Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia SO Dorota Krawczyk
Protokolant:	St. Sekr. Anna Frankowska

po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2025 roku w Piotrkowie Trybunalskim

sprawy z powództwa (...) Banku Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko D. Z. (1), M. Z.

o zapłatę oraz

z powództwa wzajemnego D. Z. (1) i M. Z.

przeciwko (...) Banku Spółki Akcyjnej w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala, że umowa kredytu zabezpieczonego na nieruchomości (...) zawarta w dniu 14.01.2016 roku pomiędzy powodem D. Z. (2), a pozwanym (...) Bankiem Spółką Akcyjną z siedzibą w W. jest nieważna w całości;

2.  zasądza łącznie od pozwanych D. Z. (1) i M. Z. na rzecz pozwanego (...) Banku Spółki Akcyjnej w W. kwotę 559.984,25 zł (pięćset pięćdziesiąt dziewięć tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt cztery złote 25/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 06 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanego wzajemnego (...) Banku Spółki Akcyjnej w W. łącznie na rzecz powodów wzajemnych D. Z. (1) i M. Z. kwotę 15.267,52 (...) (piętnaście tysięcy dwieście sześćdziesiąt siedem funtów pięćdziesiąt dwa pensy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 06 czerwca 2023 roku do dnia zapłaty;

4.  oddala powództwo główne i wzajemne w pozostałym zakresie;

5.  znosi wzajemnie koszty procesu między stronami.

Sygn. akt I C 542/23

UZASADNIENIE

Powód (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w pozwie wniesionym w dniu 24 marca 2023 r. przeciwko D. Z. (3) i M. Z. wniósł o:

1. zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwoty 158.513,40 (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

2. zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że pozwany D. Z. (3) w dniu 14 stycznia 2016 roku zawarł z (...) Bank Spółka Akcyjna umowę kredytu zabezpieczonego na nieruchomości (...) nr (...) , na podstawie której powód udostępnił pozwanemu kwotę kredytu w wysokości 857.142,86 zł, a pozwany zobowiązał się do jego terminowej spłaty, z czego pozwany nie wywiązał się. Pozwana M. Z. udzieliła poręczenia za powyższe zobowiązanie, a więc jest solidarnie odpowiedzialna za długi D. Z. (3) z tytułu spornej umowy (pozew k. 3-5).

Pismem z dnia 12 czerwca 2023 roku pozwani D. Z. (3) oraz M. Z. odpowiedzieli na pozew wnosząc jednocześnie pozew wzajemny przeciwko powodowi (pozwanemu wzajemnemu) (...) Bank S. A. z siedzibą w W. i żądali:

1.  oddalenia powództwa Banku w całości,

2.  ustalenia nieistnienia pomiędzy (...) Bank S. A. z siedzibą w W., a D. Z. (3) stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu w związku ze stwierdzeniem nieważności umowy,

3.  zasądzenia od (...) Bank S. A. z siedzibą w W. na rzecz M. Z. i D. Z. (3) łącznie (wobec łączącej ich wspólności majątkowej małżeńskiej i dokonywania przez nich spłat kredytu z majątku wspólnego) kwoty 297.158,61 zł oraz 15.267,52 (...) (zarzut potracenia) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 06 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty tytułem bezpodstawnego wzbogacenia (...) Bank S. A w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu z dnia 14 stycznia 2016 roku i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od dnia 15 stycznia 2016 roku do dnia 21 czerwca 2021 roku,

4.  zasadzenie od (...) Bank S. A. z siedzibą w W. na rzecz M. Z. i D. Z. (3) zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym: opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej ze względu na złożoność i stopień skomplikowania sprawy wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwani (powodowie wzajemni) zarzucili, że zawarta przez strony umowa zawierała postanowienia niedozwolone dotyczące indeksacji kwoty kredytu zawarte w § 5 ust 6, § 6 ust 15 umowy.

P.. pozwanych (powodowie wzajemni) wskazał, że pozwana (powódka wzajemna) M. Z. nie jest współkredytobiorcą, a jedynie poręczycielem umowy kredytu zawartej przez D. Z. (3), co oznacza, że nie ma legitymacji biernej w niniejszej sprawie (k. 92-135).

Pismem z dnia 13 listopada 2023 r. powód (pozwany wzajemny) (...) Bank S.A. z siedzibą w W. odpowiedział na pozew wzajemny i wniósł o jego oddalenie w całości, zasądzenie od powoda wzajemnego na rzecz pozwanego wzajemnego kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie na wypadek stwierdzenia przez Sąd nieważności umowy oraz uznania przez Sąd zgłoszonego zarzutu potrącenia kwoty 297.158,61zł oraz 15.267,52 (...) wnosił o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kwoty 590.051,36 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od tej kwoty od dnia 06.06.2023 r. do dnia zapłaty (odpowiedź na pozew wzajemny k. 252-261).

W odpowiedzi na stanowisko powoda (...) Banku S.A. z siedzibą w W. (pozwanego wzajemnego) pozwani (powodowie wzajemni) M. Z. i D. Z. (3) pismem z dnia 29 lipca 2024 roku podtrzymali wszystkie twierdzenia oraz wnioski, podniesione dotychczas w postępowaniu, w tym wniosek o oddalenie roszczenia banku w całości, całą przedstawioną argumentację faktyczną oraz argumentację prawną jak również wnioski dowodowe zgłoszone na ich poparcie, podtrzymali wniosek o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych w wysokości dwukrotności stawki minimalnej z uwagi na stopień skomplikowania sprawy w związku z wadliwym wypowiedzeniem umowy z naruszeniem procedury naprawczej oraz przepisów ustawy z dnia 02.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz wniesieniem przez stron pozwaną pozwu wzajemnego celem obrony przysługujących im praw oraz egzekwowania ochrony płynącej z Dyrektywy 93/13 oraz dodatkowo na wypadek nieoddalenia w całości roszczenia banku, oraz na wypadek podzielenia argumentacji kredytobiorcy i przyjęcia przez Sąd, że umowa kredytu zabezpieczonego na nieruchomości (...) nr (...) z dnia 14 stycznia 2016 roku będąca przedmiotem niniejszego postępowania jest nieważna (trwale bezskuteczna), a w konsekwencji, że zmodyfikowane roszczenie banku o zwrot części kapitału kredytu jest uzasadnione podnieśli zarzut skorzystania przez D. Z. (3) i M. Z. z prawa zatrzymania świadczeń spełnionych na rzecz Banku, które powinny podlegać zwrotowi przez bank w przypadku stwierdzenia przez Sąd, że umowa kredytu zabezpieczonego na nieruchomości (...) nr (...) z dnia 14 stycznia 2016 roku będąca przedmiotem niniejszego postępowania jest nieważna (trwale bezskuteczna), do czasu zaoferowania przez bank zwrotu świadczenia spełnionego przez kredytobiorcę na rzecz banku w postaci zapłaty kwoty 297.158,61 zł oraz 15.267,52 (...) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 06 czerwca 2023 r. do dnia zapłaty - to jest wszystkich świadczeń pieniężnych uiszczonych na poczet wykonania nieważnej umowy od dnia zawarcia umowy do dnia wytoczenia powództwa przez bank (k. 451- 467).

