Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 października 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Paweł Hochman
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz (spr.) SSO Dariusz Mizera
Protokolant	st. sekr. sąd. Alicja Sadurska

po rozpoznaniu w dniu 17 września 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa K. R.

przeciwko M. M.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 12 grudnia 2017 roku, sygn. akt I C 2401/15

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą.

Sygn. II Ca 215/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2017 roku syg. akt I C 2401/15, wydanym po rozpoznaniu sprawy na skutek sprzeciwu pozwanego od wyroku zaocznego, Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim utrzymał w mocy w całości wyrok zaoczny z dnia 30 sierpnia 2016 roku, w którym zasądził od pozwanego M. M. na rzecz powódki K. R. kwotę 20.000 złotych z ustawowymi odsetkami od 15 sierpnia 2015 roku oraz kwotę 3.417 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego .

Powódka K. R. jest córką J. i A. D.. Powódka K. R. jest posiadaczem rachunków bankowych w (...) nr (...) i w (...).

W dniu 23 stycznia 2014 roku powódka zleciła (...) dokonanie przelewu z konta nr (...) na rachunek nr (...). Jako odbiorcę przelewu wskazała siebie, jako tytuł przelewu zasilenie konta.

Posiadaczem rachunku nr (...) jest C. M..

Powódka w dniu 30 stycznia 2014 roku wystąpiła do (...) z reklamacją, wskazując, iż środki wpłynęły na niewłaściwe konto. W odpowiedzi z dnia 24 marca 2014 roku (...) wskazał, iż wystąpił do dysponenta konta nr (...) o zwrot środków. Dysponent konta odmówił zwrotu argumentując, iż przeznaczył je na poczet zaległości powódki względem swojej osoby.

Pismem z dnia 24 lutego 2014 roku M. M. poinformował powódkę, iż przyjął środki wpłacone na konto C. M. i rozliczył je na zaległe należności za lata 2003 i 2004 oraz za 6 miesięcy roku 2005.

Pierwsze garaże przy ulicy (...) były wybudowane w latach 70. W 1979 roku zostały rozebrane na Centralne Dożynki. Po dożynkach przy pomocy P. zostały zbudowane ponownie. Jednym z ich użytkowników byli małżonkowie J. i A. D..

Pismem z dnia 12 kwietnia 2002 roku M. M. wystąpił do J. i A. D. z wypowiedzeniem dotychczasowej umowy najmu z dniem 31 maja 2002 roku. W przypadku nie przekazania garażu dotychczasowi najemcy mieli ponosić opłatę za bezumowne korzystanie z rzeczy w wysokości 300,00 PLN + VAT miesięcznie. W piśmie wskazano, iż wpłaty mają być dokonane na konto C. M.. Pismem z dnia 7 maja 2002 roku pozwany wystąpił do A. i J. D. z informacją, iż okres wypowiedzenia najmu kończy się z dniem 31 maja 2002 roku i po tej dacie będzie naliczany czynsz za bezumowne korzystanie z rzeczy w wysokości 300,00 PLN + 23% VAT.

A. D. zmarł w dniu (...) roku. K. R. w imieniu matki J. D. dokonywała opłat za grunt pod garażami w wysokości 20 miesięcznie. Płatności dokonywała przelewem ze swojego konta w (...) na konto C. M. w (...) S.A.. Jako tytułu przelewu wskazywała: opłata za grunt pod garażami. W dniu 09.02.2005 roku przelała kwotę 240,00 PLN za rok 2015, w dniu 31.01.2011 roku przelała kwotę 240,00 PLN za rok 2011, w dniu 16.01.2013 roku przelała kwotę 240,00 PLN za rok 2013,w dniu 10.02.2014 roku przelała kwotę 240,00 PLN za rok 2014.

K. R. zamieszkuje w domu mieszkalnym z garażem położonym w P. przy ulicy (...). Powódka nie korzystała z garażu przy ulicy (...), użytkownikami byli jej rodzice, a po śmierci A. D. garaż użytkowała J. D..W dniu 29 maja 2015 roku K. R. jako pełnomocnik J. D. wydała pozwanemu garaż nr (...) położony w P. przy ulicy (...).

