Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Dariusz Mizera (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Bartłomiej Biegański
Protokolant	sekr. sądowy Paulina Neyman

po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa A. K. (1)

przeciwko A. K. (2), małoletniej W. K. reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową K. N.

o ustalenie art. 189 kpc

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Opocznie

z dnia 29 września 2016 roku, sygn. akt I C 441/15

oddala apelację i zasądza od powódki A. K. (1) na rzecz pozwanej W. K. kwotę 1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Dariusz Mizera

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Bartłomiej Biegański

Sygn. akt II Ca 5/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 września 2016 r. Sąd Rejonowy w Opocznie po rozpoznaniu sprawy z powództwa A. K. (1) przeciwko A. K. (2), małoletniej W. K. reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową - matkę K. N. o ustalenie art. 189 kpc oddalił powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 1.217,00 złotych tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Przed Sądem Rejonowym w Opocznie toczyła się sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po A. K. (3) zmarłym dnia (...) r. Postanowieniem z dnia 24 marca 2014 r. sygn. akt I Ns 19/14 Sąd stwierdził nabycie spadku po w/w przez córki spadkodawcy: A. K. (2) i W. K. po 1/2 części każda z nich.

Sprawa toczyła się z wniosku A. K. (2), która we wniosku wskazała panieńskie nazwisko przedstawicielki ustawowej małoletniej spadkobierczyni W. K..

Postanowieniami z dnia 5 września 2014r. i z dnia 3 lipca 2015r. Sąd w trybie .m 350 k.p.c. sprostował w sentencji oraz w komparycji orzeczenia nazwisko spadkobierczyni W. K., a także w komparycji postanowienia nazwisko przedstawicielki ustawowej z (...) na (...), zgodnie z wnioskami samych zainteresowanych biorących udział w tamtym postępowaniu.

Po zawarciu związku małżeńskiego w dniu 16.02.2013r. matka W. K. nosi nazwisko drugiego męża - N..

Mając takie ustalenia Sąd Rejonowy zważył, iż powództwo podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Przedmiotem ustalenia mogą być tylko ściśle określone prawa i stosunki prawne, dla ustalenia których właściwa jest droga procesu cywilnego. W postępowaniu o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego nie można dochodzić ustalenia stanu faktycznego lub faktów, ani tym bardziej nie może ono służyć do weryfikowania prawomocnych rozstrzygnięć zapadłych w innych sprawach.

Warunkiem dopuszczalności powództwa o ustalenie jest istnienie po stronie powodowej interesu prawnego w ustaleniu konkretnego stosunku prawnego lub konkretnego prawa. Interes prawny jest przesłanką materialno - prawną, która określa legitymację czynną powoda.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca) , a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie i chronionych interesów czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka . Z kolei brak interesu prawnego jako przesłanki powództwa z art. 189 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy strona nie ma jakiejkolwiek potrzeby ustalania stosunku prawnego lub prawa, gdyż jej sfera prawna nie została naruszona, ani zagrożona przez pozwanego.

Także w wyroku z dnia 1.12.1983 r. I PRN 189/83 Sąd Najwyższy stwierdził, że interes prawny zachodzi wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, przy czym niepewność ta powinna być obiektywną, tj. zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko według odczucia wnioskodawcy.

Odnosząc powyższe rozważania natury prawnej do realiów niniejszej sprawy stwierdzić należy, że strona powodowa nie wykazała istnienia interesu prawnego w ustaleniu w rozumieniu art. 189 k.p.c., a żądania pozwu zmierzają w istocie do ustalenia nie stanu prawnego lub prawa, a faktów, które nie uzasadniają powództwa o ustalenie.

W sprawie nie zachodzi żadna obiektywna potrzeba usunięcia niepewności stanu prawnego. W obrocie prawnym funkcjonuje prawomocne i wiążące orzeczenie stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym A. K. (3) (art. 365 § 1 k.p.c.). Sama powódka nie kwestionuje, a wręcz przyznaje, że pozwane są spadkobierczyniami u zmarłego syna.

Obawy powódki co do należytej reprezentacji W. K. w sprawie spadkowej sprowadzają się w istocie do kwestii prawidłowości w oznaczeniu aktualnych danych osobowych (nazwiska) matki małoletniej. Kodeks postępowania cywilnej reguluje przesłanki i tryb postępowania w przypadku braku należytej reprezentacji stron jak też tryb prostowania błędów pisarskich w orzeczeniach i brak jest uzasadnienia dla żądania pozwu w tym przedmiocie. Obawy powódki przed wydaniem rzeczy spadkowych ,.osobie nieuprawnionej” są wyłącznie subiektywne, bezpodstawne, nic mające uzasadnienia prawnego. To, jakie aktualnie nazwisko nosi matka pozwanej W. K., nie wpływa na istniejący między nimi stosunek pokrewieństwa.

