Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSA w SO Grzegorz Ślęzak
Sędziowie	SSO Paweł Hochman (spr.) SSR del. Mariusz Kubiczek
Protokolant	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu w dniu 16 kwietnia 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) w B.

przeciwko U. D.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Bełchatowie

z dnia 12 grudnia 2017 roku, sygn. akt I C 611/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym sentencji w ten sposób, że zasądzoną w nim kwotę 482,00 złote obniża do kwoty 142,00 (sto czterdzieści dwa) złote oraz w punkcie trzecim sentencji w ten sposób, że nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanej kosztów procesu;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanej kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Paweł Hochman SSR Mariusz Kubiczek

Sygn. akt II Ca 149/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 grudnia 2017 roku Sąd Rejonowy w Bełchatowie po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) w B. przeciwko U. D. o zapłatę kwoty 595,00 zł.:

1. zasądził od pozwanej U. D. na rzecz powoda (...) w B. kwotę 482,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 14 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty;

2. umorzył postępowanie w pozostałym zakresie;

3. zasądził od pozwanej U. D. na rzecz powoda (...) w B. kwotę 202,00 zł tytułem zwrotu części kosztów procesu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

Pozwana zapisała się do biblioteki i zobowiązała się on do przestrzegania regulaminu udostępniania zbiorów powoda. W dniu 11 kwietnia 2005 r. wypożyczyła od powoda następującą książkę: (...)

Regulamin biblioteki przewiduje 30-sto dniowy termin zwrotu książek oraz karę za każdy miesiąc przetrzymywania książek ponad dopuszczalny termin w wysokości 4,00 zł za każdy miesiąc opóźnienia zwrotu. Do dnia 29 lutego 2008 r. kara za każdy miesiąc przetrzymania książek ponad dopuszczalny termin wynosiła 3,00 zł. Zgodnie z regulaminem za zgubioną lub zniszczoną książkę czytelnik wpłaca do kasy biblioteki kwotę przybliżoną do jej antykwarycznej wartości ustalonej przez bibliotekarza. Stopień zużycia książki nie ma wpływu na zmniejszenie wysokości odszkodowania.

Ponadto czytelnik ponosi koszty wysłanych upomnień w sprawie zwrotu książki. Regulamin zawiera obowiązek informowania przez czytelnika o zmianie adresu.

Pozwana nie zwróciła wypożyczonej książki. W dniu 12 stycznia 2007 r. i 18 listopada 2011 r. przeprowadzono w bibliotece kontrolę księgozbioru, w wyniku której ustalono, że według stanu na te dni książka wypożyczona przez pozwaną ma status „wypożyczona-niezwrócona” i nie ma jej w bibliotece.

Obecnie książki nadal nie ma w bibliotece.

Powód wzywał pozwaną do zwrotu książki listownie.

W 2017 r. na adres ustalony w ewidencji ludności UM. W 2005 r. na adres podany przy zapisywaniu się do biblioteki.

Poniesione przez powoda koszty korespondencji (upomnienia) wynoszą 15 zł, a wartość wypożyczonej książki wynosi 35,00 zł.

Pozwana nie zapłaciła odszkodowania za nie zwróconą książkę, a także nie zapłaciła przewidzianej regulaminem kary pieniężnej za przetrzymanie książki ponad dopuszczalny termin.

Sąd Rejonowy zważył, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Wyjaśnił, że powód jest biblioteką, której organizatorem jest Miasto B. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o bibliotekach, biblioteki są organizowane i prowadzone przez podmioty zwane dalej "organizatorami". Art. 8 ust. 2 pkt 2 stanowi, że organizatorami bibliotek są jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 4 i 5 ww. ustawy, opłaty przez bibliotekę mogą być pobierane m. in.: za niezwrócenie w terminie wypożyczonych materiałów bibliotecznych oraz za uszkodzenie, zniszczenie lub niezwrócenie materiałów bibliotecznych. Zgodnie z art. 14 ust. 4 przytaczanej ustawy, zasady i warunki korzystania z biblioteki określa regulamin nadany przez jej dyrektora (kierownika).

Strony łączyła umowa użyczenia. Zgodnie z art. 710 k.c., przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Stosownie do art. 718 § 1 k.c., po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie niepogorszonym. Maksymalny czas używania książki udostępnionej pozwanej wynikał z regulaminu ustanowionego zgodnie z art. 14 ust. 4 ustawy o bibliotekach.

