Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Jarosław Gołębiowski (spr.)
Sędziowie	SSO Dariusz Mizera SSR del. Zofia Michałowska
Protokolant	st. sekr. sąd. Anna Owczarska

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B.

przeciwko R. H.

przy udziale rzecznika interesu społecznego Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Piotrkowie Trybunalskim

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 4 października 2017 roku, sygn. akt I C 2600/17

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim, pozostawiając temu sądowi rozstrzygniecie o kosztach procesu za instancję odwoławczą.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Dariusz Mizera SSR Zofia Michałowska

Sygn. akt: II Ca 45/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem zaocznym z dnia 4 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu sprawy oddalił powództwo (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. przeciwko R. H. o zapłatę.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego.

Dnia 30 marca 2017 roku pozwany R. H. wystawił weksel własny in blanco z klauzulą „bez protestu” i „nie na zlecenie” na rzecz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B.. Z treści weksla wynika, że pozwany zobowiązał się do zapłaty za ten weksel kwoty 4.125 zł w dniu 30 marca 2016 oku.

Pismem z dnia 23 marca 2017 r. powód wezwał R. H. do wykupu weksla.

Pozwany nie wykupił weksla.

Sąd zważył, iż Sąd oddalił powództwa w całości, jako nieudowodnione.

Przedmiotem niniejszego postępowania było zobowiązanie wekslowe, powstałe wskutek wystawienia w dniu 19 stycznia 2017 roku przez pozwanego R. H. weksla własnego in blanco z klauzulą „bez protestu” i „nie na zlecenie” na rzecz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B.. Weksel, którego wynika roszczenie powoda nie było przedmiotem obrotu, a spór toczy się wyłącznie między wystawcą weksla a remitentem.

Dla instytucji weksla in blanco zasadnicze znaczenie mają przepisy art. 10 i 13 Prawa wekslowego (Dz.lJ. z 2016 r. poz. 160). Z przytoczonych przepisów wynika po pierwsze, że weksel in blanco ma charakter niezupełny, gdyż ostateczną treść oświadczenia dłużnika wekslowego kreuje odbiorca weksla i po drugie, że obie strony stosunku łączą odpowiednie .porozumienia”. (...) weksla odnosi się do zakresu jego minimalnej treści, aby móc nazwać taki dokument wekslem, gdyż z istoty weksel in blanco nie zawiera wszystkich elementów koniecznych. Orzecznictwo w tym względzie stoi na stanowisku, że wystarczający jest właściwie jeden podpis osoby złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego (por. Uchwała Sądu Najwyższego z 26.11.2009 r.. III CZP 98/09, Legalis; także wyrok Sądu Najwyższego z 15.5.2008 r., I CSK 548/07, OSNC-ZD 2009, Nr B, poz. 49). Odbiorca weksla otrzymuje upoważnienie do jego wypełnienia zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem, zwanym deklaracją wekslowy. Należy uznać, że odbiorcy weksla przysługuje zatem prawo kształtujące. Zobowiązanie wręczającego weksel do zapłaty według treści nadanej temu dokumentowi w wyniku uzupełnienia go zgodnie z udzielonym upoważnieniem, powstaje tylko o tyle, o ile uzupełnienia dokonała osoba uprawniona i wyłącznie w zakresie, w jakim treść uzupełnienia pokrywa się z treścią upoważnienia wynikającego z zawartego porozumienia. W związku z powyższym w razie niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla in blanco na niekorzyść dłużnika wekslowego nie powstaje zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w wekslu (por. uchwała SN (7) - zasadę prawną- z 7.1.1967 r., III CZP 19/66, OSNCP 1968, nr 5, poz. 79; uchwała połączonych Izb: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 24.4.1972 r., III PZP 17/70. OSNCP 1973, nr 5, poz. 72, pkt III 1 c uzasadnienia; wyrok SN z 14.3.1997 r.. I CKN 48/97. OSNC 1997. nr 9. poz. 124; wyrok SN z 5.2.1998 r., III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141).

W niniejszej sprawie weksel nie był indosowany wobec czego ograniczenia wynikające z art. 10 p.w. nie miały zastosowania w przedmiotowym postępowaniu. Możliwe zatem było rozpatrzenie zarzutu niezgodności wypełnienia weksla in blanco z treścią zawartego porozumienia dotyczącego warunków jego wypełnienia. Należy bowiem zauważyć, że istnienie dokumentu o cechach weksla własnego nie przesądza samo przez się o istnieniu zobowiązania wekslowego osoby na nim podpisanej (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 stycznia 2016 r. I ACa 565/15, LEX nr 2004476). Pomimo, iż ciężar dowodu wypełnienie weksla in blanco w sposób sprzeczny z porozumieniem leży po stronie dłużnika, to jednak w ocenie Sądu w rozpoznawanej sprawie problem tkwi w wykazaniu przez powodową spółkę sposobu wyliczenia kwoty wpisanej przez nią w treści weksla.

