Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 września 2024 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący	Sędzia Adam Bojko
Protokolant	Stażysta Angelika Szeszko

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2024 roku w Piotrkowie Trybunalskim
na rozprawie

sprawy z powództwa R. Bank (...) w W.

przeciwko S. S.

o zapłatę kwoty 191 461,56 zł ewentualnie o zapłatę kwoty 130 000,00 zł

1.  oddala żądanie główne w całości;

2.  zasądza od pozwanej S. S. na rzecz powoda R. Bank (...) w W. kwotę 130 000,00 zł (sto trzydzieści tysięcy złotych 00/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 lutego 2023 roku do dnia zapłaty;

3.  oddala żądanie ewentualne w pozostałej części;

4.  nie obciąża pozwanej kosztami procesu;

5.  przyznaje radcy prawnemu P. M. wykonującej zawód w Kancelarii Radcy Prawnego w P. przy ulicy (...) kwotę 5 400,00 zł (pięć tysięcy czterysta złotych 00/100), która zostanie powiększona o odpowiednią stawkę podatku VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej S. S. z urzędu i nakazuje jej wypłacenie z rachunku Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim.

Sygn. akt I C 1204/20

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 30 lipca 2020 r. powód R. Bank (...) w W. zażądał zasądzenia od pozwanej S. S. w postępowaniu upominawczym kwoty 191 461,56 zł z odsetkami umownymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu żądania powód podał, że w związku z zaistniałymi przekształceniami podmiotowymi, przysługują mu wszelkie roszczenia z wierzytelności powstałych na tle realizacji stosunków zobowiązaniowych zawartych przez (...) S.A. Oddział w Polsce, w tym wierzytelność w stosunku do pozwanej powstała na tle realizacji umowy z dnia 26 sierpnia 2008 r., na którą składają się następujące należności: 186 971,82 zł tytułem niespłaconego kapitału, 1 236,95 zł tytułem odsetek umownych naliczonych za okres od 17 lipca 2019 r. do 21 lutego 2020 r., 3 252,79 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie, naliczonych od kwoty kapitału kredytu za okres od 22 lutego 2020 r. do 2 czerwca 2020 r.

Pozwana wnosiła o skierowanie stron do mediacji w celu ugodowego zakończenia sporu, a gdy mediacja nie doszła do skutku, wniosła o oddalenie powództwa ze względu na nieważność umowy kredytu.

W piśmie wniesionym w dniu 29 grudnia 2022 r. powód zgłosił roszczenie ewentualne na wypadek oddalenia roszczenia głównego i uznania umowy kredytu za nieważną i wniósł o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 130 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty jako zwrotu świadczenia nienależnego wypłaconego przez bank na podstawie nieważnej umowy kredytowej.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości, a w przypadku uwzględnienia żądania ewentualnego wniosła o zasądzenie odsetek za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku oraz rozłożenie zasadzonego świadczenia na raty w wysokości po 1 000 zł miesięcznie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 26 sierpnia 2008 r. pomiędzy (...) Spółka Akcyjna Oddział w Polsce z siedzibą w W., a pozwaną została zawarta umowa o kredyt hipoteczny nr (...).

Na podstawie umowy bank udzielił pozwanej kredytu w wysokości 130 000 zł indeksowanego do waluty obcej (...) przeznaczonego na zakup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...), nr lokalu (...).

/dowód: umowa kredytu k.89 – 94/

W dniu 17 września 2008 r. kredyt został uruchomiony zgodnie z dyspozycją pozwanej.

/dowód: dyspozycja wypłaty środków z kredytu hipotecznego k. 115, karta uruchomienia kredytu hipotecznego k. 116, zaświadczenie pozwanego z 10.08.2021 r. k. 240 - 250/

Z dniem 19 września 2011 r. (...) S.A. w W. wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki (...) S.A. Oddział w Polsce. W dniu 31 grudnia 2012 r. (...) Bank (...) S.A. w W. połączył się z (...) S.A. poprzez jego przejęcie w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. W dniu 31 października 2018 r. doszło do połączenia transgranicznego R. Bank (...) w W. jako spółki przejmującej z (...) Bank (...) S.A. w W. jako spółką przejmowaną, w wyniku którego wszelkie prawa i obowiązki wynikające z umowy z zawartej z powodami przeszły na R. Bank (...) w W. działający w Polsce za pośrednictwem oddziału R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce.