Pismem z dnia 13 września 2024 roku powód (pozwany wzajemny) (...) Bank S.A. wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego w całości oraz o zasądzenie od powoda wzajemnego na rzecz pozwanego wzajemnie kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Powód (pozwany wzajemny) popierał żądanie z punktu 1 pozwu i wniósł o zasądzenie na rzecz powoda kwoty 158.454,28 (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, zaś na wypadek stwierdzenia przez Sad nieważności umowy (na podstawie potencjalnego uznania klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie kredytowej za abuzywne) oraz uznania wywiedzionego przez stronę pozwaną zarzutu potracenia kwoty 297.158,61zł oraz 15.267,52 (...) zmodyfikował powództwo w ten sposób, że wniósł o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kwoty 590.051,36 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od tej kwoty od dnia 06.06.2023 r. do dnia zapłaty na podstawie art. 410 par 1 kc w związku z art. 405 kc (505-506).

Na rozprawie w dniu 17 października 2024 roku pełnomocnicy podtrzymali swoje stanowiska, pełn. pozwanych w razie zasądzenia kwoty na rzecz pozwanych wnosił o rozłożenie na 4 równe raty płatne kwartalnie, zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w podwójnej wysokości stawki minimalnej, a na wypadek przegrania procesu przez pozwanych (powodów wzajemnych) o nieobciążanie pozwanych kosztami procesu (k. 514 i verte oraz k. 528 i verte).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 14 stycznia 2016 r. pozwany (powód wzajemny) D. Z. (3) zawarł z powodem (pozwanym wzajemnym) (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu zabezpieczonego na nieruchomości (...) o nr (...).

Na mocy zawartej umowy bank udzielił D. Z. (3) kredytu, na warunkach określonych w umowie oraz w Regulaminie udzielania kredytów zabezpieczonych na nieruchomości, stanowiącym załącznik do umowy.

Kredytobiorca D. Z. (3) zobowiązał się do wykorzystania kredytu zgodnie z przeznaczeniem określonym w umowie oraz do spłaty kredytu wraz z odsetkami, opłatami i prowizjami wynikającymi z umowy, harmonogramu spłat oraz na warunkach określonych w aktualnej na dzień dokonywania przewidzianych czynności Taryfie Opłat i Prowizji A. bank S.A. (§ 1 ust. 1 i 2 umowy).

Na podstawi zawartej umowy powód (...) Bank S.A. udostępnił kredytobiorcy D. Z. (3) kwotę kredytu w wysokości 857.142,86 zł. Okres kredytowania wynosił 360 miesięcy. Kredyt był indeksowany walutą a waluta indeksacji to (...) (§ 2 umowy).

Umowę w imieniu pozwanego D. Z. (3) zawiera pozwana M. Z. (poprzednio nosiła nazwisko P.) jako pełnomocnik.

Kredyt był przeznaczony na sfinansowanie nabycia prawa własności nieruchomości mieszkalnej w kwocie 840.000 zł oraz na finansowanie nieoszacowanych kosztów tj. sfinansowanie dodatkowych kosztów inwestycji nieprzewidzianych/ nieoszacowanych na moment składania wniosku w kwocie 17.142,86 zł (§ 2 ust 2 Umowy).

Kredyt miał zostać wypłacony w transzach (§ 2 ust. 3).

Zgodnie z § 5 ust 6 umowy kredyt w przypadku kredytów indeksowanych:

1)  kredyt indeksowany walutą będzie uruchomiony po przeliczeniu wg kursu kupna waluty ogłoszonym w siedzibie Banku w dniu dokonywania wypłaty Kredytu lub jego transzy. Obowiązujący w dniu uruchomienia kurs kupna waluty określi ostateczną, wyrażoną w walucie wysokość zadłużenia z tytułu Kredytu, z tym zastrzeżeniem punktu 2,

2)  w przypadku kredytu wypłacanego w transzach, ostateczna kwota zadłużenia będzie stanowiła sumę wyrażonych w walucie wszystkich wypłaconych transz kredytu,

3)  wysokość spreadu walutowego będzie miała wpływ na wysokość uruchomionej oraz pozostałej spłaty kredytu.

Zgodnie z § 6 ust 15 umowy w przypadku kredytu indeksowanego, spłacanego w PLN, rata kredytu będzie przeliczana wg kursu nocnego sprzedaży waluty (obowiązujący od godziny 17.00) ogłoszonym w siedzibie Banku w dniu dokonywania spłaty.

Zgodnie z § 6 ust 17 umowy w okresie spłaty kredytu indeksowanego, Kredytobiorca ma prawo do zmiany sposobu spłaty Kredytu na spłaty w walucie indeksacyjnej, lub spłaty dokonywane w PLN.

Pozwana M. Z. (poprzednio P.) udzieliła solidarnego poręczenia za zobowiązania z tytułu kredytu udzielonego sporną umową nr (...) z dnia 14 stycznia 2016 roku przez (...) Bank S.A. w wysokości 857.142,86 Polski złoty Kredytobiorcy D. Z. (1).

Wierzytelność powstałą z tytułu udzielonego ww. kredytu, a także roszczenia o odsetki i inne roszczenia o świadczenia uboczne, w tym opłaty i prowizje, zabezpieczone zostały poprzez hipotekę wpisaną w Dziale IV księgi wieczystej nr (...).

/dowód: umowa kredytu zabezpieczonego na nieruchomości (...) nr (...) z dnia 14 stycznia 2016 roku k. 8-15, poręczenie za spłatę udzielonego kredytu k. 16, pełnomocnictwo notarialne – akt notarialny Rep A nr (...)k. 17-18, wydruki z treści ksiąg wieczystych nr: (...) k. 37-38, (...) k. 39 - 41 oraz (...) k. 42-43, harmonogram spłat kredytu k. 262-275, prognozowany harmonogram spłat kredytu k. 283-287, wniosek kredytowy k. 278-279 i k. 281, załącznik do wniosku – dane poręczyciela k. 280, symulacja spłaty kredytu k. 282/

Bank zgodnie ze wskazanym w umowie harmonogramem wypłacił kwotę udzielonego kredytu w dwóch transzach. Wypłata kredytu miała nastąpić zgodnie z harmonogramem, a mianowicie: w dniu 5 lutego 2016 roku I transza w kwocie 17.142,86 zł - z przeznaczeniem na finansowanie niedoszacowanych kosztów oraz kwota 535.431,96 zł z przeznaczeniem na spłatę kredytu zbywcy oraz w dniu 4 marca 2016 roku w kwocie 304.568,04 zł na zapłatę za nieruchomość zbywcy E. P. (§ 5 ust. 3).

/dowód: dyspozycja uruchomienia k. 277, wnioski o wypłatę kredytu zabezpieczonego nieruchomości – dyspozycja uruchomienia k. 288/

Pozwani spłacili na rzecz powoda kwotę 297.158,61 zł oraz kwotę 15.267,52 (...). Spłat dokonywali z majątku wspólnego.

/dowód: wykaz dokonanych przez pozwanych spłat k. 169, szczegóły operacji k. 162, historia rachunku kredytowego k. 289-384, historia rachunku k. 385-426, zeznania pozwanej M. Z. k. 447-448, zeznania pozwanego D. Z. (3) k. 448v-449/

Pozwany D. Z. (3) przekazywał E. P. pieniądze, a E. P. dokonywała fizycznie wpłat w Banku na poczet rat kredytu w 2016 roku i 2017 roku, ponieważ pozwany przebywał poza granicami Polski. Wpłacała w PLN w kasie Banku, pracownik Banku przeliczał złote na (...). Kredytobiorca miał możliwość spłaty w walucie.

