Portal Orzeczeń

POSTANOWIENIE

Dnia 20 sierpnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Paweł Hochman (spr.)
Sędziowie:	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Piotr Fal
Protokolant:	stażysta Iwona Jasińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2018 roku

sprawy z wniosku Z. M. (1)

z udziałem P. P. (1), D. M., G. P., E. M. (1) i E. M. (2)

o zasiedzenie

na skutek apelacji uczestnika P. P. (1) i uczestniczki G. P.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Opocznie

z dnia 29 stycznia 2018 roku, sygn. akt I Ns 12/18

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od uczestników postępowania P. P. (1) i G. P. solidarnie na rzecz wnioskodawcy Z. M. (1) kwotę 450,00 (czterysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Piotr Fal

Sygn. akt: II Ca 443/18

UZASADNIENIE

Postanowieniem dnia 29 stycznia 2018 r. Sąd Rejonowy w Opocznie po rozpoznaniu sprawy z wniosku Z. M. (1) z udziałem P. P. (1), G. P., E. M. (2), D. M. i E. M. (1) o zasiedzenie stwierdził, że Z. M. (1) i jego żona Z. M. (2) nabyli przez zasiedzenie z dniem 15 sierpnia 2010 r. na prawach ustawowej wspólności małżeńskiej własność nieruchomości położonej w miejscowości K., obręb nr (...), gmina S., powiat (...), województwo (...) oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...) o powierzchni (...) ha przedstawionej na mapie z dnia 11.07.2017 r. sporządzonej przez biegłego sądowego geodetę K. K. zaewidencjonowanej przez Starostwo Powiatowe w O. dnia 26.07.2017 r. identyfikator ewidencyjny (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Opocznie Wydziale Ksiąg Wieczystych jest urządzona księga wieczysta Kw nr (...), umorzył postępowanie dotyczące stwierdzenia zasiedzenia części działki numer (...) położonej w K.; stwierdził, że wnioskodawcy i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne Sąd pierwszej instancji:

Z. M. (1) jest właścicielem nieruchomości położonej w K. oznaczonej w ewidencji gruntów m.in. nr działki (...) na podstawie umowy przekazania własności i posiadania gospodarstwa rolnego z dnia 15 sierpnia 1980 r. nr (...) przez jego rodziców M. i M. małżonków M.. Tą nieruchomość posiadał od tej daty wspólnie z żoną Z. M. (2), z którą pozostawał w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.

Działka nr (...) usytuowana jest przy drodze i naprzeciwko tej działki znajduje się działka nr (...) będąca również własnością Z. M. (1). Jest to działka zabudowana tzw. siedliskowa i na której małżonkowie M. zamieszkali.

Szerokość obydwu działek znajdujących się po jednej i po drugiej stronie drogi posiadanych i użytkowanych przez Z. i Z. małż. M. była jednakowa od momentu objęcia ich w posiadanie. Wcześniej, a dokładnie od 1966 r. te działki takiej samej działki były w posiadaniu rodziców Z. M. (1).

Rodzice Z. M. (1) w dniu 10 maja 1966 r. na podstawie dobrowolnej umowy sprzedaży zakupili od F. M. nieruchomość odziedziczoną przez niego po rodzicach Ł. i J. małż. M. o powierzchni(...) ha położoną we wsi K.. Ta nieruchomość sąsiadowała z ich działkami.

Działka nr (...) położona jest w K. pomiędzy działkami nr (...).

Nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) o powierzchni (...) ha położona we wsi K. stanowi grunty orne, pastwiska trwałe i rowy. Jej właścicielem jest P. P. (1) na podstawie umowy sprzedaży z dnia 13 czerwca 2003 r. (...). Dla nieruchomości tej w Sądzie Rejonowym w Opocznie Wydziale Ksiąg Wieczystych jest urządzona księga wieczysta Kw nr (...).

P. P. (1) nabył tę działkę od W. M.. W dacie zakupu W. M. nie wskazał P. P. (1) granicy tej działki. Sprzedający wcześniej tę działkę wydzierżawiał. Pomiędzy działką (...) a (...) biegła bruzda od drogi asfaltowej.

Nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) o powierzchni (...) ha położona we wsi K. stanowi grunty orne, pastwiska trwałe i rowy. Jej właścicielką jest G. P. na podstawie umowy darowizny z dnia 9 lutego 2006 r. (...). Dla nieruchomości tej w Sądzie Rejonowym w Opocznie Wydziale Ksiąg Wieczystych jest urządzona księga wieczysta Kw nr (...).

Dnia 22 marca 1993 r. Z. M. (1) otrzymał decyzję o pozwoleniu na budowę szopo – garażu na działce nr (...) w odległości 1 m od granicy z działką sąsiednią niezabudowaną W. M..

Po przeciwnej stronie działki siedliskowej Z. i Z. małż. M. pobudowali oni w latach 90 – tych garaż. Działkę, na której stoi garaż i działka siedliskowa, które usytuowane są na przeciwko siebie po obydwu stronach drogi miały takie same szerokości, po ok. 18 m każda z nich. Linia graniczna pomiędzy działką, na której został pobudowany garaż a działką sąsiednią należącą do W. M. była w linii prostej – stanowiła ją bruzda. Pomiędzy Z. i Z. małż. M. a W. M. nie było sporów granicznych.

Zarówno Z. i Z. małż. M. jak i P. P. (1) posiadają działki po obydwu stronach drogi. Linią graniczną pomiędzy ich działkami była bruzda. Z. M. (1) posiada po jednej i drugiej stronie drogi działki „mniej więcej takie same”.

Ostatnio pomiędzy Z. M. (1) a sąsiadami P. P. (1) i G. P. dochodzi do sporów o granicę.

Od 14 marca 2012 r. działka nr (...) stanowi własność syna Z. i Z. małż. M. – D. M..

Wnioskodawcy nie są w posiadaniu części działki nr (...) należącej do G. P.. Wznowienie granicy prawnej działki nr (...) z działką (...), która przed przekazaniem jej D. M. była własnością wnioskodawców oraz pomiar granicy posiadania wykazały, że na całej ich długości to G. P. użytkuje część działki nr (...).

Na sporządzonym przez biegłego geodetę K. K. szkicu granica koloru czarnego to granica ewidencyjna i jednocześnie granica dotychczasowej własności, natomiast linia koloru czerwonego to ostatni stan posiadania. Szerokość tego pasa przygranicznego wynosi 0,18 m do 1,34 m.

D. M. jest natomiast w posiadaniu części działki nr (...), tj. od strony zachodniej swojej działki nr (...) i jest to pas gruntu o szerokości 5,76 m w części północnej, tj. przy drodze przez wieś do 7,64 m na końcu działki (strona południowa) przy drodze gruntowej nr (...). Powierzchnia części działki (...) znajdująca się w posiadaniu D. M. wynosi (...) ha i została oznaczona numerem (...).

W przeszłości działki nr (...) należały do rodziny M., co pozwala domniemywać, że stwierdzone niezgodności stanu posiadania ze stanem prawnym ujawnionym w ewidencji gruntów pochodzą z rodzinnych podziałów z pominięciem form przewidzianych prawem (podziałów nieformalnych).

Jeśli chodzi o przebieg granicy posiadania pomiędzy działkami (...) to na odcinku o długości 25,10 m, tj. na długości zachodniej ściany budynku gospodarczego wnioskodawców przestrzeń pomiędzy tą ścianą a granicą posiadania w 2004 r. wynosiła ok. 0,4 mm, co odpowiada 0,80 m w terenie.

Nie można przy tym pomijać dokumentacji budowlanej czyli planu realizacyjnego budynku gospodarczego na działce (...) oraz pozwolenia na budowę z 1993 r., które informują, że został on zaprojektowany i dopuszczony do wykonania w odległości 1 m od granicy posiadania z działką (...). Należy domniemywać, że jego wytyczenie opierało się na tej granicy, bowiem innych parametrów dla jego realizacji plan nie zawiera. Jeśli na etapie jego budowy zastosowano się do tych dokumentów to należy wnioskować, że w dacie powstania budynku granica posiadania przebiegała w odległości 1 m od jego ściany.

