Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący	Sędzia SO Alina Gąsior
Protokolant	sekr. sąd. Izabela Małgorzaciak

po rozpoznaniu w dniu 30 marca 2023 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

przeciwko E. K., A. K.

o zapłatę

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od powoda G. (...) bank S.A. z siedzibą w W. na rzecz pozwanych E. K. i A. K. kwotę 18.934,00 (osiemnaście tysięcy dziewięćset trzydzieści cztery 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 1684/22

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 10 maja 2018 roku powód (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł do Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie w elektronicznym postępowaniu upominawczym o zasądzenie od pozwanych E. K. i A. K. solidarnie na rzecz powoda kwoty 492,589,27 zł w tym kwoty 476.687,21 zł tytułem kapitału z odsetkami umownymi w wysokości podwójnego oprocentowania umownego, które na dzień wniesienia pozwu wynosiło 4,52 %, ale nie więcej niż wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 25 kwietnia 2018 roku do dnia zapłaty, kwoty 15.902,06 zł tytułem odsetek „karnych” z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także zasądzenie kwoty 6.158,00 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych.

W uzasadnieniu żądania powód podał, że w dniu 22 sierpnia 2008 r. zawarł z pozwanymi umowę kredytu hipotecznego nr (...), zmienioną następnie aneksem nr (...) z 30 grudnia 2011 r. i aneksem nr (...) z 26 czerwca 2014 r. Z uwagi na powstanie zaległości w spłacie zaległych rat, pismem z dnia 1 czerwca 2017 powód wypowiedział umowę pozwanym.

W dniu 5 czerwca 2018 roku Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie wydał nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym w sprawie VI Nc-e (...).

Pozwani wnieśli sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty. Pozwani zakwestionowali powództwo co do zasady, wskazując, że nadal wykonują umowę zgodnie z zawartą z pozwanym ugodą na spłatę kredytu hipotecznego, a ponadto zakwestionowali wysokość dochodzonej kwoty.

Postanowieniem z dnia 5 września 2018 roku Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie stwierdził skuteczne wniesienie sprzeciwu i utratę mocy nakazu zapłaty w całości oraz przekazał niniejszą sprawę do rozpoznania tut. Sądowi.

W piśmie procesowym z dnia 14 grudnia 2018 roku powód poparł dotychczasowe żądanie, przy czym zmodyfikował żądanie w zakresie kosztów, wnosząc o zasądzenie na rzecz powoda od pozwanych kosztów postępowania według norm przepisanych wraz z opłatą od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz kosztów notarialnego uwierzytelnienia dokumentów przedłożonych do sprawy w kwocie 231,24 zł.

W dniu 4 lutego 2019 Sąd wydał wyrok, w którym w punkcie pierwszym zasądził solidarnie od pozwanych E. K. i A. K. na rzecz powoda (...) Bank S.A. z siedzibą w W. kwotę 492.589,27 zł wraz z odsetkami: umownymi w wysokości 4,52% rocznie, ale nie więcej niż odsetki maksymalne za opóźnienie liczone od kwoty 476.687,21 zł od dnia 25 kwietnia 2018 roku do dnia zapłaty oraz ustawowymi za opóźnienie od kwoty 15.902,06 zł od dnia 10 maja 2018 roku do dnia zapłaty, a w punkcie drugim orzekł o kosztach procesu.

Pozwany A. K. wniósł od powyższego wyroku apelację, w której m.in. podniósł, że umowa kredytu zawiera niedozwolone postanowienia umowne zawarte w § 1 ust. l, § 1 ust. 4, § 1 ust. 7, § 6 ust. l, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 20 ust 2, 3 i 4 umowy dotyczące mechanizmu przeliczeniowego (indeksacji). Pozwany wskazał, że postanowienia te nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, naruszają dobre obyczaje i interes pozwanego w sposób rażący, a także, że on oraz pozwana E. K. działali jako konsumenci.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji. Powód wskazał, że pozwany nie podniósł powyższych zarzutów w toku postępowania pierwszoinstancyjnego oraz zaprzeczył nieważności umowy i abuzywności klauzul. Powód z uwagi na podniesiony zarzut nieważności umowy wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu bankowości i finansów na okoliczność przeliczenia zobowiązania pozwanych po kursie średnim NBP do przewalutowania, a po przewalutowaniu do wystawienia wyciągu z ksiąg banku – jak kredyt złotówkowy.