Jedynie na marginesie rozważań, w odniesieniu do zarzutów strony powodowej co do skutków ewentualnego przysposobienia, Sąd zwraca uwagę, że warunkiem dziedziczenia według art. 936 k.c. jest istnienie stosunku przysposobienia w chwili otwarcia spadku (art. 924 k.c.). Przysposobienie po dacie otwarcia spadku pozostaje bez wpływu na porządek dziedziczenia.

Reasumując, powództwo nie zmierza do ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa pomiędzy stronami i brak jest interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. po stronie powódki w żądaniu ustalenia co było podstawa do oddalenia powództwa.

Sąd oddalił wnioski dowodowe zgłoszone w pismach procesowych pełnomocnika powódki, jako nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.

Rozstrzygając o kosztach Sąd miał na uwadze z jednej strony zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, a z drugiej strony sytuację finansową powódki, która utrzymuje się ze świadczenia emerytalnego.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zaskarżając go całości, zarzucając mu:

1.naruszenie przepisów prawa procesowego, art. 17 pkt 1 k.p.c. co skutkuje nieważnością postępowania określoną w art. 379 pkt 6 k.p.c.

2. naruszenie przepisów postępowania tj.:

- art. 227 k.p.c., 316 k.p.c. i 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie wnioskowanych przez powódkę dowodów i zignorowanie wykazanych przez powódkę faktów mających dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy decydujące znaczenie,

3. naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

- art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie - Sąd bezpodstawnie, wbrew przedstawionym dowodom i wykazanym już w pozwie faktom przyjął, że powództwo nie zmierza do ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa pomiędzy stronami, że brak jest interesu prawnego oraz, że potrzeba uzyskania ochrony prawnej jest subiektywna;

- sąd pominął wskazane już w pozwie dowody potwierdzające interes prawny powódki w rozumieniu art. 189 k.p.c., czyli obiektywnej (rzeczywiście istniejącej) potrzeby prawnej uzyskania wyroku ustalającego, który zapewni powódce ochronę jej prawnie chronionych interesów, a tym samym definitywnie zakończy istniejący spór co do kwestii, czy do występowania w charakterze przedstawiciela ustawowego jest uprawniona osoba, która zataiła przed Sądem swoje dane osobowe i nic została wskazana ani we wniosku, ani w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, a której to osobie ewidentnie zależało na odebraniu rzeczy spadkowych właśnie jako osobie nie wskazanej w takim postanowieniu, przy jednoczesnym wzbudzeniu przeświadczenia u innych, w szczególności u powódki, że odbiera rzeczy jako osoba wskazana w postanowieniu.

- wydanie rzeczy osobie formalnie nieuprawnionej dawałoby spadkobierczyniom (w tym jednej z nich obecnie małoletniej) w przyszłości możliwość kwestionowania prawidłowości wydania rzeczy i ponownego żądania ich wydania.

- sąd nie powołał się na żaden dowód z którego wynikałaby subiektywność odczuć powódki i nie uargumentował tego twierdzenia w żaden sposób.

- art. 1027 k.c. w zw. z art. 353 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie - Sąd pominął te przepisy. Sąd w ogóle nie odniósł się do powoływanego przez powódkę art. 1027 k.c., a to ten artykuł przesądza o istnieniu interesu prawnego powódki, to z tego artykułu wynika obowiązek spadkobiercy i osoby działającej w jego imieniu, okazania posiadaczowi rzeczy spadkowych prawidłowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i wykazania zgodności danych osobowych wynikających z dokumentu tożsamości z danymi osobowymi wskazanymi w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Biorąc pod uwagę powyższe zarzuty apelująca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania zgodnie z właściwością wynikającą ze wskazanego wyżej art. 17 pkt 1 k.p.c., ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez stwierdzenie, że:

- małoletnia W. K. nie była należycie reprezentowana w sprawie sygn. akt I Ns 19/14 o stwierdzenie nabycia spadku;

- w okresie od chwili złożenia w sprawie I Ns 19/14 wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do chwili wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie istniał przedstawiciel ustawowy małoletniej W. o nazwisku K. K. (1), o nazwisku K. K. (2), ani o nazwisku K. K. (1) (K.) - matka małoletniej W. już od 2013r., a więc również w momencie złożenia wniosku nosiła nazwisko N. i w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, jako przedstawiciel ustawowy małoletniej W. mogła być wskazana tylko K. N., a postanowienie takie do chwili obecnej nie istnieje.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik przedstawicielki ustawowej reprezentującej małoletnią W. K. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powódki jest bezzasadna.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne czyniąc je podstawą swojego rozstrzygnięcia.

