Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSA w SO Grzegorz Ślęzak
Sędziowie	SSO Paweł Hochman (spr.) SSR del. Mariusz Kubiczek
Protokolant	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu w dniu 16 kwietnia 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa R. W. (1)

przeciwko (...) z siedzibą w S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

z dnia 16 sierpnia 2017 roku, sygn. akt I C 1633/14

1. oddala apelację;

2. zasądza od pozwanego (...) z siedzibą w S. na rzecz Kancelarii Adwokackiej (...) kwotę 738 (siedemset trzydzieści i osiem) złotych w tym podatek VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Paweł Hochman SSR Mariusz Kubiczek

Sygn. akt II Ca 219/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 sierpnia 2017 roku Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim po rozpoznaniu sprawy z powództwa R. W. (1) przeciwko (...) w S. o zapłatę zasądził od pozwanego (...) w S. na rzecz powoda R. W. (1) kwotę 7.992,69 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lipca 2012 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty; zasądził od pozwanego (...)w S. na rzecz powoda R. W. (1) kwotę 1.476 zł., w tym 276 zł podatku VAT, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego powodowi z urzędu; zasądził od pozwanego (...) w S. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 1.823.35 zł. tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu oraz wydatków poniesionych przez Skarb Państwa.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

W dniu 31 października 2011 roku G. W. zawarła ze (...) z siedzibą w G. umowę pożyczki konsumenckiej nr (...) na kwotę 8.000 zł. Na rachunek pożyczkobiorcy wpłacono kwotę 7.620 zł. (po potrąceniu prowizji w kwocie 380 zł.). Pożyczki udzielono na okres od 31 października 2011 roku do 10 września 2014 roku. Całkowity koszt pożyczki wynosił 3.168,80 zł, a rzeczywista roczna stopa oprocentowania 27,11%.

Jednocześnie G. W. przystąpiła do grupowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków - (...) zawartego przez ubezpieczającego - (...)z siedzibą w G., potwierdzoną polisą nr (...), która była zabezpieczeniem spłaty pożyczki. Przedmiotem ubezpieczenia było życie i zdrowie pożyczkobiorcy. Zakres ochrony ubezpieczeniowej obejmował m.in. śmierć ubezpieczonego w następstwie zawału serca lub udaru mózgu do 100% sumy ubezpieczenia, tj. do kwoty 10.000 złotych. Wysokość sumy ubezpieczenia miała być niezmienna przez cały okres trwania umowy ubezpieczenia. Podstawą objęcia ubezpieczeniem poszczególnych kredytobiorców było złożenie przez nich podpisanej deklaracji uczestnictwa w umowie ubezpieczenia. Umowę zawarto na czas określony od 1 listopada 2011 roku do 30 września 2014 roku. Zobowiązanym do zapłaty składki na ubezpieczenie w wysokości 462 zł. był biorący pożyczkę. Kwotę składki w dniu 31 października 2011 roku wypłacono z rachunku G. W., tytułem „spłata zobowiązań - ubezpieczenie nr(...)".

Żona powoda wpłaciła jedynie pierwszą ratę na poczet spłaty udzielonej pożyczki w wysokości 341.33 zł, w tym kapitał 7.31 zł oraz odsetki w kwocie 319,02 zł.

W dniu (...) roku G. W. zmarła. Na dzień zgonu do spłaty w (...)pozostało 7.992,69 zł. kapitału.

Zgodnie z kartami zlecenia zespołu ratownictwa medycznego z dnia (...) roku z godz. 19.10 oraz z godziny 19.40, zgon żony powoda nastąpił przed przybyciem karetki pogotowia z rozpoznaniem - śmierć nagła. Wykluczono udział osób trzecich. W zaświadczeniu z dnia 7 lutego 2012 roku lek. mcd. P. K. wskazał w kontekście przyczyny zgonu na oznaczenie I (...), które zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (...), oznacza przewlekłą chorobę niedokrwienną serca. Sekcji zwłok nie wykonywano.

W dniu 18 maja 2012 roku (...)zgłosiła do (...) roszczenie o wypłatę świadczenia z tytułu zgonu ubezpieczonego G. W.. W toku postępowania ubezpieczeniowego stosowne informacje na temat przyczyny zgonu G. W. i stanu jej zdrowia przed śmiercią ubezpieczyciel pozyskiwał od rodziny zmarłej oraz z palcówki medycznej w T.. Ostatecznie (...) odmówiło zrealizowania na rzecz (...) świadczenia opierając się na adnotacji lekarza P. K., z której wynika, iż do zgonu ubezpieczonej doszło w wyniku choroby niedokrwiennej serca. Wskazano, iż zgromadzona w sprawie dokumentacja medyczna nie potwierdza, że zgon ubezpieczonej nastąpił wskutek nieszczęśliwego wypadku, zawału serca lub udaru mózgu. Negatywnie rozpoznano też wnioski R. W. (1) z dnia 16 sierpnia 2012 roku i 29 października 2013 roku, podtrzymując dotychczasowe stanowisko. Próba interwencji Rzecznika Ubezpieczonych również nie spowodowała zmiany decyzji w sprawie odmowy wypłaty świadczenia.