Pozwana E. K. przyłączyła się do stanowiska pozwanego A. K..

Wyrokiem z dnia 20 września 2022 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi w sprawie sygn. akt I ACa 1686/21 uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb., znosząc postępowanie w sprawie poczynając od dnia 4 lutego 2019 r. i przekazał sprawę tut. Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach sądowych.

Pozwani na rozprawie w dniu 2 lutego 2023 r. wnieśli o oddalenie powództwa oraz wskazali na okoliczności istnienia abuzywnych klauzul umownych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 22 sierpnia 2008 roku pozwani A. K. oraz E. K. zawarli z (...) Bank SA DomBank Hipoteczny Oddział w Ł. z siedzibą w K. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowaną w walucie frank szwajcarski. Jako cel kredytu wskazano część kosztów budowy domu mieszkalnego, opłatę manipulacyjną (...) Spółki Akcyjnej, uregulowanie składki ubezpieczeniowe i koszt ustanowienia hipoteki.

Zgodnie z § 1 ust. 1 zd. 1-2: Bank udziela Kredytobiorcy kredytu w kwocie 314 293,06 złotych polskich indeksowanego kursem (...). Przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 161.507,23 CHF, rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie ostatniej transzy kredytu.

Zgodnie z § 1 ust. 4: Rata kapitałowo-odsetkowa przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia niniejszej umowy wynosiłaby równowartość 714,46 CHF. Rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub rat kapitałowo- odsetkowych zostanie określona w harmonogramie spłat.

Zgodnie z § 1 ust. 7: Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia Umowy Kredytu wynosi 195.535,70 złotych polskich (podana kwota nie uwzględnia ryzyka kursowego). Ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona jest od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania.

Zgodnie z § 6 ust. 1: Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów - sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

Zgodnie z § 9 ust. 2: W dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do (...) według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów - obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

Zgodnie z § 10 ust. 3: Wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych" do (...) obowiązującego w dniu spłaty.

Zgodnie z § 20 ust 2-4: Przewalutowanie nie może być dokonane: a) w okresie, w którym kredyt uruchamiany w transzach nie został wypłacony w całości, b) w okresie karencji w spłacie kapitału kredytu, c) w danym roku kalendarzowym, w którym dokonano już dwukrotnej zmiany waluty kredytu (ust. 2) Przewalutowanie następuje według kursów, z zastrzeżeniem ust. 5: a) kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą, b) sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN (ust. 3). W przypadku zmiany waluty obcej na inną walutę obcą saldo kredytu oblicza się na podstawie obowiązujących w Banku w dniu złożenia wniosku o przewalutowanie kursów walut dewiz, gdzie: x - saldo kredytu w nowej walucie (kwota kapitału pozostała do spłaty), y - saldo kredytu pozostały do spłaty w dotychczasowej walucie, a - kurs sprzedaży dotychczasowej waluty kredytu, b - kurs kupna nowej waluty kredytu, według następującego wzoru: X = y a/b (ust. 4).

Pozwani w umowie oświadczyli, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 1 zd. 3).

/dowód: umowa kredytu k.65-70/

Umowa była wielokrotnie awizowana w zakresie zasad spłaty.

/dowód: aneksy k.73-74, k.77-79, k.81-82/

Bank pismami z dnia 1 czerwca 2017 r. złożył pozwanym oświadczenie o wypowiedzeniu umowy z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia liczonego od dnia doręczenia.

/dowód: wypowiedzenia umowy wraz z potwierdzeniem odbioru k.84-86, wypowiedzenie umowy wraz ze zwróconą kopertą po awizowaniu k.89-90/

Strony w drugiej połowie 2017 r. prowadziły korespondencję celem zawarcia ugody. Do ugody ostatecznie nie doszło.

