Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2024 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący	Sędzia SO Ewa Tomczyk
Protokolant	sekr. sąd. Dorota Piątek

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2024 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa K. P.

przeciwko Skarbowi Państwa Aresztowi Śledczemu w P. T.

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  przyznaje radcy prawnemu J. B. prowadzącej Kancelarię Radcy Prawnego w P. T.. z rachunku Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. kwotę 6.642,00 (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi K. P. z urzędu;

3.  zasądza od powoda K. P. na rzecz Skarbu Państwa – Aresztu Śledczego w P. T. kwotę 2.000,00 (dwa tysiące) złotych tytułem zwrotu części kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sędzia SO Ewa Tomczyk

Sygn. akt I C 1513/22

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 października 2022 r. powód K. P. wniósł o zasądzenie od Skarbu P. - Aresztu Śledczego w P. T.. kwoty 90.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę związaną z brakiem możliwości podjęcia przez niego nauki na poziomie VI klasy szkoły podstawowej. Na rozprawie w dniu 31.10.2024 r. powód sprecyzował, że żądanie to dotyczy odmowy zapewnia edukacji przez Areszt Śledczy w P. T.. (k. 211 – 211 odwrót).

W odpowiedzi na pozew pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora Aresztu Śledczego w P. T., któremu Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej przekazała wykonywanie zastępstwa procesowego, wniósł o oddalenie powództwa w całości jako niezasadnego oraz zasądzenie od powoda zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany kwestionował powództwo zarówno co do zasady, jak i wysokości oraz zaprzeczył wszelkim podnoszonym przez stronę powodową okolicznościom faktycznym, w szczególności negował, by w Areszcie Śledczym w P. doszło do zawinionego niedopełnienia obowiązków powierzonych funkcjonariuszom państwowym pełniącym tam służbę. Podnoszone przez powoda mankamenty braku możliwości podjęcia nauki na poziomie VI klasy szkoły podstawowej nie stanowią podstawy do odpowiedzialności pozwanego. W okresie osadzenia powoda w pozwanej jednostce nie istniała możliwość skierowania powód do tego nauczania (k. 35-37 verte).

W piśmie procesowym z dnia 18 maja 2024 roku pełnomocnik powoda z urzędu podniósł, iż pozwany naruszył dobra osobiste powoda, a uniemożliwienie ukończenia powodowi VI klasy szkoły podstawowej jest naruszeniem przepisów kodeksu karnego wykonawczego oraz Konstytucji RP. Powód w związku z uniemożliwieniem mu prawa do uzyskania wykształcenia odniósł krzywdę w postaci poczucia się obywatelem gorszej kategorii, dyskryminowanym ze względu na brak wykształcenia i odtrąconym przez instytucje państwowe, które utrudniły mu proces resocjalizacji i powrotu do społeczeństwa po odbytej karze pozbawienia wolności oraz zablokowały możliwość kształcenia się (k.72-75 verte).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powód urodzony w dniu (...) przebywał w Areszcie Śledczym w P. T.. w okresie od 24.06.2022 r. do 15.02.2023 r.

(bezsporne)

Wcześniej powód przebywał w różnych jednostkach penitencjarnych, w tym w Areszcie Śledczym w Ł. w następujących okresach: od dnia 09 czerwca 2012 r. do dnia 14 czerwca 2012 r, od dnia 02 lipca 2012 r. do 20 dnia czerwca 2013 r., od dnia 04 września 2013 r. do dnia 12 marca 2014 r., od dnia 17 grudnia 2014 r. do dnia 01 października 2015 r., od dnia 06 lipca 2016 r. do dnia 09 sierpnia 2016 r., od dnia 14 września 2016 r. do dnia 03 stycznia 2017 r. Wcześniej, odbywając karę pozbawienia wolności za inne przestępstwo, przebywał tam również w okresach: od dnia 07 kwietnia 2009 r. do dnia 16 lipca 2009 r., od dnia 21 października 2010 r. do dnia 10 lutego 2010 r. i od dnia 20 kwietnia 2011 r. do dnia 14 września 2011 r.

(bezsporne)

Powód przebywając w Areszcie śledczym w Ł. w marcu 2015 r. zwrócił się do Dyrektora Zakładu Karnego w S. o przyjęcia do VI klasy szkoły podstawowej. Pismo to zostało przekazane zgodnie z właściwością Dyrektorowi Aresztu Śledczego w Ł. w dniu 24 marca 2015 r.

