Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSA w SO Grzegorz Ślęzak (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Dominika Kurpińska
Protokolant	st. sekr. sąd. Anna Owczarska

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa M. R.

przeciwko K. K. (1)

o zachowek

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 9 października 2017 roku, sygn. akt I C 1973/16

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od pozwanego K. K. (1) na rzecz powoda M. R. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR Dominika Kurpińska

Sygn. akt II Ca 90/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 października 2017r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu sprawy z powództwa M. R. przeciwko K. K. (1) o zachowek

1. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 62.500 zł złotych tytułem zachowku po matce Z. K. (1) z domu K. z odsetkami za opóźnienie, począwszy od dnia 1 lipca 2016r. do dnia zapłaty,

2. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7.282 złote tytułem zwrotu kosztów procesu,

3. zasądził od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 1.863,36 złotych tytułem zwrotu poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim wydatków i nie obciążył pozwanego obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim opłaty od rozszerzonej, uwzględnionej części powództwa.

Podstawę powyższego wyroku stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego.

Z. K. (2) zmarła w dniu (...). pozostawiając po sobie dwóch synów: M. R. oraz K. K. (1).

Organizacją pogrzebu Z. K. (2) zajmował się powód M. R.. Z tego tytułu otrzymał kwotę 2.000 zł zasiłku pogrzebowego. Aktualnie powód zamieszkuje w N.zaś na zabudowanej nieruchomości, tj. działce oznaczonej nr (...), którą zmarła przekazała umową darowizny z dnia 24 marca 2011r. pozwanemu, w dalszym ciągu mieszkają żona powoda i trójka jego małoletnich dzieci. Z tego tytułu nie uiszczali oni żadnych opłat. W związku z powyższym pozwany wytoczył przeciwko bratu i jego rodzinie powództwo o opuszczenie zajmowanego budynku mieszkalnego, w którym wydano wyrok nakazujący eksmisję. Po śmierci matki powód uczestniczył w remoncie dachu budynku mieszkalnego oraz budynku gospodarczego poprzez pomoc bratu – pozwanemu w wykonywaniu tych prac. Potrzebne materiały finansował z własnych środków pozwany, co stanowiło kwotę około 15.000 zł.

Po śmierci matki w domu pozostały jej rzeczy osobiste, takie jak biżuteria w postaci złotego pierścionka, czy futro z nutrii, które pozwany wyrzucił z uwagi na jego zniszczenie, a także telewizor kineskopowy i zamrażalka zakupione przed 2005r., jeden odkurzacz, lodówka. Pralkę automatyczną pozwany wyrzucił z powodu jej zużycia, podobnie pozwany uczynił ze zmywarką. Przed śmiercią Z. K. (2) sprzedała zwierzęta hodowlane za kwotę około 2.000 zł. W gospodarstwie pozostał ciągnik oraz maszyny rolnicze, w tym pług zakupiony przed śmiercią Z. K. (2) oraz sadzarka zakupiona przez pozwanego za kwotę 350 zł. Pozostałe zasoby siana i ziemniaków zostały zużytkowane na potrzeby zwierząt.

Z. K. (2) podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od 25 listopada 1992r. z mocy ustawy w zakresie emerytalno-rentowym oraz wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim jako rolnik. Na koncie nie istniało zadłużenie. W dniu 30 maja 2011r. na konto Z. K. (2) dokonano wpłaty w wysokości 9.500 zł.

Decyzją Prezesa (...) Oddział (...) w T. znak (...) z dnia 30 marca 2011r. stwierdzono, iż na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm. Z. K. (2), na podstawie decyzji z dnia 20 grudnia 2010r., uzyskała prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. Świadczenie rentowe wypłacane było od dnia 6 grudnia 2010r. do dnia 28 lutego 2011r. W dniu 1 marca 2011r. podjęto wypłatę części uzupełniającej w pełnej wysokości. Ostatnią wypłatę za miesiąc październik 2011r. Z. K. (2) otrzymała w wysokości 851,97 zł brutto (620,68 zł netto). Świadczenie wypłacone zostało do rąk własnych Z. K. (2).

Z. K. (2) na dzień 16 października 2011r. nie posiadała rachunku bankowego w Banku (...) S.A. z siedzibą w G., w (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. oraz w (...) S.A. z siedzibą w W..