/dowód: korespondencja k.128-132, projekt ugody k.133-137/

Pozwani uzyskali kredyt w złotówkach oraz spłacali raty w złotówkach.

Środki z kredytu zostały przeznaczone przez pozwanych na budowę domu. Pozwani nadal mieszkają na sfinansowanej z kredytu nieruchomości. W czasie zawierania umowy oboje pozwani prowadzili działalność gospodarczą. Pozwany A. K. prowadził działalność w zakresie handlu, zaś pozwana E. K. w zakresie usług. Pozwana prowadzi pracownię protetyczną. (...) te nie były zarejestrowane pod adresem finansowanej z kredytu nieruchomości, a kredyt ten nie był wykorzystany w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej.

W czasie ubiegania się o kredyt przedstawiciel banku powiedział pozwanym, że kredyt będzie wypłacony i spłacany w złotówkach. Pracownik nie poinformował przy tym pozwanych, że bank będzie stosował różne kursy dla wypłaty i spłaty. Pozwani nie zostali poinformowani o tym, że bank stosuje kursy w oparciu o swoje tabele kursowe. Gdy następnie pozwani stawili się w banku celem podpisania umowy, umowa była już przygotowana przez bank. Przy podpisywaniu umowy pozwani nie odbyli dodatkowych rozmów z przedstawicielem banku.

Pozwani znają i rozumieją skutki nieważności umowy kredytu.

/dowód: zeznania pozwanego protokół k. 365v-366, zeznania pozwanej k.366v/

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony oraz zeznania strony pozwanej, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pozbawione sprzeczności, ponadto znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach.

Sąd na podstawie art. 2352 § 1 pkt 2, 3 i 5 kpc pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów. Zarzut pozwanych co do nieważności umowy okazał się zasadny, tym samym zbędne było ustalenie w sprawie kwoty zobowiązania wynikającego z tej umowy.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo banku nie zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawę dochodzonego roszczenia powód upatrywał w umowie o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do (...). Pozwani zakwestionowali roszczenie co do zasady i co do wysokości.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w wersji obowiązującej w chwili zawarcia przedmiotowej umowy tj. z dnia 13 maja 2002 r., Dz.U. Nr 72, poz. 665 ze zm.) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Natomiast zgodnie z art. 75 ust. 1 ustawy Prawo bankowe w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu.

Skorzystanie z prawa do wypowiedzenia kredytu przez bank powoduje, że po upływie terminu wypowiedzenia stosunek prawny kredytu ulega rozwiązaniu, a kredytobiorca ma obowiązek spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami w dniu rozwiązania umowy (upływu terminu wypowiedzenia), jeśli kredyt został mu wcześniej wypłacony.

Pozwani na rozprawie w dniu 2 marca 2023 r. wskazywali na zawarte w umowie klauzule abuzywne. Stanowisko to stanowi kontynuację zarzutów zakreślonych w apelacji. Niemniej sankcja z art. 385 ¹ kc działa z mocy prawa, a sąd zobowiązany jest do uwzględnienia z urzędu, że postanowienie niedozwolone nie wiąże konsumenta (por. np. wyroki (...) z 9.11.2010 r., C-137/08, V. L., pkt 56; wyr. z 21.2.2013 r., C-472/11, (...) Bank, pkt 24). Konsument nie musi przy tym składać żadnego oświadczenia, aby sąd wyciągnął konsekwencje z nieuczciwego charakteru postanowienia (por. wyrok (...) z 21.2.2013 r., C-472/11, (...) Bank, pkt 36). Powtórzyć również należy za Sądem Apelacyjnym w Łodzi, że zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego ocena abuzywności konkretnych postanowień kontraktowych zawsze należy do zakresu kognicji sądu meriti, z uwzględnieniem konkretnej umowy zawartej przez strony oraz całokształtu okoliczności danej sprawy. Sąd także w postępowaniu nakazowym, winien badać umowę stanowiącą podstawę dochodzonego roszczenia pod kątem jej ważności i wiążącego skutku jej postanowień dla jej stron (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2022 r., I NSNc 408/21). Dlatego też ostatecznie nie miało znaczenia, że apelacja pozwanego została objęta zniesieniem postępowania po wyroku z dnia 4 lutego 2019 r.

