Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 listopada 2024 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:	Sędzia SO Dorota Krawczyk
Protokolant:	St. sekr. sąd. Anna Frankowska

po rozpoznaniu w dniu 05 listopada 2024 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z powództwa I. K. i M. K.

przeciwko (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. łącznie na rzecz powodów I. K. i M. K. kwotę 183.041,71zł (sto osiemdziesiąt trzy tysiące czterdzieści jeden złotych 71/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23.04.2024 roku do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  znosi wzajemnie między stronami koszty procesu.

Sygn. akt I C 2150/23

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 30 listopada 2023 roku skierowanym przeciwko (...) Bank S.A. we W. pełnomocnik powodów I. K. i M. K. wniósł o zasądzenie od (...) Bank Spółka Akcyjna, łącznie na rzecz powodów I. K. i M. K. kwoty 330.910,36 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...) z 06 października 2005 r. i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 04 listopada 2005 r. do dnia 20 września 2022 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia pozwu pozwanemu do dnia zapłaty, zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictw w kwocie 34,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu strona powodowa podniosła, że umowa kredytu dotknięta jest wadami powodującymi jej nieważność z uwagi na sprzeczność z przepisami prawa, sprzeczność z naturą kredytu oraz naruszenie zasad współżycia społecznego, jak również zawarcie w niej klauzul abuzywnych, które nie mogą zostać zastąpione dyspozytywnymi uregulowaniami prawnymi, a po ich wyeliminowaniu utrzymanie umowy kredytu w pozostałej części nie jest możliwe z prawnego punktu widzenia.

Strona powodowa wskazała, że niedozwolone postanowienia umowne to te zawarte w: § 2 ust 1 zd. 1, § 3 ust. 2, § 5 ust 3, § 6 ust. 5 zd. 2 , § 5 ust 6, § 5 ust 7, 8, 9 umowy.

Tym samym niedozwolony jest więc cały mechanizm indeksacji, gdyż nie został wyrażony w sposób jednoznaczny, nie stanowi wyniku indywidualnych uzgodnień z powodami a ponadto kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Ponadto powodowie zarzucili pozwanemu, że udzielając powodom kredytu nominowanego do (...), wykorzystał przewagę kontraktową, jak również nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku informacyjnego. Klauzula waloryzacyjna zawarta przez pozwanego w umowie kredytu, zdaniem strony powodowej narusza dobre obyczaje, jak również w stopniu rażącym narusza interesy konsumenta, co świadczy o abuzywności tejże klauzuli. Bank tworząc kwestionowane niniejszym pozwem postanowienia umowne w pełni wykorzystał swoją zdecydowanie silniejszą pozycję kontraktową i uczynił to w sposób niezgody z zasadami współżycia społecznego tj. z zasadą uczciwości i lojalności kontraktowej. Dodatkowo powodowie kwestionowali postanowienia umowy w zakresie klauzuli zmiennego oprocentowania przewidzianej w § 2 ust. 4 i § 4.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W. wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania, według norm przepisanych wraz z kosztami opłaty skarbowej od pełnomocnictw wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Pozwany zakwestionował roszczenie co do zasady i co do wysokości. Pozwany wskazał, że umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do (...) jest dopuszczalna na płaszczyźnie prawa i brak jest podstaw do stwierdzenia jej bezwzględnej nieważności, a także nie zawiera ona niedozwolonych klauzul umownych. W przypadku zaś uznania klauzul za niedozwolone, brak jest podstaw do uznania całej umowy za nieważną, gdyż umowa może być nadal wykonywana (k. 32-51).

Pismem z dnia 7 czerwca 2024 roku z daleko ostrożności procesowej pozwany podniósł: zarzut potrącenia kwoty 147.868,65 zł stanowiącej kwotę wypłaconą powodom w ramach uruchomienia kredytu z kwotą 330. 910,36 zł tj. kwotą dochodzoną w pozwie przez powodów, a w drugiej kolejności ewentualny zarzut zatrzymania dochodzonej przez powoda kwoty 330 910,36 PLN, albowiem pozwanej przysługuje żądanie zwrotu kwoty 147.868,65 PLN stanowiącej kwotę wypłaconą powodom w ramach uruchomienia kredytu. Jako podstawę prawną pozwana wskazała bezpodstawne wzbogacenie powoda.

W replice na odpowiedź na pozew z dnia 2 lipca 2024 r, powodowie wnieśli o nieuwzględnianie zgłoszonych przez pozwanego (ewentualnie) zarzutów potrącenia i zatrzymania, podnosząc, że nie zostały one zgłoszone skutecznie, a ponadto zarzut zatrzymania, w świetle najnowszego orzecznictwa (...) i sądów krajowych, jest niedopuszczalny. Ponadto wbrew twierdzeniom banku powodom wypłacono kwotę 145.000,00 PLN, nie zaś 147.868,65 zł, podczas, gdy kwota 2.868,65 PLN nigdy nie została powodom wypłacona i powodowie zakwestionowali podstawę żądania jej zwrotu. Kwota 2.868, 65 zł stanowiły opłaty okołokredytowe, pobrane przez pozwanego z kwoty kredytu i tym samym nie może być mowy o bezpodstawnym wzbogaceniu powodów w tym zakresie, albowiem wyłącznym źródłem obarczenia powodów powyższym kosztem była umowa kredytu, którą to w całości uznać należy za nieważną (k. 95-98).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

W dniu 29 września 2005 roku powodowie złożyli wniosek kredytowy wskazując jako walutę kredytu (...).

W dniu 6 października 2005 roku pomiędzy powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego doszło do zawarcia umowy kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...).

Zgodnie z § 1 umowy Bank udzielił kredytu na sfinansowanie dokończenia budowy domu w P..

Zgodnie z § 2 ust. 1 zd. 1) Na wniosek Kredytobiorcy Bank udzielił kredytu w kwocie 147.868,65 PLN nominowanego do waluty (...), wg kursu kupna walut dla (...) obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz - w przypadku wypłaty kredytu w transzach, na cel określony w §1 tj. na sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego położonego w R.. Kredyt jest wypłacany w złotych polskich zgodnie z § 3 ust. 2 Umowy.

Zgodnie § 3 ust. 2 Umowy kredyt wypłacany był w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na (...) wg kursu kupna walut dla (...) ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków.