W przypadku nie zwrócenia książki w tym terminie, zgodnie z regulaminem zaakceptowanym przez biorącego do używania przy zapisywaniu się do biblioteki oraz przez samo korzystanie z jej usług, obciąża się czytelnika opłatą za każdy miesiąc zwłoki. Możliwość ustalenia takiej opłaty w regulaminie wynika z powołanego art. 14 ust. 2 prawa o bibliotekach. Ponadto świadczenie takie, zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie, można zakwalifikować jako karę umowną, w tym wypadku za pozbawienie właściciela możliwości używania użyczonej rzeczy w czasie przekraczającym umówiony (art. 483 § 1 k.c.). Do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania obowiązku zwrócenia książki, polegającej na utracie książki o określonej wartości, biorący do używania - czytelnik jest obowiązany na podstawie art. 471 k.c.. Podobnie jak w przypadku opłaty za przetrzymanie, możliwość naliczenia opłaty za utraconą książkę przewiduje obowiązujący czytelnika regulamin zgodnie z art. 14 ust. 4 pkt 5 ustawy o bibliotekach. Wydatki na korespondencję zawierająca wezwania do zapłaty także są szkodą wynikająca z niewykonania obowiązku zwrotu książki w terminie, za którą czytelnik odpowiada na podstawie art. 471 k.c.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że bezsprzecznie powódka wypożyczyła książkę u powoda w dniu 11 kwietnia 2005 r. Okoliczność ta była niesporna. Termin zwrotu przypadał 11 maja 2005 r. Pozwana podniosła, że książka była oddana. Twierdzenia tego jednak nie udowodniła w żaden sposób.

W inwentaryzacji przeprowadzonej w bibliotece dwukrotnie po upływie terminu zwrotu ustalono, że książki wypożyczonej przez pozwaną nie ma w bibliotece, figuruje ona jako wypożyczona, ponadto nie ma jej nadal. Nakazuje to uznać na zasadzie domniemania faktycznego, że książka nie została zwrócona. Faktu oddania książki pozwana nie udowodniła. W takich okolicznościach skoro niesporne jest, że książka była wypożyczona, a po terminie zwrotu książki nie ma w bibliotece, to trzeba przyjąć, że czytelnik książki nie oddał.

Sąd pierwszej instancji podniósł również, że zarzut przedawnienia co do kwot objętych ograniczonym pozwem jest niezasadny, bowiem od końca najwcześniejszego okresu, za który powód nalicza karę do wniesienia pozwu nie minął 10-letni okres przedawnienia z art. 118 k.c., a kara za przetrzymanie nie może być zakwalifikowana jako świadczenie okresowe o trzyletnim terminie przedawnienia.

U podstaw tego świadczenia nie leży bowiem założenie, że dłużnik ma spełnić wiele świadczeń jednorazowych w określonych regularnych odstępach czasu (jak przy czynszu, rencie, alimentach). Świadczenie to w ogóle z założenia nie jest oczekiwane, zwłaszcza przez dłuższy czas, ale groźba jego poniesienia ma nakłonić czytelnika do wykonania zasadniczego obowiązku, tj. zwrócenia wypożyczonej książki.

W ocenie Sądu, ze wszystkich powyższych względów roszczenie o zapłatę zsumowanej kwoty kar za miesiące przetrzymania jest zasadne. Nie można ocenić, że kara jest rażąco wygórowana. Za miesiąc przetrzymania książki wynosi ona kilka złotych. Łączna kwota jest wysoka, ale wynika z nieoddania książki przez 10 lat zamiast po 30 dniach. Z kolei wartość książki była niesporna ( poza tym zgodnie z regulaminem opłatę za utraconą książkę określa sama biblioteka ), podobnie wysokość poniesionych wydatków na wysłanie upomnień, które ponadto nie budzą wątpliwości wobec przedstawienia przez powoda przesyłek poleconych za potwierdzeniem odbioru skierowanych do pozwanej. Pozwana zapisując się do biblioteki przystała na regulamin wprowadzający obowiązek informowania o zmianie adresu w związku z tym ewentualne wysłanie upomnienia na nieaktualny adres także powoduje obowiązek zwrotu jego kosztów powodowi. W związku z tym zasadne jest dochodzenie kwoty 35 zł i 15 zł tytułem naprawienia szkody wynikającej z nieoddania książki. W tym stanie rzeczy powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości. O odsetkach na wypadek opóźnienia orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W zakresie, w jakim powód cofnął powództwo, umorzono postępowanie na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. stosunkowo rozdzielając koszty procesu.

