Portal Orzeczeń

POSTANOWIENIE

Dnia 23 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Jarosław Gołębiowski (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR del. Lucyna Szafrańska
Protokolant	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa K. Ś.

przeciwko S. Ś. (1)

o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Opocznie

z dnia 20 października 2016 roku, sygn. akt I C 262/15

postanawia: uchylić zaskarżony wyrok i postępowanie w obu instancjach umorzyć.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR Lucyna Szafrańska

Sygn. akt II Ca 47/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 października 2016 r. Sąd Rejonowy w Opocznie po rozpoznaniu sprawy z powództwa K. Ś. przeciwko S. Ś. (2) o ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej - art. 189 kpc

1. oddalił powództwo;

2. zasądził od powoda K. Ś. na rzecz pozwanego S. Ś. (1) kwotę 77,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

Postanowieniem z dnia 28 października 1994 r. wydanym w sprawie sygn. akt I Ns 252/93 Sąd Rejonowy w Przysusze dokonał podziału działki nr (...) położonej w D. na działki o nr (...) o powierzchni (...) m2, (...) powierzchni (...) m2 i (...) o powierzchni (...) m2 zgodnie z projektem podziału sporządzonym przez geodetę W. S. i przedstawionym na mapie sytuacyjnej z dnia 28 stycznia 1994 r., przechowywanej w (...) Ośrodku (...) w P. za nr (...).

Ponadto Sąd dokonał zniesienia współwłasności działki o nr (...) w ten sposób, że:

- działkę o nr (...) o powierzchni (...) m2 przyznał na współwłasność K. Ś. i S. Ś. (1),

- działkę o nr (...) o powierzchni (...) m2 przyznał na własność K. Ś.,

- działkę o nr (...) o powierzchni (...) m2 przyznał na własność S. Ś. (1).

W punkcie III. w/w postanowienia Sąd na działce o nr (...) ustanowił służebność osobistą na rzecz S. Ś. (1) w postaci prawa przechodu do działki nr (...) wzdłuż ściany bocznej domu mieszkalnego położonego na działce nr (...) od strony zachodniej na szerokości jednego metra.

Budynek mieszkalny położony na działce nr (...) budowali wspólnie powód K. Ś. i jego brat – pozwany S. Ś. (1). Do budynku prowadzi wspólne wejście od strony ulicy (...), jest jedna klatka schodowa. Powód zajmuje pomieszczenia mieszkalne na piętrze budynku. Pomieszczenia na parterze budynku należą do pozwanego. Strony podzieliły pomiędzy siebie do użytkowania piwnicę i strych.

Od 1978 r. na parterze budynku zamieszkuje córka pozwanego B. Ż. z mężem W. Ż.. W. Ż. jest zameldowany na pobyt stały pod adresem D. ulica (...) od dnia 10.08.1978 r.

S. Ś. (1) zameldowany jest w G. i tam na stałe przebywa. Zanim przeszedł na emeryturę pracował w D. w firmie (...) i bywał w domu u córki i zięcia bardzo często. Miał tam swój pokój, czasem nocował w nim przez kilka dni. Po zakończeniu pracy zawodowej nadal często jeździł do D. i bywał w tym domu średnio jeden, dwa razy w tygodniu. Podróż odbywał autobusem, a w okresie letnim także rowerem. Podczas bytności na przedmiotowej nieruchomości korzystał ze wspólnego wejścia do budynku, a także z przejścia wokół domu, w tym z przejścia wzdłuż zachodniej ściany budynku objętego zakresem służebności osobistej. Pozwany przechodził tamtędy do i z działki nr (...), a w okresie letnim stawiał tam przy budynku rower.

Latem 2010 r. K. Ś. i S. Ś. (1) wymienili wspólnym nakładem finansowym pokrycie dachowe na tym domu.

W lutym 2011 r. S. Ś. (1) doznał udaru. Od tego czasu jest sparaliżowany i nie bywa już u córki i zięcia w D.. Od tego momentu nie korzysta również z przedmiotowego przejścia.