W dniu 13 kwietnia 2015 r. Dyrektor Aresztu Śledczego w Ł. sporządził imienny wykaz kandydatów do nauczenia przebywających według stanu na dzień 13 kwietnia 2015 r. w Areszcie Śledczym w Ł.. W wykazie tym ujęto powoda, zakwalifikowanego do grupy więźniów R-l (tj. recydywistów penitencjarnych przebywających w zakładach karnych typu zamkniętego) i podgrupy więźniów P (w systemie wykonania kary programowanego oddziaływania) i do odbywania nauki na poziomie szkoły podstawowej w semestrze I w klasie VI. Wykaz ten został wysłany do Dyrektora Zakładu Karnego w S..

W odpowiedzi na powyższe pismo pismem z dnia 27 kwietnia 2015 r. (...) Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S. przedstawił Dyrektorowi Aresztu Śledczego w Ł. wykaz imienny kandydatów do nauczania, w tym dotyczący osadzonego powoda. W wykazie (...) Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S. potwierdził przyjęcie powoda na odbycie nauki na poziomie szkoły podstawowej w semestrze I w klasie VI.

W dniu 30 kwietnia 2015 r. Młodszy Wychowawca w Areszcie Śledczym w Ł. sporządził projekt oceny okresowej osadzonego powoda. Wskazano w niej m.in., że zachowanie w izolacji penitencjarnej ocenianego jest naganne. W ocenianym okresie powód był jednokrotnie karany dyscyplinarnie. Nie udzielono mu żadnych ulg ani nagród. Wskazano, iż powód nie jest zatrudniony w Areszcie Śledczym w Ł. ani nie jest zainteresowany podjęciem zatrudnienia w tejże jednostce penitencjarnej. Odnotowano również, że zachowanie powoda wobec funkcjonariuszy jest naganne. Karę pozbawienia wolności powód nadal miał odbywać w systemie programowego oddziaływania. Wskazano również, że z uwagi na naganne zachowanie, rodzaj popełnionych przestępstw, odległy termin końca kary (tj. dzień 06 maja 2020 r.) powód w dalszym ciągu karę pozbawienia wolności winien odbywać w zakładzie typu zamkniętego. Powodowi utrzymano grupę i podgrupę (tj. R-l / P), zalecono regulaminowe zachowanie i realizację (...) oraz zalecono skierowanie go do nauczania w szkole podstawowej w klasie VI w Zakładzie Karnym w S..

Dnia 30 kwietnia 2015 r. decyzją Komisji Penitencjarnej w Areszcie Śledczym w Ł. powód został zakwalifikowany do nauczania w szkole podstawowej w klasie VI, na semestrze I w Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S..

W dniu 08 lipca 2015 r. Młodszy Wychowawca w Areszcie Śledczym w Ł. sporządził notatkę, w której wskazał, że decyzją nr (...) osadzony powód został skreślony z listy słuchaczy w Kwalifikacyjnym Kursie Zawodowym przy Centrum (...) w P. z powodu nieuczęszczania na obowiązkowe zajęcia edukacyjne. W notatce zawarto również informację, że decyzją Komisji Penitencjarnej w Areszcie Śledczym w Ł. z dnia 30 kwietnia 2015 r. powód został zakwalifikowany do nauczania w szkole podstawowej w klasie VI, na semestrze I w Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S..

Kolejno, pismem z dnia 10 lipca 2015 r. (...) Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S. poinformował Dyrektora Aresztu Śledczego w Ł., iż z powodu braku naboru słuchaczy do szkoły podstawowej dla dorosłych w Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S. powód nie został przyjęty do szkoły podstawowej.

Klasa VI w semestrze I roku szkolnego rozpoczynającego się od dnia 01 września 2015 r. nie została utworzona, gdyż odnotowano niewystarczającą liczbę chętnych słuchaczy na ten kierunek kształcenia. Wraz z powodem, wnioski o kształcenie w ww. klasie zgłosiło bowiem czterech osadzonych w jednostkach penitencjarnych w Polsce.

Do uruchomienia kształcenia w klasie VI szkoły podstawowej w Centrum (...) przy Zakładzie Karnym w S. konieczne było zadeklarowanie chęci podjęcia nauki przez minimum 10 osadzonych w jednostkach penitencjarnych.