/dowód: zeznania świadka E. P. k. 431-433/

Pozwana M. Z. na lat 48, z zawodu jest księgową.

W styczniu 2016 roku kiedy pozwany brał kredyt była pełnomocnikiem męża, nie byli wtedy małżeństwem. W sierpniu 2016 roku wzięli ślub.

Pozwany D. Z. (3) ma lat 49 lat, ma zawód inżynier terenowy. Pracę w Anglii podjął w 2012 roku i do tej pory tam pracuje. Zarabia w funtach 3,5-4,5 tys. funtów. W chwili gdy zawierał sporną umowę o kredyt to było 2,5-3 tys. funtów. 4,5 tys. zł miał ratę - to było ok. 800 funtów w przeliczeniu. Przed wypowiedzeniem wysokość raty była taka sama.

Kredytobiorcą był D. Z. (3), M. Z. była poręczycielem kredytu.

Za pieniądze ze spornego kredytu pozwany kupił dużą nieruchomość, dom ponad 200 m2, działka ok. 2000 tys. m2, ogród, jacuzzi, „pełny luksus”. Kredyt wzięli taki duży, bo myśleli, że ich stać.

Pozwana w chwili zawierania umowy kredytu pracowała w firmie budowlano- remontowej, jako główna księgowa. W tamtym czasie zarabiała powyżej 4 tys. zł, partner D. Z. (3) wyjeżdżał za granicę i zarabiał wtedy15 tys. zł, pracował w Anglii. Pozwany wciąż pracuje w Anglii, wrócił do domu kiedy była pandemia na rok a później wrócił do Anglii do pracy. Wynagrodzenie miał w funtach w chwili, gdy brali kredyt, zarabiał w funtach.

Znajomi polecili pozwanym pośrednika pana P. G.. Pozwany przedstawił mu, że chce kupić ten dom i on sprawdzał w jakim banku dostaną kredyt i zaproponował A. Bank, kredyt w funtach, bo stwierdził, że to korzystne dla pozwanych i bardzo dobre oprocentowanie. Pozwani myśleli, że skoro inni biorą we frankach to, dlaczego nie mogą wziąć kredytu w funtach. Pozwany D. Z. (3) zdecydował, że kredyt będzie w funtach. Rozmawiał z pośrednikiem, który przedstawił pozwanemu wariant kredytu w złotych i wariant w funtach i ten w złotówkach był wyżej oprocentowany i sam pośrednik mówił, że lepiej wziąć z mniejszym oprocentowaniem. Niskie oprocentowanie zdecydowało o wyborze przez pozwanego spornego kredytu. Dla pozwanego to była oferta w funtach i było niskie oprocentowanie, pośrednik się kierował tym, że pracuje w Anglii i zarabia w funtach. Pozwany umowy nie czytał. Przejrzał tylko „wstępną” umowę, która była sporządzona w grudniu 2015 roku przed wyjazdem pozwanego i przedstawił pozwanemu ją pośrednik. Jak dostał „wstępną” umowę od pośrednika to pytał o wysokość raty. Dla pozwanego ważne było tylko czy mnie będzie go stać na spłatę kredytu i ocenił, że będzie go stać.

Z Panem P. G. rozmawiali o oprocentowaniu i wysokości raty i to było dla pozwanych najważniejsze. Dostali informacje, że tej umowy i warunków nie można negocjować. Pozwany czytając umowę myślał, że ją rozumie. Pozwany wie, że w kantorze cena funta jest inna codziennie. Wie, że kiedy się kupuje walutę to jest drożej a kiedy sprzedaje taniej. Nikt nie wskazywał podstawy dwóch odrębnych kursów. Nie informowano jakie czynniki mają wpływ na wysokość kursu funta. Pozwany nie zapytał banku jak ustalane są kursy walut, bo myślał, że jego to nie dotyczy.

Kredyt był przelany na konto bankowe pozwanej M. Z. w złotych. Pozwana M. Z. płaciła za nieruchomość.

Kiedy była pandemia i pozwana zachorowała mieli zawieszone raty na 3 miesiące. Dostali informację, że mogą złożyć wniosek o zawieszenie spłat na 3 miesiące albo o restrukturyzację i trzecia opcja jakaś pomoc państwa. Złożyli wniosek i tego samego dnia dostali maila, że przyjęto wniosek i zawiesili raty za maj, czerwiec, lipiec. W czasie pandemii pozwany nie pracował, firma została zamknięta. Pozwana w listopadzie 2020 roku zachorowała, nie pracowała, okazało się, że jej leczenie jest kosztowne. Wpłacali tytułem rat tyle ile mogli. Pozwany zmienił pracę na lepiej płatną. Pozwana wróciła do pracy pod koniec 2021 roku i liczyli na to, że wyjdą z kryzysu finansowego.

Pozwani nie robili przelewów na ratę w funtach brytyjskich, ponieważ gdyby pozwany chciał bezpośrednio przesyłać do banku funty to wychodziło 300-400 zł dodatkowych kosztów.

W maju 2022 roku pozwani dostali wypowiedzenie spornej umowy. Bank wypowiedział umowę, ponieważ pozwani w czasie pandemii mieliśmy zadłużenie dwóch rat. Na początku maja minął termin spłaty. Kiedy mieli zamiar zaległe raty wpłacić na stare konto to konto już nie działało, bowiem na początku maja minął pozwanym termin do spłaty zadłużenia.

W październiku 2022 roku dostali przedsądowe wezwanie do zapłaty, na pewno dostał wezwanie pozwany, pozwana nie pamięta czy dostała. I znowu dostali informację o możliwości złożenia wniosku o restrukturyzację, więc znowu złożyli wniosek o ugodę. Nie dostaliśmy odpowiedzi na wniosek o restrukturyzację a co do ugody powiedzieli, że nie przewidują czegoś takiego jak ugoda. Pozwani korzystali z pomocy adwokata. Dokumenty podpisywał pozwany, nie adwokat. Pozwany konsultował się z prawnikiem.

Pozwani mieszkają nadal w domu nabytym za sporny kredyt.

Pozwana jest zatrudniona w firmie i nie prowadzi działalności gospodarczej, pozwany też nie prowadzi działalności gospodarczej. Nieruchomość nie była wynajmowana.

W domu pozwanej mieszkają rodzice pozwanej.

Obecnie pozwana jest na zwolnieniu lekarskim, ale wciąż jest zatrudniona w tej samej firmie remontowo – budowlanej, pracuje w dwóch firmach: w jednej na 1/4 etatu a w drugiej na pełny etat. Pozwana ma zasiłek chorobowy w kwocie 5.000zł netto, a zarabiałam 6.500zł netto jak pracowała.

Teraz nie jest spłacany sporny kredyt. Zaległości powstały, bo był covid i pozwana zachorowała.

Na obecną chwilę pozwani mają 100.000,00zł oszczędności. Resztę kapitału spłacą jak pożyczą od znajomych albo wezmą kredyt albo sprzedadzą dom.