Przyczyną śmierci G. W. był zawał serca. Ubezpieczona cierpiała na liczne schorzenia, w tym chorobę wieńcową, stan po zawale serca ściany dolnej, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej. Hospitalizowana była z powodu częstoskurczu nadkomorowego. Schorzenia, na które cierpiała ubezpieczona w wysokim stopniu prawdopodobieństwa mogły być bezpośrednią przyczyną zgonu i mogły spowodować zawał serca. Ustalenia te dokonane zostały już po zgonie ubezpieczonej. Nie było przy tym ustawowych, obligatoryjnych podstaw do przeprowadzenia sekcji zwłok.

Postanowieniem z dnia 4 grudnia 2012 roku Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim w sprawie I Ns 781/12 stwierdził, że spadek po G. W. na podstawie ustawy nabyli mąż R. W. (1) oraz dzieci: R. W. (2) i A. W. - po 1/3 części każdy z nich.

Zgodnie z umową przelewu wierzytelności z dnia 23 grudnia 2013 roku (...) z siedzibą w G. przeniosła przysługującą jej wierzytelność w stosunku do m.in. R. W. (1) na rzecz (...) z siedzibą we W., która w dniu 18 grudnia 2014 roku wniosła do Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim pozew o zasądzenie od spadkobierców G. W. kwoty 12.307,24 zł wynikającej z umowy pożyczki nr (...) z dnia 31 października 2011 roku wraz z odsetkami. Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim pismem z dnia 22 marca 2016 roku zawiadomił (...) o fakcie prowadzenia postępowania i pouczył o możliwości przystąpienia do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego. Pismo doręczono w dniu 29 marca 2016 roku. (...) nie przystąpiło do sprawy.

Wyrokiem z dnia 1 czerwca 2016 roku Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim w sprawie sygn. akt 1 C 973/15 zasądził solidarnie od pozwanych m.in. R. W. (1) na rzecz powoda (...) z siedzibą we W. kwotę 12.307.24 zł. Wyrok jest prawomocny.

Mając na uwadze powyższe ustalenia Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jako zasadne podlegało uwzględnieniu w całości.

Sąd zważył w pierwszej kolejności odnosząc się do podniesionego przez pozwane(...) zarzutu niewłaściwości miejscowej Sądu. że stosownie do art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c., pozew powinien zawierać w miarę potrzeby przytoczenie okoliczności uzasadniających również właściwość sądu. Z przepisu tego wynika, że wskazanie okoliczności uzasadniających właściwość sądu nie jest bezwzględnym obowiązkiem powoda. Potrzeba taka zaistnieje wówczas, gdy powód wytoczy powództwo przed sąd inny niż sąd właściwości ogólnej, zaś podstaw właściwości przemiennej nie będzie można ustalić w sposób niewątpliwy w oparciu o okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie, powołane w pozwie. Żądanie pozwu wynika z umowy ubezpieczenia dobrowolnego i skierowane jest przeciwko ubezpieczycielowi, co oznacza, iż w sprawie znajdą zastosowanie przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tj. Dz.U. z 2013 r. poz. 950). w tym art. 9 tejże ustawy, dopuszczający wytoczenie powództwa przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Należało więc uznać, iż zarzut mógłby zostać uznany za skuteczny wyłącznie w wypadku stwierdzenia, że nie wskazano żadnych okoliczności, które uzasadniałyby wytoczenie powództwa w oparciu o powołany przepis przed ten właśnie Sąd. W sprawie niniejszej okoliczność uzasadniająca właściwość wynika z pozwu, bowiem wskazano w nim, że miejscem zamieszkania powoda jest miejsce pozostające w obszarze właściwości Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim. Zarzut podniesiony przez pozwanego uznać należało za nietrafny, bowiem nie zachodzi potrzeba powoływania w pozwie okoliczności faktycznych uzasadniających właściwość miejscową sądu w przypadku, gdy wynika ona wprost z obowiązującego przepisu i przytoczonej podstawy faktycznej żądania.

W ocenie Sądu pierwszej instancji w sprawie poza sporem pozostają okoliczności zawarcia przez żonę powoda umowy pożyczki gotówkowej ze (...)z siedzibą w G. oraz objęcia jej ubezpieczeniem na wypadek śmierci m. in. w wyniku następstw nieszczęśliwego wypadku, zawału serca lub udaru mózgu. Spornym pozostaje zaś czy powód nie będący stroną umowy ubezpieczenia, a będący spadkobiercą ubezpieczonego, posiada legitymację czynną do dochodzenia świadczenia na podstawie umowy ubezpieczenia.

