Portal Orzeczeń

POSTANOWIENIE

Dnia 10 maja 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jarosław Gołębiowski (spr.)
Sędziowie:	SSO Dariusz Mizera SSR del. Zofia Michałowska
Protokolant:	st. sekr. sąd. Anna Owczarska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 maja 2018 roku

sprawy z wniosku A. M.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w W.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia spadkowego, o złożenie oświadczenia spadkowego

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 18 stycznia 2018 roku, sygn. akt I Ns 856/17

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Dariusz Mizera SSR Zofia Michałowska

Sygn. akt: II Ca 271/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 18 stycznia 2018 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu sprawy oddalił wniosek A. M. z udziałem (...) S.A. w W. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia spadkowego, o złożenie oświadczenia spadkowego oraz ustalił, iż każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

B. Z. zmarł w dniu (...)r.

Wnioskodawczyni A. M. jest siostrą B. Z..

Wnioskodawczyni od czasu do czasu utrzymywała kontakt z B. Z., który nadużywał alkoholu. Wnioskodawczyni przynosiła mu raz na jakiś czas jedzenie, gdy pił i nie miał pieniędzy. Wnioskodawczyni opiekowała się swoją chorą matką.

Sąd Rejonowy zważył, iż wniosek A. M. podlegał oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 1019 § 1 k.c. jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1)  uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

2)  spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Artykuł 1019 § 2 k.c. stanowi, iż spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd (art. 1019 § 3 k.c.).

Stosownie do treści art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego wygasa w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia (art. 1019 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 88 § 2 k.c.).

Należy podkreślić, że w dacie zgonu spadkodawcy B. Z., tj. dnia (...)r., a więc przed wejściem w życie z dniem 18 października 2015 r. nowelizacji przepisu art. 1015 § 2 k.c. – brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w art. 1015 § 1 k.c. był jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.

Błąd co do przedmiotu spadku może polegać na nieznajomości składu majątku spadkowego lub też jego wartości. Błąd występuje też, kiedy spadkobierca nie wie o istnieniu pewnych długów albo określonych aktywów; może także błędnie zarachować na poczet spadku długi albo aktywa w rzeczywistości nieistniejące. Błąd co do przedmiotu spadku może polegać także na nieświadomości spadkobiercy istnienia długów obciążających spadek lub przynależności określonego przedmiotu do spadku (vide: W. Borysiak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Osajdy, wyd. 12, 2015). O błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy „błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy” (vide: postanowienie Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 01 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 85/11).

W postanowieniu z dnia 01 grudnia 2011 r. (sygn. akt I CSK 85/11) Sąd Najwyższy – Izba Cywilna podniósł, że „(…)Wieloletni brak bliższych kontaktów syna z ojcem, konflikt z innymi krewnymi spadkodawcy, o czym świadczy chociażby niepoinformowanie przez nich syna o śmierci ojca, zorganizowanie pogrzebu bez udziału syna spadkodawcy sprawia, że nie można postawić uczestnikowi zarzutu braku wiedzy o stanie spadku będącego wynikiem braku z jego strony należytej staranności (…)”.

W ocenie Sądu analiza zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego wskazuje na to, że przy zachowaniu należytej staranności wnioskodawczyni A. M. miała możliwość dowiedzenia się o długach spadkowych swojego brata B. Z., tak aby móc skutecznie w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedziała się o tytule swojego powołania, złożyć oświadczenie spadkowe. Należy bowiem podkreślić, że wnioskodawczyni utrzymywała – choć nieregularnie – kontakt z bratem. Wnioskodawczyni wiedziała, że brat ma problem z alkoholem, nadużywa go. Wnioskodawczyni przynosiła mu raz na jakiś czas jedzenie, gdy pił i nie miał pieniędzy. Z tego też względu w przekonaniu Sądu wnioskodawczyni powinna była przewidywać, że B. Z. mógł zaciągnąć jakieś zobowiązania i ich nie wykonać. Sąd stoi na stanowisku, że brak wiedzy wnioskodawczyni o rzeczywistym stanie majątku spadkowego B. Z. jest wynikiem braku staranności po stronie wnioskodawczyni.

W związku z powyższym orzeczono jak w postanowieniu.

Na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosła wnioskodawczyni.

Zaskarżyła je w punkcie 1, w zakresie oddalającym jej wniosek o zatwierdzenie się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia spadkowego.

Wnosiła o zmianę punktu 1 zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie złożonego przez nią wniosku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni jest uzasadniona.

Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest wadliwe i oparte na błędnym przekonaniu, że skarżąca z przyczyn leżących po jej stronie nie zadbała o uzyskanie istotnych informacji o stanie majątku spadkowego.