W dniu 16 lipca 2015 r. inspektor w Areszcie Śledczym w Ł. B. M. sporządziła notatkę z przebiegu spotkania z powodem. W trakcie tego spotkania poinformowano powoda o treści pisma z dnia 10 lipca 2015 r. (...) Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S.. Wyjaśniono mu również, że analiza dokumentacji wykazała, że aktualnie szkoła podstawowa przy Centrum (...) w Zakładzie Karnym w S. jest jedyną przeznaczoną dla grupy i podgrupy klasyfikacyjnej R-l w związku z czym nie ma możliwości skierowania powoda do nauczania w innej szkole podstawowej. Powodowi zaoferowano inne kursy zawodowe, zaś powód oświadczył, iż zastanowi się nad tą - alternatywną - formą kształcenia zawodowego.

W trakcie spotkania w dniu 16 lipca 2015 r. nie przedstawiono powodowi propozycji zdania egzaminów eksternistycznych z zakresu szkoły podstawowej. Zaproponowanie wówczas osadzonemu powodowi wsparcia w przygotowaniu do egzaminów eksternistycznych, mogłoby — w wypadku zdania tych egzaminów przez osadzonego powoda — pozwolić na otrzymanie przez osadzonego powoda świadectwa ukończenia szkoły podstawowej.

Od 2016 r. Centrum (...) przy Zakładzie Karnym w S. prowadziło nabór słuchaczy osadzonych w jednostkach penitencjarnych zakwalifikowanych do grupy i podgrupy R-l / P na poziomie gimnazjum (w lutym jak i wrześniu). Takie nabory przeprowadzały również Zakład (...) w P., Zakład Karny w N. oraz Zakład Karny w K..

W dniu 16 lipca 2015 r. wychowawca w Areszcie Śledczym w Ł. sporządził projekt oceny okresowej osadzonego powoda. Wskazano w niej m.in., że zachowanie w izolacji penitencjarnej ocenianego jest zmienne. W ocenianym okresie był raz karany dyscyplinarnie za wulgarne zachowanie w stosunku do funkcjonariusza więziennego. Nie udzielono mu żadnych ulg ani nagród. Wskazano, iż nie jest zatrudniony w Areszcie Śledczym w Ł. ani nie jest zainteresowany podjęciem zatrudnienia w tejże jednostce penitencjarnej. Podano, że osadzony nieregularnie uczestniczy w zajęciach kulturalno- oświatowych, czas wolny spędza głównie na oglądaniu telewizji, czytaniu prasy oraz zajęciach własnych w celi mieszkalnej. Wskazano również, że z uwagi na naganne zachowanie, rodzaj popełnionych przestępstw, odległy termin końca kary (tj. dzień 06 maja 2020 r.) osadzony w dalszym ciągu karę pozbawienia wolności winien odbywać w zakładzie typu zamkniętego. Utrzymano grupę i podgrupę powoda (tj. R-l / P), zalecono również niekwalifikowanie do nauczania w szkole podstawowej w klasie VI w Zakładzie Karnym w S..

Następnie w piśmie z dnia 06 listopada 2015 r. Dyrektor Zakładu Karnego w K. poinformował Sąd Okręgowy w Olsztynie - Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych, iż z uwagi na brak naboru słuchaczy do szkoły podstawowej w klasie VI w Zakładzie Karnym w S., powoda nie skierowano na nauczanie.

(dowód: w aktach sprawy Sądu Rejonowego dla Warszawy -Mokotowa w W. pisma– k. 111, 118, 124, notatka – k. notatki – k. 111 verte, 116, 119, 121, 135 wykaz kandydatów – k. 113, pisma – k. 114-115, ocena okresowa – k. 122)