W dacie pomiarów dokonywanych przez biegłego sądowego geodetę granica posiadania obok budynku przebiegała w odległości średnio 0,42 m (0,55 m od narożnika północno – zachodniego i 0,30 m od narożnika południowo – zachodniego).

Zawarta w aktach sprawy dokumentacja fotograficzna dowodzi, na podstawie jednolitego i zwartego obrazu użytkowania, iż od roku 1973, a być może wcześniej, działka nr (...) występuje jako jednolity obszar o szerokości ok. 18 m, czyli jest szersza od zapisanej w ewidencji gruntów średnio o ok. 6 m. Potwierdza to objęcie, w okolicach tej daty, w posiadanie tego pasa gruntu przez posiadaczy działki nr (...).

Różnica pomiędzy szerokością posiadania wnioskodawców, a szerokością według ewidencji gruntów pochodzi z działki nr (...).

Działka nr (...) o powierzchni (...) ha została przedstawiona na mapie biegłego sądowego w dziedzinie geodezji i kartografii mgr K. K. zaewidencjonowanej przez Starostę (...) dnia 26 lipca 2017 r. – Identyfikator ewidencyjny (...).

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że powyższy stan faktyczny został ustalony w oparciu o powołane dowody, które uznał za wiarygodne. Wskazał że są one logiczne i wzajemnie się uzupełniają. Sąd podkreślił, że opinia wydana przez biegłego sądowego w dziedzinie geodezji i kartografii K. K. jest dokładna i wnikliwa, zawiera ona szczegółowo przeanalizowaną dokumentację fotograficzną i budowlaną związaną z budową garażu dotyczącą stanu posiadania działek. Wnioski w niej zawarte Sąd uznał za miarodajne.

Sąd pominął przy ustaleniu stanu faktycznego zeznania uczestniczki postępowania G. P. co do zakresu posiadania pomiędzy działkami (...) z uwagi na cofnięcie wniosku w tej części.

W konsekwencji powyższych ustaleń Sąd zważył co następuje:

W przedmiotowej sprawie żądanie wniosku o zasiedzenie sprowadzało się do zasiedzenia części działki nr (...) i części działki nr (...), które sąsiadują z działką nr (...) położoną w K..

Z uwagi na skuteczne cofnięcie wniosku dotyczące zasiedzenia części działki nr (...) położonej w K. (art. 512 § 1 i 2 w zw. art. 203 § 4 k.p.c. i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) Sąd na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 2. sentencji postanowienia.

Odnośnie żądania wniosku o stwierdzenie zasiedzenia części działki nr (...) to po przeanalizowaniu zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd uznał, że podlega ono rozpoznaniu przez Sąd w trybie przepisów o zasiedzeniu.

Pełnomocnik uczestnika postępowania P. P. (1) – właściciela tej działki argumentował, że kwestia ustalenia przebiegu linii granicznej pomiędzy działkami nr (...) położonymi w K. powinna być rozstrzygnięta w trybie postępowania rozgraniczeniowego, bo spór - jak podał dotyczy przygranicznej części działki.

Sąd powyższej argumentacji nie podzielił przyjmując, że pas gruntu o szerokości 5 m, w części zabudowany, o łącznej powierzchni (...) ha nie spełnia kryterium przygranicznego pasa gruntu, wręcz przeciwnie można go potraktować jako wąską działkę.

Z tego względu Sąd ocenił zmodyfikowane żądanie wniosku pod kątem spełnienia przesłanek do zasiedzenia.

Art. 172 k.c. w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 31 lit. a i b ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55 poz. 321) w § 1 stanowi, że posiadacz nieruchomości nie będący właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba, że uzyskał posiadanie w złej wierze. Natomiast § 2 stanowi, że po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

W art. 172 k.c. uregulowany jest pierwotny sposób nabycia własności, tzn. zasiedzenie.