W powołanym w motywach pisemnych zaskarżonego postanowienia przepisie art. 1019 k.c. przewidziane są dwie sytuacje. Jedna dotyczy uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, złożonego pod wpływem błędu lub groźby, druga zaś (por § 2 w/w przepisu) odnosi się do przypadków, w których spadkobierca z powyższych przyczyn nie złożył żadnego oświadczenia w terminie.

Realia niniejszej sprawy dotyczą sytuacji drugiej. Udzielenia odpowiedzi wymaga pytanie czy niezłożenie przez wnioskodawczynię oświadczenia o odrzuceniu spadku po bracie jest wynikiem błędu co do wartości spadku i jego pasywów.

Jest niewątpliwym, że chodzi o błąd o doniosłości prawnej, a więc mający cechy istotnego.

Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem należytej staranności spadkobiercy w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. O błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wówczas, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy (por. np. orzeczenie SN: z 30.06.2005r. IV CK 799/04, OSNC 2006/5/94, z 18.03.2010r., V CSK 337/09, Legalis, z 1.12.2011r., I CSK 85/11, z 5.07.2012r., IV CSK 612/11, OSNC 2013/3/39).

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 29 listopada 2012 roku wydanego w sprawie II CSK 172/12 (por. Legalis, Biuletyn SN – I C 2013 Nr 12, Nr 667390). Sąd Najwyższy poruszył kwestię aktywności spadkobiercy w ustaleniu wartości spadku.

Wyraził zapatrywanie, że poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu tego majątku jest wyrazem braku należytej staranności, która uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli. Rozumując a contrario błąd co do majątku spadkowego będzie prawnie doniosły czyli istotny, jeżeli spadkobierca w realiach danego przypadku był w mającym swoje podstawy przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku – co w niniejszej sprawie dotyczy wielkości pasywów, które są elementem przeważającym – w całej masie spadkowej.

W powołanym orzeczeniu podkreśla się również czy, a jeżeli tak, jakie czynności „sprawdzające” spadkobierca mógł realnie rzecz ujmując przedsięwziąć.

Wskazane jest określenie jakich działań, w okolicznościach danej sprawy, prowadzących do pozyskania tej wiedzy można było od niego wymagać, ponieważ doprowadziły do uniknięcia błędu. (por. podobnie Postanowienie SN z 5.07.2012r., IV CSK 612/11, OSNC 2013/3/39, str. 74, Legalis, Biul. SN 2012/10, MOP 2013/8, str. 423).

Analiza akt prowadzi do wniosku, że sygnalizowane kwestie nie zostały wyjaśnione przez Sąd Rejonowy.

Oświadczenia, jakie w toku postępowania złożyła wnioskodawczyni miały postać jedynie informacyjnego przesłuchania. Nie został przeprowadzony dowód z jej przesłuchania w trybie art. 299 k.p.c.

Pytania kierowane natomiast do świadka T. G. nie pozwalały uzyskać odpowiedzi w zakresie hipotezy objętej przepisem art. 1019 § 1 k.c.

W istocie więc postępowanie dowodowe w ogóle nie zostało przeprowadzone, a istota sprawy nie została rozpoznana.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy ustali jakie faktycznie więzi łączyły spadkodawcę i wnioskodawczynię. Czy istniała pomiędzy nimi zażyłość wynikająca z więzi krwi. Sąd ustali, czy wnioskodawczyni posiadała wiedzę pozyskaną od brata w zakresie posiadanego przez niego majątku oraz zadłużenia. Powinnością Sadu jest ustalenie, czy w ogóle, z uwagi na charakter stosunków rodzinnych, pozyskanie takiej wiedzy przez skarżącą było obiektywnie możliwe, zwłaszcza, że spadkodawca nadużywał pernamentnie alkoholu. Zweryfikowania wymaga teza lansowana przez wnioskodawczynię, iż z uwagi na alkoholizm brata była przekonana, że nie posiada on zdolności skutecznego zaciągania zobowiązań wobec osób trzecich. Pomocne może być również wyjaśnienie czy wcześniej spadkodawca informował siostrę o swoich długach oraz czy zabiegał u niej, ażeby pomagała mu w spłacie zadłużeń.

Nadto Sąd wyjaśni czy z wnioskiem o spłatę zadłużenia występował wobec niej wierzyciel – Bank (...).

Przestrzeganie dyspozycji w/w przepisu wymaga także ustalenia czy roczny termin w nim wskazany na złożenie wniosku o uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie ustawowym oświadczenia o odrzuceniu spadku został zachowany.

Dopiero w ten sposób przeprowadzone postępowanie dowodowe umożliwi dokonanie jurydycznej oceny czy przesłanki wyrażone w art. 1019 k.c. zostały spełnione.

Z tych przyczyn orzeczono jak wyżej.

SSO JG/AOw

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Dariusz Mizera SSR Zofia Michałowska