/dowód: zeznania pozwanej M. Z. k. 447-448, zeznania pozwanego D. Z. (3) k. 448v-449/

Wypowiedzenie umowy kredytu zostało poprzedzone wezwaniami do zapłaty przed wypowiedzeniem umowy z dnia 31 marca 2022 roku, w których powód ostatecznie wzywał pozwanych do zapłaty kwoty zaległości, która na dzień 31 marca 2022 roku wynosiła 2.531,21 (...).

Pisma doręczono w dniu 5 czerwca 2022 roku.

/dowód: wezwanie z 31.03.2022 roku skierowane do D. Z. (3) k.19 wraz ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru k. 20-21 oraz do M. Z. k. 28 wraz ze zwrotnym poświadczeniem doręczenia k. 29-30 /

Z uwagi na zaległości w spłatach rat kredytu powód pismem z dnia 10 maja 2022 roku wypowiedział sporną umowę kredytu. Pozwany na dzień wypowiedzenia umowy miał zaległości w kwocie 3.455,27 (...). Został wskazany nr rachunku na który należy wpłacić zaległe raty.

Pismo zostało odebrane przez pozwanych w dniu 13 maja 2022 roku.

Wraz z wypowiedzeniem umowy z dnia 10 maja 2022 roku pozwani zostali pouczeni o możliwości skorzystania z instytucji zawieszenia spłaty rat kredytu ewentualnie jego restrukturyzacji.

/dowód: zeznania pozwanych k. 447-449, pismo z wypowiedzeniem umowy skierowane do pozwanych tj. D. Z. (3) k. 22-23 wraz ze zwrotnym poświadczeniem odbioru k. 24 oraz do M. Z. k. 31-32 wraz ze zwrotnym poświadczeniem odbioru k. 33/

W dniu 16 maja 2022 roku pozwani skierowali do powoda maila wnioskując o zawieszenie wykonywania umowy kredytowej.

/dowód: mail z 16 maja 2022 roku k. 161/

Z uwagi na brak spłaty w/w zaległości w terminie określonym w wypowiedzeniu umowy, zobowiązanie pozwanych zostało postawione w stan wymagalności z dniem 15 czerwca 2022

/dowód: przedsądowe wezwanie do zapłaty 17 czerwca 2022 k. 34 wraz ze zwrotnym poświadczeniem odbioru k. 35/

W dniu 27 czerwca 2022 roku pozwany D. Z. (3) skierował do (...) Bank S.A z siedzibą w W. dwa wnioski tj. wniosek o restrukturyzację kredytu oraz wniosek o zawarcie ugody dotyczącej spłaty wypowiedzianego kredytu wskazując na problemy finansowe spowodowane pandemią C. oraz stanem zdrowia małżonki pozwanego – poręczyciela kredytu M. Z..

/dowód: wniosek o restrukturyzacje k. 164 i verte i wniosek o zawarcie ugody k. 165-166, wynik badania radiologicznego pozwanej k. 167/

Pismem z dnia 28 lipca 2022 roku Bank poinformował pozwanego o braku możliwości uwzględnienia wniosku o rozłożenie zadłużenia na raty w formie ugody, a jednocześnie pracownik banku poinformował pozwanych o możliwości złożenia wniosku o restrukturyzację.

/dowód: odpowiedź na reklamacje k. 168 wraz z wydrukiem wpłat dokonanych przez pozwanych k. 169/

Sąd ocenił i zważył, co następuje:

Najdalej idącym zarzutem zgłoszonym w powództwie wzajemnym był zarzut nieważności umowy z powodu zawartych w umowie klauzul abuzywanych dotyczących indeksacji i od analizy tego zarzutu, w ocenie Sądu, należy rozpocząć analizę sprawy.

Umowa kredytu zawarta pomiędzy stroną powodową i pozwanym D. Z. (3) była umową kredytu indeksowanego do waluty obcej. Umowa kredytu indeksowanego stanowi szczególny rodzaj umowy kredytu bankowego, w której kredyt zostaje udzielony i wypłacony w walucie polskiej, a rozliczany w walucie obcej. Strony umawiają się bowiem, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej zostanie – w drodze indeksacji – przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. W związku z tym w miejsce pierwotnego zobowiązania do zwrotu wskazanej w umowie kwoty wyrażonej w złotych powstaje zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji. Zobowiązanie kredytobiorcy stanowi kwota wyrażona w walucie obcej i od tej kwoty naliczane są należne bankowi odsetki.

Strona powodowa zarzucała, że wprowadzony do umowy mechanizm indeksacji stanowi niedozwoloną klauzulę umowną, a po jej wyeliminowaniu umowa nie może być wykonywana i jest w związku z tym nieważna w całości.

W zakresie ochrony praw konsumenta przed naruszeniami słuszności kontraktowej istnieją przepisy szczególne (w tym art. 385 ¹ – 385 ³ kc) wprowadzające instrument wzmożonej względem zasad ogólnych kontroli treści postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę pod kątem poszanowania interesów konsumentów, a także szczególną sankcję mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych. Przepisy dotyczące nieuczciwych postanowień umownych stanowią implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L 1993 Nr 95, str. 29) należy zatem odwołać się do znacznego dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Przy stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umownych umowa nadal może wiązać strony w pozostałym zakresie albo – o ile po stwierdzeniu abuzywności tych postanowień nie da się wykonać – umowa może być również uznana za nieważną.

W niniejszej sprawie D. Z. (3) działał jako konsument. Zgodnie bowiem z treścią art. 221 kc za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. O szeroko rozumianym pojęciu konsumenta wypowiedział się (...), w wyroku z dnia 8 czerwca 2023 roku w sprawie IC 570/21.

Przedmiotowa umowa nie miała związku z jakąkolwiek działalnością gospodarczą lub zawodową kredytobiorcy. Pozwany dom kupił, oboje pozwani w nim dalej mieszkają, nigdy nie była w domu prowadzona działalność gospodarcza, dom nie był wynajmowany.

Zgodnie z art. 385 § 3 kc nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Powyższe zawiera wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ponadto ciężar dowodu, że klauzule ryzyka walutowego i klauzule przeliczeniowe zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 kc). Zgodnie zaś z art. 3 ust. 2 dyrektywy 93/13 warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej, a fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Ciężar dowodu, że kwestionowane klauzule zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku zgodnie z art. 385 ¹ § 4 kc. Pozwany temu ciężarowi nie sprostał.

Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że umowa została zawarta w oparciu o standardowy wzorzec umowy kredytu indeksowanego, której integralną część stanowił regulamin, stworzony przez pozwanego. Brak indywidualnego uzgodnienia spornych postanowień umownych dotyczących indeksacji wynika z samego charakteru zawartej umowy – opartych o treść stosowanego przez bank wzorca umownego. Stronie powodowej zaoferowano produkt typowy, przygotowany w całości przez bank i adresowany do klientów zainteresowanych umową kredytu hipotecznego z wykorzystaniem waluty (...). Taki sposób zawierania umowy w zasadzie wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu, ewentualnie wysokości oprocentowania, marży czy prowizji. Sama zaś możliwość wyboru kredytu złotowego nie jest dowodem na to, że konsument wybierający kredyt indeksowany mógł indywidualnie negocjować postanowienia wzorca kredytu indeksowanego Nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu to, że przedsiębiorca stworzył kilka wzorców umów, jeżeli konsument może jedynie dokonać wyboru pomiędzy takimi wzorcami, a nie doprowadzić w drodze negocjacji do modyfikacji postanowień danego wzorca. Niedozwolony charakter badanych klauzul usuwa wyłącznie indywidualne uzgodnienie tych klauzuli, nie zaś wybór przez konsumenta wzorca z kilku oferowanych przez pozwanego.

Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie. Nie miało to miejsca w niniejszej sprawie. Ponadto ostatecznie umowę zawarto na podstawie wzorca umownego przygotowywanego przez bank.

Ponieważ na podstawie umowy Bank miał swobodę w ustalaniu kursu (...) dla potrzeb przeliczenia kwoty 857.142,86zł kredytu udzielonego na walutę indeksacji (...), niedozwolony charakter tej części klauzuli indeksacyjnej jest wystarczający do wyeliminowania z umowy całości mechanizmu indeksacji.

W związku z powyższym zakwestionowane postanowienia umowy wprowadzające mechanizm indeksacji świadczeń stron do waluty obcej mają charakter niedozwolony.

Postanowienia dotyczące indeksacji kredytu – zarówno dotyczące sposobu przeliczenia kwoty kredytu na (...) przy wypłacie kredytu, jak też zadłużenia wyrażonego w (...) na złotych podczas spłaty poszczególnych rat – określają świadczenia główne stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc. Dotyczą bowiem one bezpośrednio sposobu określenia kwoty wykorzystanego i spłacanego kredytu, a zatem elementów należących zgodnie z treścią art. 69 ustawy prawo bankowe do essentialia negotii umowy kredytu.

Następnie należało dokonać oceny, czy kwestionowane klauzule zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 zd. 2 kc), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG). Wyrażenie ich prostym i zrozumiałym językiem nie sprowadza się jednak do formalnego pouczenia o możliwości wzrostu kursu waluty, lecz wymaga przekazania niezbędnych informacji w sposób, który umożliwia konsumentowi oszacowanie – potencjalnie istotnych – konsekwencji ekonomicznych klauzuli indeksacyjnej dla jego zobowiązań finansowych.

Klauzula ryzyka walutowego nie została sformułowana w sposób jednoznaczny, ponieważ nie pozwalała kredytobiorcy na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych wiążących się z zawarciem kredytu powiązanego z kursem waluty obcej.

Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej, stosowanego w celu obliczenia rat kredytu, w taki sposób by miał on możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (zob. m.in. wyrok (...) z 18 listopada 2021 r., C - 212/20).

Odnosząc się do klauzul przeliczeniowych wskazać należy, iż na ich podstawie nie było możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu oraz kwoty spłaty bez odniesienia do tabeli kursów, tworzonej jednostronnie przez bank. W umowie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu o które bank ustalał kursy walut. Indeksacja kredytu odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez bank, będące jego wewnętrznym dokumentem. Ponadto w umowie nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez bank.

Umowa czy regulamin nie precyzuje bowiem sposobu ustalania kursu kupna i sprzedaży waluty, do której kredyt był indeksowany.

Tym samym klauzule przeliczeniowe nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs (...) dla celu wykonania umowy kredyt.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Artykuł 3 ust. 1 Dyrektywy 93/13 stanowi natomiast, że warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Przepisy dotyczące klauzul abuzywnych stanowią implementację Dyrektywy 93/13, dokonując ich wykładni uwzględnić zatem należy, dorobek orzeczniczy (...). Nie ma wątpliwości, że ścisła interpretacja przesłanki określonej w prawie polskim byłaby niezgodna z dyrektywą, dlatego konieczne jest uwzględnienie w rozszerzającej wykładni pojęcia „rażące naruszenie interesów konsumenta”, tak by objęło ono sytuację „znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.

Kształtowanie treści stosunku obligacyjnego wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu przez bank takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Z kolei kształtowanie przez te postanowienia praw i obowiązków konsumenta w sposób rażąco naruszający jego interesy, ujmuje się jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18).

Sąd dokonał oceny kwestionowanych postanowień umownych według stanu z chwili zawarcia umowy (zob. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Tym samym dla oceny tej nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, kwestia możliwości zawarcia lub faktycznego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu, w tym aneksu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, a także późniejsze zmiany stanu prawnego, w tym wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało również znaczenia, że wybór kredytu indeksowanego kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR 3M) charakterystycznego dla kredytów udzielanych w walucie lub powiązanych z tą walutą.

Z umową kredytu wiązało się ryzyko kursowe polegające na tym, że znaczna zmiana kursu walut mogła prowadzić do istotnej zmiany wysokości zobowiązania jednej ze stron, a skala tego ryzyka była nieograniczona. W tej sytuacji bank będący profesjonalistą winien udzielić stosowanych informacji i pouczeń konsumentom, którzy byli stroną słabszą i gorzej zorientowaną w funkcjonowaniu rynku finansowego. P. obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. W konsekwencji w informacji dla kredytobiorców należało wskazywać zarówno samą obiektywnie wysoką zmienność kursu, jak też realną możliwość zwiększenia kursu o kilkadziesiąt czy kilkaset procent w stosunku do momentu zawarcia umowy.

Obowiązkiem banku oferującego kredyt indeksowany do waluty obcej było określanie nie tylko bieżących parametrów finansowych, ale i możliwego, niekorzystnego rozwoju sytuacji na globalnym rynku walut. Niepełna informacja o ryzyku kursowym, wynikająca np. z przyjęcia zaniżonego maksymalnego wzrostu kursu, z pominięciem informacji wynikających z historii zmiany kursu danej waluty, w oczywisty sposób wpływała na decyzję zawarcia umowy przez kredytobiorcę. Nawet rozważny klient banku nie jest, co do zasady, profesjonalistą, nie posiada on dostatecznej wiedzy dla samodzielnej oceny ryzyka kursowego i musi opierać się na informacjach banku. Dlatego też, ma i zawsze miał prawo do rzetelnej informacji, która nie będzie wprowadzać go w błąd (por. wyrok SA w Warszawie z 10.02.2015 r. V ACa 567/14). Kredytujący bank jako profesjonalny uczestnik rynku finansowego musiał mieć tego pełną świadomość, w przeciwieństwie do przeciętnego obywatela.

Przy zawieraniu ocenianej umowy Kredytobiorcy zabrakło, zdaniem sądu, pouczenia o realnych skutkach znacznego zmiany kursu waluty obcej, w szczególności o tym, że skala ryzyka kursowego jest nieograniczona, a kredytobiorca w praktyce nie ma żadnej możliwości zabezpieczenia się przed tym ryzykiem.

