedziczenia po H. R. (1) powołane są jej dzieci: J. R., S. R., E. R., B. D. (1) oraz E. W. (1) - każde z nich w częściach równych; nadto ustalenie, iż wolą spadkodawczyni jest przekazanie na rzecz syna - J. R. udziału 5/8 w prawie własności działki nr (...) położonej w obrębie K.-D. tytułem zapisu, w zamian za dożywotnią opiekę;

ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd I instancji oraz wniosła o ustalenie, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie;

Ponadto wniosła o dopuszczenie dowodu z dokumentu - pisma Wójta Gminy R. oraz uchwały nr (...) Rady Gminy w R. z dnia 12 lutego 2007 r. w sprawie powołania Sekretarza Gminy R. na okoliczność, że przyjmująca oświadczenie spadkowe - H. F. (1) w czasie sporządzenia testamentu zajmowała stanowisko Sekretarza Gminy R.,

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił:

H. F. (2) będąca Zastępcą Wójta była jednocześnie w chwili sporządzenia testamentu przez H. R. (1) sekretarzem Gminy R..

Dowód: - uchwała Rady Gminy R. z dnia 12 lutego 2007 r. nr (...) k.86, pismo wójta Gminy R. 5 kwietnia 2016r. k.27 i k.85

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja odnosi ten tylko skutek, że prowadzi do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Zaskarżone orzeczenie zapadło bowiem z obrazą przepisów prawa procesowego polegającą na błędnym przyjęciu przez Sąd I instancji, iż sporządzająca testament allograficzny H. R. (1) swoje oświadczenie na wypadek śmierci złożyła wobec osoby która piastowała wyłącznie stanowisko zastępcy Wójta Gminy R. tj. wobec H. F. (2). Sąd Rejonowy pominął bowiem istotną okoliczność wynikającą z pisma Wójta Gminy R. z dnia 5 kwietnia 2016r. / k27 akt/ , a mianowicie fakt ,że H. F. (2) była jednocześnie sekretarzem Gminy. Do skargi apelacyjnej została ponadto załączona uchwała Rady Gminy R. powołująca ją na to stanowisko. Sąd Rejonowy słusznie zauważył, iż Z-ca Wójta nie jest osobą wobec, której można sporządzić testament allograficzny niemniej jednak nie ma takiej przeszkody co do sekretarza gminy.

Sygnowanie testamentu allograficznego pieczątką Zastępcy Wójta w sytuacji gdy zastępca ten jest jednocześnie sekretarzem gminy nie prowadzi do nieważności tego testamentu. Jest to jedynie uchybienie formalne niemające istotnego znaczenia w sprawie gdy nie budzi wątpliwości, iż dana osoba była faktycznie przy sporządzaniu testamentu.

Okoliczność na którą powołuje się Sąd i co do, której przywiązuje równie dużą wagę wskazując ją jako przesłankę nieważności był fakt , iż spadkodawczyni nie była właścicielką całości działki siedliskowej którą zadysponowała w testamencie, a jedynie - jak ustalił Sąd - przysługiwał jej w tej działce udział 5/8 części.

Przekonanie testatorki, iż jest właścicielką wyłączną siedliska, które w testamencie powierza synowi nie ma jakiegokolwiek znaczenia dla ważności testamentu. W praktyce często się zdarza, że spadkodawcy nie są świadomi swojego majątku. W przedmiotowej sprawie spadkodawczyni żyła w przekonaniu, że jest wyłącznym właścicielem siedliska albowiem z wnioskiem o dział spadku po ojcu a po mężu spadkodawczyni wystąpił kilka lat wcześniej J. R.. We wniosku tym zawarty był wniosek o przekazanie całego spadku na rzecz H. R. (1). Ostatecznie nie doszło jednak do merytorycznego rozstrzygnięcia albowiem wniosek został cofnięty, a sprawa umorzona. Niemniej jednak H. R. (1) żyła w przekonaniu, że jest wyłączną właścicielką całości.

Dlatego też doszło także do naruszenia prawa materialnego poprzez stwierdzenie nieważności testamentu i orzeczenie o dziedziczeniu na podstawie ustawy.

Pomimo stwierdzenia, że testament H. R. (1) jest ważny nie może dojść do wydania orzeczenia reformatoryjnego albowiem nie została rozpoznana w tym zakresie istota sprawy.

Sąd Rejonowy stwierdzając nieważność testamentu orzekł na podstawie dziedziczenia ustawowego tymczasem wobec faktu, iż brak podstaw do zakwestionowania ważności testamentu należało zbadać czy z uwagi na jego treść może on zawierać rozrządzenie testamentowe czy też być może zawiera jedynie zapisy.