W przedmiotowym stanie faktycznym mamy do czynienia ze szczególnym rodzajem ubezpieczenia. Jest to umowa ubezpieczenia określona w art. 829 k.c. i art. 805 k.c. w zw. z art. 808 k.c., tzw. umowa ubezpieczenia osobowego zawarta na cudzy rachunek. Stronami tej umowy są (...)jako ubezpieczający oraz pozwane (...)jako ubezpieczyciel. G. W. była ubezpieczonym, która zawarła umowę pożyczki i złożyła deklarację uczestnictwa w umowie grupowego ubezpieczenia, której przedmiotem było życie i zdrowie ubezpieczonego. W dniu (...) roku doszło do zgonu ubezpieczonego, a więc wypadku ubezpieczeniowego opisanego w deklaracji. Ogólnych Warunkach Grupowego Ubezpieczenia Następstw Nieszczęśliwych Wypadków - (...), dalej „OWU" i art. 805 k.c.

W świetle § 2 pkt 12 OWU uposażony to osoba, uprawniona do świadczenia ubezpieczeniowego na wypadek śmierci ubezpieczonego, uprawnionym w rozumieniu OWU jest ubezpieczający, tj. (...)lub osoba o której mowa w § 16 ust. 8 pkt 1 (małżonek w pierwszej kolejności).

Ubezpieczona G. W. nie była stroną umowy ale stroną stosunku ubezpieczenia. Ubezpieczający (...)działała w imieniu własnym, ale na cudzy rachunek. Zawieranie umów ubezpieczenia na cudzy rachunek jest często stosowane w praktyce bankowej w ramach współpracy z instytucjami ubezpieczeniowymi. Obok umowy kredytowej oferuje się kredytobiorcy dodatkowy produkt w postaci umowy ubezpieczenia - zazwyczaj grupowej - obejmującej ubezpieczenie na życie bądź zdrowie kredytobiorcy. Umowa ubezpieczenia, towarzysząca zawarciu umowy o kredyt, chroni z jednej strony interes ubezpieczonego w razie zajścia przewidzianych w niej wypadków uniemożliwiających bądź znacznie utrudniających wykonanie obowiązków z umowy kredytowej, z drugiej strony, pośrednio, interes banku zainteresowanego wykonaniem obowiązków z umowy kredytowej przez ubezpieczonego kredytobiorcę.

Sytuacja prawna ubezpieczonego w umowie ubezpieczenia zawartej na cudzy rachunek jest specyficzna, gdyż mimo że nie jest on stroną umowy ubezpieczenia na podstawie art. 808 § 3 k.c., co do zasady, może żądać spełnienia świadczenia z umowy ubezpieczenia bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń. Niezależnie od tego według art. 808 § 4 k.c. ubezpieczony może żądać by ubezpieczyciel udzielił mu informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunków ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą one praw i obowiązków ubezpieczonego. Ponadto, zgodnie z art. 808 § 5 k.c. jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby fizycznej, art. 385 ¹ - 385 ⁴ k.c. stosuje się odpowiednio w zakresie, w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego. Oznacza to. że w takich przypadkach można poddać kontroli postanowienia umów ubezpieczeń dotyczące praw i obowiązków ubezpieczonego z punktu widzenia wskazanych przepisów, tj. czy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami kształtują one prawa i obowiązki ubezpieczonego, rażąco naruszając jego interesy, a w konsekwencji są dla niego niewiążące (art. 385 ¹ § 1 w zw. z art. 808 § 5 k.c.).

Zgodnie z art. 808 § 2 k.c.. roszczenie o zapłatę składki przysługuje ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu, co ma bezpośrednio związek z regulacją zawartą w art. 805 § 1 k.c.. według którego ubezpieczający zobowiązuje się w umowie ubezpieczenia zapłacić składkę. Przepisy te nie stanowią jednak przeszkody do przeniesienia ciężaru finansowego opłacenia składek na ubezpieczonego, niebędącego stroną umowy ubezpieczenia. Taka praktyka jest powszechnie stosowana przez banki, gdy wraz z umową kredytu kredytobiorcy oferowane jest przystąpienie do umowy ubezpieczenia w charakterze ubezpieczonego. Tak było też w przypadku G. B., która uiściła opłatę z tego tytułu w kwocie 462 zł.