Kredytobiorca zobowiązywał się do spłaty udzielonego kredytu w 228 równych ratach kapitałowo odsetkowych w terminie do 1 dnia każdego miesiąca począwszy od miesiąca, w którym kredyt został wypłacony w całości, pod warunkiem, że okres między wypłatą kredytu a deklarowanym dniem spłaty jest dłuższy niż 15 dni, W przypadku gdy okres ten jest krótszy, Kredytobiorca rozpoczyna spłatę kredytu od 1 dnia miesiąca następnego. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych zostanie określona w “Harmonogramie spłat" (§ 5 ust. 1 Umowy).

Zgodnie z § 5 ust. 3 Umowy Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na (...), stosownie do postanowień niniejszej Umowy.

Natomiast § 5 ust. 5. zd. 2. stanowił, że kwota wpłaty raty w złotych będzie przeliczana na (...) wg kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku.

W przypadku Każdej wpłaty Kredytobiorcy na poczet spłaty kredytu przed terminem wymagalności określonym w “Harmonogramie spłaty" kwota spłaty księgowana jest na nie oprocentowanym rachunku. Postanowienia ustępu poprzedzającego zdanie drugie stosuje się odpowiednio.

W przypadku, gdy kredytobiorca dokona wpłaty w kwocie wyższej niż kwota spłaty bieżącej raty kredytu wraz z odsetkami powinien zawiadomić Bank, na piśmie pod rygorem nieważności, o sposobie rozliczenia wpłaconej kwoty określając w szczególności czy Bank ma przeliczyć wysokość rat spłaty skracając odpowiednio okres kredytowania czy przeliczyć wysokość rat spłaty uwzględniając dotychczasowy okres kredytowania. Powyższa dyspozycja kredytobiorcy zostanie wykonana przez Bank w terminie wymagalności najbliższej raty kredytu wraz z odsetkami określonej w "Harmonogramie spłaty". Bank sporządzi aktualny Harmonogram spłaty i prześle go kredytobiorcy.

Jeśli kredytobiorca nie powiadomi Banku o sposobie rozliczenia wpłaconej kwoty w terminie 14 dni kalendarzowych od daty wpływu środków na rachunek, powyższa wpłata zostanie zaliczona na poczet spłat kolejnych rat w terminach ich wymagalności. W takim przypadku powyższa wpłata przechowywana będzie na oprocentowanym rachunku Banku i zaliczana na poczet spłaty rat kredytu wraz z odsetkami w terminie wymagalności każdej z kolejnych rat według kursu waluty, o którym mowa w ust. 5 niniejszego paragrafu. Nie była powiadomieniem w rozumieniu niniejszej umowy adnotacja kredytobiorcy na poleceniu przelewu lub bankowym dowodzie wpłaty.

W przypadku, gdy środki wpłyną na rachunek kredytu przed terminem wymagalności raty kredytu i odsetek określonym w "Harmonogramie spłat”, Bank nie koryguje wielkości odsetek wynikających z niniejszej umowy.

W przypadku spłaty rat odsetek przed umownym terminem Ich naliczenia (zgodnie z postanowieniami ustępu poprzedzającego) zmiana oprocentowania kredytu dokonana po spłacie raty kredytu i odsetek nie powoduje korekty zapłaconych odsetek.

(§ 5 ust. 6 , 7 8 , 9 ).

/dowód: wniosek kredytowy k. 56-58, umowa kredytowa k. 16-18, wyciąg z operatu szacunkowego k.115-119, treść księgi wieczystej nr (...) k. 120, umowa kredytu hipotecznego nominowanego do (...) k.15-18/

Całkowita kwota udzielonego powodom kredytu wynosiła 147.868,65 PLN, która po przeliczeniu na walutę nominacji wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków wynosiła 61.177,98 CHF.

Uruchomienie kredytu nastąpiło w III transzach:

I - transza- w dniu 12 października 2005 roku kwotą 62.868,65zł, która wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków (kurs 2,433zł) odpowiadała kwocie 25.839,97CHF;

II transza- w dniu 17 lutego 2006 roku kwotą 60.000 zł , która wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków ( kurs 2,353 zł) odpowiadała kwocie 25.499,36 CHF;

III transza - dniu 20 czerwca 2006 roku w kwocie 25.000 zł, która wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków (kurs 2,541zł) odpowiadała kwocie 9838,65 CHF.

/dowód: zaświadczenie z dnia 02 października 2023 r. k. 26-27)

Aneksem z dnia 18 stycznia 2012 r. strony dokonały modyfikacji postanowień umowy tj. w § i ust 1), który otrzymał brzmienie: „kredyt jest przeznaczony na sfinansowanie dokończenia budowy domu jednorodzinnego położonego w (...), (...), numer działki (...) (…)” oraz § 11 ust.1 lit. A, który otrzymał brzmienie: „hipotekę kaucyjną na następujących warunkach: (...), (...) oświadczają, że obciążają hipoteką kaucyjną do wysokości 295.737,30 PLN (słownie: dwieście dziewięćdziesiąt pięć tysięcy siedemset trzydzieści siedem złotych 30/100) nieruchomość położoną; (...), (...), numer działki (...), (zwanej dalej „przedmiotem zabezpieczenia”), na zabezpieczenie wierzytelności Banku z tytułu kredytu udzielonego niniejszą Umową.”

Pozostałe postanowienia umowy pozostały bez zmian.

/dowód: aneks do umowy k. 19/

Powodowie potrzebowali środków finansowych na dokończenie budowy domu położonego w P., gdzie obecnie mieszkają.

W chwili zawierania umowy powód prowadził działalność gospodarczą: handlował samochodami, prowadził handel okrężny, miał firmę transportową. Działalność rozpoczął w 1994 roku. Siedziba firmy była na ul. (...) w R.. W 2007 roku przeniósł siedzibę firmy na adres domu, w którym mieszkają. Kosztów kredytu nie rozliczał w kosztach firmy. Samochody trzymał u kolegi na placu. Płacił za to symboliczne pieniądze, kolega miał warsztat samochodowy. Rzeczy do sprzedaży trzyma też na nieruchomości, gdzie wybudowany jest dom, bo ma budynek gospodarczy. Księgowość prowadzi powodowi biuro rachunkowe. Wszystko co jest związane z umowami dawał do biura rachunkowego. Spotyka się z klientami w budynku gospodarczym, tam ma m. biuro. Z klientami spotykał się w różnych miejscach. Samochody często sprzedawał na giełdzie samochodowej. Odnośnie transportu nie było konieczności spotykania się z klientami. Umowy o sprzedaż samochodów ma w budynku gospodarczym.