/dowód: odpis z KRS k. 12 – 15, odpis postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w W. z 23.09.2011 r. k. 16, odpis z KRS k. 17 – 22, odpis z KRS k. 23 – 37, odpis z rejestru przedsiębiorców wraz z tłumaczeniem przysięgłym k. 38 -71, odpis z KRS k. 72, odpis z KRS k. 73 – 80/

Pozwana spełniała świadczenia wynikające z umowy do września 2019 r. i łącznie uiściła Bankowi około 103 000 zł. Pozwana posiada inne zobowiązania, w tym pożyczki parabankowe w łącznej kwocie 50 000 zł, kredyt gotówkowy w banku oraz zadłużenie z tytułu opłat za mieszkanie w wysokości około 10 000 zł. Pozwana zamierza pozyskać środki na spłatę kapitału kredytu ze sprzedaży mieszkania.

/dowód: zaświadczenie pozwanego z dnia 10.08.2021 r. k.240-250, zeznania pozwanej k. 257 odwrót - 258/

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z dnia 23 września 2022 r. w sprawie sygn. akt I C 366/22 ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 1 września 2008 r. jest nieważna w całości.

/dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 23.09.2022 r. wraz z uzasadnieniem k. 310 – 330/

Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2024 r. w sprawie sygn. akt I ACa 2893/22 oddalił apelację pozwanego R. Bank (...) w W. od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 23 wrzenia 2022 r. w sprawie sygn. akt I C 366/22.

/dowód: wyrok Sąd Apelacyjnego w Łodzi z 30.04.2024 r. k. 332/

Sąd zważył, co następuje:

Żądanie główne pozwu jest niezasadne w całości.

W związku z wiążącym ustaleniem przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w sprawie I C 366/22, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta przez strony w dniu 1 września 2008 r. jest nieważna, powodowi nie przysługuje dochodzona pozwem wierzytelność mająca źródło w tej umowie.

W związku z powyższym Sąd oddalił żądanie główne pozwu w całości.

Roszczenie zgłoszone przez powoda jako ewentualne ma charakter restytucyjny w związku z nieważnością (trwałą bezskutecznością) umowy kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...) zawartej pomiędzy stronami.

W przypadku nieważności umowy kredytu każdej stronie przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego na rzecz drugiej strony jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.), niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest ona dłużnikiem z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanego świadczenia od drugiej strony (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021 nr 6, poz. 40, str. 7). Jako świadczenie nienależne należy kwalifikować również przekazanie przez bank środków pieniężnych niedoszłemu kredytobiorcy, który na podstawie art. 410 § 1 w związku z art. 405 KC staje się zobowiązanym do ich zwrotu, z tym że wymagalność tego zobowiązania zależy od wezwania bezpodstawnie wzbogaconego do zwrotu stosownie do art. 455 KC (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, niepubl., z dnia 16 lipca 2003 r., V CK 24/02, OSNC 2004, nr 10, poz. 157, z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03, IC 20 04, nr 11, s. 43, z dnia 18 stycznia 2017 r., V CSK 198/16, niepubl. oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, nr 7, poz. 93, z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 75, z dnia 2 czerwca 2010 r., III CZP 37/10, OSNC 2011, nr 1, poz. 2).

W niniejszej sprawie poprzednik prawny powoda w wykonaniu nieważnej umowy kredytu wypłacił pozwanej kwotę 130 000 zł.

W związku z trwałą bezskutecznością umowy kredytu przekazane pozwanej świadczenie w kwocie 130 000 zł stało się świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi przez pozwaną na rzecz powoda.

Roszczenie powoda o zwrot kapitału kredytu nie jest przy tym przedawnione.

Zgodnie z treścią przepisu art. 118 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104), która weszła w życie 9 lipca 2018 r., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Co do zasady bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie k.c.).