Umową darowizny sporządzoną przed notariuszem A. G. w dniu 24 marca 2011r. w Kancelarii Notarialnej w B. – akt notarialny (...), Z. K. (2) przekazała na rzecz K. K. (1) zabudowaną nieruchomość stanowiącą działki oznaczone nr (...) o obszarze (...) ha, położone w miejscowości P. w gminie W., województwo (...), oznaczone w KW nr (...). Z. K. (2) oświadczyła, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. Wartość darowizny strony określiły na kwotę 150.000 zł. Nadto Z. K. (2) oświadczyła, że nie jest właścicielem innych nieruchomości rolnych, a umowę darowizny zawarła w związku z zaprzestaniem działalności rolniczej na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, gdyż jej zawarcie spowoduje wypłatę na jej rzecz renty inwalidzkiej przez (...) Odział (...) w T., zgodnie z decyzją z dnia 15 marca 2011 r., znak (...).

Postanowieniem wydanym w dniu 29 lutego 2016r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim stwierdził, iż spadek po Z. K. (2) na podstawie testamentu z dnia 13 maja 2009r. nabył syn K. K. (1) – pozwany w całości.

Umową sprzedaży sporządzoną przed notariuszem W. G. w dniu 31 sierpnia 2011r. w Kancelarii Notarialnej w B. – akt notarialny Rep. (...), K. K. (1) sprzedał niezabudowaną nieruchomość położoną we wsi P., gmina W., o powierzchni (...) ha, oznaczoną numerem działki (...) za cenę 30.480,00 zł R. i M. małżeństwu B.. Dla powyższej nieruchomości prowadzona jest obecnie KW nr (...).

Pozwany po otrzymaniu darowizny i sprzedaży działki oznaczonej nr (...) uregulował zadłużenie pozwanej powstałe na jej koncie w (...) oraz inne wymagalne należności. Pozwany nie posiada żadnych oszczędności. Obecnie spłaca kredyt w kwocie około 60.000 zł. Łączna miesięczna rata podlegająca spłacie z tego tytułu wynosi około 500 zł. Pozwany utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę w wysokości 1.400,00 – 1.500,00 zł netto miesięcznie. Nie posiada rodziny ani nie ma dzieci na utrzymaniu.

Wartość nieruchomości zabudowanej – działki oznaczonej nr (...) położonej w miejscowości P. w gminie W., województwo (...), oznaczone w KW nr (...) wynosi 168.449 zł. Wartość nieruchomości niezabudowanej – działki oznaczonej nr (...) położonej w miejscowości P. w gminie W., województwo (...), oznaczone w KW nr (...) stanowi kwotę 81.420 zł. Łącznie wartość wyżej wymienionych nieruchomości wynosi 249.869 zł.

Pismem z dnia 16 czerwca 2016r. powód za pośrednictwem pełnomocnika wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 125.000 zł tytułem zachowku w nieprzekraczalnym terminie do dnia 30 czerwca 2016r.

Pozwany nie świadczył na rzecz powoda żadnej kwoty tytułem zachowku.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zaoferowanych w toku postępowania przez strony – reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników - dowodów z dokumentów, których rzetelność, czy wiarygodność nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a Sąd nie znalazł podstaw by czynić to z urzędu. Nadto Sąd uwzględnił zeznania powołanych w sprawie świadków, jaki i stron postępowania, w szczególności co do majątku pozostawionego przez Z. K. w postaci biżuterii, sprzętów AGD oraz maszyn rolniczych i inwentarza, w części w jakiej pozostawały ze sobą spójne, logiczne i wzajemnie się nie wykluczały. Należy jednocześnie wskazać, że pełnomocnik powoda cofnął wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych do spraw szacunku wartości maszyn rolniczych, inwentarza żywego i płodów rolnych, a także z zakresu numizmatyki oraz jubilera (k. 107). W tych okolicznościach podstawę dla ustaleń Sądu co do wartości zachowku stanowił operat szacunkowy sporządzony dla nieruchomości oznaczonych numerami działek (...), które to opracowanie nie było kwestionowane przez żadną ze stron.

W niniejszej sprawi nie podlegało natomiast wątpliwości, że pierwotnie wskazana w pozwie działka oznaczona numerem ewidencyjnym (...) nie stanowiła własności Z. K. (2) stąd nie była przedmiotem oceny biegłego, jak też nie została uwzględniona przez Sąd przy ocenie zasadności powództwa.