Sad Rejonowy zwrócił uwagę, że nie może zostać uznane za abuzywne postanowienie umowne, którego treść jest zgodna z treścią przepisu ustawowego o charakterze dyspozytywnym - w rozważanym przypadku w art. 808 § 3 k.c., który przewiduje możliwość wyłączenia uprawnienia ubezpieczonego do żądania świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela. Należy jednak mieć na względzie, że przepis ten jest częścią szerszej regulacji umowy ubezpieczenia zakładającej, zgodnie z art. 805 § 1 i art. 808 § 2 k.c., że to ubezpieczający, a nie ubezpieczony, ponosi ciężar zapłaty składki ubezpieczycielowi. Zatem w sytuacji, gdy ubezpieczony, do którego mają zastosowanie szczególne zasady ochrony stosowane wobec konsumenta, ponosi ekonomiczny ciężar zapłaty składki ubezpieczeniowej przekazywanej ubezpieczycielowi przez ubezpieczającego, to wynikająca z art. 808 § 3 k.c. możliwość wyłączenia uprawnienia ubezpieczonego do dochodzenia bezpośrednio od ubezpieczyciela świadczenia nie ma charakteru nieograniczonego, tym bardziej w sytuacji odmowy dochodzenia świadczenia przez ubezpieczającego, jak to miało miejsce w przedmiotowej sprawie. Postanowienie umowne, które wyłącza prawo ubezpieczonego do dochodzenia spełnienia świadczenia przez ubezpieczyciela, w razie odmowy realizacji tego prawa przez ubezpieczającego, prowadzi niewątpliwie do znacznego utrudnienia w uzyskaniu przez ubezpieczonego ochrony ubezpieczeniowej. W ocenie Sądu zapis taki należy uznać co najmniej za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i z tego względu nieważny na podstawie art. 58 § 2 k.c. Powszechnie przyjmuje się w piśmiennictwie i orzecznictwie, że obok przepisów prawnych granice swobody umów wyznaczają zasady współżycia społecznego, a więc normy pozaprawne. Za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego uznaje się między innymi umowy, zawierane zwłaszcza w obrocie konsumenckim, które kształtują prawa i obowiązki stron stosunku prawnego w sposób nieodpowiadający słuszności kontraktowej. W szczególności będą to umowy sprzeciwiające się regułom uczciwości i rzetelności profesjonalnej oraz kontrakty rażąco nierówno ważnie kształtujące wzajemne prawa i obowiązki (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 października 2004 roku, V CK 670/03).

W opinii Sądu pierwszej instancji w okolicznościach faktycznych sprawy niniejszej nie można pominąć również celu ubezpieczenia, w szczególności przy biernej postawie ubezpieczającego - (...), którego interes w ustaleniu odpowiedzialności ubezpieczyciela jest zdecydowanie inny niż ubezpieczonego i spadkobierców po nim. Pomimo prawidłowo doręczonych zawiadomień o toczących się postępowaniach, ubezpieczyciel nie przejawiał żadnego zainteresowania przedmiotowymi sprawami. Jest to szczególnie niepokojące w przypadku powiązań kapitałowych pomiędzy dającym pożyczkę, a ubezpieczycielem. Podkreślić należy, że (...) jako ubezpieczający jest stroną umowy o świadczenie usługi ubezpieczeniowej i reprezentując ubezpieczonych biorących pożyczkę, powinien być zainteresowany w ustanowieniu realnej i korzystnej umowy ubezpieczeniowej, co w przedmiotowej sprawie nie miało miejsca. Z taką postawą zgodzić się nie sposób. W wyrokach Sądu Najwyższego z dn. 12 września 2013 roku. sygn. IV CSK 91/13, również pośrednio Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 lutego 2012 roku. sygn. I ACa 752/11. wyrażone zostały poglądy na gruncie art. 808 k.c., które Sąd Rejonowy podzielił.

Ponadto Sąd analizując okoliczności faktyczne niniejszej sprawy doszedł do przekonania, że społecznie niesprawiedliwe byłoby obciążenie powoda obowiązkiem spłaty zadłużenia z tytułu umowy pożyczki, pomimo, iż nastąpił wypadek ubezpieczeniowy uprawniający (...) do dochodzenia należności od ubezpieczyciela. W ocenie Sądu okoliczność, iż (...) nie skorzystała z tej drogi zaspokojenia swojej wierzytelności, pomimo, iż miała taką możliwość, wskutek czego dochodziła spłaty od spadkobierców, jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Nie sposób uznać, iż celem zawieranych wraz z umową kredytu umów ubezpieczenia jest tylko ochrona dającego pożyczkę przed niewypłacalnością dłużnika. Bez wątpienia ubezpieczenie kredytu zabezpieczać powinno przede wszystkim biorącego pożyczkę (jako stronę umowy słabszą ekonomicznie), a w przypadku jego śmierci - spadkobierców, gdyż to biorący pożyczkę ponosi ciężary finansowe związane z opłacaniem składki ubezpieczeniowej. Dlatego też, obciążanie spadkobiercy zobowiązaniami z tytułu tej umowy, w zakresie w jakim mogły być pokryte przez ubezpieczyciela, godzi w społecznie akceptowalne i uznane zasady słuszności i współżycia społecznego. Dążenie (...)do zmaksymalizowania zysku wynikającego z trwania umowy kredytu, kosztem spadkobierców biorącego pożyczkę, ponoszącego ciężar ubezpieczenia, nie zasługuje w ocenie Sądu na ochronę.