Powódka I. K. w trakcie zawierania umowy o kredyt nie prowadziła działalności gospodarczej.

Na kredyt frankowy były "sympatyczne warunki". Powód myśli, że przeczytał umowę, ale pobieżnie. Powód nie zawsze czyta umowy, które podpisuje. Powódka I. K. tylko podpisywała umowę, nie zapoznawała się z jej treścią.

Powód nie dostał na piśmie decyzji o braku zdolności kredytowej do kredytu w złotówkach.

Powód chyba nie zadawał pracownikowi Banku pytań. Nie pamięta, o czym rozmawiali. Nie pamięta, czy pytał, czy może zabrać umowę do domu przed podpisaniem. Na pewno jedno spotkanie było informacyjne, za drugim razem było składanie wniosku, za trzecim razem było podpisanie umowy. Powód wcześniej uzgodnił, że to będzie kredyt frankowy i dlatego taka waluta znalazła się we wniosku. Powód rozmawiał z pracownikiem Banku również o walucie euro, ale uważał że frank szwajcarski to najstabilniejsza waluta.

Była to korzystna oferta. Kredyt spłacony został w 2022 roku. Spłacany był w złotówkach. Był wypłacany w 3 transzach. W dniu wypłaty był przeliczany z franka na złotego i powód dostawał złotówki. Harmonogram spłaty był we frankach.

Nie pokazywano żadnych tabel kursowych. Nie mówiono w jaki sposób są tworzone tabele kursowe Banku. Powód wiedziałem, że rata będzie zmienna w zależności od kursu (...), ale nie przypuszczał, że będzie aż taki skok kursu (...).

/dowód: zeznania powodów k. 125-126, zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej z 25.11.1994 r. k. 121, wydruk z Centralnej Ewidencji o Działalności Gospodarczej Rzeczypospolitej Polskiej, zaświadczenia o numerze identyfikacyjnym Regon z 28.02.2007 r. k.121, 122, 123/

W okresie od 4 listopada 2005 roku do 2 października 2023 roku powodowie spłacili kredyt w łącznej kwocie 330.910, 36 zł. Spłata odbywała się wyłącznie w walucie PLN.

/dowód: spłaty zarejestrowane dla umowy k. 22-24/

W dniu 9 maja 2024 roku pozwany Bank wezwał powodów do zapłaty kwoty kredytu 147.868,56 zł. podnosząc, że jest to kwota stanowiącej nominalną wartość kapitału udostępnionego na podstawie umowy kredytu.

/dowód: wezwanie do zapłaty k. 99 wraz z dowodem nadania i doręczenia k. 101-103 oraz pismo z dnia 12 czerwca 2024 roku k. 105- wraz z dowodami nadania i doręczenia k. 106-109/

Sąd Okręgowy ocenił i zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części, z uwagi na zasadny zarzut potrącenia.

Umowa kredytu hipotecznego zawarta pomiędzy stroną powodową i pozwanym była umową kredytu waloryzowanego. Umowa kredytu waloryzowanego stanowi szczególny rodzaj umowy kredytu bankowego, w której kredyt zostaje udzielony i wypłacony w walucie polskiej, a rozliczany w walucie obcej. Strony umawiają się bowiem, że kwota kapitału kredytu wyrażono początkowo w walucie polskiej zostanie – w drodze indeksacji – przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. W związku z tym w miejsce pierwotnego zobowiązania do zwrotu wskazanej w umowie kwoty wyrażonej w złotych powstaje zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji. Zobowiązanie kredytobiorcy stanowi kwota wyrażona w walucie obcej i od tej kwoty naliczane są należne bankowi odsetki.

Strona powodowa zarzucała, że wprowadzony do umowy mechanizm indeksacji stanowi niedozwoloną klauzulę umowną, a po jej wyeliminowaniu umowa nie może być wykonywana i jest w związku z tym nieważna w całości.

W zakresie ochrony praw konsumenta przed naruszeniami słuszności kontraktowej istnieją przepisy szczególne (w tym art. 385 ¹ – 385 ³ kc) wprowadzające instrument wzmożonej względem zasad ogólnych kontroli treści postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę pod kątem poszanowania interesów konsumentów, a także szczególną sankcję mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych. Przepisy dotyczące nieuczciwych postanowień umownych stanowią implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE.L 1993 Nr 95, str. 29) należy zatem odwołać się do znacznego dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Przy stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umownych umowa nadal może wiązać strony w pozostałym zakresie albo – o ile po stwierdzeniu abuzywności tych postanowień nie da się wykonać – umowa może być również uznana za nieważną.

W niniejszej sprawie strona powodowa działała jako konsument. Zgodnie bowiem z treścią art. 22 ¹ kc za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. O szeroko rozumianym pojęciu konsumenta wypowiedział się (...), w wyroku z dnia 8 czerwca 2023 roku w sprawie IC 570/21.

Przedmiotowa umowa nie miała związku z działalnością gospodarczą lub zawodową powodów. Powodowie kredytem ze spornej umowy refinansowali wykończenie domu, w którym mieszkają do dzisiaj.

Środki z kredytu nie były w żaden sposób powiązane z działalnością gospodarczą powoda.

Trzeba mieć na uwadze, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku (...) C-570/21 z dnia 08.06.2023 r. wskazał, że sąd krajowy ma obowiązek wziąć pod uwagę wszystkie czynniki związane z umową kredytu w celu ustalenia, czy dana osoba spełnia definicję „konsumenta” zgodnie z dyrektywą o ochronie konsumentów. (...) w dniu 8 czerwca br. wydał następujący wyrok:

„1) Artykuł 2 lit. b) dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że:

pojęcie „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu obejmuje osobę, która zawarła umowę kredytu do użytku częściowo związanego z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, a w części niezwiązanego z tą działalnością, wspólnie z innym kredytobiorcą, który nie działał w ramach swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, jeżeli cel działalności gospodarczej lub zawodowej jest tak ograniczony, że nie jest on dominujący w ogólnym kontekście tej umowy.