W zakresie abuzywności poszczególnych postanowień zawartych w łączącej strony umowie kredytowej istotnymi są przepisy art. 385 ¹ kc. Przy stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umownych umowa nadal może wiązać strony w pozostałym zakresie albo – o ile po stwierdzeniu abuzywności tych postanowień nie da się wykonać – umowa może być również uznana za nieważną.

W zakresie ochrony praw konsumenta przed naruszeniami słuszności kontraktowej istnieją przepisy szczególne (w tym art. 385 ¹ – 385 ³ kc) wprowadzające instrument wzmożonej względem zasad ogólnych kontroli treści postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę pod kątem poszanowania interesów konsumentów, a także szczególną sankcję mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych. Przepisy dotyczące nieuczciwych postanowień umownych stanowią implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L 1993 Nr 95, str. 29) należy zatem odwołać się do znacznego dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Kluczowa w tym zakresie jest wykładnia art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13, który nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1-4 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidulanie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanej konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). W większości analogiczne przesłanki uznania postanowień umownych za niedozwolone przewidują też przepisy art. 3 ust. 1 i 4 ust. 1 i 2 Dyrektywy 93/13/EWG.

Najistotniejsze w ocenie klauzuli waloryzacyjnej jest wykazanie, czy rażąco narusza ona interesy konsumenta. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że jest to jedyna przesłanka, której sformułowanie różni się w prawie krajowym i prawie wspólnotowym. Zgodnie bowiem z przepisem art. 3 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG warunki umowy, uznaje się za nieuczciwe, jeśli powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Nie ma wątpliwości, że ścisła interpretacja przesłanki określonej w prawie polskim byłaby niezgodna z dyrektywą, dlatego konieczne jest uwzględnienie w rozszerzającej wykładni pojęcia „rażące naruszenie interesów konsumenta”, tak by objęło ono sytuację „znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.

Umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą powodowego banku, a pozwani podczas jej zawarcia działali jako konsumenci. Zgodnie z treścią art. 22 ¹ kc za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Decydujące znaczenia ma tu cel, do jakiego zmierza dana osoba dokonując konkretnej czynności prawnej, a nie fakt, czy dana osoba prowadzi w ogóle działalność gospodarczą lub, czy czynność prawna mieści się w zakresie formalnie prowadzonej działalności gospodarczej czy zawodowej. Pozwani zaciągnęli zobowiązanie na cele mieszkaniowe, celem zaspokajania potrzeb własnych i „prywatnych” pozwanych i ich rodziny bez związku z prowadzoną działalnością.

Za indywidualnie uzgodnione można uznać te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Takie okoliczności nie zostały przez pozwanego wykazane w tym procesie. Ciężar dowodu, że klauzule ryzyka walutowego i klauzule przeliczeniowe zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 kc), który temu ciężarowi nie sprostał. Indywidualnym uzgadnianiem postanowień umowy nie jest wybór waluty kredytu, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Brak indywidualnego uzgodnienia spornych postanowień umownych dotyczących indeksacji wynika z samego charakteru zawartej umowy – opartych o treść stosowanego przez bank wzorca umownego. Taki sposób zawierania umowy w zasadzie wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu, ewentualnie wysokości oprocentowania, marży czy prowizji.

Postanowienia dotyczące indeksacji kredytu – zarówno dotyczące sposobu przeliczenia kwoty kredytu na franki przy wypłacie kredytu, jak też zadłużenia wyrażonego we frankach na złotówki podczas spłaty poszczególnych rat – określają świadczenia główne stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc. Dotyczą bowiem one bezpośrednio sposobu określenia kwoty wykorzystanego i spłacanego kredytu, a zatem elementów należących zgodnie z treścią art. 69 ustawy prawo bankowe do essentialia negotii umowy kredytu.

Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 wymaga, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (por. wyrok (...) z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13). Wymóg jednoznacznego sformułowania postanowienia umownego określającego główne świadczenie umowne oznacza takie sformułowanie tego postanowienia, które z punktu widzenia konsumenta jako strony umowy dopuszcza tylko jedną możliwą interpretację, nie budzi uzasadnionych wątpliwości, dokładnie określa treść świadczenia, tj. czyni to w sposób wyraźny, oczywisty i niedwuznaczny (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 r., I CSK 46/11).

Postanowienia zawarte w umowie kredytu nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 zd. 2 kc), tj. prostym i zrozumiałym językiem. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych dotyczących wypłaty i spłaty kredytu nie było możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w (...) oraz kwoty spłaty w (...) bez odniesienia do Tabeli Kursów, tworzonej jednostronnie przez bank. Przy czym w umowie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu o które bank ustalał kursy walut. Indeksacja kredytu odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez bank, będące jego wewnętrznym dokumentem. Ponadto w umowie nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez Bank. Umowa nie precyzuje bowiem sposobu ustalania marży kupna i marży sprzedaży, jak też nie przewiduje wymogu, aby wysokość marży była ograniczona kwotowo lub procentowo w relacji do kursu waluty (...) publikowanego przez Narodowy Bank Polski.

W orzecznictwie krajowym przyjmuje się, że klauzule waloryzacyjne zawierające odniesienie do tabel kursowych banku, których treść ten bank miał sam ustalać wedle przyjętych przez siebie metod, nie określają wysokości świadczenia pieniężnego obciążającego stronę pozwaną w sposób jednoznaczny i precyzyjny (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, z dnia 9 maja 2019 r. I CSK 242/18).

Stwierdzenie, że analizowane postanowienia umowne, choć określają główne świadczenia stron, nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, otwiera drogę do kontroli ich abuzywności.

Aby uznać postanowienie za abuzywne, niezbędne jest kształtowanie praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz naruszenie interesów konsumenta w sposób rażący. Kształtowanie treści stosunku obligacyjnego wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu przez bank takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Z kolei kształtowanie przez te postanowienia praw i obowiązków konsumenta w sposób rażąco naruszający jego interesy, ujmuje się jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04 oraz z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18).

Kwestionowane klauzule przeliczeniowe dawały bankowi w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Bank nie zaproponował przy tym żadnych mechanizmów, które ograniczałyby ryzyko walutowe, uwzględniając słuszne interesy obu stron umowy. Tym samym bank mógł ustalić kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorcy. Jednocześnie kredytobiorca był zmuszony zastosować się do tego kursu, gdyż nie miał możliwości spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Ponadto w oparciu o kwestionowane postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu (różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej), pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty oraz jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Powyższe prowadzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Strona pozwana nie została właściwie pouczona o ryzyku kursowym wiążącym się z zawarciem umowy kredytu powiązanej z walutą obcą, a przedstawione przez bank informacje były lakoniczne i nieadekwatne do rozmiarów ryzyka obciążającego nieprofesjonalnego klienta, w szczególności nie pozwalały na podjęcie świadomej i rozważnej decyzji. Nie chodzi bowiem tylko o ogólną wiedzę, że kursy walut zmieniają się, ale o uwidocznienie, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływających z umowy konsekwencji ekonomicznych, w tym przyjęcia przez kredytobiorcę ryzyka kursowego, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Sam fakt obowiązywania w banku procedury oferowania określonego produktu nie oznacza też, że stronie pozwanej udzielono wszystkich informacji przewidzianych w procedurze, a nadto uczyniono to w sposób wyczerpujący i zrozumiały dla niej. Z kolei okoliczność, że konsument oświadczył, że jest w pełni świadomy potencjalnych ryzyk wynikających z zawarcia umowy kredytowej w walucie obcej nie stanowi spełnienia obowiązku informacyjnego (zob. postanowienie Trybunału Sprawiedliwości z dnia 6 grudnia 2021 r. C-670/20, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18). W konsekwencji należało uznać, że pozwani nie zostali w sposób rzetelny poinformowani o zasadach funkcjonowania kredytu i ryzyku kursowym, a zatem wymóg przejrzystości wynikający zwłaszcza z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nie został spełniony. Tym samym działanie banku było sprzeczne z dobrym obyczajami.