Sąd Rejonowy zważył, iż wytoczone przez powoda powództwo o zachowek zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Instytucja zachowku jest uregulowana w art. 991 § 1 k.c., zaś w myśl § 2 tego przepisu, jeśli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Dodatkowo – co nie było między stronami, reprezentowanymi przez profesjonalnych pełnomocników – sporne, zachowek służy bez względu na to, czy po spadkodawcy zachodziło dziedziczenie ustawowe, czy testamentowe, jak w analizowanym przypadku, co znajduje potwierdzenie w ugruntowanym orzecznictwie, w tym także Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim (wyrok z 17 września 2015r., w sprawie II Ca 550/15).

W niniejszej sprawie nie ulega zatem wątpliwości, że skoro pozwany K. K. (1) nabył w całości spadek po Z. K. (2) na podstawie testamentu z dnia 13 maja 2009r., natomiast powód M. R. jest jej spadkobiercą ustawowym uprawnionym do zachowku, to powód ma roszczenie do żądania od pozwanego zapłaty zachowku. Majątek spadkowy spadkodawczyni, od którego ustalono w sprawie wysokość należnego zachowku stanowiła zaś wartość nieruchomości tj. działki oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), dla której urządzono księgę wieczystą nr (...) oraz działki oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), dla której urządzono księgę wieczystą nr (...).

Powyższe pozostaje w zgodzie z treścią art. 993 k.c., który stanowi, że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Należy mieć bowiem na uwadze, że pozwany K. K. (1) otrzymał od Z. K. (3) wskazane wyżej nieruchomości na podstawie umowy darowizny z dnia 24 marca 2011r., a Sąd nie doszukał się argumentów, aby w analizowanym przypadku rzeczona darowizna uczyniona na rzecz pozwanego podlegała wyłączeniu na podstawie art. 924 §1 k.c. zgodnie z którym, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku oraz darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Darowizna uczyniona na rzecz pozwanego podlegała zatem zaliczeniu do majątku spadkowego, a w przypadku zachodzącym w przedmiotowej sprawie stanowiła podstawę dla obliczenia zachowku.

Ostatecznie bowiem, pomimo rozbudowanych wniosków dowodowych powód ograniczył inicjatywę dowodową, tylko do tych, które prowadziły do ustalenia wartość przekazanych pozwanemu przez matkę w ramach darowizny nieruchomości. Tym samym powód zaniechał dowodzenia wartości wskazanych w pozwie pozostałych składników spadku, w tym poszczególnych ruchomości, zaś samodzielne ich szacowanie nie leży w gestii Sądu. Z tych względów w niniejszym postępowaniu za wystarczające należało uznać uwzględnienie jedynie wartości nieruchomości objętych darowizną, tj. działek oznaczonych numerami (...) położonych w P., gmina W., powiat (...), województwo (...). W ocenie Sądu w sporządzonej w tym przedmiocie opinii biegłej prawidłowo ustalono łączną wartość nieruchomości na kwotę 249,869,00 zł. Kwota ta nie była też kwestionowana przez strony.

Mając powyższe na uwadze, skoro zgodnie z powołanym na wstępie art. 991 § 1 k.c. wielkość zachowku to ½ udziału w spadku uprawnionego do zachowku, jaki uprawniony uzyskałby w przypadku dziedziczenia ustawowego, a zatem skoro spadkodawczyni była wdową i posiadała jedynie dwoje dzieci (strony), zatem wartość należnego powodowi zachowku to ¼ wartości opisanego prawa odrębnej własności rzeczonego lokalu, tj. ¼ x 249.869,00 złotych, co stanowi kwotę 62.467 zł, pozostająca w zgodzie z żądaniem pozwu w wysokości 62.500 zł i taką też kwotę Sąd przyjął za należny powodowi od pozwanego zachowek.