W Sądzie Rejonowym w Opocznie toczy się postępowanie z wniosku S. Ś. (1) o ustanowienie służebności drogi koniecznej do działki nr (...) przez działkę nr (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane wyżej dowody. Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w części, w której zaprzeczał on, by pozwany S. Ś. (1) bywał na przedmiotowej nieruchomości w D. i korzystał z przejścia wzdłuż budynku, a także odnośnie daty wymiany pokrycia na dachu budynku.

Zeznania powoda w tej części pozostają w sprzeczności ze zgodnymi i spójnymi zeznaniami wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków. Strona powodowa nie kwestionowała zeznań świadków i nie wnioskowała o przesłuchanie w tym charakterze innych osób.

Sąd oddalił wniosek dowodowy strony powodowej zgłoszony w pkt 5. pozwu (postanowienie z dnia 6.10.2016 r. k.109), gdyż okoliczności, których udowodnieniu miał on służyć zostały wykazane innymi dowodami i nie były one sporne pomiędzy stronami.

Sąd zważył, iż w myśl art. 296 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista).

Służebność osobista wygasa co do zasady z tych samych przyczyn, z jakich wygasa służebność gruntowa, a więc m.in. wskutek niewykonywania przez dziesięć lat (art. 293 § 1 k.c. w zw. z art. 297 k.c.).

Zdaniem Sądu, w stanie faktycznym niniejszej sprawy nie doszło do wygaśnięcia służebności osobistej na podstawie powołanego wyżej przepisu.

Służebność osobista na rzecz S. Ś. (1) w postaci prawa przechodu do działki nr (...) wzdłuż ściany bocznej domu mieszkalnego położonego na działce nr (...) od strony zachodniej na szerokości jednego metra została ustanowiona orzeczeniem sądowym, które zapadło w postępowaniu o zniesienie współwłasności, na podstawie zgodnego wniosku uczestników postępowania co do sposobu uregulowania ich stosunków majątkowych odnośnie dzielonej nieruchomości.

Postanowienie Sądu zostało wydane w 1994 r., a więc w czasie, gdy pozwany S. Ś. (1) nie mieszkał na stałe na przedmiotowej nieruchomości w D., od wielu lat mając meldunek i stałe miejsce pobytu w G.. Sądowe ustanowienie służebności osobistej na rzecz S. Ś. (1) musiało zatem uwzględniać stan faktyczny na tamtą datę, a więc miało na celu zabezpieczenie osobistych potrzeb uprawnionego polegających na umożliwieniu mu przechodu wzdłuż zachodniej ściany budynku mieszkalnego przy uwzględnieniu jego okazjonalnego przebywania na nieruchomości, a nie stałego zamieszkiwania.

Powód K. Ś., znający sytuację rodzinną i mieszkaniową pozwanego, nie negował wówczas potrzeby ustanowienia służebności osobistej na rzecz brata, jej zakresu i rozstrzygnięcia w tym przedmiocie nie skarżył.

Pozwany był zainteresowany wykonywaniem uprawnienia wynikającego z przedmiotowej służebności i uprawnienie to wykonywał podczas dość częstych odwiedzin córki i zięcia mieszkających na nieruchomości. O zaprzestaniu wykonywania tego prawa przez pozwanego, i to przez niego niezawinionym, można mówić dopiero od momentu, kiedy ciężko zachorował , tj. od końca lutego 2011 r. Nie zachodzi zatem przyczyna wygaśnięcia służebności z art. 293 k.c.

Dlatego Sąd oddalił powództwo.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., na które złożyły się: wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego według norm przepisanych – 60 zł i opłata od pełnomocnictwa – 17 zł.