Sąd Rejonowy podniósł również, że art. 808 § 3 k.c. przewiduje, iż ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej. W razie wyłączenia prawa ubezpieczonego do bezpośredniego żądania świadczenia od ubezpieczyciela, ubezpieczający może dochodzić tego świadczenia od ubezpieczyciela na rzecz ubezpieczonego. W OWU § 2 pkt 12. nie wyłączono uprawnienia powoda, jako męża zmarłej pożyczkobiorczyni do dochodzenia świadczenia od ubezpieczyciela. W świetle art. 808 § 3 k.c. w braku odmiennej umowy odszkodowanie przysługuje osobie trzeciej bezpośrednio od ubezpieczyciela. W świetle powołanego wyżej przepisu, zasadą jest, że ubezpieczony ma bezpośrednie roszczenie do ubezpieczyciela. Strony umowy ubezpieczenia (to jest ubezpieczyciel i ubezpieczający) mogą wyłączyć w zawieranej umowie ubezpieczenia uprawnienie ubezpieczonego do żądania od ubezpieczyciela odszkodowania (porównaj: Kodeks cywilny. Komentarz pod red. prof. dr hab. Edwarda Gniewka i prof. dr hab. Piotra Machnikowskiego. Wydawnictwo C.FI. Beck . Wydanie 6 . rok 2014 . Legalis ; Kodeks cywilny . Komentarz do art. 450 - 1088 , Tom II pod red. prof. dr hab. Krzysztofa Pietrzykowskiego , Wydawnictwo C.1I. Beck . Wydanie 7 , rok 2013 , Legalis ). Skoro, w myśl art. 808 § 3 k.c. regułą jest, że ubezpieczony ma bezpośrednie roszczenie do ubezpieczyciela o wypłatę świadczenia, to zarzut braku legitymacji czynnej powoda mógłby zostać uznany za skuteczny tylko wówczas, gdyby pozwany wskazał na postanowienia zawartej ze (...) umowy ubezpieczenia, które wyłączałyby uprawnienie ubezpieczonego do żądania od ubezpieczyciela świadczenia. W tej sprawie, pozwany poprzestał na odwołaniu się do umowy pożyczki wraz z deklaracją zgody na przystąpienie do grupowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków - (...) oraz do OWU. Tymczasem postanowienia OWU (które stanowiły integralną część umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy ubezpieczycielem. a ubezpieczającym) nie określały wyraźnie podmiotu uprawnionego do odbioru świadczenia w razie śmierci ubezpieczonego. Na podstawie cytowanych wyżej postanowień OWU nie można zatem ustalić, że legitymowanym do odbioru świadczenia jest wyłącznie ubezpieczająca (...). O braku uprawnienia ubezpieczonego bądź jego spadkobierców do żądania od ubezpieczyciela świadczenia nie może przesądzać treść umowy pożyczki gotówkowej, zawierającej deklarację zgody na objęcie ochroną ubezpieczeniową. Pozwany ubezpieczyciel, chcąc zwolnić się od odpowiedzialności wobec powoda, nie może powoływać się na treść kontraktu, którego nie jest stroną. Z przepisu art. 808 § 3 k.c. wyraźnie wynika, że wyłączenie uprawnienia ubezpieczonego do żądania należnego świadczenia może nastąpić w treści umowy ubezpieczenia, a zatem w treści kontraktu zawartego pomiędzy ubezpieczycielem a ubezpieczającym. Pozwany ubezpieczyciel winien wykonywać swoje zobowiązanie zgodnie z postanowieniami tej właśnie umowy. Skoro pozwany ubezpieczyciel nie złożył do akt jakichkolwiek innych dokumentów, to brak było podstaw do przyjęcia, że strony tej umowy - ubezpieczyciel i ubezpieczający uzgodniły, że ubezpieczony nie jest uprawniony do żądania należnego świadczenia. Tym samym zarzut braku legitymacji czynnej powoda należało uznać za nieskuteczny.

Pozwany, na którym spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu, nie wykazał bowiem, że w postanowieniach umowy z ubezpieczającym odstąpiono od reguły z art. 808 § 3 k.c.

Sąd Rejonowy podniósł również, że kolejną istotną okolicznością faktyczną, wokół której koncentrował się spór w sprawie, była bezpośrednia przyczyna śmierci G. W.. W tym zakresie dowody z dokumentów nie pozwalały na poczynienie ustaleń, bowiem w dokumentach jako przyczyna zgonu została wskazana „przewlekła choroba niedokrwienna serca - 125. zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Kwalifikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (...). Do ustalenia przyczyny śmierci oczywiście niezbędne jest posiadanie wiadomości specjalnych, dlatego też sąd dopuścił i przeprowadził dowody z biegłych z zakresu kardiologii: dr n. med. M. M. oraz L. D..

Z opinii biegłej sądowej dr n. med. M. M., wynika, że nie można jednoznacznie stwierdzić jaka była przyczyna śmierci G. W.. W opiniach uzupełniających biegła stwierdziła, że wcześniejsze choroby zmarłej wskazują na duże prawdopodobieństwo, że zawał mógł być przyczyną jej śmierci, a dokumentacja medyczna nie wyklucza zawału jako przyczyny śmierci. Ponadto stwierdziła, że oprócz zawału serca przyczyną zgonu mogły być komorowe zaburzenia rytmu np. migotanie komór, częstoskurcz komorowy. Biegła mając na uwadze własne doświadczenie zawodowe określiła prawdopodobieństwo zawału serca jako przyczyny śmierci na 70-80%. Zdaniem opiniującej (w związku z dużym prawdopodobieństwem zawału serca jako przyczyny zgonu) istnieje duże prawdopodobieństwo bezpośredniego wpływu zawału serca na zgon G. W..