Roszczenie restytucyjne powoda jest następstwem trwałej bezskuteczności umowy kredytu, która powstaje dopiero z chwilą odmowy potwiergdzenia przez konsumenta klauzuli abuzywnej. Z tym momentem należy wiązać wymagalność świadczeń stron o zwrot korzyści uzyskanych bez podstawy prawnej (art. 410 § 2 k.c.).

W niniejszej sprawie termin przedawnienia roszczenia powoda o zwrot kapitału kredytu może być liczony najwcześniej od dnia otrzymania przez niego pierwszego oświadczenia pozwanej, w którym powoływała się ona na nieważność umowy lub abuzywność zawartych w niej postanowień tj. reklamacji, wezwania do zapłaty, propozycji ugodowej czy też pozwu, ewentualnie od chwili, kiedy sąd poinformował strony, że w ramach dokonywanej z urzędu kontroli stwierdził, iż umowa zawiera nieuczciwe warunki umowne. Każde z powyższych zdarzeń powinno stanowić dla banku wystarczająco silny impuls skłaniający go do weryfikacji zarzutów konsumenta i podjęcie ewentualnej decyzji o dochodzeniu roszczenia restytucyjnego od konsumenta bądź też przedstawieniu mu propozycji zawarcia ugody regulującej wzajemne roszczenia.

W niniejszej sprawie pozwana zakwestionowała ważność umowy oraz powołała się na abuzywność jej postanowień w pozwie z dnia 7 marca 2022 r. o ustalenie nieważności umowy. Z tej czynności pozwanej niewątpliwie wynika odmowa potwierdzenia postanowień abuzywnych, a jedocześnie brak jest podstaw do przyjęcia, że byłoby to niekorzystne dla pozwanej i wymagałoby dla swej skuteczności poinformowania ich o wszystkich potencjalnych skutkach abuzywności. Trzyletni termin przedawnienia roszczenia restytucyjnego powoda rozpoczął zatem bieg najwcześniej w dniu 7 marca 2022 r. Jego bieg został przerwany na skutek zgłoszenia żądania ewentualnego w niniejszej sprawie w dniu 29 grudnia 2022 r.

Termin przedawnienia roszczenia powoda nie mógł być liczony od dnia zawarcia umowy kredytu, albowiem nie ma żadnych podstaw do stwierdzenia nieważności umowy z mocy samego prawa.

Umowa kredytu hipotecznego zawarta przez strony była umową kredytu tzw. indeksowanego kursem waluty obcej. Umowa kredytu indeksowanego stanowi szczególny rodzaj umowy kredytu bankowego, w której kredyt zostaje wypłacony w walucie polskiej i spłacany w tej walucie, ale rozliczany w walucie obcej. Cechą charakterystyczną kredytu denominowanego do waluty obcej, podobnie jak kredytu indeksowanego do tej waluty, jest rozróżnienie pomiędzy „walutą zobowiązania”, a „walutą wykonania tego zobowiązania”. Zobowiązanie kredytobiorcy stanowi kwota wyrażona w walucie obcej i od tej kwoty naliczane są należne bankowi odsetki. Tym samym niezasadny jest zarzut, że w przypadku tego rodzaju umowy nie określono kwoty kredytu bądź też dochodzi do sprzecznego z naturą stosunku kredytowego, zastrzeżenia obowiązku zwrotu kapitału w kwocie wyższej niż pozostawiona do dyspozycji kredytobiorcy, czy też naruszenia przepisów o odsetkach maksymalnych i zasady akcesoryjności odsetek. Sytuacja kredytobiorcy, który zawarł umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej w zakresie waluty zobowiązania odpowiada bowiem sytuacji kredytobiorcy, który zaciągnął kredyt wprost w takiej walucie.