Powód pismem z dnia 14.07.2015 r. wystąpił ze skargą do Rzecznika Praw Obywatelskich, wskazując na bezpodstawne pozbawienie go prawa do kontynuowania nauki w szkole podstawowej. W związku z tą skargą sprawa była badana przez Centralny Zarząd Służby Więziennej w W., który uznał, że nie zgłoszenie przez jednostkę penitencjarną do Centrum (...) potrzeby nauczania powoda na poziomie podstawnym oraz brak przedłożenia propozycji zdania egzaminów eksternistycznych z zakresu szkoły podstawnej skutkował nie wykorzystaniem przez jednostkę penitencjarną w pełni szansy wsparcia powoda w celu możności dalszego kształcenia. Pomimo braku naboru do szkoły podstawowej dla skazanych z posiadana przez powoda grupą i podgrupą klasyfikacyjną jednostka penitencjarna w porozumieniu z (...) powinna zaproponować powodowi wsparcie w przygotowaniu do egzaminów eksternistycznych, po zdaniu których powód otrzymałby świadectwo ukończenia szkoły podstawowej. Centralny Zarząd Służby Więziennej miał zamieszczać od roku szkolnego 2017 (...) w wykazie kierunków kształcenia ofertę szkoły podstawowej dla dorosłych, z przeznaczeniem dla każdej grupy i podgrupy klasyfikacyjnej. Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie z dnia 10 stycznia 2017 r. odpowiadając na skargę powoda uznał skargę powoda w zakresie braku możliwości uzupełnienia wyksztalcenia podstawowego za zasadną.

(dowód: pismo (...) k. 82, pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 10.001.2017 r. – k. 80)

Pozwem złożonym w dniu 13 sierpnia 2015 r. do Sądu Rejonowego dla Warszawy- Mokotowa w W. powód domagał się zasądzenia na jego rzecz od Skarbu Państwa - Aresztu Śledczego w Ł. kwoty 30.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, jaką poniósł w związku z zachowaniem pozwanego. Powołał się na to, że w Areszcie Śledczym w Ł. podjął starania w celu podjęcia nauki w klasie VI szkole podstawowej. Jedyną jednostką penitencjarną, która prowadziła wówczas nabory osadzonych w zakładzie penitencjarnym grupy R-l, do szkół podstawowych był Zakład (...) w S.. Komisja penitencjarna w Areszcie Śledczym w Ł. orzekła, iż powód może przystąpić do nauki począwszy od września 2015 r. Jednakże w lipcu 2015 r. okazało się, że powód nie podejmie edukacji, gdyż według pozwanego w jednostkach penitencjarnych nie ma naborów do szkoły podstawowej klasy VI, mimo, iż takie uprawnienie dla osadzonych przewiduje art. 130 § 1 k.k.w. obowiązkowe nauczanie w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum.

Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy- Mokotowa w W. w sprawie I C 1560/16 zasądził od Skarbu Państwa - Aresztu Śledczego w Ł. na rzecz K. P. kwotę 2000 zł i oddalił powództwo w pozostałej części.

Na skutek apelacji powoda i pozwanego od w/w wyroku Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 28 czerwca 2021 roku w sprawie XXVII Ca 1890/20 zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Oceniając zasadność powództwa Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że nie zostały naruszone dobra osobiste powoda, że brak jest podstaw do przyjęcia, że nie proponowanie powodowi egzaminów eksternistycznych i że brak zapewniania ukończenia szkoły podstawowej zrodziły w powodzie negatywne przeżycia psychiczne, które mogą być uważane za krzywdę. Przy ocenie zasadności powództwa Sąd Okręgowy wziął pod uwagę całokształt zachowania powoda podczas pobytu w Zakładzie Karnym, wskazując na to, że powód prezentował bezkrytyczny stosunek do popełnianych przez siebie przestępstw oraz jego zachowanie było zmienne (wielokrotna karalność dyscyplinarna i kilkukrotnie nagradzanie, brak regulaminowego zachowania stosunku do przełożonych, brak zatrudnienia będący brakiem zainteresowania powoda w podjęciu pracy. Sąd ocenił, że powód nie był faktycznie zainteresowany zdobyciem wykształcenia oraz poprawą swojej sytuacji życiowej a brak możliwości dopuszczenia do egzaminów eksternistycznych oraz ukończenia szkoły podstawowej nie doprowadził do negatywnych przeżyć psychicznych powoda, nie wzbudziło to w nim poczucia wykluczenia społecznego. Gdyby powodowi zależało na resocjalizacji oraz poprawie swojej sytuacji życiowej, z całą pewnością sięgnąłby po zaproponowane mu kształcenie zawodowe. Nadto ubocznie Sąd wskazał, że obowiązek szkolny trwa do 18 roku życia, po osiągnięciu tego wieku prawo to podlega ograniczeniom. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 lutego 2004 r. w sprawie sposobu i trybu prowadzenia nauczania z zakładach karnych i aresztach śledczych oraz obecnie obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 listopada 2016 r. w sprawie sposobu i trybu prowadzenia nauczenia w zakładach karnych i śledzonych- obligatoryjnie do nauczenia kwalifikuje się osadzonych, którzy nie ukończyli 18 roku życia. Pozostałych kieruje się do nauczania na wniosek osadzonych, którzy wystąpili z prośbą o podjęcie nauki. Zgodnie z powyższym wniosek powoda został skierowany do nauczenia w Centrum (...) przy Zakładzie Karnym w S.. Tym samym pozwany podjął możliwe w danej sytuacji działania. Ponadto przedstawił powodowi szeroki wachlarz rozwiązań alternatywnych, które go nie zainteresowały. Zebrany zaś w sprawie materiał dowodowy wskazuje iż skarżący został wycofany z nauki z przyczyn niezależnych od administracji Aresztu Śledczego w Ł..