Sąd przyjmując za podstawę ustalenia zachowku wartość nieruchomości będących przedmiotem darowizny nie podzielił argumentacji pełnomocnika pozwanego, który powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012r. w sprawie III CZP 29/12, podniósł, iż przy ustalaniu zachowku nie bierze się pod uwagę wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy na podstawie umowy o przekazanie przewidzianej w art. 59 ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 z późn. zm.). Jak celnie ripostował pełnomocnik strony przeciwnej, powyższa uchwała nie mogła mieć zastosowania w przedmiotowej sprawie, ponieważ przekazanie gospodarstwa rolnego nastąpiło na podstawie umowy darowizny nie zaś umowy z następcą, o której mowa w art. 84 wskazanej wyżej ustawy. Postanowienie § 2 umowy darowizny stanowiące, iż umowa została zawarta w związku z zaprzestaniem działalności rolniczej przez Z. K. (2) nie może wypaczać pozostałej treści tej umowy, a raczej powinno być traktowane jako cel i motyw jej zwarcia. W dacie zawarcia umowy darowizny obowiązywała już ustawa z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, która nabycie uprawnień emerytalno-rentowych przez rolników uzależniała od osiągnięcia określonego wieku, nie zaś przekazania gospodarstwa rolnego, jak w stanie prawnym, na gruncie którego zapadła powołana uchwała Sądu Najwyższego. Jedynie przyznanie rolnikowi wcześniejszej emerytury uzależnione zostało od zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie bowiem z art. 19 ust. 2 pkt 3 i ust. 3 ustawy rolnik chcąc pobierać emeryturę lub rentę inwalidzką w pełnej wysokości musiał zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej, a zaprzestanie takiej działalności wiąże się z reguły z wyzbyciem się przez rolnika własności i posiadania gospodarstwa. W konsekwencji wybór przez strony umowy darowizny gospodarstwa rolnego w związku z zaprzestaniem prowadzenia przez rolnika działalności rolniczej wyłącza uznanie tej umowy za umowę z następcą. Powyższe potwierdza także dwustopniowy – zobowiązujący i rzeczowy charakter umowy zawieranej na podstawie art. 84 ustawy. Tymczasem w umowie darowizny zawartej przez Z. K. (2) z pozwanym nie można wyróżnić żadnego z tych elementów, co dodatkowo potwierdziło słuszność stanowiska powoda w tej sprawie i wyklucza zastosowanie wskazanej uchwały Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 29/12, którą Sąd orzekający w sprawie podziela, niemniej nie mogła ona mieć w niniejszej sprawie zastosowania.

Finalnie Sąd podniósł, że instytucja zachowku jest już i tak ze swojej natury swoistego rodzaju minimum gwarancji dziedziczenia dla spadkobierców ustawowych, którzy nie uzyskali zaspokojenia ich prawa do dziedziczenia w postaci odpowiedniego udziału w spadku. Przy czym zachowek to co do zasady ½ udziału, jaki należałoby się spadkobiercy ustawowemu, gdyby działo do dziedziczenia ustawowego. Zatem z istoty rzeczy jest to już znaczne ograniczenie konstytucyjnie gwarantowanego prawa do dziedziczenia i jako takie instytucja ta nie może dodatkowo podlegać ewentualnej rozszerzającej interpretacji, a wręcz przeciwnie musi być wykładana i stosowana restryktywnie. Tym samym nie można uprawnienia powoda do zachowku po matce ograniczać jeszcze argumentami podnoszonymi przez pozwanego, gdyż w praktyce musiałoby to oznaczać akceptację całkowitego „wydziedziczenia” powoda – także syna spadkodawczyni, co nie mogło zyskać uznania Sądu. Tym bardziej skoro spadkodawczyni w swoim testamencie nie wydziedziczyła powoda, a przecież gdyby uważała, że zachodzą ku temu przesłanki mogła i powinna była to uczynić, szczególnie sporządzając testament notarialny. Natomiast motywy, jakimi spadkodawczyni kierowała się przy sporządzeniu takiej, a nie innej treści testamentu nie mają i nie mogą mieć żadnego znaczenia dla oceny zasadności roszczenia o zachowek. Z podobnych względów skutków prawnych nie mogło odnieść zawarte w umowie darowizny oświadczenia o niezaliczaniu darowanych nieruchomości na schedę spadkową, gdyż musiałoby to oznaczać właśnie nic innego, jak obejście (próbę wyłączenia) ustawowych przepisów dotyczących zachowku, przy braku ku temu podstaw.

Wobec powyższego Sąd zasądził na rzecz powoda M. R. od pozwanego K. K. (1) tytułem zachowku kwotę 62.500 zł . W przedmiocie odsetek od zasądzonej kwoty zachowku Sąd na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 i 2 k.c. zasądził odsetki od dnia 1 lipca 2016r. uwzględniając datę wyznaczoną pozwanemu do spełnienia świadczenia w wezwaniu do zapłaty z dnia 16 czerwca 2016 r. (k. 23).

