Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Paweł Hochman (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR del. Monika Cichocka
Protokolant	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa J. M.

przeciwko (...)w Ł.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku

z dnia 30 października 2017 roku, sygn. akt I C 803/17

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSR Monika Cichocka

Sygn. akt II Ca 237/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 30 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Radomsku po rozpoznaniu sprawy z powództwa J. M. przeciwko (...) w Ł. oddalił powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Sąd nie obciążył powódki J. M. kosztami sądowymi oraz zasądził od powódki J. M. na rzecz pozwanego (...)w Ł. kwotę 10 800 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

K. S. stał się właścicielem nieruchomości - położonej w miejscowości B. gmina D. o powierzchni(...) ha oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Radomsku prowadzona jest księga wieczysta nr (...) - na mocy postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po matce B. S. (1) wydanego przez Sąd Rejonowy w Radomsku z 23 czerwca 1992 roku (sygn. akt I Ns 249/92) w wysokości 1/4 części oraz umowy darowizny z 11 października 1994 roku, zgodnie z którą ojciec J. S. (1) i bracia R. S. oraz B. S. (2) podarowali mu brakujący udział w przedmiotowej nieruchomości wynoszący 3/4 części, którego byli współwłaścicielami na podstawie powołanego nabycia spadku.

Na mocy prawomocnego postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym z 10 marca 2013 roku wydanym w oparciu o art. 33 § 2 k.k. przez (...) w Ł. (sygn. akt (...)) Sąd dokonał wpisów w dziale III i IV księgi wieczystej nr (...) o zakazie zbywania i obciążania przedmiotowej nieruchomości oraz o hipotece przymusowej na kwotę 1350550 zł tytułem zabezpieczenia grożącej kary grzywny, przepadku korzyści majątkowej osiągniętej z popełnienia przestępstwa i obowiązku naprawienia szkody.

Na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 1 września 2014 roku został rozwiązany przez rozwód związek małżeński K. S. i powódki J. S. (2) (obecnie M.). W dniu 28 czerwca 2016 roku Sąd Rejonowy w Radomsku postanowieniem wydanym w sprawie I Ns 239/13 ustalił, że w skład majątku wspólnego byłych małżonków J. M. i K. S. wchodzi zabudowana nieruchomość położona w B. gmina D. o powierzchni (...) ha oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) i przyznał ją na wyłączną własność wnioskodawczyni J. M. bez orzekania o spłatach ani dopłatach między stronami.

Postanowieniem z 21 września 2016 roku Sąd Okręgowy w Łodzi nie uwzględnił wniosku o zmianę sposobu zabezpieczenia majątkowego poprzez wykreślenie hipoteki w księdze wieczystej nr (...).

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z 10 lipca 2017 roku wydanym w sprawie sygn. akt (...) K. S. został uznany za winnego popełnienia czynu opisanego w punkcie I, XIV, XV, XVI. XVII, za co wymierzono mu karę łączną 7 lat i 2 miesięcy pozbawienia wolności oraz orzeczono w punkcie 39 obowiązek naprawienia szkody solidarnie z innymi skazanymi na rzecz G. C. w kwocie 982500 zł, na rzecz D. C. w kwocie 43200 zł, na rzecz M. G. i C. G. w kwocie 166620 zł i 3800 euro oraz 70000 zł. W punkcie 40 na rzecz D. C. zasądzono solidarnie od K. S. oraz innych oskarżonych kwotę 30000 zł tytułem zadośćuczynienia.

W następstwie powyższych ustaleń Sąd zważył, iż podstawę prawną roszczenia powódki stanowi art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece, który stanowi, że w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, może żądać usunięcia niezgodności.

Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie i doktrynie poglądem, przewidziane w art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 790) powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym jest szczególną postacią powództwa o ustalenie (por. orzeczenie SN z dnia 10 października 1985 r. II CR 221/85, OSNCP 1986, z. 7-8. poz. 125). Przy rozpoznawaniu tego powództwa przedmiotem postępowania dowodowego jest ustalenie, czy istotnie zachodzi niezgodność pomiędzy ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, uzasadniająca usunięcie tej niezgodności przez dokonanie prawidłowych wpisów.