W związku ze zgłaszanymi przez stronę pozwaną wątpliwościami co do opinii wymienionej powyżej biegłej, dopuszczono dowód z opinii biegłej w dziedzinie kardiologii lek. med. L. D.. Z opinii zasadniczej oraz opinii uzupełniającej sporządzonej przez biegłą L. D. wynika, że biorąc pod uwagę charakter schorzeń, na które cierpiała G. W. oraz zebraną dokumentację medyczną, najbardziej prawdopodobną przyczyną zgonu żony powoda, był była choroba serca w szczególności zawał serca. Inną prawdopodobną przyczyną zgonu mogły być komorowe zaburzenia rytmu serca (migotanie komór, częstoskurcz komorowy). które powstają najczęściej na podłożu pozawałowego uszkodzenia serca, w wyniku ostrego zawału serca lub zawału przebytego w przeszłości. Biegła stwierdziła, że z dużym prawdopodobieństwem należy przyjąć, że przyczyną zgonu był zawał serca lub jego następstwa. W opinii uzupełniającej biegła podtrzymała dotychczasowe stanowisko.

Obie biegłe przekonująco i jednoznacznie wyjaśniły, że w tym przypadku, w oparciu o zgromadzoną dokumentację medyczną, uprawnione jest jedynie rozważanie na temat prawdopodobnych bezpośrednich przyczyn zgonu, bowiem nie przeprowadzono badania patomorfologicznego. Sekcja zwłok nie została przeprowadzona. Biegłe jednakowo wskazały na możliwe przyczyny zgonu G. W.. Na pierwszym miejscu - jako przyczynę najbardziej prawdopodobną z uwagi na chorobową przeszłość zmarłej, biegłe podały zawał serca. Do takiego wniosku skłoniła biegłe dokumentacja medyczna, z których wynika, że G. W. cierpiała na chorobę serca i przeszła już jeden zawał serca. Na dalszych miejscach - jako mniej prawdopodobne, aczkolwiek możliwe przyczyny zgonu, biegła lek. med. L. D. wskazała pęknięcie tętniaka aorty, udar mózgu, tętniak tętnicy mózgowej, krwotok podpajęczynówkowy. zastoinowa niewydolność serca.

Nie bez znaczenia dla ustalenia stanu faktycznego sprawy są zeznania powoda w charakterze strony, w których jednoznacznie stwierdza, że wezwany na miejsce zgonu lekarz stwierdził, że przyczyną śmierci był zawał. Wskazana okoliczność tłumaczy nieprzeprowadzenie sekcji zwłok, gdyż w tamtym okresie przyczyna śmierci nie była w żaden sposób kwestionowana. Mając na względzie powyższe Sąd uznał zeznania powoda składanie w charakterze strony za w pełni wiarygodne.

Sąd w rozpoznawanym przypadku - mając na uwadze konkluzje zawarte w opiniach biegłych - doszedł do wniosku, że ustalenie stanu faktycznego sprawy wymaga posłużenia się normą z art. 231 k.p.c., upoważniającą Sąd do uznania za ustalone faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia (tutaj - przyczyna śmierci), jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne). Zauważył, że w sprawach, w których występuje element medyczny, korzystanie z domniemań faktycznych nie należy w orzecznictwie sądów do rzadkości. W wielu przypadkach tego rodzaju nie sposób bowiem z całą pewnością ustalić - przy zachowaniu tradycyjnych reguł dowodowych - powiązań przyczynowo-skutkowych w zakresie stanu zdrowia, chorób, bądź zgonu pacjenta. W niniejszym przypadku wymaganie od powoda, aby wykazał z całą pewnością, że przyczyną śmierci jego żony był zawał serca, w sytuacji, gdy bez jego winy, nie przeprowadzono sekcji zwłok, wiązałoby się dla powoda z trudnościami dowodowymi nie do pokonania. Korzystając zatem ze wspomnianego przepisu art. 231 k.p.c.. Sąd uznał, że faktyczną przyczyną zgonu żony powoda był zawał serca, wskazany przez biegłych, jako przyczyna najbardziej prawdopodobna w tym przypadku. Jest to usprawiedliwione, jeżeli uwzględni się fakt przebycia już przez G. W. w przeszłości zawału serca i choroby wieńcowej, na którą cierpiała od lat. Doświadczenie życiowe podpowiada więc, że śmierć ubezpieczonego nastąpiła właśnie w wyniku zawału serca. Sąd podkreślił jednocześnie, że pozwany nie przeprowadził żadnego przeciwdowodu, aby wykazać, że inna przyczyna śmierci była w tym wypadku bardziej prawdopodobna. Zupełnie na marginesie wypada zauważyć, że ubezpieczeniem objęty był nie tylko przypadek śmierci w wyniku zawału serca, ale także udaru mózgu, który jako jedną z mniej prawdopodobnych przyczyn śmierci wskazała biegła w dziedzinie kardiologii L. D.. Oznacza to, że dwie z prawdopodobnych przyczyn zgonu objęte były ubezpieczeniem - ta najbardziej prawdopodobna - zawał serca oraz jedna z pozostałych - udar mózgu. W okolicznościach faktycznych sprawy pozwany winien więc przedstawić dowody wskazujące na wyższy stopień prawdopodobieństwa wystąpienia u G. W. któregoś z pozostałych możliwych czynników prowadzących do zgonu. Taka sytuacja nie wystąpiła, wobec czego należało przyjąć, że śmierć ubezpieczonej była bezpośrednim następstwem zawału serca, co prowadzi do uwzględnienia żądania pozwu o zapłatę kwoty 7.992.69 złotych tytułem świadczenia z umowy ubezpieczenia z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lipca 2012 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz ustawowy mi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty.