Sąd dokonał oceny kwestionowanych postanowień umownych według stanu z chwili zawarcia umowy (zob. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Tym samym dla oceny tej nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, kwestia zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, a także późniejsze zmiany stanu prawnego, w tym wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało również znaczenia, że wybór kredytu indeksowanego kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania ( (...)) charakterystycznego dla kredytów udzielanych w walucie (...) lub powiązanych z tą walutą.

W ocenie Sądu, postanowienia w zakresie klauzul indeksacyjnych umowy kredytu należy uznać za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc. Niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta.

Klauzule te są bezskuteczne wobec konsumenta i nie podlegają zastąpieniu. Orzecznictwo (...) w oparciu o artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG wyklucza możliwość uzupełniania powstałej w umowie luki przepisami dyspozytywnymi (por. wyroki (...) z dnia 3.10.2019 r. C-260/18, z dnia 29.04.2021 r. C-19/20, z dnia 8.09.2022 r. w połączonych sprawach C-80/22, C-81/22, C-82/22). Prawo unijne stoi na przeszkodzie wszelkiemu „naprawianiu” nieuczciwych postanowień umownych w celu złagodzenia ich nieuczciwego charakteru, nawet przy zgodnej w tym zakresie woli obu stron kontraktu.

Wyeliminowanie klauzuli dotyczącej stosowania tabeli kursowej banku z treści umowy kredytu indeksowanego do (...) na potrzeby ustalenia wysokości kwoty kredytu lub raty kredytowej nie może zostać na swój sposób uzupełnione zastosowaniem średniego kursu NBP, ani tym bardziej innej instytucji tego rodzaju, ze względu na to, że odwołujący się do tego kursu art. 358 § 2 kc został wprowadzony do polskiego prawa po zawarciu umowy. Prawu krajowemu nie jest przy tym znana konstrukcja kształtującego charakteru rozstrzygnięcia ze skutkiem wstecznym i wbrew woli kredytobiorcy, który na podstawie tych przepisów powinien być chroniony.

Po wyeliminowaniu klauzul kursowych w kredycie waloryzowanym do waluty obcej, nie wiadomo, w jakiej wysokości mają być spłacane raty, skoro były one wyrażone w walucie obcej, co czyni umowę niewykonalną (por. wyroki Sądu Najwyższego z 30 września 2020 r., II CSK 556/18 i z 20 czerwca 2022, (...) 701/22).

Stosownie do art. 58 § 3 kc, jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W ocenie Sądu, przedmiotowa umowa nie zostałaby zawarta bez postanowień dotkniętych nieważnością. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy uznać ją za umowę o odmiennej istocie i charakterze, mimo iż nadal jest to tylko wariant umowy kredytu. Ponadto zwrócić należy uwagę, że na rynku finansowym nie są znane umowy kredytów złotowych oprocentowanych przy wykorzystaniu stóp procentowych charakterystycznych dla waluty (...).

Po wyeliminowaniu z umowy spornych klauzul i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami umowa ta nie może nadal obowiązywać, ponadto sporna umowa nie zostałaby zawarta bez kwestionowanych postanowień umownych.

W konsekwencji przedmiotowa umowa jest nieważna w całości na podstawie art. 58 § 1 i 3 kc w zw. z art. 353 ¹ kc.

Mając na uwadze powyższe, powództwo powodowego banku należało oddalić, bowiem oparte było na czynności prawnej, która była nieważna od początku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Powództwo zostało oddalone w całości, dlatego też Sąd zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej całość poniesionych przez nią kosztów procesu. Na zasądzoną kwotę złożyły się: opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 34 zł (2 x 17 zł), koszty zastępstwa procesowego –10.800 zł oraz koszty zastępstwa procesowego za drugą instancję – 8.100 zł. Zasądzona na rzecz strony pozwanej kwota tytułem zwrotu wynagrodzenia pełnomocnika została ustalona w oparciu o wysokość stawki minimalnej określonej w § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265).

SSO Alina Gąsior

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda.

SSO Alina Gąsior