Celem powództwa oznaczonego w art. 10 niniejszej ustawy jest uzyskanie w formie wyroku nakazu dokonania odpowiednich wpisów w księdze wieczystej. Niewątpliwe w postępowaniu wieczystoksięgowym wpisem jest także wykreślenie (art. 30 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

Legitymację czynną w procesie o uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ma ten, w czyim leży to interesie. Niewątpliwie posiada taki interes prawny powódka, albowiem jako właścicielka nieruchomości jest zainteresowana wykreśleniem wpisów o zabezpieczeniu. Natomiast legitymację bierną w takim procesie ma pozwany, gdyż jego prawo zostało ujawnione zgodnie z postanowieniem o zabezpieczeniu majątkowym i w świetle wyroku skazującego poprzedniego właściciela K. S., w którym przewidziano jego odpowiedzialność majątkową wobec pokrzywdzonych i samego (...).

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że z ustaleń wynika, iż stan prawny ujawniony odpowiadał w momencie dokonania wpisu i odpowiada obecnie rzeczywistemu stanowi prawnemu.

Podniósł, że w systemie obowiązującego prawa rodzinnego, przyjmującego jako podstawową zasadę reżim ustawowej wspólności majątkowej, konstruuje się domniemanie, według którego określone rzeczy, nawet gdyby dana transakcja została dokonana wyłącznie przez jednego z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego na rzecz ustawowej majątkowej wspólności małżeńskiej. Natomiast nabycie określonej rzeczy z majątku odrębnego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczeń współmałżonka, ale również z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1985 r., III CRN, OSP 1986/9/185).

Wyjątki od reguły wyrażonej w art. 31 § 1 k.r.o. zostały enumeratywnie wyliczone w art. 33 k.r.o. W rozpoznawanej sprawie szczególne znaczenie ma przepis art. 33 pkt 2 k.r.o., zgodnie z którym do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej. K. S. stał się właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości B. gmina D. o powierzchni (...) ha oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Radomsku prowadzona jest księga wieczysta nr (...) właśnie na podstawie dziedziczenia po matce E. S. i wskutek darowizny dokonanej na jego rzecz przez ojca i braci. W konsekwencji pomimo tego, że nabycie nieruchomości nastąpiło w czasie trwania małżeństwa, to wchodziła ona do jego majątku odrębnego. Niezrozumiałym jest zatem ustalenie Sądu dokonane w sprawie o podział majątku dorobkowego (sygn. akt I Ns 239/13), stosownie do którego przedmiotowa nieruchomość wchodziła w skład majątku wspólnego. Takie ustalenie nie znajduje uzasadnienia prawnego, nawet pomimo złożenia zgodnych oświadczeń woli przez uczestników postępowania. Taka czynność została dokonana in fraudem legis, albowiem zmierza do obejścia prawomocnie dokonanego zabezpieczenia majątkowego w związku z toczącym się postępowaniem karnym.

Gdyby K. S. chciał byłej żonie podarować przedmiotową nieruchomość, to powinien dokonać tego w formie umowy darowizny lub sprzedaży, jako że nieruchomość stanowiła składnik jego majątku odrębnego. (...) w Ł. przysługiwałaby wówczas ochrona wynikająca z akcji pauliańskiej i z samej hipoteki. Tymczasem dokonanie przesunięcia majątkowego w postępowaniu o podział majątku wspólnego, które zostało - co istotne - dokonane bez żadnych spłat i dopłat, zmierza do uniemożliwienia wykonania prawomocnego orzeczenia o zabezpieczeniu majątkowym.