2) Artykuł 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że:

w celu ustalenia, czy dana osoba jest objęta zakresem pojęcia „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu, a w szczególności, czy gospodarczy cel umowy kredytu zawartej przez tę osobę jest tak ograniczony, że nie jest on dominujący w ogólnym kontekście tej umowy, sąd odsyłający jest zobowiązany uwzględnić wszystkie istotne okoliczności towarzyszące tej umowie, zarówno ilościowe, jak i jakościowe, takie jak w szczególności podział wykorzystania pożyczonego kapitału na działalność zawodową i pozazawodową, a w przypadku większej liczby kredytobiorców okoliczność, że tylko jeden z nich realizuje cel gospodarczy lub że kredytodawca uzależnił udzielenie kredytu przeznaczonego na cele konsumenckie od częściowego przeznaczenia pożyczonej kwoty na spłatę długów związanych z działalnością gospodarczą lub zawodową.”

W ocenie Sądu sporny kredyt był wzięty i spożytkowany wyłącznie na cele mieszkaniowe kredytobiorców, dlatego zarzut pozwanego, że powód nie wykazał, że kredytobiorcy są konsumentami jest chybiony.

Zgodnie z art. 385 § 3 kc nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Powyższe zawiera wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ponadto ciężar dowodu, że klauzule ryzyka walutowego i klauzule przeliczeniowe zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385 ¹ § 4 kc). Zgodnie zaś z art. 3 ust. 2 dyrektywy 93/13 warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej, a fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Ciężar dowodu, że kwestionowane klauzule zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku zgodnie z art. 385 ¹ § 4 kc. Pozwany temu ciężarowi nie sprostał.

Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że umowa została zawarta w oparciu o standardowy wzorzec umowy kredytu indeksowanego, której integralną część stanowił regulamin, stworzony przez pozwanego. Brak indywidualnego uzgodnienia spornych postanowień umownych dotyczących indeksacji wynika z samego charakteru zawartej umowy – opartych o treść stosowanego przez bank wzorca umownego. Stronie powodowej zaoferowano produkt typowy, przygotowany w całości przez bank i adresowany do klientów zainteresowanych umową kredytu hipotecznego z wykorzystaniem waluty (...). Taki sposób zawierania umowy w zasadzie wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu, ewentualnie wysokości oprocentowania, marży czy prowizji. Sama zaś możliwość wyboru kredytu złotowego nie jest dowodem na to, że konsument wybierający kredyt indeksowany mógł indywidualnie negocjować postanowienia wzorca kredytu indeksowanego Nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu to, że przedsiębiorca stworzył kilka wzorców umów, jeżeli konsument może jedynie dokonać wyboru pomiędzy takimi wzorcami, a nie doprowadzić w drodze negocjacji do modyfikacji postanowień danego wzorca. Niedozwolony charakter badanych klauzul usuwa wyłącznie indywidualne uzgodnienie tych klauzuli, nie zaś wybór przez konsumenta wzorca z kilku oferowanych przez pozwanego.

Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie. Nie miało to miejsca w niniejszej sprawie. Ponadto ostatecznie umowę zawarto na podstawie wzorca umownego przygotowywanego przez bank.

Ponieważ na podstawie umowy zawartej z powodami pozwany Bank miał swobodę w ustalaniu kursu franka szwajcarskiego dla potrzeb przeliczenia kwoty kredytu udzielonego powodom na walutę (...), niedozwolony charakter tej części klauzuli indeksacyjnej jest wystarczający do wyeliminowania z umowy całości mechanizmu indeksacji.

W związku z powyższym postanowienia umowy wprowadzające mechanizm indeksacji świadczeń stron do waluty obcej mają charakter niedozwolony.

Postanowienia dotyczące indeksacji kredytu – zarówno dotyczące sposobu przeliczenia kwoty kredytu na (...) przy wypłacie kredytu, jak też zadłużenia wyrażonego w (...) na złotówki podczas spłaty poszczególnych rat – określają świadczenia główne stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc. Dotyczą bowiem one bezpośrednio sposobu określenia kwoty wykorzystanego i spłacanego kredytu, a zatem elementów należących zgodnie z treścią art. 69 ustawy prawo bankowe do essentialia negotii umowy kredytu.

Następnie należało dokonać oceny, czy kwestionowane klauzule zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 zd. 2 kc), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG). Wyrażenie ich prostym i zrozumiałym językiem nie sprowadza się jednak do formalnego pouczenia o możliwości wzrostu kursu waluty, lecz wymaga przekazania niezbędnych informacji w sposób, który umożliwia konsumentowi oszacowanie – potencjalnie istotnych – konsekwencji ekonomicznych klauzuli indeksacyjnej dla jego zobowiązań finansowych.

Klauzula ryzyka walutowego nie została sformułowana w sposób jednoznaczny, ponieważ nie pozwalała kredytobiorcy na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych wiążących się z zawarciem kredytu powiązanego z kursem waluty obcej.

Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej, stosowanego w celu obliczenia rat kredytu, w taki sposób by miał on możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (zob. m.in. wyrok (...) z 18 listopada 2021 r., C - 212/20).

Odnosząc się do klauzul przeliczeniowych wskazać należy, iż na ich podstawie nie było możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu oraz kwoty spłaty bez odniesienia do tabeli kursów, tworzonej jednostronnie przez bank. W umowie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu o które bank ustalał kursy walut. Indeksacja kredytu odbywa się w oparciu o tabele kursowe sporządzane przez bank, będące jego wewnętrznym dokumentem. Ponadto w umowie nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych jednostronnie przez bank.

Umowa nie precyzuje sposobu ustalania kursu kupna i sprzedaży waluty, do której kredyt był indeksowany.

Tym samym klauzule przeliczeniowe nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs (...) dla celu wykonania umowy kredyt.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Artykuł 3 ust. 1 Dyrektywy 93/13 stanowi natomiast, że warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Przepisy dotyczące klauzul abuzywnych stanowią implementację Dyrektywy 93/13, dokonując ich wykładni uwzględnić zatem należy, dorobek orzeczniczy (...). Nie ma wątpliwości, że ścisła interpretacja przesłanki określonej w prawie polskim byłaby niezgodna z dyrektywą, dlatego konieczne jest uwzględnienie w rozszerzającej wykładni pojęcia „rażące naruszenie interesów konsumenta”, tak by objęło ono sytuację „znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.