Apelację od powyższego wyroku wniósł Z. Ś. zaskarżając go w całości zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego (art. 368 k.p.c.) a mianowicie przepisów art. 293 w zw. z art. 297, art. 296 i art. 300 k.c. polegające na błędnej wykładni poprzez przyjęcie, że pozwany pomimo zameldowania w G. i tam stałego przebywania realizował przywilej służebności osobistej w D. na nieruchomości (...). którego to faktu nie potwierdził gdyż nie brał udziału w postępowaniu przed Sądem Rejonowym i tym samym nie składał żadnych wniosków i oświadczeń w trakcie procesu, zaś dowody zgłoszone w odpowiedzi na pozew z zeznań świadków podlegały pominięciu zgodnie z postanowieniem Sądu 1 instancji zapadłym na rozprawie w dniu 30 września 2015 r. Art. 6 k.c. - poprzez jego niezastosowanie w stosunku do strony pozwanej, która nie brała udziału w całości postępowania, nie wniosła odpowiedzi na pozew w terminie otwartym i nie powołała żadnych dowodów na okoliczność realizacji ustanowionej na rzecz pozwanego służebności osobistej na nieruchomości (...), co stanowi, iż strona nie „udźwignęła” ciężaru dowodu z powodu braku czynnego udziału w postępowaniu i nie wniesieniu w terminie otwartym odpowiedzi na pozew i wniosków dowodowych

2. naruszenie prawa procesowego:

a. art. 379 pkt.2 k.p.c. - zarzut nieważności postępowania, gdyż pełnomocnik strony pozwanej nie był należycie umocowany zgodnie z art. 129 § 2 k.p.c., z uwagi na fakt. że pełnomocnictwo z września 2015 r. nie podaje podpisu pozwanego poprzez brak podpisu adwokata potwierdzonego za zgodność z oryginałem tego pełnomocnictwa;

b. art. 207 § 7 k.p.c. - poprzez rozpoznanie przez. Sąd Rejonowy odpowiedzi na pozew i przeprowadzenie wnioskowanych dowodów z dnia 13 listopada 2015 r. mając wiedzę, że zgodnie z art. 206 § 2 k.p.c. doręczył pozwanemu pozew' wraz z wezwaniem na pierwszą rozprawę i pouczeniem o możliwości wniesienia przez stronę odpowiedzi na pozew przed pierwszym posiedzeniem (art. 207 § 1 k.p.c.). W tej konkretnej sprawie pozwany nie wniósł odpowiedzi na pozew przed pierwszą rozprawą tj. dniem 30 września 2015 r. zawiadomiony prawidłowo, gdyż na termin stawiła się jego żona H. Ś. i adw. J. B.. Sąd świadomie naruszając dyspozycję art. 207 § 1 k.p.c. wyznaczył adwokatowi kolejny termin 14 dni do złożenia odpowiedzi na pozew’ bez wniosku o przywrócenie terminu, i zgłoszenia ewentualnych wniosków dowodowych pod rygorem późniejszego pominięcia! Jak podaje materiał dowodowy (akta Sądu Rejonowego) adw. wniósł „Odpowiedź pozwanego na pozew” w dniu 12 listopada 2015 r. przyznając się do faktu uchybienia terminowa zawartemu w postanowieniu Sądu I instancji z. dnia 30 września 2015 r. Dlatego też wnioski dowodowe o przesłuchanie w charakterze świadków: W. i B. małż. Ż. na okoliczność od kiedy pozwany zaprzestał korzystania ze służebności osobistej i co na to się złożyło, Sąd Rejonowy powinien pominąć w rozważaniach zaskarżonego wyroku, zgodnie z postanowieniem zapadłym na rozprawie w dniu 30 września 2015 r. Podkreślenia wymaga, że adwokat nie złożył wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia odpowiedzi na pozew zgodnie z dyrektywami zawartymi w art., 168 i 169 k.p.c.

c. art. 167 k.p.c. - poprzez jego niezastosowanie przez Sąd Rejonowy jako podstawę prawną zwrócenia adw. odpowiedzi na pozew przy uwzględnieniu unormowania stanowiącego art. 207 § 7 k.p.c,, o którym to przepisie pozwany był pouczony przy pierwszym piśmie z Sądu zgodnie z art. 206 k.p.c.