W kwestionowanej umowie występuje zróżnicowanie pomiędzy kursem kupna i sprzedaży stosowanym dla określenia wysokości kapitału kredytu oraz wysokości rat spłaty. Strony umowy kredytu nie umawiały się na prowadzenie przez bank działalności kantorowej – dokonywania wymiany walut, a postanowiły jedynie wprowadzić do umowy mechanizm o charakterze indeksacyjnym, pozwalający na zastosowanie stóp procentowych przewidzianych dla waluty obcej. Równocześnie nie może budzić wątpliwości, że konstrukcja, w której w chwili wypłaty kredytu wysokość wyrażonego w złotych polskich zobowiązania konsumenta jest, w wyniku zastosowania dla jej ustalenia kursu sprzedaży, wyższa niż wysokość udzielonego mu kredytu, stanowi naruszenie interesów konsumenta. Bank wykorzystał swoją przewagę kontraktową dla wprowadzenia do umowy rozwiązań korzystnych wyłącznie dla kredytodawcy, w nieuzasadniony sposób zwiększających wysokość świadczeń, do których zobowiązany jest kredytobiorca. Kwestionowane klauzule poprzez odniesienie do tabel banku dawały mu w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Bank nie zaproponował przy tym żadnych mechanizmów, które ograniczałyby ryzyko walutowe, tym samym mógł ustalić kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorcy. Jednocześnie kredytobiorca był zmuszony zastosować się do tego kursu, gdyż nie miał możliwości spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Ponadto w oparciu o kwestionowane postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu tj. różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym. W umowie przy tym brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty oraz jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają.

Jednocześnie mechanizmy, które mają służyć uzasadnieniu stosowania takiej konstrukcji pozostają bez znaczenia w niniejszej sprawie, skoro oceny zgodności postanowienia umownego z dobrymi obyczajami dokonuje się w oparciu o treść umowy i okoliczności jej zawarcia, nie zaś w oparciu o przyjęty przez przedsiębiorcę sposób wykonywania umowy, w tym finansowania przez niego działalności swojego przedsiębiorstwa, w zakresie pozwalającym na wykonanie umowy. Nie ma również znaczenia, czy bank rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać. Postanowienie umowne ma niedozwolony charakter nie dlatego, że jest w niewłaściwy sposób wykorzystywane przez przedsiębiorcę – tym bardziej, że jest to okoliczność, która w toku wykonywania umowy może się zmieniać. To samo postanowienie nie może być abuzywne bądź tracić taki charakter jedynie w wyniku przyjęcia przez jedną ze stron umowy określonego sposobu jej wykonania, korzystania bądź niekorzystania z wynikających z niej uprawnień. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli daje kontrahentowi możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR 3M).

Tym samym klauzule przeliczeniowe należało uznać za postanowienia kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy (art. 385 ¹ § 1 kc).

Konsekwencją stwierdzenia, że dane postanowienie umowne ma charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 kc zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (zob. m.in uchwałę Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, a także wyroki Sądu Najwyższego: z 30 maja 2014 r., III CSK 204/13; z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17).

W przypadku, gdy eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji umowy, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, że strony są związane pozostałą częścią umowy (zob. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 oraz z 24 października 2018 r., II CSK 632/17). Kluczowa jednak w tym zakresie jest wykładnia art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13. Przepis ten należy interpretować w ten sposób, iż warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku (wyrok (...) z 21 grudnia 2016 r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15). (...) wykluczył też, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach (wyrok (...) z 26 marca 2019 r., C-70/17 i C-179/17). Oznacza to, że nieuprawnione byłoby zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi. Możliwość takiej zmiany umowy przez sąd stałaby w sprzeczności z celami prewencyjnymi dyrektywy 93/13, gdyż przedsiębiorcy wiedzieliby, że nawet w razie zastosowania klauzuli niedozwolonej umowa zostanie skorygowana przez sąd w sposób możliwie najpełniej odpowiadający ich woli, a jednocześnie dopuszczalny w świetle przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych.

Wyeliminowanie z umowy łączącej strony abuzywnych postanowień umownych nie pozwala na jej utrzymanie.

Po wyeliminowaniu klauzul kursowych w kredycie waloryzowanym do waluty obcej, nie wiadomo, w jakiej wysokości mają być spłacane raty, skoro były one wyrażone w walucie obcej, co czyni umowę niewykonalną (por. wyroki Sądu Najwyższego z 30 września 2020 r., II CSK 556/18 i z 20 czerwca 2022 , (...) 701/22). Jednocześnie wyeliminowanie abuzywnych klauzul przeliczeniowych nie prowadzi do utrzymania w mocy umowy kredytu indeksowanego kursem waluty jako kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR (por wyroki Sądu Najwyższego: z 17 marca 2022 r., (...) 474/22; z 13 kwietnia 2022 r., (...) 15/22; z 26 kwietnia 2022 r., (...) 550/22; z 10 maja 2022 r., (...) 694/22; z 20 maja 2022 r., (...) 796/22). Uznanie klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje więc nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ skoro określają one sposób wykonania umowy kredytu, to bez nich nie jest wiadomo, jak ta umowa ma być wykonywana, a zatem umowa ta po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.

Skutki unieważnienia umowy dla konsumenta należy ocenić w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony do celów tej oceny decydująca jest wola konsumenta wyrażona w tym względzie. Ochrona konsumenta może być pełna i zapewniona tylko, gdy zostaną uwzględnione jego rzeczywiste i bieżące interesy, a nie interesy i okoliczności mające miejsce w chwili zawarcia umowy. Art. 6 ust. 1 dyrektywy zdaniem (...) stoi na przeszkodzie unieważnienia umowy, jeżeli takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby konsument nie wyraził zgody na takie utrzymanie umowy. Decydujące znaczenie ma więc wola konsumenta, który może uznać, że zastąpienie abuzywnego postanowienia umowy nie jest dla niego korzystne i wybrać skutek, jakim jest upadek umowy, może także zgodzić się na uzupełnienie luk w umowie, aby uniknąć upadku umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11.12.2019 r., V CSK 382/18).

Treść art. 385 ¹ § 1 kc oraz art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie wskazuje wprost na sankcję nieważności umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, dlatego jeżeli niedozwolone postanowienia umowne określają świadczenia główne umowy, sankcja nieważności całej umowy będzie mieć podstawę w art. 58 § 1 kc.

W konsekwencji przedmiotową umowę uznać należało za nieważną na podstawie art. 58 § 1 kc, o czym Sąd orzekł w punkcie pierwszym wyroku.

Jednocześnie brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ kc i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy.

Wobec ustalenia, że umowa jest nieważna nie było potrzeby analizować skuteczności i zasadności wypowiedzenia.

Sąd uwzględnił powództwo wzajemne o ustalenie.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów w tym znaczeniu, że zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Zasada ta nie powinna jednak być pojmowana abstrakcyjnie, zwłaszcza w celu zawężającej interpretacji tej przesłanki do wytoczenia powództwa o ustalenie, lecz ze względu na konstytucyjnie gwarantowane prawo do sądu zawsze konieczna jest ocena istnienia interesu prawnego do wytoczenia tego powództwa na tle okoliczności faktycznych konkretnych spraw. Wprost wskazuje się, że pod rządami aktualnej Konstytucji RP (art. 8 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 241 ust. 1) oraz postanowień aktów prawa międzynarodowego (art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych - Dz.U. 1977/38/167), koniecznym jest odstąpienie od dawniej przyjmowanej ścieśniającej wykładni przesłanki „interesu prawnego", a pojęcie to należy obecnie wykładać z uwzględnieniem jak najszerzej rozumianego dostępu do sądów. Wobec tego należy także dodać, że przyjmuje się istnienie interesu prawnego zawsze, „gdy istnieje niepewność stanu prawnego" lub „gdy stronie nie stoi otworem droga procesu o świadczenie, a strona przeciwna kwestionuje jej prawo lub stosunek prawny".

Zdaniem Sądu Kredytobiorca posiada interes prawny w ustaleniu treści stosunku prawnego łączącego ją z pozwanym bankiem w zakresie w jakim domaga się uznania, że umowa kredytu jest nieważna.