Pozwany przegrał sprawę w całości, wobec czego Sąd kierując się zasadą finansowej odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 § k.p.c., zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty postępowania w wysokości 7.282 zł, w tym kwotę 625 zł opłaty od pozwu, kwotę 100 zł opłaty od wniosku o zabezpieczenie, 17 zł tytułem opłaty od pełnomocnictwa, kwotę 1.500 zł zaliczki uiszczonej na opinie biegłego sądowego oraz kwotę 5.040,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, tj. kwotę 4.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa w postępowaniu procesowym i kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa w postępowaniu zabezpieczającym.

W dalszym zakresie Sąd zasądził od K. K. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 1.863,36 zł tytułem zwrotu poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim wydatków związanych z wynagrodzeniem powołanego w sprawie biegłego, w części, w jakiej nie zostały pokryte z uiszczonej przez powoda zaliczki. W przedmiotowej sprawie wynagrodzenie biegłego wyniosło 3.363,36 zł zaś w toku postępowania powód uiścił zaliczkę w kwocie 1.500 zł. Z powyższego wynika zatem, iż pozwany jest obowiązany zwrócić na rzecz Skarbu Państwa pozostałą kwotę zaliczki w wysokości 1.863,36 zł.

Natomiast przez wzgląd na sytuację materialną powoda - fakt, iż K. K. (1) posiada zadłużenie w kwocie około 60.000 zł, spłacane w miesięcznych ratach po 500 zł, przy miesięcznym dochodzie 1.400 - 1.500 zł netto oraz mając na uwadze postawę pozwanego, który po darowizny priorytetowo potraktował spłatę zobowiązań spadkodawczyni Z. K. (2) (zadłużenia względem KRUS, spłaconego jeszcze za życia spadkodawczyni, wobec czego wykreślono ustanowioną z tego tytułu hipotekę obciążającą darowaną nieruchomość), Sąd postanowił nie obciążać K. K. (1) obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim opłaty od rozszerzonej, uwzględnionej części powództwa.

Powyższy wyrok zaskarżył pozwany. Apelacja zaskarżonemu orzeczeniu zarzuca:

1. obrazę prawa materialnego tj. art. 84 ustawy o ubezpieczeniach społecznych rolników z dnia 20 grudnia 1990 roku przez dokonanie przez Sąd I Instancji nieprawidłowej subsumpcji wskazanego przepisu do przestawionego i wykazanego w postępowaniu sądowym stanu faktycznego, poprzez uznanie przez Sąd I Instancji, że wartość przekazanej przez Z. K. (2) nieruchomości umową darowizny - przeniesienia na podstawie wskazanego przepisu winna zostać doliczona do wartości zachowku dla powoda, gdzie spadkodawczyni przeniosła tę nieruchomość w celu uzyskania renty inwalidzkiej - zgodnie z treścią aktu notarialnego załączonego do akt oraz decyzją KRUS z dnia 15 marca 2011 roku znak (...) na podstawie umowy z następcą;

2. obrazę przepisu prawa materialnego tj. art. 84 ustawy o ubezpieczeniach społecznych dla rolników z dnia 20 grudnia 1990 roku przez uznanie przez Sąd I Instancji, że umowa darowizny sporządzona przez spadkodawczynie nie zawiera essentialia negotii umowy z następcą, gdzie z treści umowy sporządzonej w postaci aktu notarialnego uwypukla się charakter tej umowy - przeniesienie gospodarstwa rolnego w celu rozpoczęcia pobierania renty inwalidzkiej - zgodnie z treścią decyzji KRUS;

3. obrazę przepisów prawa materialnego tj. ar 85 ustawy o ubezpieczeniu społecznym dla rolników przez dokonanie nieprawidłowej subsumpcji przepisu do oceny umowy zawartej w formie aktu notariackiego przez Z. K. (2) poprzez uznanie przez Sąd, że umowa ta nie zawiera essentialia negotii umowy z następcą, gdzie z treści § 2 oraz 3 uwypukla się dwustopniowa konstrukcja umowy;

4. obrazę przepisów prawa materialnego tj. art. 88 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez jego nieuwzględnienie przez sąd I Instancji oraz nieuwzględnienie zapisów umowy dotyczących dożywocia przy badaniu rodzaju umowy zawartej pomiędzy matką stron a pozwanym;