Pismem z dnia 23 lipca 2015 roku powódka K. R. wystąpiła do pozwanego M. M. o zwrot kwoty 20.000,00 PLN.

Dokonując oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego za bezsporne sąd uznał dokumenty załączone do akt sprawy. Szczególnie istotne znaczenie mają dokumenty w postaci oświadczenia pozwanego o wypowiedzeniu A. i J. D. umowy najmu garażu oraz pismo z 7 maja 2002 roku kierowane do A. i J. D., informujące o upływie terminu wypowiedzenia i naliczaniu opłat za bezumowne korzystanie z rzeczy w przypadku dalszego użytkowania garażu. Dokumenty te były adresowane do rodziców powódki nie zaś do niej. Pozwany nie przedstawił żadnego dokumentu który by kierował do powódki przed dniem 23 stycznia 2014 roku dotyczącego użytkowania przedmiotowego garażu.

Sąd wskazał, iż pozwany wnosząc sprzeciw i zgłaszając zarzuty mające wykazać niezasadność powództwa winien był zgodnie z zasadą ciężaru dowodu je udowodnić. W ocenie Sądu pozwany powyższego obowiązku ciążącego na nim nie wykonał, nie przedstawił żadnego obiektywnego dowodu wskazującego z jednej strony na bezzasadność twierdzeń i żądań powódki, a z drugiej strony na zasadność jego twierdzeń.

Jedyny dokument przedstawiony przez pozwanego to odpis postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania z dnia 12 czerwca 2001 roku sprawy o zapłatę w którym powódka wskazana jest jako spadkobierczyni A. D.. Postanowienie to nie może stanowić podstawy do przyjęcia, iż potwierdza fakt korzystania z garażu przez powódkę. Nie wskazuje ono w swojej treści by przedmiot postępowania były związany w jakikolwiek sposób z użytkowaniem garażu i nie wskazuje jakie było rozstrzygnięcie w sprawie i czy dotyczyło ono ewentualnego zobowiązania powódki.

Analiza zeznań pozwanego wskazuje na sprzeczności między podnoszonymi twierdzeniami, a złożonymi zeznaniami oraz między złożonymi w sprawie dokumentami, a zeznaniami powoda. Z jednej strony pozwany podnosi, iż nie ma nie wspólnego z kontem matki - C. M. jednocześnie wskazuje, iż środki, które wypływają na to konto jako czynsz pobiera i korzysta z nich przy administrowaniu i zarządzaniu lokalami. Pozwany zgłosił twierdzenie, iż to powódka korzystała z garażu przy ulicy (...), a nie jej matka J. D., nie wskazując na jakikolwiek dowód w tym zakresie. Argument pozwanego oparty jest w głównej mierze na okoliczności, iż to powódka wnosiła opłatę za garaż, pomija jednak, iż w treści przelewu powódka jednoznacznie wskazywała, iż przelew ten jest płatnością w imieniu J. D.. Tak samo okolicznością uzasadniającą twierdzenie o korzystaniu z garażu przez powódkę ma być opłacanie przez nią opłat za energię elektryczną. Pozwany nie wskazał skąd powziął taką informację, ani nie przedstawił żadnego dowodu na powyższą okoliczność. Przeprowadzony w sprawie dowód z zeznań świadka M. G. wskazuje na bezzasadność twierdzenia pozwanego. Świadek jednoznacznie wskazał, iż zajmuje się zbieraniem opłat za energię elektryczną od użytkowników garaży i powódka opłat do niego nie wnosi oraz iż, korzystając bieżąco z jednego z garaży świadek nie widział, by powódka korzystała z któregokolwiek.

W ocenie Sadu roszczenie powódki o zasądzenie od pozwanego M. M. kwoty 20.000,00 PLN wraz ustawowymi odsetkami od dnia 15 sierpnia 2015 roku jest zasadne.