Wprawdzie kredytobiorca jest uprawniony do wystąpienia przeciwko bankowi z roszczeniem o zapłatę kwoty z tytułu nienależnego świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Zauważyć należy jednak, że przedmiotowa umowa nadal jest w okresie wykonywania, a zatem niniejsze powództwo o ustalenie dotyczy okresu de facto na przyszłość. Brak ustalenia na przyszłość faktu niezwiązania kredytobiorcy sporną umową spowoduje, że w świetle stanowiska banku istnieje bardzo znaczne ryzyko, iż będzie musiał w dalszym ciągu ponosić koszt kredytu. Dopiero stwierdzenie w wyroku, iż umowa kredytu jest nieważna gwarantuje zwolnienie strony powodowej od obowiązku regulowania rat kredytu w przyszłości. Na dzień dzisiejszy nie jest możliwe ze strony konsumenta wytoczenie żadnego innego powództwa, które zwalniałoby go z obowiązku dalszego płacenia rat kredytu. Gdyby uznać, że kredytobiorca nie posiada interesu prawnego w przedmiotowym ustaleniu, to strona powodowa musiałaby płacić nienależne raty i za każdy okres wytaczać nowe, kolejne powództwo o zapłatę. Sytuacji takiej nie można zaakceptować jako zgodnej z obowiązującym porządkiem prawnym.

Tak więc po stronie Kredytobiorcy występuje obecnie obiektywnie stan niepewności, co do kształtu stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, zaś wydanie rozstrzygnięcia o ustaleniu zgodnie z wnioskiem kredytobiorcy doprowadzi do usunięcia tej niepewności i zapewni mu ochronę prawnie uzasadnionych interesów.

W ocenie Sądu powód wzajemny skutecznie wykazał, że wydanie rozstrzygnięcia o ustaleniu wywoła skutki, w następstwie których sytuacja prawna stron zostanie określona w sposób jednoznaczny, eliminując tym samym ryzyko naruszenia określonych praw kredytobiorcy w przyszłości. Przez interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. należy rozumieć istniejącą po stronie powoda potrzebę uzyskania określonej korzyści w sferze jego sytuacji prawnej. Przy żądaniu ustalenia niezwiązania konsumenta umową na skutej jej nieważności sąd wydaje orzeczenie deklaratoryjne, potwierdzające ten fakt ex tunc, czyli stwierdzające, że umowa nie wiązała konsumenta od momentu zawarcia umowy kredytu.

Jednocześnie Sąd nie podzielił poglądu wyrażonego w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15.07.21 r. (VI ACa 32/19, L.), zgodnie z którym strona nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, jeśli o spełnienie świadczenia z tego stosunku prawnego toczy się postepowanie przed sądem. W uzasadnieniu tego poglądu wskazano, iż kwestia ważności łączącej strony umowy jest rozstrzygana jako przesłanka istnienia podstawy prawnej zgłoszonego żądania o zapłatę, a uwzględnienie tego żądania wiążąco rozstrzyga także kwestię nieważności umowy na podstawie której spełniane było świadczenie uznane za nienależne. Sąd ten przyjął, iż zgodnie z art. 366 kpc zachodzi stan związania prawomocnym wyrokiem uwzględniającym takie powództwo o zapłatę, co oznacza, że nie ma możliwości zignorowania zarówno ustaleń faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, jak i podstawy prawnej, wobec czego nie jest dopuszczalne odmienne ustalenie zaistnienia, przebiegu i oceny istotnych dla danego stosunku prawnego zdarzeń faktycznych między tymi samymi stronami, choćby przedmiot tych spraw się różnił.

W ocenie Sądu z wyżej zaprezentowanym poglądem nie można się zgodzić, albowiem nie uwzględnia on tego, iż orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w przedmiocie zakresu przedmiotowych granic prawomocności materialnej nie jest jednolite. Prezentowana jest także wykładnia restrykcyjna zakresu mocy obowiązującej wyroków w ramach której motywy rozstrzygnięcia i poglądy interpretacyjne sądu nie są uznawane za wiążące w przyszłości (zob. wyrok SN z 26.01.2018r., II CSK 124/17, Legalis 1715898).

Dokonując analizy w tym zakresie nie można również pomijać, iż potencjalny stan związania ustaleniami faktycznymi i podstawą prawną rozstrzygnięcia mógłby zachodzić realnie tylko wówczas gdy do wyroku zostanie sporządzone pisemne uzasadnienie (lub gdy zostanie wygłoszone ustnie). Tymczasem Sąd nie ma obowiązku wygłoszenia ustnego uzasadnienia, a uzasadnienie pisemne zostaje sporządzone wyłącznie na wniosek strony procesu. W przypadku braku sporządzenia pisemnego uzasadnienia i braku wygłoszenia ustnego uzasadnienia w ogóle nie zaistnieje dokument mogący stanowić podstawę odniesień co do stanu związania ustaleniami faktycznymi i podstawą prawną rozstrzygnięcia. Sąd ogłaszając wyrok nie ma pewności, iż wniosek o pisemne uzasadnienie wyroku zostanie złożony w skuteczny sposób. W rezultacie nie można wykluczyć sytuacji, w której pisemne uzasadnienie wyroku nie powstanie. Tym samym sam wyrok zasądzający świadczenie z tytułu nienależnego świadczenia na skutek nieważności umowy bez jednoczesnego uwzględnienia roszczenia o ustalenie nieważności umowy nie zaspokoi w pełni uzasadnionego interesu prawnego strony powodowej. Jako przykład należy wskazać, iż w sytuacji opisanej w niniejszym akapicie kredytobiorcy nie będą mogli dokonać wykreślenia hipoteki związanej z umową kredytu. W tym zakresie Sąd nie podzielił poglądu, że w sytuacji braku sporządzenia uzasadnienia wyroku strona mogłaby wnosić o wykładnię wyroku (zob. orzeczenie SN z 22.10.1936 r., C.II 1255/36, postanowienie SN z 25.02.1998 r., II UKN 594/97). Pogląd taki należy uznać za oczywiście nieuzasadniony. Zgodnie z przepisem art. 352 kpc instytucja wykładni wyroku służy jedynie wyjaśnieniu wątpliwości co do treści wyroku. Nie ulega wątpliwości, iż wyrok sądu zawierający sformułowanie wskazujące na oddalenie powództwa w zakresie roszczenia o ustalenie nie budziłby jakichkolwiek wątpliwości w rozumieniu art. 352 kpc. Treść takiego byłaby jasna i wynikałoby z niej jednoznacznie, że Sąd oddalił powództwo w tym zakresie. W takim stanie rzeczy wniosek o wykładnię podlegałby oddaleniu. Należy podkreślić, iż instytucja wykładni wyroku w żadnym przypadku nie służy wyjaśnieniu przyczyn, dla których sąd oddalił powództwo. Odmienne uznanie prowadziłoby do obejścia instytucji wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Zaakceptowanie takiej sytuacji jest proceduralnie niedopuszczalne.

Kredytobiorca żądał zwrotu świadczeń, które świadczył na podstawie nieważnej umowy.

Dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405 – 410 kc regulujące zasady rozliczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. świadczenie nienależne. Przepis art. 410 § 2 kc stanowi zaś, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Dla aktualizacji roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia wystarczające jest wykazanie samego przesunięcia majątkowego pomiędzy zubożonym a wzbogaconym będącego następstwem spełnienia nienależnego świadczenia, gdyż ze swej istoty spełnienie tego świadczenia spełnia przesłankę zubożenia, zaś jego otrzymanie - kryteria wzbogacenia. Bez znaczenia w sprawie pozostawało więc to, czy pozwany faktycznie rozporządził środkami finansowymi otrzymanymi w ramach spłat rat kredytu, choćby na pokrycie własnych zobowiązań i nie zachodzi w tym wypadku potrzeba ustalenia, czy wzbogaciło ono odbiorcę. Samo bowiem spełnienie świadczenie nienależnego jest źródłem roszczenia restytucyjnego.

Brak zastrzeżenia przez kredytobiorców zwrotu spełnianego świadczenia (rat kredytu) nie niweczył skuteczności roszczenia, gdyż jak wynika z art. 411 pkt 1 kc spełnienie świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej rodzi obowiązek zwrotu, nawet jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do tego zobowiązany. W niniejszej sprawie podstawą prawną świadczenia była nieważna czynność prawna, która nie stała się ważna mimo spełnienia świadczenia, a w takim wypadku wiedza spełniającego świadczenie, że nie był do świadczenia zobowiązany, nie zwalnia odbiorcy świadczenia do jego zwrotu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2018 r., I CSK 575/17).

W sprawie nie znajduje również zastosowania wyłączenie z art. 411 pkt 2 kc (zasady współżycia społecznego), albowiem skutki stosowania przez bank niedozwolonych postanowień umownych nie mogą podlegać ochronie prawnej. Świadczenie spełnione przez stronę powodową w następstwie nieważnej umowy kredytowej nie może być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego, skoro to właśnie zastosowanie przez bank wzorca umownego zawierającego klauzule abuzywne należało oceniać w kontekście naruszenia dobrych obyczajów.

Kwota wpłat dokonanych przez Kredytobiorcę i Poręczyciela wynika z dokumentów Banku, historii rachunku bankowego, a więc nie budzi wątpliwości Sądu.

Pozwani (powodowie wzajemni – małżonkowie Kredytobiorca i Poręczyciel odpowiedzialni solidarnie za zobowiązanie) z majątku wspólnego spłacili na rzecz powoda (pozwanego wzajemnego) z tytułu spornego kredytu kwotę 297.158,61 zł oraz kwotę 15.267,52 (...). Bank wypłacił Kredytobiorcy kapitał w kwocie 857.142,86 zł.

Pismem z dnia 13 listopada 2023 r. powód (pozwany wzajemny) (...) Bank S.A. z siedzibą w W. odpowiedział na pozew wzajemny i wniósł ewentualnie na wypadek stwierdzenia przez Sąd nieważności umowy oraz uznania przez Sąd zgłoszonego zarzutu potrącenia kwoty 297.158,61zł oraz 15.267,52 (...) o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kwoty 590.051,36 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od tej kwoty od dnia 06.06.2023 r. do dnia zapłaty (odpowiedź na pozew wzajemny k. 252-261).

Z łącznej kwoty udzielonego pozwanym kredytu w wysokości 857.142,86 zł pozwani spłacili na rzecz powoda kwotę 297.158,61 zł, a więc różnica w złotych wynosi 559.984,25 zł (857.142,86 zł – 297.158,61 zł) i taką kwotę Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powoda po uwzględnieniu skutecznego zarzutu potrącenia na rzecz Banku oraz pozostałą zapłaconą ponad kapitał kwotę 15.267,52 (...) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie zgodnie z żądaniem obu stron od 06.06.2023 roku podzielając pogląd co do wymagalności tego roszczenia. O odsetkach od zasądzonej kwoty Sąd orzekł zgodnie z art. 481 § 1 i 2 kc.

W rezultacie Sąd orzekł jak w punkcie drugim i trzecim wyroku, oddalając zarówno powództwo główne i wzajemne w pozostałej części jako niezasadne.

Odpowiedzialność pozwanej M. Z. jako poręczyciela jest solidarna z pozwanym D. Z. (4).

Zgodnie z treścią art. 320 KPC W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.

Instytucja z art. 320 KPC jest stosowana po to, aby doprowadzić do sytuacji, gdy orzeczenie sądu jest wykonywane bez potrzeby przeprowadzania postępowania egzekucyjnego. Kwestia zabezpieczenia interesu wierzyciela powinna być również oceniana na płaszczyźnie wyważenia interesów stron przy ocenie, czy w przedmiotowej sprawie zachodzi przypadek uzasadniający zastosowanie dobrodziejstwa instytucji z art. 320 KPC (wyr. SA w Gdańsku z 29.9.2020 r., V ACa 165/20, L.).

Celem przepisu art. 320 KPC pozostaje, z jednej strony, zapewnienie wierzycielowi skutecznego uzyskania należnego świadczenia, a z drugiej – umożliwienie dłużnikowi zaspokojenia wierzyciela, przy czym uwzględnić należy interesy obu stron stosunku zobowiązaniowego. Nie ulega wątpliwości, że rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty w taki sposób, że wierzyciel uzyskałby je w całości po wielu latach oczekiwania, narusza jego interes (wyr. SA w Gdańsku z 16.10.2020 r., V ACa 330/20, L.).

Sąd nie uwzględnił żądania powodów wzajemnych o rozłożenie ewentualnie zasądzonej kwoty na raty. Powodowie wzajemni zgodzili się na negatywne skutki unieważnienia umowy, nie spłacają rat kredytu mimo, że nie spłacili kapitału, a jak twierdzą trudności finansowe były przejściowe i miały miejsce w 2022 roku i 2023 roku. Oboje pracują, pozwana M. Z. jest chora i pobiera zasiłek chorobowy, D. Z. (3) pracuje w Anglii i ma duże dochody. Ponadto jak zeznali mają oszczędności w kwocie 100.000zł i możliwość zaciągnięcia pożyczek od znajomych i kredytów, rozważają również sprzedaż domu. W tej sytuacji brak jest zdaniem Sądu przesłanek do rozłożenia świadczenia w postaci niezwróconego jeszcze kapitału na raty.

Należność zasądzono łącznie na rzecz małżonków do ich majątku wspólnego, bo z tego majątku wspólnego spłacany był kredyt. W obowiązującym ustawodawstwie brak jest przepisów zastrzegających solidarność wierzycieli w przypadku wspólności majątkowej małżeńskiej. Ustawodawca nie wprowadził prawnego zastrzeżenia solidarności czynnej małżonków, gdy występują oni w roli wierzycieli. W konsekwencji zasądzić należało świadczenia na rzecz powodów bez zastosowania konstrukcji zasądzenia solidarnego oraz bez rozdzielania świadczenia na części przypadające każdemu z małżonków. Zasądzone na rzecz obojga małżonków świadczenie po wyegzekwowaniu wejdzie do majątku wspólnego małżonków stanowiącego przedmiot wspólności łącznej.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. znoszą je wzajemnie, wskazując, że strony w części wygrały i przegrały sprawę. O wyniku postępowania decyduje rozstrzygnięcie zawarte w sentencji wyroku.

Sędzia SO Dorota Krawczyk

Z/ odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.