Należy zwrócić uwagę, że dopuszczalność stosowania mechanizmu indeksacji/denominacji kredytu do waluty obcej nie była kwestionowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przyjmowano bowiem, że umowa kredytu indeksowanego/denominowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353 k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego). Celem dokonanej indeksacji/denominacji kwoty kredytu było to, aby jego koszt (wysokość oprocentowania) był ustalany w odniesieniu do korzystniejszych (niższych) stóp procentowych właściwych dla waluty obcej, z czym jednak nierozerwalnie związane jest ryzyko kursowe, które przyjmuje na siebie kredytobiorca w zamian za nabycie prawa do tańszego kredytu. Oba te elementy są ze sobą ściśle powiązane, albowiem z ekonomicznego punktu widzenia nie jest możliwe zastosowanie stóp procentowych właściwych dla waluty obcej do ustalania kosztów kapitału wyrażonego w złotych. Klauzula indeksacyjna/denominacyjna nie jest więc tożsama z klauzulą waloryzacyjną, a tym samym nie może naruszać zasad waloryzacji ustawowej. Jej celem nie jest bowiem zapewnienie zachowania wartości świadczeń. Ma ona natomiast na celu obciążenie kredytobiorcy ryzykiem walutowym, co stanowi konieczny warunek udostępnienia mu kapitału w zamian za wynagrodzenie niższe, od tego, które musiałby uiścić, gdyby zaciągnął kredyt w złotych. Banki z kolei udzielając kredytów indeksowanych/denominowanych do waluty obcej musiały pozyskać środki niezbędne dla zbilansowania kredytu oprocentowanego według stóp procentowych dla walut obcych, a udzielanego ze środków pochodzących z depozytów oprocentowanych według stóp procentowych dla waluty polskiej (por. wyroki SN z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14, OSNC-ZD 2016, nr C, poz. 49, z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 2019 r., sygn. akt II CSK 483/18 (opubl. OSP 2021 nr 2, poz. 7, str. 13) dotyczącym umowy kredytu denominowanego w walucie obcej N. – H. nie podzielił zarzutu sprzeczności umowy z prawem. Wskazał, że orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że przed nowelizacją prawa bankowego dopuszczalne było zaciągnięcie zobowiązania kredytowego w walucie obcej, z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu będzie dokonywana w walucie krajowej, z tym że tego rodzaju zastrzeżenie dotyczy wyłącznie sposobu wykonania zobowiązania, a zatem nie poowoduje zmiany waluty wierzytelności. Stosownie do woli stron waluta kredytu i waluta wypłaty bądź spłaty środków nie muszą być tożsame (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 377/10, i z dnia 29 kwietnia 2015 r., V CSK 445/14, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., IV CSK 200/18).

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w swoim orzecznictwie również nigdy nie zakwestionował samego mechanizmu denominacji czy też indeksacji kredytu do waluty obcej, skupiając swoją uwagę przede wszystkim na ocenie charakteru i transparentności klauzul kształtujących ten mechanizm w kontekście art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Zastosowanie w umowie mechanizmu indeksacji kredytu kursem waluty obcej pozwoliło na zaoferowanie pozwanej kredytu w oczekiwanej przez nią wysokości, a ponadto miało umożliwić jej płacenie niższych rat w porównaniu do rat kredytu w złotych. W tym czasie nie istniały żadne obiektywne okoliczności, pozwalające uznać, że kurs franka szwajcarskiego gwałtownie wzrośnie.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w ramach wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. zasady swobody umów mieści się przyzwolenie na faktyczną nierówność stron, która może się wyrażać nie ekwiwalentnością ich wzajemnej sytuacji prawnej. Samo zatem stwierdzenie nierównomiernego rozłożenia ryzyka osiągnięcia korzyści i wysokości świadczeń obciążających tylko jedną lub obie strony umowy nie może w zasadzie wystarczyć do stwierdzenia, że czynność prawna narusza zasady słuszności kontraktowej i jest z tego powodu nieważna na podstawie art. 58 § 2 k.c. (por. postanowienie z dnia 13 lutego 2019 r.
IV CSK 329/18, L.).

Odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania (por. wyrok SN z dnia 28.11.2001r. IV CKN 1756/00, Lex nr 80259). Na tle art. 58 § 2 k.c. szczególnego znaczenia nabierają oceny moralne dokonywane z uwagi na wartość, jaką stanowi sprawiedliwa równość podmiotów. Należą do nich uczciwość w obrocie, lojalność kontrahentów, wzajemne zaufanie, słuszność, respekt dla interesów drugiej strony, odpowiednie zabezpieczenie roszczenia. Pozwalają one w pewnych przypadkach uznać umowę za nieważną na podstawie tego przepisu, jeżeli jej zawarcie lub nadanie jej określonej treści było wynikiem nadużycia przez jedną ze stron silniejszej pozycji (por. E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 10, Warszawa 2021, Legalis art. 58, nb 14).