Pozwany M. M. wniósł o oddalenie powództwa podnosząc z jednej strony, iż zachodzi brak legitymacji procesowej biernej, a z drugiej strony iż roszczenie było bezzasadne. W ocenie Sądu argumentacja przedstawiona przez powoda dotycząca braku legitymacji procesowej biernej po jego stronie pozostaje w sprzeczności z argumentacją procesową pozwanego zamierzającą do zakwestionowania powództwa. M. M. z jednej strony podnosi, iż nie posiada rachunku bankowego nr (...), że posiadaczem rachunku jest C. M., a z drugiej strony wskazuje, iż korzysta z rachunku przy prowadzeniu zarządu nad nieruchomością położoną przy ulicy (...). Wskazanie, iż korzysta się z rachunku i że środki, które wpłynęły na przedmiotowy rachunek od powódki zostały zużyte przez pozwanego na rozliczenie zaległości czynszowych skutkuje uznaniem, iż dysponentem kwoty będącej przedmiotem sporu był pozwany, a więc posiada on legitymację procesową bierną.

Odnosząc się merytorycznie do roszczenia powódki Sąd wskazał, iż bezspornym jest: iż powódka dokonała przelewu 20.000,00 PLN na konto C. M. w (...) SA; w tytule przelewu wskazała, że było to przelew na jej własne konto w celu jego zasilenia; powódka także posiada także konto w (...) SA; powódka dokonywała wcześniej przelewów na konto C. M. wskazując przy każdym z przelewów jako tytułu opłatę za grunt pod garażem i że płatność jest dokonywana w imieniu J. D..

Powyższe bezsporne okoliczności należą do kluczowych dla oceny czy pozwany M. M. mógł dokonać potrącenia powyższej kwoty z istniejącymi należnościami z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy.

Kolejną kluczową okolicznością jest kwestia kto był użytkownikiem przedmiotowej rzeczy - garażu. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na potwierdzenie argumentu pozwanego, by była nim powódka. Użytkownikiem garażu była J. D. to na niej spoczywał obowiązek uiszczenia ewentualnych opłat za bezumowne korzystanie z rzeczy. Obowiązek taki nie spoczywał na powódce tym samy po jest stronie nie powstało zobowiązanie, a prawo po stronie powoda, które mogło by być potrącone z środkami powódki.

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. warunkiem koniecznym dla przeprowadzenie potrącenia jest by dwie osoby były jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, wówczas , każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. W ocenie Sądu powyższy warunek jednoczesności bycia dłużnikiem i wierzycielem nie został spełniony bowiem na powódce nie spoczywał obowiązek uiszczania opłat za użytkowanie garażu, gdyż go nie użytkowała.

Powyższe skutkuje brakiem możliwości skutecznego dokonania potrącenia przez pozwanego, a więc rozdysponowanie przez niego środków powódki było bezprawne.

Zużycie tych środków przez pozwanego skutkowało, iż po jego stronie powstało bezpodstawne wzbogacenie, a tym samym zastosowanie mają normy art. 405 - 410 k.c. regulujące obowiązek zwrotu bezprawnie uzyskanej korzyści.

Biorąc pod uwagę powyższe należało uznać, iż powódce przysługiwało skuteczne roszczenie w stosunku do pozwanego o zwrot błędnie przelanych środków, a wykorzystanych przez pozwanego środków, a na pozwanym obowiązek ich zwrotu.

Powyższe skutkuje uznaniem powództwa K. R. za zasadne, a tym samym utrzymaniem wyroku zaocznego z dnia 12 grudnia 2017 roku za podlegającego utrzymaniu w całości.

Od powyższego wyroku apelację złożył pozwany. Zaskarżył wyrok w całości zarzucając:

1. naruszenie prawa procesowego art. 233 § 1 kpc przez błędną ocenę zgromadzonych w sprawie dowodów, w następstwie dokonanie błędnych ustaleń faktycznych mających wpływ na treść zaskarżonego wyroku polegających na błędnym przyjęciu, iż:

a) pozwany posiadał w niniejszym postępowaniu legitymację bierną

b) powódka wpłaciła pieniądze w swoim imieniu a nie w imieniu matki J. D.,

2. naruszenie prawa procesowego art. 321 kpc przez orzeczenie ponad żądanie pozwu, polegające na rozstrzygnięciu w zakresie ewentualnego bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 i n. kc), a nie czynu niedozwolonego (art. 415 kc),

3. naruszenie prawa materialnego art. 409 kc przez zasądzenie na rzecz powódki obowiązku zwrotu w sytuacji, gdy z okoliczności sprawy wynika, iż pozwany uzyskanej korzyści w chwili wydania wyroku nie posiadał.