5. obrazę przepisu prawa materialnego tj. art. 888 K.c. przez jego zastosowanie w przedmiotowym postępowaniu, dokonanie nieprawidłowej subsumpcji przez Sąd I Instancji wskazanego przepisu do stanu faktycznego, jaki został przedstawiony w postępowaniu;

6. obrazę prawa materialnego tj. art. 65 § 1 K.c. przez jego niezastosowanie przez Sąd I Instancji lub błędne dokonanie oceny treści oświadczenia woli bez uwzględnienia celu jej zawarcia i zamiaru strony - zmarłej Z. K. (2);

7. obrazę przepisów prawa materialnego tj. art. 993 KC przez przyjęcie, że przeniesienie własności gospodarstwa rolnego dokonane przez matkę stron aktem notarialnym z dnia 24 marca 2011 roku jest umową darowizny, podczas gdy z treści § 2 i 3 umowy jasno wynika, iż matka stron przedmiotową umową zawarła w związku z uzyskaniem prawa do renty inwalidzkiej przez zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej,

8. obrazę przepisu prawa procesowego tj. art. 233 § 1 K.p.c. przez dokonanie błędnej, sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego i logiki oceny zgromadzonego w postępowaniu materiału dowodowego poprzez uznanie przez Sąd I Instancji, że umowa przeniesienia nieruchomości rolnej zawarta pomiędzy Z. K. (2), a K. K. (1) stanowi umowę darowizny w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego a nie umowę przeniesienia w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniach społecznych dla rolników z dnia 20 grudnia 1990 roku

Apelujący wnosił o:

1. zmianę zaskarżanego wyroku i oddalenie powództwa,

2. zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa od powoda na rzecz pozwanego,

Pełnomocnik powoda wnosił o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów procesu za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest uzasadniona albowiem podniesione w niej zarzuty: naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. oraz obrazy prawa materialnego, tj. przepisów art. 84, art. 85 i art. 88 ustawy o ubezpieczeniach społecznych rolników z dnia 20 grudnia 1990 r a także przepisów art. 888, art. 993 i art. 65 § 1 k.c., nie są trafne.

Lektura materiału aktowego prowadzi – wbrew zarzutom apelacji- do wniosku, iż Sąd Rejonowy rozpoznał sprawę w sposób wnikliwy poddając zgromadzone w sprawie dowody ocenie wszechstronnej, zgodnej z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania, a zatem odpowiadającej wymogom jakie stawiają jej przepisy art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c.

Taka prawidłowa ocena dowodów doprowadziła Sąd i instancji do trafnych ustaleń faktycznych, które w zasadzie nie były przez strony kwestionowane.

Spór w sprawie sprowadza się w istocie do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, a mianowicie czy umowa darowizny z dnia 24 marca 2011 r, którą to spadkodawczyni darowała na rzecz pozwanego (dziedziczącego po niej spadek w całości na podstawie testamentu) gospodarstwo rolne o pow. (...) ha składające się z działek o numerach: (...), powinna być traktowana jako umowa darowizny w rozumieniu art. 888 k.c., co skutkuje zaliczeniem darowizny do spadku i uprawnia powoda (brata pozwanego należącego do kręgu spadkobierców ustawowych) do zaspokojenia jego roszczenia o zachowek na podstawie przepisów art. 991 i art. 993 k.c., czy też umowę tą należy traktować jako umowę przekazania gospodarstwa rolnego następcy w rozumieniu przepisów (w tym tych wskazanych w apelacji) ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r o u ubezpieczeniach społecznych rolników, co z kolei (zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego) wyłączałoby nieruchomości objęte taką umową ze spadku i uniemożliwiałoby zaspokojenie z nich roszczenia o zachowek.

Sąd Okręgowy podziela tak ustalenia faktyczne jak i rozważania prawne Sądu I instancji.