d. art. 339 k.p.c. - poprzez jego niezastosowanie w przypadku, gdy pozwany nie stawił się na posiedzenie Sądu, nie wniósł odpowiedzi na pozew' na termin rozprawy 30 września 2015 r. Pozwany nie żądał przeprowadzenia rozprawy w swojej nieobecności i nie składał wyjaśnień ustnie i pisemnie;

e. art. 230 k.p.c. - poprzez jego niezastosowanie w przypadku gdy pozwany nie wypowiedział się na piśmie ani ustnie do protokołu w terminie otwartym co do twierdzeń powoda zawartych w pozwie. Sąd Rejonowy w oparciu o ten przepis powinien uznać te fakty za przyznane uwzględniając pominięcie dowodów zawartych w odpowiedzi na pozew zgodnie z własnym postanowieniem z dnia 30 września 2015 r. ogłoszonym na rozprawie.

f. art. 233 § 1 k.p.c. — poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegającej na całkowitym pominięciu dowodu z przesłuchania pozwanego, o dokonanie której to czynności powód wnosił w pkt. 3b pozwu z dnia 02 czerwca 2015 r. Brak logiki w rozumowaniu Sądu I instancji, który w zaskarżonym wyroku wskazał, że ,,S. Ś. (1) zameldowany jest w G. i tam na stale przebywa. Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w części, której zaprzeczył on by pozwany S. Ś. (1) bywał na przedmiotowej nieruchomości w D. i korzystał z przejścia wzdłuż budynku. Zeznania powoda w tej części pozostają w sprzeczności ze zgodnymi i spójnymi zeznaniami wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków. ” Mając na względzie przywołane cytaty z uzasadnienia zaskarżonego wyroku należy wyprowadzić wywód, że skoro pozwany mieszka i przebywa w G. to nie jest możliwe aby realizował ustanowioną na jego rzecz służebność osobistą w D.. Zaś co do zeznań świadków, Sąd I instancji w pkt. 4 postanowienia z dnia 30 września 2015 r. zobowiązał pełnomocnika pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew w terminie 14 dnia i zgłoszenia wniosków dowodowych pod rygorem późniejszego pominięcia, którego to terminu adw. J. B. nie dotrzymał toteż nie jest możliwe rozpoznanie przez Sąd jako dowodów osobowych z zeznań świadków wskazanych w odpowiedzi na pozew, która powinna być adwokatowi zwrócona (art. 207 § 7 k.p.c.), ze względu na uchybienie terminowi zawitemu;

g. art. 212 § 1 k.p.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu w przypadku, gdy powód w pozwie wnosił o przesłuchanie pozwanego na rozprawie, którą to czynność Sąd Rejonowy zignorował, co narusza zasadę kontradyktoryjności poprzez fakt, iż Sąd pozbawił się możliwości zadawania pytań pozwanemu na okoliczność przytoczenia lub uzupełnienia twierdzeń czy też powołania dowodów na ich poparcie oraz udzielił wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez siebie prawo lub roszczeń. Zaniechania tej istotnej czynności przez Sąd I instancji skutkowało nie wyjaśnieniem istotnych okoliczności sprawy, które są sporne, co do wykonywania przez pozwanego służebności osobistej na nieruchomości (...) od ponad dziesięciu lat. Nie można wykluczyć faktu, iż pozwany potwierdziłby fakt nie korzystania z ustanowionej na jego rzecz służebności osobistej na nieruchomości (...) w D..