W ocenie Sądu wprowadzony do umowy mechanizm indeksacji kredytu kursem waluty obcej sam w sobie nie powoduje sprzeczności tej umowy z zasadami współżycia społecznego. Celem działania banku jako profesjonalisty było udostępnienie pozwane kapitału w zamian za wynagrodzenie niższe, od tego, które musiałaby uiścić, gdyby zaciągnęła kredyt w złotych. Bank nie zakładał przy tym skokowego wzrostu kursu franka szwajcarskiego, ani też nie miał wpływu na ten kurs. Do tego czasu pozwana płaciła niższe raty w porównaniu do rat kredytu udzielonego w złotówkach. Nie stał temu na przeszkodzie przewidziany w umowie mechanizm przeliczania świadczeń stron na podstawie własnych tabel kursowych banku. Była to bowiem wówczas powszechna praktyka banków, a tworzone przez nie tabele kursowe co do zasady odzwierciedlały trendy występujące na rynku walutowym, albowiem opierały się na średnich kursach transakcyjnych z rynku międzybankowego korygowanych o wielkość przyjętego spreadu walutowego.

Gdyby nawet uznać umowę kredytu zawartą przez strony za nieważną z mocy samego prawego (art. 58 k.c.), zupełnie nieracjonalne byłoby oczekiwanie od banku, aby w terminie trzech lat od zawarcia umowy i wypłacenia kredytu, pozywał o zwrot kapitału kredytu kredytobiorcę, który systematycznie spłacał raty kredytu i nie kwestionował ważności umowy. Tego rodzaju sytuacja nie tylko burzyłaby porządek gospodarczy i podkopywała wzajemne zaufanie stron, ale dodatkowo stawiałaby w trudnej sytuacji konsumentów. Dodać należy, że ewentualna nieważność z mocy samego prawa umów kredytów denominowanych/indeksowanych kursem waluty obcej nawet obecnie nie ma charakteru oczywistego i nie została przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, a tym bardziej nie miała takiego charakteru w okresie trzech lat od zawarcia umowy kredytu przez strony. Tym samym wymagalność roszczenia banku o zwrot kapitału udostępnionego kredytobiorcom nie może być powiązana z datą zawarcia umowy nieważnej z mocy samego prawa, ale co najwyżej z chwilą zakwestionowania jej ważności przez kredytobiorcę. Przy takim założeniu bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda o zwrot kapitału kredytu rozpocząłby się również w dniu 2 sierpnia 2019 r. i nie upłynąłby do daty wniesienia pozwu. W przeciwnym wypadku do przedawnienia roszczenia powoda doszłoby, zanim od powoda można byłoby oczekiwać podjęcia działań służących przerwaniu biegu terminu przedawnienia.

Nawet gdyby bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda o zwrot kapitału kredytu wiązać z datą zawarcia umowy kredytu przez strony (poprzednika prawnego powoda), przytoczone wyżej okoliczności przemawiałyby za nieuwzględnieniem zarzutu przedawnienia roszczenia powoda ze względów słuszności (art. 117 ¹ § 1 k.c.).

Żądanie banku zasądzenia od pozwanej kwoty kapitału kredytu nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa (art. 5 k.c.). Skierowanie żądania zapłaty do dłużnika jest w systemie prawnym i realiach gospodarczo–społecznych nie tylko dopuszczalne, ale też częste. Co do zasady takich działań nie można uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub ze społeczno–gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Wręcz przeciwnie można powiedzieć, że do zasad uczciwości należy spłacanie zobowiązań przez dłużników. Każdy kredytobiorca odmawiający potwierdzenia klauzul abuzywnych i występujący z żądaniem ustalenia nieważności umowy kredytowej, powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu kapitału kredytu uzyskanego od banku.