Na gruncie przepisów o kosztach powód cofający pozew w zakresie cofniętym jest traktowany tak, jakby przegrał proces i w tym zakresie obciążają go koszty podjętej przez pozwanego obrony przed pozwem. Powódka wygrała zatem proces w 81 %, powinna ponieść koszty w 19 %. W pozostałej części obciążają one pozwanego.

Na koszty procesu po stronie powoda złożyły się: kwota 30 zł – uiszczona opłata sądowa od pozwu, kwota 270 zł – wynagrodzenie pełnomocnika (§ 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie) z opłatą skarbową od pełnomocnictwa 17 zł, łącznie 317 zł. Po stronie pozwanej kosztami było wynagrodzenie pełnomocnika (287 zł). Razem koszty wyniosły 604 zł. Powód powinien je pokryć w 19 % (115 zł). Powód zapłacił 317 zł, zatem może żądać od pozwanego zwrotu 202 zł – pkt 3 sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik pozwanej, który zaskarżył wyrok w części co do jego punktu 1 i 3 ( uwzględniającej powództwo i zasądzającej od pozwanej obowiązek zwrotu kosztów procesu ).

Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego, a to art. 118 k.c. poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że obliczana za każdy kolejny miesiąc kara zastrzeżona w Regulaminie Biblioteki za przetrzymanie książek nie jest świadczeniem okresowym o trzyletnim terminie przedawnienia, podczas gdy przez świadczenie okresowe należy rozumieć świadczenie, które dłużnik jest zobowiązany spełniać periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu (w niniejszej sprawie jest to opłata za niezwrócenie wypożyczonej książki za każde 30 dni po terminie zwrotu),

2. naruszenie prawa materialnego, a to art. 484 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie, mimo istnienia ku temu podstaw,

3. naruszenie prawa materialnego, a to art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. 2012. 642) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i pominięcie faktu, że usługi bibliotek są co do zasady ogólnodostępne i bezpłatne, a wysokość pobieranych opłat nie może przekraczać kosztów wykonania usługi.

Mając na uwadze powyższe zarzuty wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem I instancji,

2. zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik powoda wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Dla porządku w pierwszej kolejności należy podnieść, że poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy przyjmuje za własne wskazując je jako podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia.

Podnieść również należy, że co do zasady Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym strony łączyła umowa użyczenia. Zgodnie z art. 710 k.c., przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Nie ulega również wątpliwości, że pozwana uchybiła obowiązkom wynikającym z zawartej umowy nie zwracając użyczonej jej książki w terminie.

Podkreślić jednocześnie należy, że usługi świadczone przez biblioteki mają na ogół charakter nieodpłatny. Art. 14 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach”, wymienia sytuacje umożliwiających bibliotekom pobieranie opłat od czytelnika. I tak ust. 2 pkt 4 wspomnianego artykułu, wyraźnie stanowi o możliwości pobierania przez bibliotekę opłat „za niezwrócenie w terminie wypożyczonych materiałów bibliotecznych”. Zasady stosowania kar nie zostały dostatecznie uregulowana w „Ustawie o bibliotekach”. Wskazana ustawa dotyczy realizacji zadań z zakresu administracji publicznej a więc pozostających w sferze zainteresowania prawa administracyjnego. Toteż pomimo, że realizacja tych zadań ( wypożyczania materiałów bibliotecznych ) odbywa się zgodnie z przepisami prawa cywilnego stosowanie tych przepisów musi uwzględniać nieodpłatny i powszechny charakter świadczonych usług.

Zasady organizacji biblioteki muszą uwzględniać przepisy ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Jak wynika z art. 13 ust. 3 wskazanej ustawy, wewnętrzna organizacja instytucji kultury, w formie regulaminu organizacyjnego nadawana jest przez dyrektora. Nie ulega więc wątpliwości, że wskazany w powołanym przepisie regulamin winien też określać zasady pobierania opłat (w tym także kar za przetrzymanie użyczonych materiałów).