Zasiedzenie polega na nabyciu prawa przez nieuprawnionego posiadacza wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w ciągu ustalonego w ustawie czasu.

Do nabycia własności w drodze zasiedzenia (art. 172 k.c.) potrzebne jest wystąpienie określonych przesłanek: wykonywanie posiadania w charakterze posiadacza samoistnego, posiadanie nieruchomości w sposób nieprzerwany, upływ czasookresu przewidzianego w kodeksie w zależności od uzyskania posiadania w dobrej lub złej wierze.

Niezbędnym warunkiem nabycia nieruchomości przez zasiedzenie jest samoistne posiadanie nieruchomości.

Za posiadanie uważa się faktyczne władztwo nad rzeczą w zakresie prawa własności lub innego prawa, z którym łączy się władztwo (art. 336 k.c.).

Faktyczne władztwo nad rzeczą, warunkujące istnienie posiadania według przyjętej w polskim prawie teorii obejmuje dwa elementy: element fizyczny, określony tradycyjnie jako corpus i element psychiczny – animus.

W rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego posiadacz samoistny to taki, który faktycznie włada rzeczą jak właściciel. Wszelkie zatem stany faktycznego władztwa, odpowiadające innemu prawu niż prawo własności nie kwalifikują się jako posiadanie samoistne i dlatego nie mogą stanowić przesłanki zasiedzenia. Dla istnienia samoistnego posiadania potrzebne jest przede wszystkim faktyczne władanie rzeczą.

Zakres faktycznego władztwa przy posiadaniu samoistnym, odpowiadający prawu własności, sprowadza się do korzystania z rzeczy i rozporządzania nią w sposób jak najbardziej pełny, czyli do postępowania z rzeczą jak właściciel. Dlatego akty władztwa mające charakter drugorzędny z reguły nie świadczą o samoistnym posiadaniu.

Konieczną przesłanką faktycznego władztwa, oprócz samego zachowania się posiadacza jest odpowiednie zachowanie się osób trzecich, wyrażające się w tym, że władztwo posiadacza nie spotyka się z ich strony ze skutecznym oporem.

Element corpus świadczy o możliwości dokonywania materialnych aktów władania rzeczą. Posiadacz samoistny włada rzeczą jak właściciel. Czynnik woli ( animus) stanowi kryterium, które pozwala na odróżnienie posiadacza samoistnego od posiadacza zależnego. W praktyce o tym, w zakresie jakiego prawa posiadacz wykonuje władzę nad rzeczą decydują zewnętrzne widoczne dla otoczenia przejawy władztwa. Interpretacja elementów woli musi mieć charakter obiektywny.

Odwołując się do treści art. 6 k.c. sąd przyjął, że wnioskodawcy Z. i Z. M. (2) ( następnie jej spadkobiercy ) w toku postępowania udowodnili, że zostały spełnione kumulatywnie przesłanki z art. 172 k.c. uzasadniające stwierdzenie zasiedzenia na ich rzecz działki położonej w K. oznaczonej nr (...) o powierzchni (...) ha.

Sąd uznał, że bieg terminu zasiedzenia rozpoczął się tak jak podali wnioskodawcy z dniem 15 sierpnia 2010 roku czyli z dniem przekazania W. M. przez jego rodziców własności i posiadania gospodarstwa rolnego, bowiem w tej dacie on i pozostająca z nim w ustroju ustawowej wspólności małżeńskiej Z. M. (2) objęli w posiadanie oprócz przekazanej im min. działki nr (...) część sąsiadującej działki nr (...).

Sąd uznał tę datę jako datę pewną objęcia w posiadanie przez wnioskodawców części działki (...).

Stosownie do art. 175 k.c. do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisu o biegu przedawnienia roszczeń.