Sąd Rejonowy zauważył dodatkowo, że za takim rozumowaniem przemawia również sama chronologia zdarzeń, gdyż postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym zostało wydane 10 marca 2016 roku i niezwłocznie wpisane do księgi wieczystej, zaś postanowienie o podział majątku wspólnego byłych małżonków K. i J. S. (2) zostało wydane dopiero 28 czerwca 2016 roku. a więc po upływie znacznego okresu od samego zabezpieczenia. Ponadto wpis o zabezpieczeniu pozostaje aktualny z uwagi na wydanie wobec K. S. wyroku skazującego, w którym zostały określone znaczące sumy z tytułu odpowiedzialności majątkowej wobec pokrzywdzonych i samego (...).

W oparciu o poczynione powyżej rozważania i ustalenia należało uznać powództwo w całości za nieuzasadnione.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając w całości powódkę kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej.

Sąd podtrzymał decyzję Sądu Rejonowego w Radomsku z dnia 28 kwietnia 2017 roku wydaną w sprawie I Co 220/17 i nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów sądowych w postaci opłaty sądowej od pozwu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik powódki zaskarżając go w całości.

Wyrokowi zarzucił:

1) naruszenie przepisów prawa procesowego a w szczególności przepisu art. 365 k.p.c. poprzez złamanie wyrażonej w tym przepisie powinności uwzględnienia przez sąd stanu prawnego wynikającego z utożsamianego z powagą rzeczy osądzonej prawomocnego rozstrzygnięcia co do istoty i przyjęcie, że nieruchomość, której właścicielką jest powódka nie była objętą współwłasnością majątkową małżeńską, co ustalił Sąd Rejonowy w Radomsku w wyroku wydanym w sprawie I Ns 239/13

2) art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i obciążenie powódki kosztami postępowania pomimo tego, iż w niniejszej sprawie zachodziły szczególnie uzasadnione okoliczności wyrażające się w sytuacji osobistej powódki, przedstawione we wniosku o zwolnienie jej od kosztów sądowych jak również z jej sytuacji procesowej tj. oparcia żądania na prawomocnym postanowieniu Sądu Rejonowego w Radomsku wydanym w sprawie I Ns 239/13, ustalającym, że nieruchomość, położona w Boku D. nr działki (...), objęta była współwłasnością majątkową małżeńską, które to okoliczności uzasadniały subiektywne przekonanie powódki o zasadności roszczenia i braku przesłanki umożliwiającej oddalenie powództwa.

3) nie rozstrzygnięcie o istocie sprawy, bowiem Sąd nie ustalił jakie konsekwencje wynikają z faktu, że na skutek orzeczenia rozwodu doszło do przekształcenia się współwłasności łącznej we współwłasność w częściach ułamkowych i czy istniała ewentualna możliwość zabezpieczenia na mieniu w odniesieniu do udziału w nieruchomości przysługującego podejrzanemu czy też były podstawy do dokonania zabezpieczenia na udziale przysługującym osobie trzeciej tj powódce J. M..

Pełnomocnik powódki wniósł o dopuszczenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Radomsku w sprawie I Ns 239/13 na okoliczność wykazania zasadności rozstrzygnięcia w zakresie ustalenia składników majątku wspólnego stron, braku wprowadzenia Sądu w błąd przez strony co do źródła pochodzenia poszczególnych składników w tym nieruchomości, której księgi wieczystej dotyczy niniejsza sprawa i wskazuję, że konieczność powołania tego dowodu pojawiła się dopiero obecnie w związku z treścią orzeczenia Sądu, który powołał się na okoliczności nie podnoszone przez strony, których zweryfikowanie możliwe jest wyłącznie po zapoznaniu się z aktami sprawy I Ns 239/13.

Wniósł również o zmianę zaskarżonego wyroku, uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Wskazał również, że z ostrożności procesowej w razie nie uwzględnienia tego żądania wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i nie obciążanie powódki kosztami postępowania.

Podczas rozprawy w dniu 24 kwietnia 2018 r. pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy z zważył co następuje.