Kształtowanie treści stosunku obligacyjnego wbrew dobrym obyczajom wyraża się w tworzeniu przez bank takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Z kolei kształtowanie przez te postanowienia praw i obowiązków konsumenta w sposób rażąco naruszający jego interesy, ujmuje się jako nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku obligacyjnym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18).

Sąd dokonał oceny kwestionowanych postanowień umownych według stanu z chwili zawarcia umowy (zob. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Tym samym dla oceny tej nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, kwestia możliwości zawarcia lub faktycznego zawarcia przez strony aneksu do umowy kredytu, w tym aneksu upoważniającego kredytobiorcę do spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, a także późniejsze zmiany stanu prawnego, w tym wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało również znaczenia, że wybór kredytu indeksowanego kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR 3M) charakterystycznego dla kredytów udzielanych w walucie EUR lub powiązanych z tą walutą.

Z umową kredytu wiązało się ryzyko kursowe polegające na tym, że znaczna zmiana kursu walut mogła prowadzić do istotnej zmiany wysokości zobowiązania jednej ze stron, a skala tego ryzyka była nieograniczona. W tej sytuacji bank będący profesjonalistą winien udzielić stosowanych informacji i pouczeń konsumentom, którzy byli stroną słabszą i gorzej zorientowaną w funkcjonowaniu rynku finansowego. P. obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. W konsekwencji w informacji dla kredytobiorców należało wskazywać zarówno samą obiektywnie wysoką zmienność kursu, jak też realną możliwość zwiększenia kursu o kilkadziesiąt czy kilkaset procent w stosunku do momentu zawarcia umowy.

Obowiązkiem banku oferującego kredyt indeksowany do waluty obcej było określanie nie tylko bieżących parametrów finansowych, ale i możliwego, niekorzystnego rozwoju sytuacji na globalnym rynku walut. Niepełna informacja o ryzyku kursowym, wynikająca np. z przyjęcia zaniżonego maksymalnego wzrostu kursu, z pominięciem informacji wynikających z historii zmiany kursu danej waluty, w oczywisty sposób wpływała na decyzję zawarcia umowy przez kredytobiorcę. Nawet rozważny klient banku nie jest, co do zasady, profesjonalistą, nie posiada on dostatecznej wiedzy dla samodzielnej oceny ryzyka kursowego i musi opierać się na informacjach banku. Dlatego też, ma i zawsze miał prawo do rzetelnej informacji, która nie będzie wprowadzać go w błąd (por. wyrok SA w Warszawie z 10.02.2015 r. V ACa 567/14). Kredytujący bank jako profesjonalny uczestnik rynku finansowego musiał mieć tego pełną świadomość, w przeciwieństwie do przeciętnego obywatela.

Przy zawieraniu ocenianej umowy stronie powodowej zabrakło, zdaniem sądu, pouczenia o realnych skutkach znacznego zmiany kursu waluty obcej, w szczególności o tym, że skala ryzyka kursowego jest nieograniczona, a kredytobiorca w praktyce nie ma żadnej możliwości zabezpieczenia się przed tym ryzykiem. Powyższe zaniechania informacyjne są szczególnie istotne, jeśli wziąć pod uwagę indywidualną sytuację strony powodowej, w tym wykształcenie powodów oraz fakt, że powodowie nie posiadali dochodów euro.

W kwestionowanej umowie występuje zróżnicowanie pomiędzy kursem kupna i sprzedaży stosowanym dla określenia wysokości kapitału kredytu oraz wysokości rat spłaty. Strony umowy kredytu nie umawiały się na prowadzenie przez bank działalności kantorowej – dokonywania wymiany walut, a postanowiły jedynie wprowadzić do umowy mechanizm o charakterze indeksacyjnym, pozwalający na zastosowanie stóp procentowych przewidzianych dla waluty obcej. Równocześnie nie może budzić wątpliwości, że konstrukcja, w której w chwili wypłaty kredytu wysokość wyrażonego w złotych polskich zobowiązania konsumenta jest, w wyniku zastosowania dla jej ustalenia kursu sprzedaży, wyższa niż wysokość udzielonego mu kredytu, stanowi naruszenie interesów konsumenta. Bank wykorzystał swoją przewagę kontraktową dla wprowadzenia do umowy rozwiązań korzystnych wyłącznie dla kredytodawcy, w nieuzasadniony sposób zwiększających wysokość świadczeń, do których zobowiązany jest kredytobiorca. Kwestionowane klauzule poprzez odniesienie do tabel banku dawały mu w istocie całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank. Bank nie zaproponował przy tym żadnych mechanizmów, które ograniczałyby ryzyko walutowe, tym samym mógł ustalić kurs na dowolnym poziomie, nawet oderwanym od jakiegokolwiek kursu występującego na rynku, ze szkodą dla kredytobiorcy. Jednocześnie kredytobiorca był zmuszony zastosować się do tego kursu, gdyż nie miał możliwości spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Ponadto w oparciu o kwestionowane postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu tj. różnicy pomiędzy kursem kupna i sprzedaży waluty obcej, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a służyły jedynie pokryciu kosztów udzielenia przez bank kredytu i zabezpieczenia banku przed ryzykiem kursowym. W umowie przy tym brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty oraz jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają.

Jednocześnie mechanizmy, które mają służyć uzasadnieniu stosowania takiej konstrukcji pozostają bez znaczenia w niniejszej sprawie, skoro oceny zgodności postanowienia umownego z dobrymi obyczajami dokonuje się w oparciu o treść umowy i okoliczności jej zawarcia, nie zaś w oparciu o przyjęty przez przedsiębiorcę sposób wykonywania umowy, w tym finansowania przez niego działalności swojego przedsiębiorstwa, w zakresie pozwalającym na wykonanie umowy. Nie ma również znaczenia, czy bank rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać. Postanowienie umowne ma niedozwolony charakter nie dlatego, że jest w niewłaściwy sposób wykorzystywane przez przedsiębiorcę – tym bardziej, że jest to okoliczność, która w toku wykonywania umowy może się zmieniać. To samo postanowienie nie może być abuzywne bądź tracić taki charakter jedynie w wyniku przyjęcia przez jedną ze stron umowy określonego sposobu jej wykonania, korzystania bądź niekorzystania z wynikających z niej uprawnień. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli daje kontrahentowi możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR 3M).