Uczestnik postępowania P. P. (1) nie udowodnił stosownie do art. 6 k.c., iż w trakcie biegu zasiedzenia nastąpiła jego przerwa – art. 123 § 1 pkt 1, 2, 3 k.c. W toku postępowania uczestnik postępowania P. P. (1) podnosił, że były spory o granice, ale nie wskazał przedmiotu i zakresu tych sporów, oraz dat i okoliczności związanych z ich występowaniem. Bezsporne jest, „że żaden z tych sporów”, który ewentualnie dotyczyłby działek nr (...) położonych w K. z udziałem ich właścicieli nie znalazł odzwierciedlenia w procesie cywilnym np. w powództwie posesoryjnym czy w powództwie windykacyjnym.

Sąd zwrócił uwagę na stanowisko wnioskodawców którzy podali, że oni użytkują i sprzątają w takich granicach jak przepisali mu rodzice w 1980 roku, a po czynnościach geodezyjnych związanych z wyjaśnieniem przebiegu granicy w 2015 roku to sąsiad P. worał się w pole /vide: karta 27- 27b/. Aktualnie spory między stronami istnieją. Jednakże Sad przyjął, że uczestnik postępowania P. P. (1) nie wykazał, że stan spokojnego posiadania był naruszany do daty upływu terminu zasiedzenia. Powyższego nie wynika także z zawnioskowanych przez uczestnika postępowania akt spraw karnych.

Sąd przyjął, że 30 letni nieprzerwany okres samoistnego posiadania w złej wierze skutkujący zasiedzeniem części działki (...) oznaczonej numerem (...) położonej w K. upłynął z dniem 15 sierpnia 2010 r. i orzekł o zasiedzeniu w wskazanej dacie.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli uczestnicy postępowania P. i G. P. zaskarżając je w jego części dotyczącej stwierdzenia zasiedzenia przez małżonków Z. i Z. M. (2) działki (...) położonej w miejscowości K. gm. S.. 

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucili błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż zachodzą ustawowe przesłanki do stwierdzenia zasiedzenia działki gruntu (...) na rzecz wnioskodawców przy pominięciu okoliczności wskazujących na istnienie szeregu sporów granicznych, zarzucamy również naruszenie prawa poprzez pominięcie możliwości zawieszenia postępowania na czas trwania sprawy administracyjnej o rozgraniczenia.

Wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uchylenie rozstrzygnięcia o stwierdzeniu zasiedzenia spornego pasa gruntu, względnie o uchylenie w/w postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu apelacji uczestnicy postępowania podnieśli między innymi, że zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu dotknięte jest ono szeregiem błędów zarówno procesowych jak i tych wynikających z niewłaściwej oceny zgromadzonych w sprawie dowodów.

Wskazali, że w świetle akt sprawy nieuzasadnionym jest przyjęcie przez Sąd I instancji, iż sporny pas ziemi nie spełnia kryteriów przygranicznego pasa gruntu. Uznanie, że grunt szerokości 5 metrów i to na nie całym jego przebiegu może być samoistną działką w świetle stosunków rolnych jest całkowicie nieuzasadnione. Podnieśli, że Sąd pominął przy tym całkowicie fakt prowadzonego postępowania o rozgraniczenie, tymczasem w takiej sytuacji postępowanie w przedmiocie zasiedzenia winno być co najmniej zawieszone do czasu rozstrzygnięcia postępowania administracyjnego, czego nie uczyniono.

Ich zdaniem oceniając stan faktyczny należy uznać, iż przedmiotowa sprawa, gdzie przyczyną konfliktu i istotą sporu jest przebieg granicy jest sprawą o rozgraniczenie, natomiast kwestia własności gruntu przyległego ma charakter wtórny. W tym zakresie wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, m.in. w postanowieniu z dnia 19.0.2009r. III CZP 51/09, LEX 520036.

Zdaniem skarżących również przyjęcie, że nie został udowodniony fakt sporów granicznych pomiędzy stronami jest całkowicie nieuzasadnione. Na tą okoliczność wyjaśnienia składali zarówno uczestnicy jak i wskazani przez nich świadkowie. Jeżeli zatem do wszczęcie sprawy dochodzi dlatego, że wątpliwa lub sporna stała się granica, to jest to sprawa o rozgraniczenie nieruchomości, a nie na przykład o zasiedzenie. Spór o bieg granicy z natury rzeczy musi się łączyć ze sporem o to komu spośród właścicieli sąsiadujących nieruchomości służy prawo własności tego pasa gruntu wzdłuż nieruchomości który według twierdzeń każdego z tych właścicieli byłby objęty granicami jego nieruchomości i istnienie takiego sporu nie stoi na przeszkodzie rozpoznaniu sprawy o rozgraniczenie.