Okoliczność, że pozwana spłaciła część swojego zobowiązania wobec banku nie ma jurydycznego znaczenia, albowiem w sprawie znajduje zastosowanie teoria dwóch kondykcji. Sąd na podstawie art. 410 § 2 k.c. ma obowiązek zasądzić cały kapitał rzeczywiście przekazany konsumentowi. Aby ochronić się przed obowiązkiem ponownego świadczenia kwot, które zostały bankowi w międzyczasie zwrócone na podstawie (bezskutecznej) umowy i nieodzyskane w toku postępowania sądowego, konsument musi dokonać potrącenia obu wierzytelności, dochowując przy tym restrykcyjnych wymogów określonych w art. 203 ¹ k.p.c. W przeciwnym razie konsument zostanie zobowiązany wyrokiem do ponownego de facto świadczenia kwot już raz bankowi zwróconych i może być zmuszony do dochodzenia własnego roszczenia o zwrot nienależnych świadczeń w odrębnym procesie. Sąd w przypadku niezgłoszenia zarzutu potrącenia lub bezskuteczności zarzutu (np. zarzut spóźniony) będzie miał bowiem obowiązek zasądzić na rzecz przedsiębiorcy pełną kwotę kapitału, niezależnie od sumy spłat dokonanych już przez konsumenta.

Podkreślić również należy, że uwzględnienie żądania powoda o zwrot kapitału kredytu nie zamyka pozwanej drogi do złożenia oświadczenia o potrąceniu swojej wierzytelności o zwrot kwot wpłaconych powodowi tytułem spłaty kredytu z wierzytelnością powoda o zwrot kapitału kredytu, w wyniku czego wierzytelność powoda ulegnie umorzeniu w części.

W związku z nieważnością umowy zawartej przez strony świadczenie obejmujące udostępniony pozwanej kapitał kredytu w wysokości 130 000 zł jest nienależne i podlega zwrotowi na podstawie art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

O odsetkach za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Zgodnie z art. 455 k.c., jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika dokonania. Niezwłoczne spełnienie świadczenia oznacza jego spełnienie bez nieuzasadnionej zwłoki (w normalnym toku rzeczy). O tym, czy świadczenie zostało spełnione niezwłocznie, a zatem należycie, rozstrzygają okoliczności konkretnego przypadku, oceniane zgodnie z ogólną zasadą art. 354 k.c.

Termin spełnienia zasądzonego świadczenia w kwocie 130 000 zł dochodzonego przez powoda nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, w związku z czym świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu pozwanej do wykonania.

Powód nie wezwał pozwanej do spełnienia powyższego świadczenia przed zgłoszeniem żądania ewentualnego w niniejszej sprawie. W związku z tym skutki wezwania do jego spełnienia wywołało doręczenie pozwanej odpisu pisma zawierającego zgłoszenie żądania ewentualnego. Pismo to dotarło do pełnomocnika pozwanej w taki sposób, że mógł on się zapoznać z jego treścią w dniu 2 stycznia 2023 r., przy czym stan opóźnienia w spełnieniu świadczenia istnieje od dnia 2 lutego 2023 roku, albowiem uwzględniając treść przepisu 455 k.c. pozwana powinien mieć termin wynoszący co najmniej 30 dni na dokonanie analizy zgłoszonego żądania i spełnienie świadczenia.

W pozostałym zakresie żądanie ewentualne było niezasadne i podlegało oddaleniu.

Zgodnie z art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.

Przepis art. 320 k.p.c. ma charakter wyjątkowy, a zatem może mieć zastosowanie jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach. Decydując o rozłożeniu zasądzonego w wyroku świadczenia na raty, należy odpowiednio wyważyć interesy obu stron, a zatem należy mieć na uwadze także słuszny interes wierzyciela, bowiem rozłożenie na raty należności powoduje, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od świadczeń ratalnych za okres pomiędzy wydaniem wyroku a datą płatności poszczególnych rat (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1970 roku, sygn. akt III PZP 11/70, OSNCP 1971/4/61). Ponadto w przypadku nieuiszczania przez dłużnika ustalonych rat, wierzyciel do czasu powstania wymagalności ostatniej raty, będzie pozbawiony możliwości egzekwowania całej należności.