Akt ostatniej woli spadkodawczyni dostał sporządzony w ten sposób, że spadkodawczyni przeznaczyła siedliskową działkę wnioskodawcy, a pozostałe przedmioty majątkowe oznaczonym osobom tj. pozostałym dzieciom. W takiej sytuacji należy rozważyć czy znajdzie zastosowanie konstrukcja tzw. legatu rezydualnego. Polega ona na tym, że spadkodawca przeznacza w akcie ostatniej woli spadkobiercom konkretne przedmioty majątkowe za spadku przy czym do reszty powołuje konkretną osobę czy też osoby. Sąd Najwyższy z postanowieniu z dnia 21 grudnia 2004r. sygn.. akt I CSK 319/04 przyjął, że w przypadku posłużenia się przez spadkodawcę konstrukcją legatu rezydualnego dochodzi do rozdysponowania całym spadkiem przez przeznaczenie konkretnym osobom przedmiotów wyczerpujących majątek spadkowy a zatem zastosowanie znajdzie art. 961 k.c.

Zgodnie z treścią tego przepisu jeżeli spadkodawca przeznaczył określonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe które wyczerpują prawie cały spadek osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołanie do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznczonych im przedmiotów.

Aby zatem przepis znalazł zastosowane muszą być spełnione następujące przesłanki:

1.  sporządzenie ważnego testamentu;

2.  przeznaczenie w testamencie poszczególnych przedmiotów oznaczonej osobie lub osobom;

3.  wyczerpanie przez dyspozycje spadkodawcy prawie całego spadku,

4.  trudności z interpretacją ostatniej woli spadkodawcy ( co do tego czy chciał ustanowić zapisy).

Okoliczności te były z uwagi na przyjęcie przez Sąd Rejonowy nieważności testamentu poza jego zainteresowaniem. Tymczasem wobec przyjęcia przez Sąd Okręgowy, iż testament jest ważny będą one podlegały wnikliwemu rozważeniu.

Mając na uwadze powyższe z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy na podstawie art. 386§ 4 k.p.c. w zw. z art. 13§ 2 k.p.c. należało uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 108 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności dokona wykładni testamentu w świetle art. 948 k.c. rozważając, czy testatorka chciała powołać spadkobierców czy też wyłącznie ustanowić zapisy. Przyjmuje się, że nie jest możliwe powołanie do spadku poprzez wskazanie konkretnych przedmiotów spadkowych z majątku spadkowego które miałby otrzymać spadkobierca, a zatem dyspozycje dotyczące konkretnych przedmiotów mogą być wyłącznie zapisami zwykłymi lub zapisami windykacyjnymi. Dla zastosowania art. 961 k.c. niezbędne będzie ustalenie , że testatorka decydując o losach poszczególnych składników swojego majątku nie chciała ustanowić zapisów zwykłych. Jeżeli charakter dyspozycji testatorki okaże się być niewiadomy, a zwłaszcza gdy będzie się wydawało, że chciała jednak powołać spadkobierców na co może wskazywać treść samego testamentu to dopiero wtedy znajdzie zastosowanie art. 961 k.c.

Jeżeli Sąd dokonując wykładni testamentu stwierdzi, że są trudności z interpretacją ostatniej woli H. R. (1) to mając na uwadze, iż rozrządzenie nastąpiło na rzecz kilku osób po pierwsze ustali wartość całego spadku następnie porównując wartość przedmiotów które przeznaczono dla konkretnej osoby ustali wartość jej udziału spadkowego.

Na marginesie należy jednak zauważyć, iż spadkodawcy są nieświadomi stanu swego majątku tak też jest w niniejszej sprawie bowiem spadkodawczyni zadysponowała całym siedliskiem choć była właścicielką siedliska jedynie w 5/8 częściach jak to zostało ustalone w toku procesu. Przyjmuje się, że przeświadczenie o stanie swego majątku ma bezpośrednie znaczenie dla dyspozycji w akcie ostatniej woli obejmują one bowiem wyłącznie te składniki które spadkodawca uznaje za własne.

W orzecznictwie przyjmuje się, że do wyliczenia ułamków w jakich poszczególni spadkobiercy nabywają spadek trzeba wziąć pod uwagę wartość wszystkich przedmiotów rozdysponowanych przez testatora ( bez względu na to czy miał do nich prawo). (por. postanowienie SN z 28 października 1997r. I CKN 276/97 OSN z 1998r. nr 4 poz. 63).

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSO Dariusz Mizera del. SSR Aleksandra Szymorek - Wąsek