Żądanie zasądzenia odsetek ustawowych od uwzględnionego roszczenia znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 817 § 1 i 2 k.c. i z art. 481 § 1 i 2 k.c.

Powództwo uwzględniono w całości. Z tego względu na podstawie art. 98 §§ 1 i 3 k.p.c. oraz art. 1 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r.. poz. 623 ze zm.) zasądzono od pozwanego na rzecz powoda koszty zastępstwa adwokackiego udzielonego powodowi z urzędu w kwocie 1.476 zł (w tym 276 zł podatku VAT) oraz zasądzono od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 1.823.35 zł tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu oraz wydatków na opinie biegłych poniesionych przez Skarb Państwa.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim z dnia 16 sierpnia 2017 r. wniósł pełnomocnik pozwanego zaskarżając go w całości.

Powyższemu wyrokowi zarzucił następujące uchybienia:

1. naruszenie prawa materialnego, art. 831 § 1 i 1 ¹ k.c. poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że powodowi przysługuje roszczenie o świadczenie ubezpieczeniowe w żądanej wysokości, mimo, że na deklaracji zgody na przystąpienie do grupowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków (...), jako uprawniony do świadczenia w wysokości zobowiązań finansowych ubezpieczonego (G. W.) wskazany jest podmiot,

który jako jedyny może żądać od pozwanego spełnienia świadczenia z umowy ubezpieczenia w zakresie wartości zadłużenia ubezpieczonego (8.068,90 zł.), co po pomniejszeniu sumy ubezpieczenia (10.000 zł.) o tę kwotę daje różnicę w wysokości 1.886,04 zł. którą powód mógłby ewentualnie żądać od pozwanego ubezpieczyciela;

2. naruszenie prawa materialnego, art. 808 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że pozwany ograniczył powodowi możliwość bezpośredniego dochodzenia roszczenia, mimo że przepis ten dotyczy wprost ubezpieczonych, a takiego statusu powód nie posiada;

3. naruszenie prawa materialnego, art. 805 § 2 pkt 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że powód wykazał, jakoby zaszedł przewidziany w umowie wypadek w życiu osoby ubezpieczonej, mimo że zebrany w materiał dowodowy, w tym opinie biegłych sądowych w sposób jednoznaczny nie potwierdziły, że zgon G. W. był następstwem zawału serca.

Wskazując na powyższe uchybienia pełnomocnik pozwanego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, za obie instancje.

Podczas rozprawy w dniu 16 kwietnia 2018 r. pełnomocnik powoda wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustala co następuje:

Zadłużenie wynikające z umowy pożyczki zawartej przez G. W. z (...) zostało w całości uregulowane przez pozwanego R. W. (1).

( dowód: zaświadczenie z dnia 17 kwietnia 2018 r. )

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jako nieuzasadniona podlega oddaleniu.

Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji nie naruszył wskazanych w skardze apelacyjnej przepisów prawa materialnego.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do wskazanego w punkcie 3 apelacji zarzutu naruszenia przepisu art. 805 § 2 pkt 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wskazać należy, że również w ocenie Sądu Okręgowego powód wykazał, iż zaszedł przewidziany w umowie ubezpieczenia wypadek w życiu osoby ubezpieczonej. Wbrew twierdzeniom skarżącego opinie biegłych sądowych w sposób dostateczny potwierdziły, że zgon G. W. był następstwem zawału serca. W tym zakresie należy powtórzyć zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku argumentację zgodnie z którą korzystając z domniemania wynikającego z przepisu art. 231 k.p.c.. Sąd uznał, że faktyczną przyczyną zgonu żony powoda był zawał serca, wskazany przez biegłych, jako przyczyna najbardziej prawdopodobna w tym przypadku. Jest to usprawiedliwione, jeżeli uwzględni się fakt przebycia już przez G. W. w przeszłości zawału serca i choroby wieńcowej, na którą cierpiała od lat. Rację ma tym samym Sąd pierwszej instancji uznając, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy doświadczenie życiowe wskazuje, że śmierć ubezpieczonego nastąpiła właśnie w wyniku zawału serca.