Kierując się zasadą, iż nie można wywodzić ze swojego prawa więcej niż to wynika z jego istoty, Sąd Rejonowy w Augustowie V Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Sejnach zobowiązał stronę powodową do złożenia wszelkiej dokumentacji związanej z umową zawartą z pozwanym, pod rygorem skutków określonych w art. 233 § 2 k.p.c. Wykazanie bowiem tych okoliczności stworzyłoby ramy prowadzenia sporu. Strona powodowa nic podjęła takiej inicjatywy, czym odmówiła wdania się w spór w zakresie stosunku podstawowego w jego zasadniczej części dotyczącej istnienia i wysokości wierzytelności. Zdaniem Sądu, zaniechanie wykazania wysokości ciążącego na pozwanym obowiązania jest jednoznaczne z uznaniem przez powoda wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 sierpnia 2007 r. I ACa 442/07, Legalis).

Podkreślić także należy, że ograniczenia zawarte w art. 10 Prawa wekslowego nie mają zastosowania w sytuacji, gdy remitent po uzupełnieniu weksla występuje do wystawcy z żądaniem spełnienia świadczenia (tak II CSK 62/09 - wyrok SN - Izba Cywilna z dnia 18-06-2009), bowiem porozumienie wekslowe stanowi ogniwo łączące zobowiązanie ze stosunku podstawowego ze zobowiązaniem wekslowym. W sytuacji, gdy podstawą zawarcia porozumienia wekslowego jest umowa w jakiejś części nieważna wobec sprzeczności jej postanowień z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa, to wypełnienie weksla na sumę wynikającą z takiej nieważnej umowy może być uznane za niezgodne z tym porozumieniem (Wyrok Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 18 sierpnia 2005 r. sygn. akt V CK 90/05).

W rozpoznawanym przypadku weksel in blanco został wręczony w celu zabezpieczenia roszczenia z umowy pożyczki, co wynika z doświadczenia Sądu Rejonowego w Augustowie V Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Sejnach. Z przedłożonych przez powoda dokumentów jak i twierdzeń pozwu nie wynika wysokość zobowiązania pozwanego ani jego źródło. Ze stanowiska Sądu Rejonowego w Augustowie V Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Sejnach wyrażonego w postanowieniu z dnia 12 czerwca 2017 r. o przekazaniu sprawy tutejszemu Sądowi wynika natomiast, iż zawierane przez stronę powodową umowy obarczone są często niekorzystnymi dla drugiej strony klauzulami abuzywnymi. Stwierdzenie natomiast przez Sąd, iż dane postanowienie umowne stanowi taką właśnie niedozwoloną klauzulę umowną skutkuje brakiem związania drugiej strony tym postanowieniem i tym samym brakiem obowiązku uiszczania kwot z nich wynikających. Wobec braku materiału dowodowego nie sposób ustalić, że kwota na jaką został uzupełniony weksel była tożsama z wysokością rzeczywistego zobowiązania strony. Sąd nie miał możliwości dokonania kontroli nie tylko postanowień samej umowy pożyczki zawartej pomiędzy powodem a pozwanym, ale również porozumienia wekslowego, w oparciu o które został wypełniony weksel in blanco w zakresie prawidłowości jego wypełnienia. W aktach sprawy brak było jakichkolwiek dokumentów za wyjątkiem wezwania do wykupu weksla w oparciu o które Sąd mógłby zweryfikować zasadność dochodzonego przez powoda roszczenia. Jednakże wobec faktu, że powód była reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika w osobie radcy prawnego oraz okoliczności, że to w kompetencji strony powodowej leży precyzyjne określenie podstaw faktycznych żądania - Sąd czuł się zwolniony z obowiązku dowodzenia z urzędu, w szczególności, z uwagi, iż postępowanie dowodowe musiałoby zostać przeprowadzone w znacznej części - w świetle tych okoliczności w oparciu o art. 6 k.c. Sąd oddalił powództwo wobec nieudowodnienia przez powoda wysokości roszczenia. Wprawdzie przepis art. 6 k.c. nie nakłada na nikogo obowiązku przeprowadzenia dowodów, ale rozstrzyga kwestię, która strona poniesie materialnoprawne konsekwencje nieudowodnienia istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu. Nieprzeprowadzenie ciążącego na stronie dowodu wywołuje skutek w postaci przegrania sprawy (vide: wyrok Sąd Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 roku, II CSK 296/10, LEX nr 970073).