W tym stanie rzeczy, skoro niniejsza sprawa była w istocie sprawą o rozgraniczenie, to wniosek o zasiedzenie winien być odrzucony z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, gdyż wniesienie go nastąpiło z pominięciem obowiązkowego stadium postępowania administracyjnego. 

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest całkowicie nieuzasadniona.

Analiza treści zarzutów apelacji oraz argumentów przywołanych w jej uzasadnieniu prowadzi do wniosku, że zaskarżając postanowienie Sądu pierwszej instancji skarżący skupili się na dwóch zagadnieniach: pominięciem przez Sąd pierwszej instancji faktu, że wystąpili z wnioskiem o rozgraniczenie oraz pominięciem faktu, że pomiędzy nimi a wnioskodawcami dochodzi do sporów granicznych.

Omówienie tych dwóch zagadnień należy poprzedzić stwierdzeniem, że wbrew sugestią jakie zawarli skarżący w uzasadnieniu apelacji nie są one związane z błędnym ustaleniem w przedmiotowej sprawie stanu faktycznego, a co za tym idzie z wadliwą oceną dowodów i niewłaściwym zastosowaniem normy art. 233 § 1 k.p.c. Przypomnieć należy, że Sąd pierwszej instancji ustalił prawidłowo sporny między wnioskodawcami obszar działki (...) oraz, że uwzględnił w swych ustaleniach okoliczność sporów między wnioskodawcami a uczestnikami postępowania związanych zapewne również z użytkowaniem tego spornego pasa gruntu.

Powyższa uwaga upoważnia do stwierdzenia, że ponowna ocena przeprowadzonych przez Sąd Okręgowy dowodów w połączeniu z faktem, iż w istocie apelujący nie zakwestionowali ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji prowadzi do uznania tych ustaleń są prawidłowe i znajdujące potwierdzenie w zgromadzonym materiale dowodowym. To z kolei upoważnia Sąd Okręgowy do uznania ich za własne i wskazania jako podstawę rozstrzygnięcia.

Przechodząc do rozważań szczegółowych stwierdzić należy, że okoliczność iż między stronami istnieje spór co do przebiegu granicy i spór ten co do zasadny mógłby zostać rozstrzygnięty również w postępowaniu rozgraniczeniowym nie może mieć żadnego wpływu na przebieg przedmiotowego postępowania.

Przypomnieć należy, że przepisy art. 152 i art. 153 k.c. dotyczą ustalenia przebiegu granicy na gruncie i temu ten tryb służy. Rozgraniczenie nieruchomości ma zatem na celu ustalenie przebiegu granic nieruchomości przez określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów (np. map geodezyjnych). Postępowanie rozgraniczeniowe jest więc w istocie postępowaniem, w którym następuje faktyczne wyodrębnienie nieruchomości gruntowej.