W wniesionej w omawianej sprawie skardze apelacyjnej pełnomocnik pozwanej zarzucił w pierwszej kolejności naruszenie przez Sąd pierwszej instancji prawa materialnego - art. 118 k.c. Zdaniem skarżącego Sąd dokonał błędnej wykładni wskazanego przepisu i przyjęcie, dochodzone pozwem kara zastrzeżona w Regulaminie Biblioteki za przetrzymanie książek nie jest świadczeniem okresowym o trzyletnim terminie przedawnienia.

Sąd Okręgowy nie podziela wskazanego zarzutu.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do charakteru prawnego wskazanej wyżej kary i wyjaśnić, że jego ocena winna być dokonana w oparciu o treść art. 483 k.c. Skoro strony przedmiotowego sporu łączył stosunek cywilno - prawny ( umowa użyczenia ) brak jakichkolwiek podstaw aby uznać, że klauzule mające zabezpieczyć jego wykonanie winny być poddane innym niż wynikające z przepisów kodeksu cywilnego rygorom.

Powyższe stanowisko nie może ulec zmianie nawet gdyby przyjąć, że kara za opóźnienie w zwrocie książki do biblioteki ma charakter ustawowy a nie umowny. Zgodnie z treścią przepisu art. 485 k.c., jeżeli przepis szczególny stanowi, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego dłużnik, nawet bez umownego zastrzeżenia, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi określoną sumę, stosuje się odpowiednio przepisy o karze umownej.

Odnosząc się już do zgłoszonego przez pełnomocnika pozwanej zarzutu przedawnienia, uznać, że długość tego terminu determinuje umowa, będąca źródłem kary umownej. W kodeksie cywilnym brak jest przepisu szczególnego, który by określał termin przedawnienia roszczenia o karę umowną. Ze względu na akcesoryjny charakter kary umownej przyjmuje się, że roszczenie o zapłatę kary umownej ulega przedawnieniu w terminie przewidzianym dla roszczeń odszkodowawczych wynikających z głównego stosunku prawnego. Skoro w omawianej sprawie roszczenie o zwrot książki przedawniało się z upływem 10 lat od daty w jakiej ten zwrot winien nastąpić brak jest racjonalnych podstaw aby przyjąć za uzasadnione inne ukształtowanie zasad przedawnienia naliczanych przez powoda kar umownych. Brak w szczególności podstaw aby uznać, że powołane roszczenie obejmuje świadczenie okresowe jak sugeruje to skarżący w wywiedzionej apelacji. Podkreślić należy, że istotę świadczenia okresowego stanowi to, że dłużnik zobowiązany jest spełniać je periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu, a suma tych świadczeń nie składa się na z góry oznaczoną wielkość. Świadczenie okresowe polega w istocie na wielu świadczeniach jednorazowych, które powtarzają się w zauważalnych odstępach czasu, jednocześnie nie traci ono jednak swojego jednorodnego charakteru. Dochodzone przez powoda kary umowne, naliczane za każdy miesiąc opóźnienia stanowią tymczasem w ocenie Sądu Okręgowego zbiór ( sumę ) świadczeń jednorazowych, co charakterystyczne mamy tu więc do czynienia z wielością świadczeń ( i wynikających z ich niespełnienia roszczeń ), które powstały i stały się wymagalne odrębnie.

Sąd Okręgowy podziela natomiast zasadność pozostałych zawartych w skardze apelacyjnej zarzutów. Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia art. 484 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie, oraz art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. 2012. 642) poprzez pominięcie faktu, że usługi bibliotek są co do zasady ogólnodostępne i bezpłatne.

W ocenie Sądu Okręgowego w okolicznościach przedmiotowej sprawy uzasadnione było zastosowanie art. 484 § 2 k.c.