Poddając analizie zarzuty apelacyjne w pierwszej kolejności należy rozważyć najdalej idący zarzut procesowy, a mianowicie zarzut nieważności postępowania. Podstawą do sformułowania tego zarzutu jest twierdzenie skarżącej, że właściwym do rozpoznania sprawy w I instancji bez względu na wartość przedmiotu sporu był Sąd Okręgowy albowiem sprawa miała charakter niemajątkowy gdyż żądanie ustalenia było w istocie powództwem o prawa niemajątkowe o których mowa w art. 17 pkt 1 k.p.c. Nie sposób zgodzić się z takim stanowiskiem.

W orzecznictwie przyjmuje się, że jeżeli oczekiwania powoda co do rozstrzygnięcia sądu skierowane są bezpośrednio na zaspokojenie interesu ekonomicznego, to sprawa dotyczy praw majątkowych, jeżeli zaś zamiarem powoda jest ukształtowanie stosunków osobistych, to roszczenie ma charakter niemajątkowy, bo nie zmierza do osiągnięcia bezpośredniego skutku ekonomicznego. O majątkowym bądź niemajątkowym charakterze prawa, którego dotyczy roszczenie, decyduje zatem majątkowy bądź niemajątkowy charakter dobra, którego naruszenia powód upatruje i którego ochrony się domaga. Wobec tego należy uznać, że prawami majątkowymi są wszelkie prawa wywodzące się bezpośrednio ze stosunków obejmujących ekonomiczne interesy stron. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 9 lipca 2009 r., II PK 240/08, baza Legalis).

W toku całego procesu przewija się problem przedmiotów spadkowych do których wydania jest zobowiązana powódka. Pełnomocnik powódki domagając się ustalenia i uzasadniając interes prawny powódki wskazuje na jej obowiązek wydania przedmiotów spadkowych i konieczność dysponowania rozstrzygnięciem ustalającym dla zabezpieczenia interesów majątkowych powódki. W takiej sytuacji nie sposób twierdzić, że żądanie powódki ma charakter roszczenia o prawa niemajątkowe albowiem w istocie zmierza ono do ochrony praw majątkowych powódki.

Rozważając w dalszej kolejności pozostałe zarzuty naruszenia prawa procesowego to jest art. 227 k.p.c. art. 316 k.p.c. i art. 328 §2 k.p.c. to podkreślić należy, że poza ogólnym ich postawieniem skarżąca nie zdołała uzasadnić tych zarzutów w taki sposób aby Sąd Okręgowy mógł się do nich precyzyjnie odnieść. Niemniej jednak poddając kontroli instancyjnej zaskarżone rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy nie dopatrzył się naruszenia wskazanych przepisów.

Zarzucając naruszenie prawa materialnego skarżący w pierwszej kolejności skupił się na zarzucie naruszenie art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Przesłanką uwzględnienia powództwa o ustalenie jest po pierwsze interes prawny w wydaniu orzeczenia zgodnego z żądaniem pozwu oraz po drugie prawdziwość twierdzeń o faktach, które są przytoczone na ich poparcie.

Interes prawny w ustaleniu istnieje na ogół wtedy gdy wyrok uwzględniający powództwo wywiera skutek w sferze prawnej powoda. Ma to miejsce wtedy gdy wyrok usunie zagrożenie dla praw powoda. Usunięcie zagrożenia dla praw powoda może zaś polegać na tym, że zostanie zakończony spór istniejący albo ustalenie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Przyjmuje się także, że interes prawny istnieje gdy zachodzi niepewność stanu prawnego rozumiana obiektywnie.

W apelacji podkreślano, iż za istnieniem interesu prawnego powódki przemawia treść art. 1027 k.c. . Zgodnie z tym przepisem względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia spadkobierca może udowodnić swe prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku. Przepis ten ma zastosowanie w przypadkach, gdy osoba trzecia, nie roszcząca sobie praw do spadku, kwestionuje nabycie tych praw przez spadkobiercę (np. w procesie o wydanie przedmiotu spadku). Pełnomocnik powódki stara się dowodzić , iż z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Nie sposób się jednak zgodzić z takim stanowiskiem. Pełnomocnik powódki bowiem stawia znak równości pomiędzy wskazaniem w orzeczeniu przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy, a samego wskazania spadkobiercy. Różnica jest jednak zasadnicza. Zgodnie bowiem z art. 677§ 1 zd. 2 k.p.c. w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów. Nie ma zatem obowiązku wymieniać przedstawicieli ustawowych małoletnich spadkobierców gdyż nie wskazuje na to treść przepisu. Na taki obowiązek nie wskazuje także treść art. 325 k.p.c. dotyczącego obligatoryjnych elementów wyroku który to przepis stosuje się odpowiednio do postępowania nieprocesowego.