Nawet przyjmując, iż pozwany nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku poinformowania powoda o możliwości zdania egzaminów eksternistycznych w okolicznościach sprawy Sąd Okręgowy przyjął, że nie spowodowało do u powoda negatywnych przeżyć psychicznych, tym samym nawet nie można uważać tego za krzywdę, co oznacza, iż nie ma podstaw do nałożenia na pozwanego obowiązku jej naprawienia.

(dowód: wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy -Mokotowa w W. z uzasadnieniem – k. 318, 336-344 odwrót akt sprawy sygn. akt I C 1560/16, wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z uzasadnieniem – k. 497520-528 akt sprawy sygn. akt I C 1560/16)

W piśmie z dnia 21 czerwca 2022 roku, jeszcze w trakcie pobytu w poprzedniej jednostce penitencjarnej, to jest w Areszcie Śledczym w Ł., powód złożył do Sądu Okręgowego w Łodzi wniosek między innymi o skierowanie go do VI klasy szkoły podstawowej, ewentualnie na kurs zawodowy. Powołał się na ukończenie V klasy szkoły podstawnej i chęć kontynuowania nauki w klasie VI.

(dowód: pismo – k. 42-43)

Ponieważ od dnia 24 czerwca 2022 r. powód zaczął przebywać w Areszcie Śledczym w P. (...)., Sąd Okręgowy w Łodzi w dniu 3 sierpnia 2022 r. przesłał pismo powoda z dnia 21 czerwca 2022 r. do Aresztu Śledczego w P. (...)

(dowód: pismo - k. 43)

W dniu 19 lipca 2022 r. wychowawca działu penitencjarnego rozmawiał z powodem, przedstawił mu aktualny wykaz kierunków kształcenia i semestrów w szkołach prowadzonych przy zakładach karnych i aresztach śledczych wg stanu na dzień 1.09.2022 r., który nie przedstawiał możliwości podjęcia nauki w VI klasie szkoły podstawowej. Powód nie był zainteresowany podjęciem kształcenia na żadnych z kursów.

(dowód: notatka służbowa – k. 44)

Pismem z dnia 20 lipca 2022 r. Dyrektor Aresztu Śledczego w P. T. odpowiedział na pismo powoda z dnia 21.06.2022 r., wskazując, że wychowawca działu penitencjarnego przedstawił powodowi aktualny wykaz kierunków kształcenia i semestrów w szkołach prowadzonych przy zakładach karnych i aresztach śledczych wg stanu na dzień 1.09.2022 r. i że powód nie był zainteresowany podjęcia kształcenia na żadnych z kursów, a wykazie brak jest możliwości podjęcia nauki w VI klasie szkoły podstawowej.

(dowód: pismo – k. 45)

W dniu 3 sierpnia 2022 r. wychowawca ponownie rozmawiał z powodem i przedstawił mu ofertę kształcenia wobec niemożności zapewnienia powodowi edukacji z VI klasy szkoły podstawowej.

(dowód: notatka – k. 47)

Pismem z dnia 3 sierpnia 2022 r. powód potwierdził otrzymanie powyższej informacji, wskazał, że bardzo zależy mu ukończeniu VI klasy i kontynuacji nauki na szczeblu szkoły podstawnej.

(dowód: pismo powoda – k. 48-49)

W wykazie kierunków kształcenia i semestrów nauki w szkołach prowadzonych przy zakładach karnych i aresztach śledczych, według stanu na dzień 01.09.2022 roku nie było VI klasy szkoły podstawowej.