Przez instytucję sądowego miarkowania (obniżenia) kary umownej ustawodawca dąży do zapewnienia dłużnikowi ochrony przed nadmiernie dotkliwymi skutkami, które mogą powstać po jego stronie w razie wadliwej oceny ryzyka mogącej wynikać z okoliczności danego wypadku i przywrócenia w tym zakresie słuszności kontraktowej. Podkreślić jednocześnie należy, że co do zasady podstawową funkcją kary umownej jest kompensacja szkody i że z powyższego stanowiska wynikają konsekwencje także na etapie jej miarkowania. Powinna ona bowiem służyć ułatwieniu dochodzenia odszkodowania, a nie powinna prowadzić do sytuacji, w której wierzyciel "zarabia" na niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika (por. wyr. SA w Katowicach 17.12.2008 r., V ACa 483/08, OSA/Kat. 2009, Nr 1, poz. 5). Powyższe uwagi z uwagi na charakter kary, którą obciążono pozwaną mają jednak przy stosowaniu miarkowanie, tylko odpowiednie zastosowanie.

Dalsze uwagi w tym przedmiocie należy jednak poprzedzić wyjaśnieniem wysokości sumy dochodzonych z tytułu kar umownych roszczeń, którą Sąd Okręgowy przyjął jaką zasadną i która stanowić będzie punkt wyjścia dla zastosowania powołanego wyżej przepisu art. 484 § 2 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego w okolicznościach przedmiotowej sprawy brak jest podstaw aby uznać, że na pozwanej ciąży obowiązek zapłaty kary regulaminowej w wysokości 4 zł. za każdy miesiąc opóźnienia począwszy dnia 29 lutego 2008 r.

Dokonując wypożyczenia książki pozwana została poinformowana, że koszty ewentualnego opóźnienia będą wynosić 3 złote miesięcznie. Brak jednocześnie dowodu potwierdzającego, że to postanowienie regulaminu zostało skutecznie zmienione w stosunku do pozwanej, że pozwana zastał chociażby poinformowana o zmianie wysokości, kary która ją obciąża.

Ja wskazano powyżej stosunek prawny łączący strony miał charakter cywilno-prawny. Regulamin udostępniony pozwanej w dacie, w której zapisała się do biblioteki i zobowiązała się on do jego przestrzegania stanowił więc integralną część zawartej umowy użyczenia. W tym miejscu należy przypomnieć, że regulaminy pełnią funkcje zbliżone do ogólnych warunków i wzorów umów. Zawierają tak samo usystematyzowany zbiór postanowień określających treść umowy, przez co stanowią gotowy standard do wykorzystania przez strony. Zakres związania strony stosunku prawnego treścią regulaminu wyznacza przepis art. 384 § 1 k.c. zgodnie, z którym ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

Przesłanki związania wzorcem zmodyfikowanym w czasie trwania stosunku ulegają zaostrzeniu. Nie jest też wystarczające poinformowanie kontrahenta o dokonanej zmianie wzorca. Konieczne jest doręczenie przynajmniej tych postanowień wzorca, które uległy zmianie. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 12 kwietnia 2011 r. ( sygn. akt III SK 44/10, OSN 2012, Nr 9–10, poz. 132), warunkiem koniecznym do zmiany wzorca umowy jest udostępnienie go konsumentowi. Potwierdzenie powyższego stanowiska wynika również z treści art. 384 ¹ k.c. zgodnie z którym wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.

Wprowadzona przez powoda kara za opóźnienia w zwrocie wypożyczonych materiałów bibliotecznych miała w omawianej sprawie swoisty charakter. Jej celem było nie tyle naprawienie powstałej z tytułu opóźnienia w spełnieniu świadczenia szkody, co zdyscyplinowanie korzystających z usług biblioteki. W tych okolicznościach zasadność dochodzenia kar umownych determinuje z jednej strony przedawnienie poszczególnych roszczeń powstałych z tego tytułu, z drugiej strony przedawnienie roszczenia głównego.

W omawianej sprawie roszczenie o zwrot książki przedawniło się w dniu 11 maja 2015 r., powód wytoczył powództwo w dniu 14 czerwca 2017 r. w ocenie Sądy Okręgowego może więc skutecznie domagać się zasądzenia kar umownych za okres od 14 czerwca 2007 r. ( roszczenia z tego tytułu dochodzone za okres wcześniejszy uległy przedawnieniu ) do dnia 11 maja 2015 r., w którym uległo przedawnieniu roszczenie o zwrot wypożyczonej książki. Przypomnieć należy, że kara umowna ma charakter akcesoryjny w stosunku do zobowiązania, którego spełnienie zabezpiecza.