Przyjmuje się zatem, iż co do zasady w orzeczeniach sądowych pod pojęciem strony rozumie się same strony lub uczestników postepowania. Nie podaje się więc w sentencji orzeczenia ewentualnych przedstawicieli ustawowych lub pełnomocników. (por. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz Tom II. Postępowanie rozpoznawcze pod red. prof. T. Erecińskiego , wyd. 4 LexisNexis Warszawa 2012, str. 49).

Skoro tak to wbrew twierdzeniom apelacji Sąd zgodnie z art. 670 k.p.c. ustalił krąg spadkobierców ustawowych czego zresztą skarżąca nie kwestionuje natomiast błędnie określił jedynie nazwisko przedstawicielki ustawowej której wcale nie musiał ujawniać w postanowieniu.

Z wniosków zawartych w skardze apelacyjnej wynika, że powódka domaga się m.in. zmiany zaskarżonego wyroku poprzez stwierdzenie, że małoletnia W. K. nie była należycie reprezentowana w sprawie I Ns 19/14 Sądu Rejonowego w Opocznie o stwierdzenie nabycia spadku oraz w okresie od chwili złożenia wniosku w sprawie I Ns 19/14 Sądu Rejonowego w Opocznie o stwierdzenie nabycia spadku do chwili wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie istniał przedstawicieli ustawowy małoletniej o nazwisku K. K. (1), o nazwisku K. K. (2) ani o nazwisku K. K. (1) (K.).

Na uzasadnienie takich twierdzeń skarżąca powołała się na okoliczność, iż matka małoletniej od 2013 roku, a więc już w dacie złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku nosiła nazwisko N. i tak winna być określona jako przedstawiciel ustawowy małoletniej w postępowaniu spadkowym.

Żądanie ustalenia, iż małoletnia nie była należycie reprezentowana w sprawie jest całkowicie bezzasadne. Nawet gdyby powódka miała interes prawny w takim ustaleniu to takie żądanie nie mogło by być uwzględnione. Bezspornym bowiem jest, iż małoletnia była reprezentowana przez swoją matkę, a nie jakąkolwiek inną osobę. Fakt, iż w postępowaniu spadkowym wskazywane było nazwisko panieńskie matki małoletniej czy też nazwisko, który nosiła po pierwszym mężu nie zmienia okoliczności, iż chodzi o jedną i tę samą osobę, a mianowicie matkę małoletniej spadkobierczyni. Dlatego też ustalenie, którego domagała się powódka w apelacji w tym zakresie nie może zostać uwzględnione.

Z kolei ustalenie jakoby istniał bądź też nie w pewnym okresie czasu przedstawiciel ustawowy małoletniej spadkobierczyni w taki sposób jak to zredagowała powódka w skardze apelacyjnej także nie może być uwzględnione. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż w toku procesu małoletnią reprezentowała jej matka. Okoliczności zaś, iż w postanowieniu sądowym wskazane zostało „stare” nazwisko matki małoletniej uczestniczki nie może mieć przesądzającego znaczenia i usprawiedliwiać dokonania ustalenia i to nie tyle stosunku prawnego lub prawa ale w istocie faktu w postaci nieistnienia przedstawiciela o określonych nazwiskach.

W orzecznictwie przyjmuje się bowiem ,iż nie można żądać w drodze procesu wytoczonego w trybie art. 189 k.p.c. ustalenia stanu faktycznego lub faktu a do tego w istocie zmierza żądanie powódki.

Reasumując obszerne rozważania skarżącej przytoczone w uzasadnieniu skargi apelacyjnej podkreślić należy iż mają one jedynie charakter polemiczny i w żaden sposób nie uzasadniają zgłoszonego powództwa.

W efekcie złożona apelacja jest bezzasadna dlatego też na podstawie art. 385 k.p.c. należało orzec jak w wyroku.

Powódka przegrała sprawę w całości, a zatem winna w całości pokryć koszty pełnomocnika pozwanej dlatego też na podstawie art. 98 k.p.c. . należało orzec jak w wyroku.

SSO Dariusz Mizera

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Bartłomiej Biegański