(dowód: wykaz – k. 20-60)

Powód ponownie wystąpił z prośbą o podjęcie nauki – tym razem w kwalifikacyjnym kursie zawodowym na kierunku „Realizacja procesów introligatorskich i opakowaniowych". W dniu 16.11.2022 roku takie zgłoszenie zostało wysłane do Centrum (...) przy AŚ W. - B.. W dniu 19.12.2022 roku powód nie został przyjęty na ten kurs z powodu braku wolnych miejsc, o czym został informowany.

(dowód: notatka służbowa - k.39-40)

Za proces organizowania nauczania w jednostkach, w tym ustalenia wykazu kierunków kształcenia odpowiedzialny jest Centralny Zarząd Służby Więziennej.

(dowód: instrukcja nr 2/2017 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 4.07.2017 r. w sprawie szczegółowego trybu organizowania nauczania w szkołach oraz szkolenia kursowego w zakładach karnych i aresztach śledczych, instrukcja nr 2/2020 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 28.04.2020 r. zmieniająca instrukcję w sprawie szczegółowego trybu organizowania nauczania w szkołach oraz szkolenia kursowego w zakładach karnych i aresztach śledczych – k. 163- 186)

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy oparł się na dowodach z dokumentów zawartych w aktach sprawy .

Nie został uwzględniony wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków: M. B. i D. G. na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. gdyż wszystkie kwestie będące przedmiotem sporu zostały wyjaśnione w toku postępowania w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy (notatki urzędowe sporządzone przez w/w osoby) i prowadzenie dalszego postępowania dowodowego przedłużyłoby tylko i wyłącznie postępowanie w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie, a jego podstawę stanowiły przepisy art. 417 k.c. w zw. z art. 448 § 1 k.c. i art. 23 i 23 § 1 k.c.

Powód twierdził, że pozwany naruszył jego dobra osobiste powoda, uniemożliwienie ukończenia VI klasy szkoły podstawowej jest naruszeniem przepisów kodeksu karnego wykonawczego oraz Konstytucji RP. Wskazać należy, że jest to ponowny proces powoda oparty na takich samych okolicznościach faktycznych – wcześniej powód pozwał Skarb Państwa o takie roszczenie w związku z jego pobytem w innej jednostce penitencjarnej a jego żądnie nie zostało uznane za niezasadne.

W postępowaniu dotyczącym ochrony dóbr osobistych, w którym po stronie pozwanej występuje Skarb Państwa niezbędne jest wykazanie przesłanek jego odpowiedzialności statuowanych przepisami art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 417 § 1 k.c.

Specyfika postępowania w sprawach o naruszenie dóbr osobistych polega na tym, że rozpoznając sprawę w przedmiocie ochrony dóbr osobistych Sąd ustala w pierwszej kolejności, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a dopiero w przypadku pozytywnej odpowiedzi ustala, czy działanie pozwanego było bezprawne. Dowód, że dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, ciąży na osobie poszukującej ochrony prawnej na podstawie art. 24 k.c., a więc na stronie powodowej (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.) .

Natomiast na tym, kto podjął działanie zagrażające dobru osobistemu innej osoby lub naruszające to dobro - a więc na stronie pozwanej - spoczywa ciężar dowodu, że nie było ono bezprawne. Zagrożenie zaś lub naruszenie dobra osobistego zostanie uznane za bezprawne, jeżeli jest ono sprzeczne z szeroko rozumianym porządkiem prawnym. Pojęcie bezprawności, o której mowa w powołanym przepisie rozumiane jest zaś szeroko jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym, przez który należy rozumieć jednak nie tylko ustawodawstwo, ale również obowiązujące w społeczeństwie zasady współżycia społecznego. W orzecznictwie przyjmuje się, że bezprawne jest działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności, usprawiedliwiających takie działanie. Przy czym do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych na ogół zalicza się: działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa; wykonywanie prawa podmiotowego; zgodę pokrzywdzonego (z zastrzeżeniem uchylenia jej skuteczności w niektórych przypadkach); działania w ochronie uzasadnionego interesu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2015 r., sygn. akt II CSK 317/14, Lex nr 1667716 i powołane tam orzeczenie).

Ponadto naruszenie to musi być obiektywne tzn. w ocenie społeczeństwa musi wywoływać negatywne odczucia.

Dobrem osobistym, jest na jakie powołuje się powód jest prawo do zdobycia edukacji na poziomie szkoły podstawowej.