Należy w tym względzie podzielić stanowisko Sądu Rejonowego - znajdujące oparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych - że przepisy prawa spadkowego mają charakter bezwzględnie obowiązujących, ściśle regulujących kwestie spadkowe- w tym prawo do zachowku- i ograniczenie prawa do tegoż zachowku w sytuacji, gdy na skutek testamentu doszło już do ograniczenia uprawnień spadkobierców ustawowych przez pozbawienie ich prawa do dziedziczenia spadku nie powinno mieć miejsca. Ta ogólna zasada interpretacyjna nie pozostaje bez znaczenia przy ocenie charakteru spornej umowy przeniesienia własności gospodarstwa rolnego na rzecz pozwanego przez spadkodawczynię i w okolicznościach niniejszej sprawy wzmacnia stanowisko Sądu Rejonowego, iż sporna umowa z dnia 24 marca 2011 r jest umową darowizny w rozumieniu przepisów art. 888 i nast. k.c., co skutkuje zaliczeniem do spadku objętych nią nieruchomości i wyliczeniem od ich wartości należnego powodowi zachowku.

Sąd Okręgowy powyższe stanowisko Sądu Rejonowego akceptuje, uznając je za słuszne, a nie podziela polemizującego z nim nieskutecznie stanowiska apelującego.

Stanowisko bowiem Sądu I instancji w zakresie interpretacji charakteru i skutków spornej umowy z dnia 24 marca 2011 r znajduje oparcie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2016 r w sprawie II CSK 636/15 w uzasadnieniu którego to Sąd ten wskazał, że użyte w umowie darowizny sformułowanie „ stawający oświadczają, że zawierają niniejsza umowę w trybie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r o ubezpieczeniu społecznym rolników…” nie może przesądzać o kwalifikowaniu umowy jako zawartej z rolnikiem – następcom. W sytuacji, gdy rolnik zdecydował się przenieść nieruchomość rolną na następcę na podstawie i zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym, zawierając z następcą umowę dożywocia (darowizny, sprzedaży), to wskazany w umowie cel uważać należy tylko za motyw jej zawarcia, który nie może przesądzać o kwalifikowaniu umowy jako umowy zawartej na podstawie art. 85 i nast. ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Sąd Najwyższy wielokrotnie w licznych już orzeczeniach podkreślał, że ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r o ubezpieczeniu społecznym rolników nie uzależnia nabycia przez nich uprawnień emerytalno – rentowych od wyzbycia się gospodarstwa, ale tylko od osiągnięcia określonego wieku. Przyznanie rolnikowi emerytury przed osiągnięciem tego wieku, a także pełna wypłata świadczeń z tytułu emerytury lub renty uzależnione zostały natomiast jedynie od zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, za które uznaje się między innymi wyzbycie się własności i posiadania gospodarstwa rolnego.

Podobne stanowisko zajął też Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 stycznia 2013 r w sprawie I ACa 1000/12.

W świetle powyższego i okolicznościach prawidłowo ustalonych przez Sąd Rejonowy za prawidłowe uznać należy stanowisko tegoż Sądu, iż umową z dnia 24 marca 2011 r spadkodawczyni dokonała na rzecz pozwanego darowizny w rozumieniu powołanych wcześniej przepisów kodeksu cywilnego i przedmiot darowizny należy zaliczyć do spadku w celu wyliczenia należnego powodowi zachowku.

Poza szeroką i przekonywującą argumentacją Sądu I instancji przytoczoną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku należy zwrócić dodatkowo uwagę na okoliczność, iż zamiarem stron spornej nie było przekazanie gospodarstwa następcy i dalsze prowadzenie przez niego tegoż gospodarstwa skoro obdarowany (w ocenie apelującego błędnie traktowany jako następca) sprzedał niezabudowaną część tego gospodarstwo o powierzchni (...) ha już po upływie zaledwie 5-u miesięcy od daty spornej umowy darowizny.

Okoliczność powyższa przemawia więc dodatkowo za słusznością stanowiska Sądu, iż umową z dnia 24 marca 2011 r spadkodawczyni darowała pozwanemu nieruchomości na podstawie art. 888 i nast. k.c.

Reasumując powyższe rozważania uznać należy, iż zaskarżony wyrok nie narusza także żadnego ze wskazanych w apelacji przepisów prawa materialnego a wręcz przeciwnie - odpowiada on powołanemu w jego uzasadnieniu prawu materialnemu, co oznacza, że apelacja jako nieuzasadniona podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu między stronami z instancję odwoławczą, które to sprowadzają się do kosztów zastępstwa procesowego powoda w tej instancji, orzeczono na zasadzie art. 98 k.p.c.

Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania oraz powołane w nich przepisy Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR Dominika Kurpińska