Zgodnie z art. 153 k.c., podstawowym wyznacznikiem przebiegu granic jest stan prawny, a więc stan wynikający w szczególności z tytułów własności, z orzeczeń sądów i decyzji administracyjnych, a także z map ewidencyjnych (katastralnych), przedstawiających konfigurację nieruchomości gruntowych, a niejednokrotnie pozwalających na ustalenie ich powierzchni (obszaru), mającej niekiedy - choć nie zawsze - istotne znaczenie przy ustalaniu przebiegu granic. W orzecznictwie i piśmiennictwie przyjmuje się jednolicie, że stan prawny wyznaczający przebieg granic może wynikać także z zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu. Przez przygraniczny pas gruntu należy w tym wypadku rozumieć wąskie zazwyczaj pasmo ziemi przylegające do geodezyjnej - katastralnej lub ewidencyjnej - granicy nieruchomości, posiadane przez właściciela nieruchomości sąsiedniej z naruszeniem tej granicy w sposób prowadzący do nabycia własności tego pasma przez zasiedzenie (art. 172 i nast. k.c.) i swoistego przyłączenia go do tej nieruchomości. Dokonując rozgraniczenia Sąd ma obowiązek ustalić stan prawny i dokonać rozgraniczenia w oparciu o ten stan a dopiero o ile brak takiej możliwości rozgraniczyć w oparciu o stan faktyczny. Oczywistym jest i znajduje potwierdzenie w jednolitej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego i Sądów Powszechnych jest to, że dokonując ustalenia stanu prawnego nieruchomości należy uwzględnić również ewentualne zasiedzenie przygranicznego pasa gruntu. I w tym kontekście nieistotne jest czy przygraniczny pas gruntu z uwagi na swoją wielkość uzyska status odrębnej działki.

Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w postanowieniu z dnia 26 lipca 2017 r. ( sygn. akt III CSK 279/16 ), w którym Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w sprawie o rozgraniczenie nieruchomości sąd - ustalając stan prawny granic - z urzędu uwzględnia zasiedzenie przygranicznych pasów gruntu. Podobnie w postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2017 r. ( sygn. akt II CSK 386/16 ) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że postępowanie rozgraniczeniowe, zgodnie z art. 153 k.c. za pierwsze i najważniejsze kryterium rozgraniczenia uznaje stan prawny. Pojęcie stanu prawnego obejmuje stan nieruchomości aktualny w chwili orzekania (art. 316 k.p.c.), uwzględniający wszystkie czynniki, mające nań wpływ, możliwe do stwierdzenia na podstawie niekwestionowanych twierdzeń i dowodów przeprowadzonych w toku postępowania. Jednym ze zdarzeń rzutujących na stan prawny, powodujących skutki ex lege, jest upływ terminu zasiedzenia. Także więc zmiany zakresu prawa własności spowodowane zasiedzeniem sąd obowiązany jest uwzględnić w ramach pierwszej podstawy z art. 153 k.c., o ile ich wystąpienie wynika z twierdzeń o faktach i dowodów, którymi dysponuje sąd orzekający.

Podkreślić należy, że wnioskodawcy dokonali wyboru sposobu rozstrzygnięcia sporu jaki powstał między nimi a uczestnikami postępowania. To, że uczestnicy postępowania zdecydowali się wystąpić z wnioskiem o rozgraniczenie nie mogło mieć żadnego wpływu na przebieg niniejszego postępowania. Tak więc zawarte w skardze apelacyjnej twierdzenia o rzekomej potrzebie odrzucenia wniosku o zasiedzenie lub chociażby zawieszenia przedmiotowej sprawy do czasu zakończenia postępowania rozgraniczonego jako pozbawione jakiejkolwiek podstawy prawnej i faktycznej nie mogą zostać uwzględnione.

Instytucję odrzucenia pozwu reguluje przepis art. 199 k.p.c. i żadne ze zdarzeń prawnych wskazanych w powołanym przepisie nie zaistniało w przedmiotowej sprawie.

Z kolei pomiędzy przedmiotowym postępowaniem a postępowaniem o rozgraniczenie istnieje związek, który można by rozważać w kontekście zastosowania przepisu art. 177 k.p.c. Związek ten uzasadniałby jednak co najwyżej rozważanie czy do czasu zakończenia przedmiotowego postępowania ( o zasiedzenie ) sprawa o rozgraniczenie nie powinna być zawieszona na podstawie § 1 pkt 1 powołanego przepisu. Za przyjęciem powyższego stanowiska przemawia w pierwszej kolejności okoliczność, że jak wyjaśniono obszernie powyżej, w postępowaniu rozgraniczeniowym obowiązkiem Sądu jest przede wszystkim ustalić czy co do spornej części nieruchomości doszło do zasiedzenia. Powyższe oznacza, że wynik przedmiotowej sprawy będzie miał wpływ na wynik postępowania rozgraniczeniowego. Powyższego stanowiska nie może zmieniać okoliczność, że w sprawie o rozgraniczenie obowiązkiem Sądu jest ustalić czy doszło do zasiedzenia. Ustalenie to następuje jedynie „przesłankowo” podczas gdy rozpoznając sprawę o zasiedzenie Sąd uwzględniając wniosek wydaje orzeczenie deklaratoryjne potwierdzające zmianę prawa własności.