h. zarzut faktyczny - polegający na niezgodności ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego z materiałem dowodowym zebranym w sprawie w szczególności poprzez ustalenie, że pozwany wykonywał warunki służebności osobistej na nieruchomości (...) w D. należącej do powoda, tymczasem pozwany swoje centrum życiowe realizował w G., gdyż należącą do niego własność zbył na rzecz córki i zięcia co świadczy, że ustanowiona na rzecz pozwanego służebność osobista nie stanowiła dla niego żadnego znaczenia. Również do błędnych ustaleń Sądu I instancji należy, że do budynku położonego na nieruchomości (...) w D. prowadzi wspólne wejście od strony ulicy (...). Tymczasem z prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Przysusze z dnia 28 października 1994 r. sygn. Akt I Ns 252/93 wynika bezspornie, że wejście do budynku położone jest na nieruchomości (...) od ul. (...) i jest własnością K. Ś. czyli powoda. S. Ś. (1) nie kwestionował tego rozstrzygnięcia poprzez wywiedzenie apelacji, toteż wobec tego orzeczenia mają zastosowanie przepisy: art. 365 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (zakres związania) i art. 523 k.p.c. (prawomocność). Co stanowi, iż Sąd 1 instancji nie jest uprawniony do zmiany sentencji tego orzeczenia na korzyść pozwanego i tym samym uprzywilejowania go w sprawie. Takie stanowisko Sądu Rejonowego w sposób rażący narusza dyspozycję art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i art. 6 EKPC w zakresie rzetelnego, sprawiedliwego i bezstronnego procesu sądowego o charakterze cywilnym. Co do analizy Sądu Rejonowego, dotyczącej okoliczności ustanowienia na rzecz pozwanego służebności osobistej powód nie zajmuje stanowiska, gdyż ocena ta nie ma związku z ustaleniem wygaśnięcia służebności osobistej ustanowionej na rzecz pozwanego prawomocnym orzeczeniem sądu.

i. Zarzut apelacji stanowią nowe fakty i dowody, których powód nie mógł powołać przed Sądem 1 instancji (art. 381 w zw. z art. 368 § 1 pkt. 4 k.p.c., a mianowicie: - pozwany w dniu 30 października 2016 r. zmarł w związku z powyższy w przedmiotowej sprawie ma zastosowane dyspozycja art. 299 k.c. (termin wygaśnięcia.) Powód jako brat pozwanego, wystąpił do Urzędu Stanu Cywilnego w G. celem uzyskania odpisu aktu zgonu S. Ś. (1), gdyż powód na dzień wniesienia apelacji nie posiada takiego dokumentu. Powód dokonał należytej staranności i wystąpił do USC w G., aby uzyskać ten dowód we własnym zakresie. Strona powodowa, nie mogła powołać nowego dowodu przed Sądem I instancji, gdyż Sąd ten zamknął rozprawę w dniu 6 października 2016 r., zaś śmierć pozwanego nastąpiła w dniu 30 października 2016 r. (art. 316 k.p.c.)

Wskazując na powyższe wnosił o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa i ustalenie wygaśnięcia służebności osobistej na rzecz S. Ś. (1) ewentualnie

2. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji z uwzględnieniem faktu, iż pozwany zmarł w dniu 30 października 2016 r. Powód wystąpił do Urzędu Stanu Cywilnego w G. o doręczenie mu skróconego odpisu aktu zgonu pozwanego, który bezzwłocznie doręczy Sądowi

3. orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a postępowanie w obu instancjach należało umorzyć.

Poza sporem jest, że pozwany zmarł na etapie postępowania odwoławczego tj. po dacie, w której zapadł zaskarżony wyrok.

Służebność osobista wygasa najpóźniej z chwilą śmierci uprawnionego (por. art. 299 k.c.). Jest to prawo ściśle związane z osobą, której ono przysługuje. Nie wchodzi w skład spadku i nie podlega dziedziczeniu (por. art. 922 § 2 k.c.).

Powyższe oznacza, że postępowanie nie może być kontynuowane gdyż nie zachodzi przypadek następstwa prawnego po stronie pozwanego. Z tej przyczyny brak było również podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt. 1 k.p.c. Śmierć pozwanego jest tego rodzaju zdarzeniem, że wydanie orzeczenia merytorycznego stało się niedopuszczalne, co w realiach niniejszej sprawy (brak dziedziczności roszczenia) musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i umorzeniem postępowania w obu instancjach (art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 355 § 1 k.p.c.)

Z przedstawionych względów zbędne stało się analizowanie zarzutów obrazy prawa procesowego i materialnego zawartych w apelacji.

Skarżący może uruchomić tryb postępowania wieczystoksięgowego składając wniosek o wykreślenie służebności osobistej, załączając odpis aktu zgonu pozwanego.

Śmierć pozwanego i brak następstwa prawnego czyni niedopuszczalnym rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Dlatego też orzeczono jak wyżej.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR Lucyna Szafrańska