Należy podkreślić, że pozwany R. H. nie zajął stanowiska w przedmiotowej sprawie. Mimo tego Sąd ocenił okoliczności podniesione przez stronę powodową w świetle prawa materialnego, albowiem od obowiązku udowodnienia faktów uzasadniających roszczenie nie zwalnia powoda nawet treść przepisu art. 339 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowym doręczonych pozwanemu przed rozprawą. Z treści tego przepisu wynika bowiem również, iż twierdzeń powoda nie przyjmuje się za prawdziwe, jeśli budzą one uzasadnione wątpliwość albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Podkreślić także należy, że domniemanie które zostało ustanowione w tym przepisie, a dotyczące zgodności twierdzeń powoda z rzeczywistym stanem rzeczy „nie zwalnia powoda od przytoczenia faktów, które są niezbędne do dokonania subsumcji materialno-prawnej, stanowiącej faktyczną i materialno-prawną podstawę wyroku. Sąd obowiązany jest bowiem, nawet przy uznaniu twierdzeń powoda za prawdziwe, dokonać prawidłowej oceny zasadności żądania pozwu opartego na tych twierdzeniach, z punktu widzenia prawa materialnego” (vide: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 06 czerwca 1997r., I CKU 87/97, Prok. i Pr. 1997/10/44).

Z powyższych przyczyn, orzeczono jak w sentencji wyroku.

Od powyższego wyroku apelację wniósł powód.

Zaskarżył go w całości.

Zarzucił naruszenie następujących przepisów prawa:

1. art. 228 poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że powód wywodzi swoje roszczenie na podstawie umowy pożyczki, w której zawarte są klauzule abuzywne jako okoliczności znanej sądowi z urzędu;

2. art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (kpc), które miało wpływ na wynik sprawy, poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób dowolny, z przekroczeniem zasady swobodnej oceny dowodów, przejawiające się w uznaniu, że powód wypełnił weksle w sposób nieprawidłowy;

3. 339 k.p.c. w zw. z 230 poprzez jego niezastosowanie, mimo że pozwany nie wdał się w spór ani nie stawił się na terminie posiedzenia, zaistniały zatem przesłanki do zastosowania tego przepisu i przyjęcia twierdzeń strony powodowej jako prawdziwych.

4. art. 6 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i niezasadne przerzucenie ciężaru dowodu na powoda, podczas gdy w istocie spoczywał on na pozwanym;

5. art. 232 k.p.c. poprzez niezasadne uznanie, że powód nie sprostał ciężarowi dowodu, podczas gdy należało uznać, że powód udowodnił istnienie oraz wysokość roszczenia;

Mając na uwadze powyższe apelujący wnosił o:

1. zmianę wyroku sądu pierwszej instancji poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 4.125 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wskazanego w pozwie

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za obie instancje (w tym kosztów zastępstwa procesowego), według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wniesiona przez powoda apelacja odnosi zamierzony skutek.

Pozew i roszczenie w nim zawarte oparte jest na wekslu, który wypełniony został złożony przez powodową spółkę. Powyższe implikuje rozpoznanie zgłoszonego żądania w płaszczyźnie przepisów prawa wekslowego.

Istota zobowiązania wekslowego sprowadza się do stwierdzenia, że posiada ono charakter abstrakcyjny i funkcjonuje niezależnie od z reguły łączącego strony węzła podstawowego.

Dzieje się tak dlatego, że prawidłowo wypełniony i podpisany weksel stanowi samodzielne źródło zobowiązania. Ma rację autor apelacji podnosząc, że posiadanie weksla przez wierzyciela spełniającego wymogi formalne jest niezbędną przesłanką istnienia jego uprawnień wekslowych, a zarazem przesłanek legitymacji formalnej. W postępowaniu, w którym powód wywodzi swoje roszczenia z weksla generalnie rzecz ujmując nie zachodzi konieczność badania zobowiązania podstawowego. Cytowane w uzasadnieniu apelacji stanowisko judykatury Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie w całości aprobuje.

Pogląd przeciwny – prezentowany w motywach pisemnych zaskarżonego wyroku nie jest do zaakceptowania.

Stwierdzić jednakże trzeba, że we fragmencie rozważań prawnych Sądu I instancji prezentowane są trafne uwagi i przemyślenia dotyczące istoty zobowiązania wekslowego.