Katalog dóbr osobistych pozostających pod ochroną prawa cywilnego jest otwarty i wraz ze zmianą stosunków społecznych mogą pojawiać się i znikać pewne dobra, co jednak nie oznacza, że należy do niego zaliczyć np. prawo do kształcenia (nauki). Prawo do nauki jest zagwarantowane w art. 70 konstytucji. Na jego treść składa się z jednej strony nałożony na obywatela obowiązek odbywania nauki do 18 roku życia, a z drugiej strony obowiązek Państwa zapewnienia obiektywnych warunków do nauki. Precyzyjne określenie wykonania obowiązku nauki zostało powierzone ustawodawcy, który uczynił to m.in. w przepisach ustawy o systemie oświaty. Prawo do nauki nie może być zatem zaliczone do kategorii wartości stanowiących dobro osobiste jednostki, bowiem jest uprawnieniem przyznanym jej tymi regulacjami w związku z funkcjonowaniem w określonej sferze życia społecznego. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że wszystkie wolności i prawa wymienione w Konstytucji, w tym prawo do nauki, powinny chronione za pomocą środków wskazanych w art. 24 k.c. odnoszącym się tylko i wyłącznie do dóbr osobistych (por. wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 grudnia 2015 r. sygn. akt I C 1835/14 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15.07.2016 r. I ACA 494/16.

Gdyby zaś traktować twierdzenia powoda, że warunki osadzenia poprzez brak zapewnienia mu prawa do edukacji naruszyły jego dobra osobiste, a zwłaszcza godność i prawo do odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach godnych, humanitarnych to stwierdzić należy, że wymóg zapewnienia godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych obowiązków demokratycznego państwa prawnego Wymóg taki wynika zaś zarówno z przepisów prawa międzynarodowego, jak i przepisów Konstytucji (art. 30, art. 40 i 41 ust. 4).

Prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności niewątpliwie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie. Działania naruszające te dobra mogą zatem rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c.

Przechodząc do oceny zarzutu podniesionego przez powoda wskazać należy, że kwestie nauczania w zakładach karnych reguluje art. 130 k.k.w. Zgodnie z tym przepisem w zakładach karnych prowadzi się nauczanie obowiązkowe w zakresie szkoły podstawowej, a także umożliwia się nauczanie w zakresie ponadpodstawowym i na kursach zawodowych. Zawodowe szkolenie kursowe może być w całości lub częściowo odpłatne (§ 1). Zakład karny ma obowiązek prowadzenia nauczania, stosownie do możliwości i uzdolnień młodocianych skazanych, którzy nie mają wyuczonego zawodu albo po odbyciu kary nie będą mogli go wykonywać, a także nie ukończyli 21 roku życia (§ 2). Ci skazani mają pierwszeństwo w uzyskaniu możliwości objęcia nauczaniem w szkole ponadpodstawowej i na kursach zawodowych (§3).

(...) więziennej poświęcona jest reguła 28 Europejskich Reguł Więziennych. Między innymi mowa w niej o zapewnieniu wszystkim więźniom dostępu do możliwie jak najbardziej wszechstronnych programów edukacyjnych, które biorąc pod uwagę ich aspiracje, spełniają ich indywidualne potrzeby. Priorytet w edukacji mają stanowić więźniowie z niedostatkami umiejętności czytania i liczenia oraz ci, którzy nie mają wykształcenia podstawowego lub zawodowego.

Należy również powołać art. 70 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa.

Szczegółowe zasady nauczania w zakładach karnych zostały przedstawione w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu i trybu prowadzenia nauczania w zakładach karnych i aresztach śledczych z dnia 28 listopada 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 2004).

Zgodnie z § 12 rozporządzenia do nauczania kwalifikuje się:

1) obligatoryjnie - osadzonych, którzy nie ukończyli 18. roku życia, zobowiązanych do realizacji obowiązku szkolnego i obowiązku nauki na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty;

2) na wniosek działu penitencjarnego zakładu - osadzonych, którym w indywidualnym programie oddziaływania określono potrzebę nauczania;

3) osadzonych, którzy wystąpili z prośbą o podjęcie nauki lub jej kontynuację w określonym typie szkoły lub na kwalifikacyjnym kursie zawodowym.

Z przepisów tych wynika, że zakład karny ma obowiązek zapewnia edukacji w zakresie szkoły podstawowej dla osób, które nie ukończyły 18 roku życia – dla tych osób edukacja jest obligatoryjna. Osadzeni pełnoletni, po spełnieniu warunków wskazanych w przepisach prawa zachowują co do zasady prawo do dalszego kształcenia.