Tym samym klauzule przeliczeniowe należało uznać za postanowienia kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jego interesy (art. 385 ¹ § 1 kc).

Konsekwencją stwierdzenia, że dane postanowienie umowne ma charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 kc zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (zob. m.in uchwałę Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, a także wyroki Sądu Najwyższego: z 30 maja 2014 r., III CSK 204/13; z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17).

W przypadku, gdy eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji umowy, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, że strony są związane pozostałą częścią umowy (zob. m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21 oraz wyroki Sądu Najwyższego z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 oraz z 24 października 2018 r., II CSK 632/17). Kluczowa jednak w tym zakresie jest wykładnia art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13. Przepis ten należy interpretować w ten sposób, iż warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku (wyrok (...) z 21 grudnia 2016 r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15). (...) wykluczył też, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach (wyrok (...) z 26 marca 2019 r., C-70/17 i C-179/17). Oznacza to, że nieuprawnione byłoby zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi. Możliwość takiej zmiany umowy przez sąd stałaby w sprzeczności z celami prewencyjnymi dyrektywy 93/13, gdyż przedsiębiorcy wiedzieliby, że nawet w razie zastosowania klauzuli niedozwolonej umowa zostanie skorygowana przez sąd w sposób możliwie najpełniej odpowiadający ich woli, a jednocześnie dopuszczalny w świetle przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych.

Wyeliminowanie z umowy łączącej strony abuzywnych postanowień umownych nie pozwala na jej utrzymanie.

Po wyeliminowaniu klauzul kursowych w kredycie waloryzowanym do waluty obcej, nie wiadomo, w jakiej wysokości mają być spłacane raty, skoro były one wyrażone w walucie obcej, co czyni umowę niewykonalną (por. wyroki Sądu Najwyższego z 30 września 2020 r., II CSK 556/18 i z 20 czerwca 2022, (...) 701/22). Jednocześnie wyeliminowanie abuzywnych klauzul przeliczeniowych nie prowadzi do utrzymania w mocy umowy kredytu indeksowanego kursem EUR jako kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR (por wyroki Sądu Najwyższego: z 17 marca 2022 r., (...) 474/22; z 13 kwietnia 2022 r., (...) 15/22; z 26 kwietnia 2022 r., (...) 550/22; z 10 maja 2022 r., (...) 694/22; z 20 maja 2022 r., (...) 796/22). Uznanie klauzul przeliczeniowych za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje więc nieważnością całej umowy kredytu, ponieważ skoro określają one sposób wykonania umowy kredytu, to bez nich nie jest wiadomo, jak ta umowa ma być wykonywana, a zatem umowa ta po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.

Skutki unieważnienia umowy dla konsumenta należy ocenić w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony do celów tej oceny decydująca jest wola konsumenta wyrażona w tym względzie. Ochrona konsumenta może być pełna i zapewniona tylko, gdy zostaną uwzględnione jego rzeczywiste i bieżące interesy, a nie interesy i okoliczności mające miejsce w chwili zawarcia umowy. Art. 6 ust. 1 dyrektywy zdaniem (...) stoi na przeszkodzie unieważnienia umowy, jeżeli takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby konsument nie wyraził zgody na takie utrzymanie umowy. Decydujące znaczenie ma więc wola konsumenta, który może uznać, że zastąpienie abuzywnego postanowienia umowy nie jest dla niego korzystne i wybrać skutek, jakim jest upadek umowy, może także zgodzić się na uzupełnienie luk w umowie, aby uniknąć upadku umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 11.12.2019 r., V CSK 382/18).

Strona powodowa, mając świadomość konsekwencji prawno-ekonomicznych ustalenia nieważności umowy kredytu, zgodziła się na nie, występując z niniejszym pozwem.

Unieważnienie umowy nie spowoduje negatywnych skutków dla konsumentów.

Treść art. 385 ¹ § 1 kc oraz art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie wskazuje wprost na sankcję nieważności umowy zawierającej niedozwolone postanowienia umowne, dlatego jeżeli niedozwolone postanowienia umowne określają świadczenia główne umowy, sankcja nieważności całej umowy będzie mieć podstawę w art. 58 § 1 kc.

W konsekwencji przedmiotową umowę uznać należało za nieważną na podstawie art. 58 § 1 kc.

Jednocześnie brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353 ¹ kc i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy.

Strona powodowa żąda zwrotu świadczeń, które świadczyła na podstawie nieważnej umowy.

Dla ostatecznego rozliczenia stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405 – 410 kc regulujące zasady rozliczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i nienależnego świadczenia.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. świadczenie nienależne. Przepis art. 410 § 2 kc stanowi zaś, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Dla aktualizacji roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia wystarczające jest wykazanie samego przesunięcia majątkowego pomiędzy zubożonym a wzbogaconym będącego następstwem spełnienia nienależnego świadczenia, gdyż ze swej istoty spełnienie tego świadczenia spełnia przesłankę zubożenia, zaś jego otrzymanie - kryteria wzbogacenia. Bez znaczenia w sprawie pozostawało więc to, czy pozwany faktycznie rozporządził środkami finansowymi otrzymanymi w ramach spłat rat kredytu, choćby na pokrycie własnych zobowiązań i nie zachodzi w tym wypadku potrzeba ustalenia, czy wzbogaciło ono odbiorcę. Samo bowiem spełnienie świadczenie nienależnego jest źródłem roszczenia restytucyjnego.

Brak zastrzeżenia przez kredytobiorców zwrotu spełnianego świadczenia (rat kredytu) nie niweczył skuteczności roszczenia, gdyż jak wynika z art. 411 pkt 1 kc spełnienie świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej rodzi obowiązek zwrotu, nawet jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do tego zobowiązany. W niniejszej sprawie podstawą prawną świadczenia była nieważna czynność prawna, która nie stała się ważna mimo spełnienia świadczenia, a w takim wypadku wiedza spełniającego świadczenie, że nie był do świadczenia zobowiązany, nie zwalnia odbiorcy świadczenia do jego zwrotu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2018 r., I CSK 575/17).

W sprawie nie znajduje również zastosowania wyłączenie z art. 411 pkt 2 kc (zasady współżycia społecznego), albowiem skutki stosowania przez bank niedozwolonych postanowień umownych nie mogą podlegać ochronie prawnej. Świadczenie spełnione przez stronę powodową w następstwie nieważnej umowy kredytowej nie może być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego, skoro to właśnie zastosowanie przez bank wzorca umownego zawierającego klauzule abuzywne należało oceniać w kontekście naruszenia dobrych obyczajów.