Powyższe oznacza, że śmierć żony powoda, była wypadkiem ubezpieczeniowym w rozumieniu umowy ubezpieczenia na życie, zawartej w celu zabezpieczenia zaciągniętego przez nią kredytu, zatem istnienia między powodem, jako następcą prawnym zmarłego, i ubezpieczycielem tego rodzaju relacji prawnej, która w myśl art. 805 § 1 k.c. obliguje go do zapłaty określonego w umowie świadczenia - spłaty reszty kredytu zaciągniętego przez zmarłą.

Wydając zaskarżone orzeczenie, Sąd pierwszej instancji nie naruszył również art. 831 § 1 i 1 ¹ k.c.

Ocena przedstawionych na tą okoliczność argumentów zmierzających do podważenia, że powodowi przysługuje roszczenie o świadczenie ubezpieczeniowe w żądanej wysokości, mimo, iż na deklaracji zgody na przystąpienie do grupowego ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków (...), jako uprawniony do świadczenia w wysokości zobowiązań finansowych ubezpieczonego (G. W.) wskazany jest kredytodawca, który jako jedyny może żądać od pozwanego spełnienia świadczenia z umowy ubezpieczenia w zakresie wartości zadłużenia ubezpieczonego (8.068,90 zł.), co po pomniejszeniu sumy ubezpieczenia (10.000 zł.) o tę kwotę daje różnicę w wysokości 1.886,04 zł. którą powód mógłby ewentualnie żądać od pozwanego ubezpieczyciela w ocenie Sądu Okręgowego jest zbędna.

Przyznanie powodowi prawa do wytoczenia powództwa implikuje okoliczność, że brak jest jakichkolwiek racjonalnych argumentów, które uzasadniały by odmowę uznania odpowiedzialności pozwanego a co za tym idzie wypłaty powodowi należnych mu świadczeń. Argument ten nie może wynikać w szczególności z faktu odstąpienia od dochodzenia roszczeń przez kredytobiorcę i jego następców prawnych.

Jednocześnie wskazać należy, że z faktu zapłaty przez powoda na rzecz nabywcy wierzytelności zasądzonego w sprawie sygn. akt I C 973/15 świadczenia uzasadnia potrzebę zastosowania w omawianej sprawie normy art. 518 § 1 pkt 1 k.c. zgodnie z którym osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi. Wskazana w dyspozycji powołanego przepisu okoliczność zaistniała w przedmiotowej sprawie i dostatecznie uzasadnia istnienie po stronie powoda legitymacji procesowej czynnej do wytoczenia powództwa.

Powyższego stanowiska nie może podważyć okoliczność, że spełnienie zobowiązania przez powoda nastąpiło w konsekwencji wydania przez Sąd Rejonowy w Tomaszowie Maz. wyroku zasądzającego świadczenie, oraz że powód stał się współdłużnikiem w drodze dziedziczenia. W ocenie Sądu Okręgowego każda osoba może skutecznie spełnić świadczenie pieniężne za dłużnika. Nie można podzielić poglądu, by przepis art. 518 § 1 pkt 1 k.c. miał zastosowanie jedynie w stosunku do tej osoby trzeciej, która dobrowolnie spłaca wierzyciela. Przepis ten znajduje zastosowanie także wówczas, gdy osoba trzecia spłaca wierzyciela w sposób przymusowy np. w drodze egzekucji komorniczej. Przeciwny pogląd jest nie do przyjęcia, jako pozbawiający osobę trzecią możliwości żądania zwrotu od dłużnika spełnionego przez nią świadczenia wierzycielowi.

W uzupełnieniu powyższej argumentacji wskazać należy, że skoro w świetle § 2 pkt 12 OWU uposażony to osoba, uprawniona do świadczenia ubezpieczeniowego na wypadek śmierci ubezpieczonego, uprawnionym w rozumieniu OWU jest ubezpieczający, tj. (...) lub osoba o której mowa w § 16 ust. 8 pkt 1 (małżonek w pierwszej kolejności), spełnienie świadczenia objętego ubezpieczeniem przenosi na osobę która to świadczenie spełnia prawo do dochodzenia jego spełnienia.

Na koniec wskazać należy, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy nie naruszył również treści art. 808 § 3 k.c. Przypominając, że wskazany przepis przewiduje, iż ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej, zaznaczyć należy, że w § 2 pkt 12. OWU nie wyłączono uprawnienia powoda, jako męża zmarłej pożyczkobiorczyni do dochodzenia świadczenia od ubezpieczyciela. Słusznie tym samym Sad pierwszej instancji uznał, że w świetle art. 808 § 3 k.c. w braku odmiennej umowy odszkodowanie przysługuje osobie trzeciej bezpośrednio od ubezpieczyciela.

Pozwany, na którym spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu, nie wykazał bowiem, że w postanowieniach umowy z ubezpieczającym odstąpiono od reguły z art. 808 § 3 k.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o oddaleniu apelacji.

Konsekwencją oddalenia apelacji jest zasądzenie kosztów procesu na podstawie art. 98 k.p.c.

Kwota stanowiąca wynagrodzenie pełnomocnika powoda ustalona została w oparciu o przepisy § 8 w zw. z § 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

SSO Paweł Hochman SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSR Mariusz Kubiczek