Powód w dacie osadzenie w pozwanym areszcie miał 31 lat, zatem na stronie pozwanej nie ciąży obowiązek zapewnienia mu nauki na szczeblu szkoły podstawowej. Z uwagi na wiek powoda nie ciążył na pozwanym również obowiązek prowadzenia nauczania powoda wynikający z ar. 130 § 2 kkw. Wskazać należy, że powód do 17 roku życia, to jest do daty, do której przebywał na wolności nie podjął kroków zamierających do zdobycia podstawowego wykształcenia, także przebywając okresowo na wolności w latach 2012 – 2016 i od 2017 r. do 2020 r. takiego wysiłku nie podjął. Oczekiwanie takie zaczął zgłaszać w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności w 2015 r. i w związku z niezapewnieniem mu tej edukacji powód zainicjował proces w sprawie I C 1560/16.

Zachowania, które piętnował powód w tym procesie nie mogły świadczyć o wystąpieniu przeciwko jego godności jako osoby pozbawionej wolności, a tym samym o wyrządzeniu mu krzywdy, stanowiąc wyłącznie przejaw typowych dla odbywania kary pozbawienia wolności dolegliwości. Kara pozbawienia wolności jest karą o charakterze izolacyjnym, a w warunkach izolacyjnych niewątpliwie trzeba się liczyć z pewnymi ograniczeniami w zakresie swobód i wolności, oraz dolegliwościami, które są nieodzownym elementem sankcji karnej, czego powód powinien się spodziewać popełniając przestępstwa, za które odbywał karę pozbawienia wolności.

Strona pozwana po otrzymaniu wniosku powoda o umożliwienie mu edukacji podjęła próbę skierowania powoda do szkoły podstawowej, do czego nie doszło bowiem wówczas nie był prowadzony nabór do klasy VI. Organem zobowiązanym do organizowania nauczania w jednostkach penitencjarnych jest Zarząd Służby Więziennej, a nie każda pojedyncza jednostka osobno. Oznacza to niemożność przepisania stronie pozwanej bezprawności.

W literaturze i orzecznictwie przyjmuje się, że godność człowieka konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi, a miernikiem oceny, czy doszło do naruszenia godności jest przede wszystkim stanowisko tzw. opinii publicznej, będącej wyrazem poglądów powszechnie przyjętych i akceptowanych przez społeczeństwo w danym czasie i miejscu, zaś wzorców, które powinny stanowić docelowy punkt odniesienia dokonywanej oceny, dostarczają zapatrywania rozsądnie i uczciwie myślących ludzi. Przyznanie zadośćuczynienia powodowi wobec odczuwania przez niego dyskomfortu związanego z odbywaniem kary pozbawienia wolności w warunkach gorszych niż oczekiwane - gdy nie stanowi to w żaden sposób zindywidualizowanej szykany ze strony pozwanej - musi spotkać się z negatywnym odbiorem społecznym: warunki i standardy społeczno-ekonomiczne w kraju odbiegają od warunków w bardziej rozwiniętych krajach Europy, co przekłada się także na niższy standard więziennictwa, ale też i takich sfer jak edukacja czy opieka medyczna; ocena zatem zasadności roszczeń formułowanych w związku z warunkami odbywania kary pozbawienia wolności nie może abstrahować od konkretnych uwarunkowań społecznych i ekonomicznych, zaś ocenianie tych kwestii przez pryzmat „standardów europejskich” kłóci się z powszechnym poczuciem sprawiedliwości.

Mając na uwadze powyższe wniesione powództwo jako niezasadne podlegało oddaleniu.

Podstawę rozstrzygnięcia o przyznaniu pełnomocnikowi powoda z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej stanowiły przepisy § 8 pkt 6 i§ 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U poz. 764).

Orzeczenie o kosztach procesu uzasadnia, stosownie do jego wyniku, art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., przy czym z uwagi na sytuację osobistą powoda związaną z jego pobytem w jednostce penitencjarnej powoda obciążono jedynie częścią tych kosztów (art. 102 k.p.c.) obejmujących część kosztów zastępstwa procesowego.

Sędzia SO Ewa Tomczyk

ZARZĄDZENIE

(...)

17.01.2025 r. Sędzia SO Ewa Tomczyk