Kwota wpłat dokonanych przez stronę powodową wynika z zaświadczenia pozwanego Banku, a więc nie budzi wątpliwości Sądu, zresztą nie była sporna.

Całkowita kwota udzielonego powodom kredytu wynosiła 147.868,65 PLN, która po przeliczeniu na walutę nominacji wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków wynosiła 61.177,98 CHF.

Uruchomienie kredytu nastąpiło w III transzach:

I - transza- w dniu 12 października 2005 roku kwotą 62.868,65zł, która wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków (kurs 2,433zł) odpowiadała kwocie 25.839,97CHF;

II transza- w dniu 17 lutego 2006 roku kwotą 60.000 zł , która wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków ( kurs 2,353 zł) odpowiadała kwocie 25.499,36 CHF;

III transza - dniu 20 czerwca 2006 roku w kwocie 25.000 zł, która wg kursu kupna waluty (...) obowiązującego w banku w dniu uruchomienia środków (kurs 2,541zł) odpowiadała kwocie 9838,65 CHF.

Powyższe wynika z zaświadczenia Banku z dnia 02 października 2023 roku.

W tym miejscu należy przeanalizować zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia.

Pismem z dnia 7 czerwca 2024 roku z daleko ostrożności procesowej pozwany podniósł zarzut potrącenia kwoty 147.868,65 zł stanowiącej kwotę wypłaconą powodom w ramach uruchomienia kredytu z kwotą 330. 910,36 zł tj. kwotą dochodzoną w pozwie przez powodów. Stwierdzenie, że świadczenie spełnione (nadpłacone) przez kredytobiorcę na podstawie postanowienia abuzywnego jest świadczeniem nienależnym oznacza, iż co do zasady podlega ono zwrotowi, choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku. W art. 410 § 1 k.c. ustawodawca przesądził, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego - przesłankę jego wzbogacenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r., I CSK 66/11, z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CSK 372/11, z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12, z dnia 15 maja 2014 r., II CSK 517/13, z dnia 29 listopada 2016 r., I CSK 798/15, z dnia 11 maja 2017 r., II CSK 541/16 i z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18). Wyrażona w umowie kredytowej reguła dotycząca przedterminowej spłaty kredytu lub jego części nic w tym zakresie nie zmienia, gdyż nadpłata świadczenia wynikająca z abuzywności klauzul nie może być zrównana z dobrowolną, przedterminową spłatą (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18 i z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18). Wbrew woli nienależnie świadczącego bank nie mógł zaliczać nienależnej zapłaty na poczet przyszłych świadczeń, a inaczej byłoby tylko wtedy, gdy jego przyszłe roszczenie stało się wymagalne i doszło do jego potrącenia. Nadpłacone na podstawie klauzuli abuzywnej świadczenie podlega zwrotowi, i nic w tym zakresie nie może zmienić nawet wypowiedzenie umowy kredytowej, nie czyni bowiem ono świadczenia nienależnego - należnym, a jedynie otwiera możliwość dokonania potrącenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18).

Złożenie w toku procesu przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wzajemnej wierzytelności łączy się z podniesieniem procesowego zarzutu potrącenia, tj. z powołaniem się na umorzenie w całości lub w części dochodzonej od niego wierzytelności w następstwie złożonego oświadczenia o potrąceniu. Także podniesienie procesowego zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest jednoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu (por. wyr. SN z 4.2.2004 r., I CK 181/03, L.).

Zgodnie z art. 203 ¹ § 2 k.p.c. pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.

W niniejszej sprawie pozwany zgłosił zarzut potrącenia nie przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy, ale w ocenie Sądu w terminie, bowiem pozwany wezwał do zapłaty kapitału stronę powodową pismem z dnia 09 maja 2024 roku w terminie 7 dni, doręczonym powodom 14 maja 2024 roku, a więc termin do zapłaty upłynął 21 maja 2024 roku.

W chwili kiedy roszczenie Banku stało się wymagalne pozwany zgłosił zarzut potrącenia pismem z dnia 29.05.2024 roku, które nadane zostało do Sądu 29.05.2024 roku , a do Sądu wpłynęło 07.06.2024 roku, powodom nadane zostało 29 maja 2024 roku a doręczone 06.07.2024 roku (k. 106-109), a także zostało doręczone pełnomocnikowi powodów.

W obecnie obowiązującym stanie prawnym zarzut potrącenia może być zgłoszony wyłącznie w piśmie procesowym. Do pisma tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat (art. 203 § 3 KPC). Jeżeli zatem powód ustanowił pełnomocnika procesowego, to zgodnie z art. 133 § 3 KPC pisma doręcza się pełnomocnikowi. Dlatego też, w ocenie Sądu, skuteczne jest też oświadczenie pozwanego o potrąceniu zgłoszone w piśmie procesowym doręczonym pełnomocnikowi strony.

Sąd podziela stanowisko SN wyrażone w Uchwale Sądu Najwyższego z czerwca w sprawie sygn. akt III CZP 31/23, w której uznał, że pełnomocnictwo procesowe jest wystarczające zarówno do złożenia, jak i do przyjęcia oświadczenia o potrąceniu. Oznacza to, że pełnomocnik procesowy ma teraz możliwość reprezentowania swojego klienta we wszystkich aspektach dotyczących potrąceń, bez konieczności posiadania dodatkowego pełnomocnictwa.

W orzecznictwie uznaje się za dopuszczalne dokonanie potrącenia jedynie ewentualnie tj. tylko na wypadek, gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, która jest kwestionowana, została uznana przez sąd za uzasadnioną (zob. np. wyr. SN z 22.11.1968 r., I CR 538/68, OSNCP 1969, Nr 11, poz. 204; z 9.11.2011 r., II CSK 70/11, L.; uchw. SN z 25.7.2019 r., III CZP 18/19, L.). Potrącenie takie nie pozostaje w sprzeczności z zakazem potrącenia pod warunkiem. Pozwany ma bowiem interes w zaskarżeniu wyroku oddalającego powództwo, w określonej, kwestionowanej przez niego części, jedynie wskutek uznania zasadności wzajemnego przedstawionego do potrącenia roszczenia pozwanego (zob. wyr. SN z 1.12.1961 r. (4 CR 212/61, OSPiKA 1962, Nr 11, poz. 293, oraz wyr. SN z 22.11.1968 r. (I CR 538/68, OSNCP 1969, Nr 11, poz. 204).