Uwzględnienie słusznego interesu wierzyciela wymaga zatem, aby na chwilę orzekania zostało przynajmniej uwiarygodnione w wysokim stopniu, że dłużnik (oceniając rzecz rozsądnie) będzie w stanie spełnić świadczenie w ratach, których liczbę, wysokość i terminy płatności ustali Sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 czerwca 2020 r. I ACa 171/20). Stąd zachodzi konieczność wykazania przez dłużnika, że realnie będzie dysponować środkami, które mimo trudności, umożliwią wykonanie zmodyfikowanego obowiązku w sposób odczuwalny ekonomicznie przez wierzyciela. W przeciwnym razie, jeżeli okoliczności sprawy nie wskazują na istnienie po stronie dłużnika woli dobrowolnej spłaty zadłużenia, a jedynie na chęć odłożenia w czasie konieczności wykonania zobowiązania, omawiana norma prawna nie będzie miała zastosowania.

W niniejszej sprawie pozwana nie uwiarygodniła w wysokim stopniu, że będzie w stanie (oceniając rzecz rozsądnie) spełnić świadczenie w ratach w wysokości po 1 000 zł miesięcznie. Na brak możliwości bądź woli dobrowolnej spłaty zadłużenia przez pozwaną, wskazuje również fakt, że pozwana od daty zaprzestania spłaty kredytu (tj. od września 2019 r.) nie podjęła jakiejkolwiek aktywności w ratalnej spłacie zadłużenia. Przeciwko rozłożeniu zadłużenia na raty przemawia także wysokość łącznych zobowiązań, jakie pozwana posiada wobec banków, instytucji parabankowych oraz z tytułu zaległych opłat za mieszkanie, co poddaje w wątpliwość zdolność pozwanej do wywiązywania się z ratalnej spłaty zobowiązania.

Dodatkowo należy podkreślić, że pozwanej przysługuje wzajemna wierzytelność wobec powoda z tytułu nienależnie spełnionych świadczeń w wykonaniu umowy w łącznej wysokości ponad 103 000 zł, w związku z czym pozwana ma możliwość potrącenia tej wierzytelności z wierzytelnością powoda. W wyniku potrącenia wierzytelność powoda pozostanie niezaspokojona do kwoty 26 541,62 zł, wskazanej przez pełnomocnika pozwanej na rozprawie w dniu 12 września 2024 r. (k. 341 akt sprawy).

W związku z prawomocnym ustaleniem nieważności umowy kredytu hipotecznego, którego spłata została zabezpieczona hipoteką ustanowioną na kredytowanej nieruchomości, pozwana będzie mogła wystąpić o wykreślenie tej hipoteki, a następnie dokonać sprzedaży nieruchomości i uzyskać środki na spłatę niezaspokojonej części wierzytelności powoda w kwocie 26 541,62 zł.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Ponieważ żądanie powoda zostało uwzględnione w około 68 %, pozwana powinna zostać obciążona taką częścią kosztów procesu poniesionych przez powoda, które wyniosły łącznie 14 991 zł. Sąd odstąpił od obciążenia pozwanej tymi kosztami, uwzględniając jej sytuację materialną i osobistą oraz okoliczności sprawy, z których wynika, że pozwana ma obiektywne trudności w spełnieniu dochodzonych przez powoda świadczeń. Pozwana w toku całego procesu prezentowała postawę koncyliacyjną i wolę ugodowego zakończenia sporu. Istotne jest również, że powód zawarł niedozwolone postanowienia w umowie zawartej przez strony, czego konsekwencją była jej nieważność, w a konsekwencji konieczność zwrotu przez pozwaną całego kapitału kredytu, z czym pozwana ma obiektywne trudności.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu

Sąd orzekł na podstawie § 8 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2024 r. poz. 763). Na podstawie § 4 ust. 3 w/w rozporządzenia przyznane wynagrodzenie zostało powiększone o odpowiednią stawkę podatku VAT.

ZARZĄDZENIE

doręczyć pełnomocnikowi powoda odpis wyroku z dnia 12 września 2024 r. wraz z uzasadnieniem.