Już z powyższych przyczyn ( które jako odnoszące nie do przepisów prawa materialnego Sąd Okręgowy miał obowiązek brać pod uwagę z urzędu ) zasądzona z tytułu kary umownej od pozwanej na rzecz powoda kwota jest za wysoka.

Powód może jej skutecznie dochodzić kar umownych za opóźnienie w zwrocie wypożyczonej książki obejmujące okres 95 miesięcy. Uznając, że naliczone kary umowne winny uwzględniać stawkę 3 zł. za jeden miesiąc opóźnienia kwota zasądzona z tego tytułu winna wynieść co najwyżej 285 zł.

Tak ustalona kwota podlega jednak miarkowaniu. Sąd uznał, że winno ono skutkować obniżeniem zasądzonej z tego tytułu kwoty do 142 zł., a więc o 50 %.

Przesłankami miarkowania wskazanymi w powołanym już przepisie art. 484 § 2 k.c. są znaczne wykonanie zobowiązania przez dłużnika oraz rażące wygórowanie kary umownej. Są one przy tym równorzędne i rozłączne. Wystarczy wystąpienie jednej z nich, aby dłużnik mógł żądać redukcji kary umownej. Z oczywistych względów, wskazanych już powyżej i wynikających ze specyficznej funkcji kar jakimi została obciążona pozwana ich stosowanie w okolicznościach przedmiotowej sprawy musi być odpowiednie.

W ocenie Sądu Okręgowego w omawianej sprawie ustalone powyżej na kwotę 285 zł. kary są rażąco wygórowane. Pojęcie to jest zwrotem niedookreślonym wskazującym na fakt ewidentnej niewspółmiernej wysokości (nieadekwatności) kary umownej do tej, która powinna być należna w danej sytuacji. Jeżeli bowiem już prima facie dostrzec można, że uszczerbki w dobrach chronionych wierzyciela są nieznaczne, należy wyeliminować wygórowanie kary umownej w zakresie, w jakim dysproporcja jest rażąca. Podkreślić jednocześnie należy, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy kara umowna ustalona w Regulaminie Biblioteki na kwotę 3 zł. za miesięczne opóźnienie w zwrocie książki nie może być uznana "rażąco wygórowana" już w momencie jej zastrzegania. Jej uznanie za taką jest następstwem wystąpienia późniejszych okoliczności.

Jednocześnie podkreślić należy, że najczęściej wykorzystywanym w orzecznictwie kryterium stwierdzenia rażącego wygórowania kary umownej jest uwzględnianie jej stosunku do szkody powstałej po stronie wierzyciela wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Szkodę tę należy rozumieć szeroko, jako całość uszczerbków majątkowych i niemajątkowych poniesionych przez wierzyciela.

Wskazując na powyższe kryteria, Sąd Okręgowy stwierdza, że wskazana wyżej jako należna po dokonaniu miarkowania od pozwanej na rzecz powoda z tytułu kar umownych kwota 142 zł. uwzględnia interes powoda, i stanowi wystarczającą dolegliwość dla pozwanej, która nie wykonała ciążącego na niej obowiązku. Wskazana kwota uwzględnia również fakt, że staranności powoda w dochodzeniu roszczenia zwrotu wypożyczonej książki można wiele zarzucić skoro przez okres 12 lat ograniczył swe działania do skierowania do powódki jedynie dwóch wezwań do zwrotu wypożyczonej książki.

Zmiarkowana kwota z naddatkiem pokrywa poniesioną przez powoda stratę wywołaną brakiem zwrotu wypożyczonej książki, skoro jej wartość rynkowa nie przekracza około 35 zł.

Mając powyższe na uwadze Sąd na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c. uwzględniając apelację w części orzekł o zmianie zaskarżonego orzeczenia a w pozostałym zakresie apelację oddalił.

Rozstrzygając o kosztach procesu za obie instancje Sąd Okręgowy kierował się zasadą słuszności wyrażoną w przepisie art. 102 k.p.c.

W ocenie Sadu Okręgowego obciążenie powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy naruszałoby dyspozycję powołanego przepisu. Wskazać należy, że powód jest instytucją kultury, nie prowadzi działalności zarobkowej.

Źródłem dochodzonych roszczeń ( uzasadnionych co do zasady ) była natomiast niewłaściwa postawa pozwanej, która nie dopełniła ciążących na niej obowiązków.

P. Hochman G. Ślęzak M. Kubiczek