Apelacja jako nieuzasadniona podlega oddaleniu, aczkolwiek argumentację jaką kierował się Sąd pierwszej instancji wskazując na motywy zaskarżonego orzeczenia trudno uznać za w pełni przekonywujące.

Odnosząc się do zarzutów apelacji wskazać należy, że rację ma skarżący wskazując, iż wydając zaskarżone postanowienie Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia przepisów prawa procesowego - art. 365 k.p.c. poprzez „złamanie wyrażonej w tym przepisie powinności uwzględnienia przez sąd stanu prawnego wynikającego z utożsamianego z powagą rzeczy osądzonej prawomocnego rozstrzygnięcia co do istoty i przyjęcie, że nieruchomość, której właścicielką jest powódka nie była objętą współwłasnością majątkową małżeńską”. Zgodzić się należy, że wskazana okoliczność wynika z treści prawomocnego orzeczenia Sądu Rejonowego w Radomsku wydanego w sprawie I Ns 239/13. Prawną konsekwencją powyższego rozstrzygnięcie bez względu na motywy jakimi kierowali się powódka i jej były mąż w postępowaniu o podział majątku dorobkowego musi być przyjęcie, że od daty rozwiązania między powódką a jej mężem K. S. związku małżeńskiego ( 1 września 2014 r. ) objęta wnioskiem nieruchomość stanowiła przedmiot współwłasności.

W tym miejscu, odnosząc się do zawartego w skardze apelacyjnej wniosku dowodowego wskazać należy, że Sąd pierwszej instancji dopuścił dowód z dokumentów zawartych w wskazanych przez pełnomocnika powódki aktach. Negatywna ocena motywów jakimi kierowały się strony przy podziale majątku dorobkowego dokonana przez Sąd pierwszej instancji nie wymagała jednak korekty. W ocenie Sądu Okręgowego powyższa okoliczność nie miała dla przedmiotowego rozstrzygnięcia żadnego znaczenia.

Rację ma również skarżący wskazując w apelacji, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy nie ustalił konsekwencji wynikają z faktu, że na skutek orzeczenia rozwodu doszło do przekształcenia się współwłasności łącznej we współwłasność w częściach ułamkowych.

Powyższe uchybienia nie mogą jednak prowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia powództwa.

Powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej wnoszone na podstawie przepisu art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece ( tj. z dnia 11 maja 2017 r. ; Dz.U. z 2017 r. poz. 1007) uznać należy za dopuszczalne gdy dotyczy prawa nie jest wpisanego w księdze wieczystej, prawa wpisanego błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia. Biorąc pod uwagę zgłoszone w sprawie roszczenie wskazać należy, że obejmuje ono żądanie usunięcia nieistniejącego zdaniem powódki obciążenia.

Dla rozstrzygnięcia omawianego roszczenia istotne znaczenie ma wyróżnienia pierwotnej i następczej niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W przypadku niezgodności pierwotnej w wariancie "prawa dotkniętego wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia" praktycznie wyłącznym instrumentem prowadzącym do ostatecznej korekty wpisu jest dochodzenie roszczenia o usunięcie niezgodności. Z kolei w przypadku niezgodności następczej zasadniczo zbędne jest sięganie do procesu o usunięcie niezgodności. Tutaj właściwe jest postępowanie wieczystoksięgowe, choćby spóźnione, uruchomione na podstawie wniosku o wpis w księdze wieczystej, z udokumentowaniem zdarzenia powodującego zmianę stanu prawnego nieruchomości.

W rozpoznawanej sprawie powódka domaga się uzgodnienia treści księgi wieczystej poprzez wykreślenie hipoteki przymusowej ustanowionej na mocy postanowienia (...) w (...) z dnia 10 marca 2016 r.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw aby przyjąć, że ustanowienie hipoteki było pierwotnie wadliwe.