Odnosząc powyższe stanowisko do ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego, należy uznać za dopuszczalne złożenie przez pozwanego ewentualnego zarzutu potrącenia na wypadek uwzględnienia żądania powodów o zwrot nienależnego świadczenia.

W ocenie Sądu zasadny był zarzut pozwanego potrącenia kwoty udzielonego powodom kredytu w całości.

Niezasadny jest zarzut strony powodowej, że powodowie powinni zwrócić jedynie kwotę 145.000,00 PLN, bo jak twierdzą - niezgodnie z prawdą- Bank im taką kwotę wypłacił. Bank w ogóle może kredytobiorcom nie wypłacać kredytu fizycznie na ich konto w żadnej części, a jedynie zgodnie z dyspozycją kredytobiorców na różne konta, na konta różnych podmiotów i na pokrycie różnych potrzeb. Bank może w całości kwotę kredytu wypłacić innemu Bankowi na spłatę innego kredytu, sprzedającemu na pokrycie ceny, Bank wypłaca kwotę kredytu zgodnie z dyspozycja kredytobiorcy.

Potwierdza takie stanowisko liczne orzecznictwo w tym Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego.

Powodowie - kredytobiorcy nie mieli własnych środków nawet na pokrycie prowizji w kwocie 2.218,03zł i opłaty za ubezpieczenie kredytu w (...) S.A.. Wzięli na to kredyt, łącznie wzięli kredyt w kwocie 147.868,65zł, co wprost wynika z § 2 ust 1 i zaświadczenia Banku i cała ta kwota została powodom wypłacona, zgodnie z ich dyspozycją w trzech transzach, co wynika z zaświadczenia Banku. Powodowie nie wykazali, aby to zaświadczenie nie odpowiadało prawdzie.

Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanego (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. łącznie na rzecz powodów I. K. i M. K. kwotę 183.041,71zł (330.910,36zł - 147.868,65zł = 183.041,71zł) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23.04.2024 roku do dnia zapłaty i oddalił powództwo w pozostałej części jako niezasadne.

O odsetkach od zasądzonej kwoty należności głównej Sąd orzekł zgodnie z art. 481 § 1 i 2 kc, uznając, przy uwzględnieniu treści art. 455 kc, że w przypadku świadczenia nienależnego obowiązany do jego zwrotu pozostaje w opóźnieniu dopiero, gdy nie spełni świadczenia po wezwaniu. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe, a zatem staje się wymagalne po wezwaniach do zapłaty.

Mając powyższe na uwadze Sąd uwzględnił żądanie w zakresie odsetek w całości zgodnie z żądaniem pozwu.

Niezasadny jest zarzut pozwanego – zarzut zatrzymania, ale przy uwzględnieniu zarzutu potrącenia nie ma potrzeby bardziej szczegółowo go analizować.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., wzajemnie znosząc koszty procesu z uwagi na częściowe uwzględnienie żądań powodów. Wobec skutecznego podniesienia zarzutu potrącenia, powodowie powinni cofnąć pozew w części. Wówczas, umarzając postępowanie sąd miałby podstawy by obciążyć pozwanego całością kosztów. Tymczasem powodowie kwestionowali skuteczność potrącenia, doprowadzając w ten sposób do oddalenia powództwa. Wynik postępowania uzasadnia wzajemne zniesienie kosztów procesu. W istocie niniejsza sprawa dotyczy oceny ważności umowy przez pryzmat niedozwolonych postanowień, tzw. kredytów „frankowych”. Nie oznacza to jednak, że w każdej sprawie tego rodzaju wyłącznie bank będzie ponosił koszty procesu, gdyż, co wymaga podkreślenia, nadal aktualne pozostają zasady rozliczania kosztów procesu wskazane w art. 98 - art. 103 k.p.c., przy uwzględnieniu jednak okoliczności danej sprawy. W przedmiotowej sprawie pozwany Bank podniósł zarzut potrącenia kwoty wypłaconej powodom tytułem kredytu, który ostatecznie okazał się zasadny, co skutkowało oddaleniem w części powództwa o zapłatę, a stanowisko prezentowane przez powodów było takie, że takowy zwrot, jest nienależny (Por. Wyrok Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny z dnia 20 grudnia 2021 r. sygn. akt I ACa 993/21, Porównaj uzasadnienie do Wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13 kwietnia 2023 r. I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej w sprawie sygn. akt I ACa 606/22).

Jeśli powód, mimo zapłaty przez pozwanego części świadczenia poprzez wzajemne umorzenie się świadczeń, dalej żąda całości dochodzonego roszczenia i wydanie wyroku nie staje się zbędne gdyż nadal istnieje spór co do roszczenia, który sąd powinien rozstrzygnąć, zobowiązany jest pokryć koszty w zakresie w jakim przegrał proces.

Skoro skuteczne okazało się oświadczenie pozwanego o potrąceniu, pełnomocnik powodów, dla skutecznego domagania się kosztów postępowania, winien niezwłocznie po dojściu oświadczenia o potrąceniu do jego mocodawców, złożyć oświadczenie o cofnięciu pozwu zgodnie z art. 203 k.p.c., wobec zaspokojenia roszczenia na skutek potrącenia wierzytelności wzajemnej. Z chwilą bowiem podniesienia zarzutu potrącenia powodowie nie mieli już podstaw, by podtrzymywać żądanie pozwu. Cofnięcie wówczas pozwu nastąpiłoby wyłącznie wobec zaspokojenia ich roszczeń w toku procesu a dalsze podtrzymywanie żądań pozwu narażało powodów na koszty.

Za obciążeniem powodów kosztami procesu w części oddalającej powództwo przemawia również fakt, że bank nie musi już wytaczać odrębnego powództwa o zwrot nienależnego świadczenia (tj. na podstawie art. 410 w zw. z art. 405 k.c.), który powodowie by przegrali w całości i zobowiązani byliby do poniesienia kosztów tego przegranego procesu w znacznie większej kwocie, bowiem wraz z opłatą od pozwu w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu.

Sędzia SO Dorota Krawczyk

Z/(...)