W uzupełnieniu powyższej argumentacji wskazać jeszcze należy, że jeśli okaże się, że między stronami pomimo przedmiotowego rozstrzygnięcia nadal istnieje spór o granicę nie ma przeszkód aby nadal toczyć postępowanie rozgraniczeniowe, które sprowadzi się do przeniesienia wynikającej z zaewidencjonowanej mapy granicy na grunt.

Nie mają racji skarżący twierdząc, że w przedmiotowej sprawie nie zaistniały przesłanki zasiedzenia.

Jak wynika z treści przepisu art. 172 k.c. jednym z warunków zasiedzenia jest posiadanie samoistne nieruchomości przez wskazany w ustawie okres ( 30 lat ). Posiadanie ma charakter posiadania samoistnego, jeżeli posiadacz włada rzeczą jak właściciel ( art. 336 k.c.). Posiadacz wykonuje zatem faktycznie uprawnienia składające się na treść prawa własności, stąd też posiadanie takie zwane jest również właścicielskim. O tym, czy posiadanie ma charakter posiadania samoistnego, decydują okoliczności faktyczne o charakterze przede wszystkim zewnętrznym (zachowanie się posiadacza względem przedmiotu posiadania dostrzegalne dla innych osób). Posiadacz powinien swoim zachowaniem manifestować samodzielny, rzeczywisty i niezależny od woli innej osoby stan władztwa nad rzeczą (por. post. Sądu Najwyższego z 16 września 2011 r., sygn. akt IV CSK 642/10, Legalis; post. Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2017 r., sygn. akt I CSK 426/16, Legalis). Nie ulega żadnych wątpliwości, że od 15 sierpnia 1980 r. wnioskodawca i jego małżonka byli posiadaczami samoistnymi spornego pasa gruntu. Uprawiali go czynili, na nim nakłady. Dla potwierdzenia powyższego stanowiska, należy odwołać się do argumentacji przywołanej przez Sąd pierwszej instancji, eksponując jedynie fakt, że na początku lat 90 – tych na spornej działce miała miejsce budowa budynku garażowego. Z projektu budowlanego wynika informacja, że ten budynek ma być posadowiony około jednego metra od granicy. W uzupełnieniu powyższych argumentów wskazać należy, że o prawidłowym ustaleniu zakresu zasiedzenia świadczy również wynikająca z zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego okoliczność, że szerokość działki wnioskodawcy po obu stronach drogi była mniej więcej taka sama.

O samoistnym posiadaniu przez wnioskodawców części działki nr (...) świadczą również eksponowane przez uczestników postępowania spory do jakich dochodziło między sąsiadami. Konsekwentna postawa małżonków M., którzy nie unikali tych sporów, stanowczo ( czasem zbyt stanowczo ) reagując na wszelkie przejawy naruszenia ich władztwa nad spornym pasem gruntu świadczy o tym, że czuli się jego właścicielami, manifestowali swoje władztwo i byli gotowi przeciwstawiać się jakimkolwiek formą jego naruszenia. W stosunku do objętej zasiedzeniem działki zachowywali się jak właściciele.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 385 k.p.c. orzekł o oddaleniu apelacji.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie przepisu art. 520 § 3 k.p.c. uznając, że interesy uczestników postępowania były sporne.

Zasądzona tytułem kosztów zastępstwa procesowego kwota 450 zł. została ustalona w oparciu o § 2 ust 4 w związki z § 5 ust 1 i § 10 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, przy uwzględnieniu, że wartość przedmiotu zaskarżenia według oświadczenia pełnomocnika uczestników postępowania wyniosła 6000 zł.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR Piotr Fal ( del )