Dokonując wpisu i wydając postanowienie stanowiące jego podstawę sąd wieczystoksięgowy i prokuratura działały w oparciu o ujawnione w księdze wieczystej prawo własności na rzecz K. S.. Nie może budzić żadnych wątpliwości, że wpis prawa własności był objęty domniemaniem dobrej wiary w rozumieniu art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przypomnieć należy, że w dacie jej wpisania to jest w dniu 16 marca 2016 r. K. S., którego zobowiązania zostały zabezpieczone wskazaną hipoteką był wskazany jako właściciel nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę.

Wskazany wyżej skutek w postaci uznania, że w tej dacie wyżej wymienionemu przysługiwał co najwyżej udział we współwłasności obciążonej nieruchomości powoduje jedynie tą konsekwencję, że hipotekę można by ustanowić na wskazanym wyżej udziale. Sąd Okręgowy rozstrzygając przedmiotową sprawę przyjmuje jednak, że charakter zgłoszonego roszczenie wyklucza możliwość jego korekty i częściowego uwzględnienie powództwa poprzez ograniczenie hipoteki do obciążenia nią udziału we współwłasności. Za powyższym przemawia dodatkowo okoliczność, że w aktualnym stanie prawnym udział taki nie istnieje.

Na koniec należy wskazać jeszcze na okoliczność, że powódka przed wytoczeniem powództwa podjęła akcję polegająca na złożeniu wniosku o uchylenie zabezpieczenia. Postanowieniem z dnia 15 marca 2017 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi w sprawie (...) utrzymał w mocy postanowienie Sądu Okręgowego o nieuwzględnieniu wniosku o wykreślenie hipoteki. W Ocenie Sądu Okręgowego wskazana okoliczność ma ten skutek, że w trybie art. 10 ust. 1 nie można uzyskać orzeczenia sądu stanowiącego podstawę do dokonania konstytutywnego wpisu w księdze wieczystej, tzn. wpisu wymaganego do powstania, zmiany lub wygaśnięcia określonego prawa. W takim przypadku w omawianym trybie zadaniem Sądu rozpoznającego roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej byłoby nie usunięcia niezgodności, co ukształtowanie prawa, co oczywiście nie podlega ani hipotezie, ani dyspozycji normy art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. W żadnym razie roszczenie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nie kwalifikuje się do kategorii roszczeń materialnoprawnych. Nie służy bowiem ono kształtowaniu stosunków prawnorzeczowych ani prawnorzeczowej ochronie ustanowionych i nabytych praw rzeczowych. W istocie w omawianym postępowaniu uprawniony do wytoczenia powództwa nie może żądać nawiązania, zmiany lub zniesienia stosunku prawnorzeczowego a więc również wygaśnięcia hipoteki ustanowionej w trybie zabezpieczenia. Również niesłuszne jest przypisywanie dochodzonemu roszczeniu dodatkowej funkcji "skargi negatoryjnej", albowiem jego podstawą ustrojową jest niezgodność stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, a nie naruszenie prawa rzeczowego przez pozwanego. W konsekwencji w ocenie Sądu Okręgowego skoro Sąd Apelacyjny w Łodzi wydał orzeczenie w którym nie uwzględnił, żądania uchylenia postanowienia o ustanowieniu zabezpieczenia, w przedmiotowej sprawie brak jest podstaw do uwzględnienia powództwa. Istniejąca hipoteka, której wykreślenia domaga się powódka jest wpisana zgodnie ze stanem prawnym potwierdzonym stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi.

Na koniec wskazać należy, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji rozstrzygając o kosztach procesu nie naruszył również dyspozycji art. 102 k.p.c. W okolicznościach sprawy brak podstaw aby odstąpić od obciążenia powódki obowiązkiem ich zwrotu na rzecz pozwanego. Dostatecznej podstawa dla zastosowania powołanego przepisu nie może stanowić subiektywnie przekonanie powódki o zasadności zgłoszonego roszczenia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o oddaleniu apelacji.

Strona pozwana nie domagała się zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą toteż Sąd Okręgowy nie obciążył powódki obowiązkiem ich zwrotu.

A. Lisiecki P. Hochman M. Cichocka