Zgodzić się należało z Sądem meriti, że niezupełność weksla odnosi się do zakresu jego minimalnej treści, aby móc nazwać taki dokument wekslem, gdyż z istoty weksel in blanco nie zawiera wszystkich elementów koniecznych. Zasadne jest też zapatrywanie (por. przywołane przez SR orzecznictwo SN: wyr. z 15.05.2008, I CSK 548/07, OSNC-ZD 2009, Nr B, poz. 49 i uchwała z 26.11.2009r., III CZP 98/09), że odbiorca weksla otrzymuje upoważnienie do jego wypełnienia zgodnie z zawartym porozumieniem, zwanym deklaracja wekslową.

Stwierdzenie Sądu, że nie powstaje zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w wekslu (por. np. uchwałę 7 s. SN z 7.01.1967r., III CZP 19/66, OSNCP 1968/5/79 i wyrok SN z 5.02.1998r., III CKN 342/97, OSNC 1998/9/141), gdy treść uzupełnienia weksla nie pokrywa się z treścią porozumienia nie budzi żadnych wątpliwości.

Z brzmienia art. 10 prawa wekslowego (por. ustawę z 28.04.1935r. - Prawo wekslowe Dz.U. Nr 37, poz. 282 z późn. zmianami) wynika, że jeżeli weksel niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie może wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze, albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Zwalczanie weksla jest nie możliwe, jednakże – co trafnie podnosi apelacja – musi to być wynikiem inicjatywy dowodowej dłużnika wekslowego. Przepisy prawa wekslowego w tej mierze nie są bowiem korzystne dla wystawcy weksla niż to wynika z ogólnej reguły dowodzenia wyrażonej w art. 6 k.c. oraz art.232 k.p.c. Ciężar dowodu spoczywa na tej stronie, która z określonych okoliczności i faktów wywodzi dla siebie korzystne skutki prawne.

Z podanych więc przyczyn – jak skutecznie podnosi skarżący – brak było podstaw do przerzucenia ciężaru dowodzenia na stronę powodową, która jest posiadaczem weksla.

Trafnie także zauważa autor apelacji, że nieuprawnionym było domaganie się przez Sąd Rejonowy tych dokumentów, które rozstrzygają o treści węzła podstawowego, skoro roszczenie konsekwentnie wywodzone było z weksla.

Nie budzi wątpliwości fakt, iż w realiach rozpoznawanej sprawy istniały podstawy do wydania wyroku zaocznego (art. 339 k.p.c. i n.). Pozwany bowiem nie stawił się na rozprawę i nie wdał się w spór co do istoty sprawy. § 2 powołanego przepisu nakazuje w takim przypadku przyjąć za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości, albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.

Jak trafnie się uważa nawet jednak w takiej sytuacji Sąd nie jest bezkrytycznie związany przytoczonymi okolicznościami, bowiem nie zwalnia to Sądu od oceny tych twierdzeń i okoliczności i dokonania prawidłowej subsumpcji w zakresie prawa materialnego.

Stwierdzić jednakże trzeba, że wątpliwości Sądu I instancji nie są niczym poparte. Ich źródłem w realiach niniejszej sprawy nie może być uzasadnienie postanowienia Sądu Rejonowego w Augustowie z dnia 12 czerwca 2017 roku wydanego w sprawie V Nc 390/17.

Fakt istnienia klauzul abuzywnych nie został poparty żadnymi dowodami. Nie było zatem podstaw z tej przyczyny w ramach zgromadzonego dotychczas materiału dowodowego do oddalenia powództwa.

Stronę prawną omawianego zagadnienia komplikuje jednakże fakt, iż do sprawy przystąpił w interesie społecznym prokurator (art. 7 k.p.c.).

W piśmie z dnia 21 września 2017 roku podniósł on zarzut przedawnienia roszczenia.

Jak wynika z motywów pisemnych zaskarżonego wyroku zarzut ten w ogóle nie był przedmiotem ustaleń i rozważań Sądu.

Lektura akt wskazuje, że powodowa spółka nie otrzymała odpisu tego pisma (por. dowód doręczenia zawiadomienia o terminie rozprawy k. 93.). Nie mogła zatem z przyczyn od siebie niezależnych podjąć obrony przed zarzutem przedawnienia.

Powyższe względy oznaczają, że istota sprawy nie została rozpoznana, co musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu (art. 386 § 4 k.p.c.).

JG/AOw

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Dariusz Mizera SSR Zofia Michałowska