Występując z tymi zarzutami skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku oddalenie powództwa w całości z zasądzeniem kosztów procesu na rzecz pozwanego od powódki za obie instancje, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest uzasadniona, a podniesionym w niej zarzutom nie sposób odmówić trafności.

Jak wynika z pisemnego uzasadnienia za podstawę prawną zasądzonej od pozwanego na rzecz powódki kwoty sąd pierwszej instancji przyjął przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia art. 405-410 k.c. Rację ma skarżący , że przy takiej podstawie prawnej pozwany nie posiada legitymacji biernej. Uszło uwadze sądu, że pozwany - stosownie do ustalonego stanu faktycznego - jest zarządcą nieruchomości położonej przy ulicy (...) zabudowanej garażami, a pieniądze zostały wpłacone na konto C. M., na które przekazywane były przez najemców garaży należności czynszowe. Zarządca wprawdzie działa w imieniu własnym ale na rachunek właścicieli nieruchomości . Zatem jego działania wywierają skutek w sferze majątkowej osób na rzecz których działa. W tej sytuacji trudno uznać pozwanego za osobę bezpodstawnie wzbogaconą.

Nie sposób także odmówić trafności zarzutowi naruszenia przez Sąd przepisu art. 321 k.p.c.

Zgodnie z tym przepisem sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Co prawda podstawa prawna powództwa wskazywana przez fachowego pełnomocnika strony nie wiąże sądu, jednak taka podstawa prawna ma w pierwszej kolejności to znaczenie, że determinuje wiodącą normę prawną , a ta z kolei wyznacza, jakie fakty w sprawie są istotne (art. 227 k.p.c.), a dalej - jakie postępowanie dowodowe jest konieczne dla dostatecznego wyjaśnienia spornych okoliczności (art. 217 § 2 k.p.c.). Przyjęcie przez sąd innej kwalifikacji prawnej dochodzonego żądania niż wskazana w pozwie nie stanowi naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. , natomiast zakaz ten naruszałby wyrok uwzględniający powództwo na innej podstawie faktycznej, na której powód ani w pozwie, ani w toku postepowania przed sądem I instancji nie opierał swojego żądania (vide: wyr. SN z 8 marca 2010 r., II PK 255/09, Legalis). Pogląd ten potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku 22 marca 2012 r. (IV CSK 345/11, Legalis), stwierdzając, że wprawdzie wskazana przez stronę podstawa prawna powództwa nie wiąże sądu, to jednak taka zmiana podstawy prawnej , która wymaga także zupełnie innego rozumienia okoliczności faktycznych stanowiących podstawę powództwa narusza art. 321 k.p.c. Sąd może bowiem sam określić podstawę prawną powództwa , ale tylko wtedy, gdy nie wymaga to zmiany oceny okoliczności faktycznych , na których strona opiera swoje roszczenie.

Powództwo w przedmiotowej sprawie zostało oparte na czynie niedozwolonym – art. 415 k.c. Taka podstawa prawna została wskazania w uzasadnieniu pozwu. Potwierdzona została także w toku postepowania przed sądem pierwszej instancji i w stanowisku zajętym przez pełnomocnika powódki przed Sądem Okręgowym.

Tymczasem sąd pierwszej instancji, wskazaną podstawą odpowiedzialności w ogóle się nie zajął i nie prowadził postępowania w kierunku czy pozwany spełnia przesłanki odpowiedzialność określone w art. 415 k.c. Zamiast tego, i to w sposób nieprawidłowy, przyjął odpowiedniość pozwanego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Odpowiedzialności z tytułu czyni niedozwolonego i odpowiedzialność z bezpodstawnego wzbogacenia, to całkowicie różne systemy odpowiedzialności. Każdy z nich wymaga innych ustaleń faktycznych niezbędnych do przyjęcia odpowiedzialności po stronie pozwanego. Dlatego też należy uznać, że skoro żądanie pozwu wywiedzione zostało z czynu niedozwolonego, a sąd rejonowy nie zbadał tej podstawy odpowiedzialności , to sąd nie wyjaśnił istoty sprawy. To zaś obliguje sąd odwoławczy do uchylenia wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji – art. 386 § 4 k.p.c.