Portal Orzeczeń

POSTANOWIENIE

Dnia 23 sierpnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Paweł Hochman
Sędziowie:	SSA w SO Stanisław Łęgosz (spr.) SSR del. Lucyna Szafrańska
Protokolant:	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 sierpnia 2018 roku

sprawy z wniosku (...) reprezentowanego przez (...).

z udziałem B. K.

o zasiedzenie służebności

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 19 kwietnia 2018 roku, sygn. akt I Ns 1954/16

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania z instancję odwoławczą.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Lucyna Szafrańska

Sygn. akt II Ca 477/18

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dn. 19 kwietnia 2018r. w sprawie I Ns 1954/16 Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. oddalił wniosek(...) o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej, polegającą na korzystaniu z nieruchomości uczestnika postępowania oznaczonych numerami działek (...) należących do uczestnika B. K. w zakresie służebności przesyłu w związku z posadowieniem na tych nieruchomościach kolektorów o średnicy (...) i (...), doprowadzających ścieki bytowe do (...) w P..

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania sądu.

B. K. jest właścicielem działki oznaczonej nr (...), położonej w P., dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. prowadzi księgę wieczystą nr (...), działki oznaczonej nr (...) posiadającej księgę wieczystą nr (...), działki oznaczonej nr (...) położonej w P. przy ulicy (...) posiadającej księgę wieczystą nr (...), działki oznaczonej nr (...) położonej przy ul. (...), działki nr (...) położonej przy ul. (...), działki nr (...), działki nr (...) położonej w P. przy ul. (...).

W wypisie z rejestru gruntów jako właściciel działki oznaczonej nr (...) położonej w P., obręb (...), wskazano B. K.. Dla przedmiotowej działki nie ma urządzonej księgi wieczystej.

Decyzją nr (...)wydaną przez (...)w 1975 r. zatwierdzono plan realizacyjny kolektora sanitarnego. Kolektory zostały wybudowane na potrzebę oczyszczalni miejskiej mieszczącej się w P. przy ul. (...) tj. na działkach oznaczonych nr (...).

Na nieruchomościach należących do B. K. posadowiono 2 kolektory, które znajdują się w ziemi i mają średnice odpowiednio (...) mm i (...) mm. Usunięcie kolektorów jest niemożliwe, ich położenie od chwili posadowienia nie zmieniło się. Z uwagi na przebieg kolektorów uczestnik ma możliwość zagospodarowania jedynie części działek, które spełniają warunki pod inwestycje.

W dniu 29 grudnia 1980 r. sporządzono protokół przekazania – przyjęcia do eksploatacji inwestycji budowy kolektora sanitarnego.

Decyzją z dnia 3 kwietnia 1992 r. Wojewoda (...) stwierdził nabycie przez (...) z mocy prawa, nieodpłatnie, własności nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa na podstawie decyzji wywłaszczeniowej, działek (...), tj. teren miejskiej oczyszczalni.

W dniu 2 maja 1997 r. Zarząd (...) zawarł z (...)Zakładem (...) w P. umowę dzierżawy nr (...) nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) – (...), tj. działek oznaczonych nr (...), w tym wszystkich urządzeń sieci kanalizacyjnej na terenie miasta P., na okres do dnia 30 kwietnia 2000 r.

W dniu 28 kwietnia 2000 r. Zarząd (...)zawarł z (...) Zakładem (...) w P. umowę dzierżawy nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) – (...), tj. działek oznaczonych nr (...), w tym wszystkich urządzeń sieci kanalizacyjnej na terenie miasta P., na okres do dnia 30 kwietnia 2003 r.

W dniu 27 listopada 2003r (...) zawarł z (...) Zakładem (...)w P. umowę dzierżawy nieruchomości położonej w P. przy ul. (...)- (...) , tj . działek nr (...) , w tym wszystkich urządzeń sieci kanalizacyjnej na terenie miasta P., na okres od 1 stycznia 2004 r do 31 grudnia 2005r.

W dniu 30 listopada 2005 r. (...) zawarła z (...) Zakładem (...) z siedzibą w P. umowę dzierżawy nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) – (...), tj. działek oznaczonych nr (...), w tym wszystkich urządzeń sieci kanalizacyjnej na terenie miasta P., na okres do dnia 31 grudnia 2008 r.

W dniu 31 grudnia 2008 r.(...)zawarła z (...) Zakładem (...). z siedzibą w P. umowę dzierżawy nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) – (...), tj. działek oznaczonych nr (...), w tym wszystkich urządzeń sieci kanalizacyjnej na terenie miasta P., na okres do dnia 31 grudnia 2011 r.

W dniu 18 lipca 2016 r. B. K. wniósł do Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim wniosek o ustanowienie służebności przesyłu obejmującej kolektor sanitarny przebiegający przez należące do uczestnika nieruchomości, tj. działki oznaczone nr (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych do akt sprawy dokumentów, którym dał wiarę w całości jako, że zostały sporządzone przez uprawnione organy i w granicach prawa. Ponadto Sąd wziął pod uwagę zeznania uczestnika postępowania B. K., świadka R. S. oraz reprezentującego wnioskodawcę A. K. na okoliczność budowy urządzeń sanitarnych oraz podmiotów nimi gospodarujących. Sąd uwzględnił przedmiotowe zeznania w części w jakiej pozostawały ze sobą zgodne i wzajemnie się nie wykluczały.

W niniejszej sprawie spór toczył się co do spełnienia przez wnioskodawcę przesłanki w postaci nieprzerwanego posiadania trwającego przez czas potrzebny do zasiedzenia, który jest zależny od dobrej lub złej wiary posiadacza i wynosi odpowiednio 20 lub 30 lat. W toku postępowania uczestnik zakwestionował bowiem, iż wnioskodawca stał się właścicielem urządzeń sanitarnych, w tym kolektorów posadowionych na nieruchomościach do niego należących, od daty rozpoczęcia budowy, tj. od roku 1976 r., czy od daty oddania inwestycji do eksploatacji w 1980 r., a to przez brak wykazania, iż (...)dysponowało prawem własności do przedmiotowych urządzeń. Słusznie podnosił uczestnik postepowania, iż zasiedzenie służebności należało liczyć najwcześniej od dnia 3 kwietnia 1992 r. kiedy Wojewoda (...) stwierdził nabycie przez (...) z mocy prawa własności nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa, tj. teren miejskiej oczyszczalni. W ocenie Sądu stanowisko uczestnika postępowania zasługiwało na uwzględnienie.

Jak stanowi art. 305 ⁴ k.p.c. do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. W świetle przepisów art. 292 k.c. w zw. 172 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Przesłankami zasiedzenia służebności są więc: posiadanie samoistne trwałego i widocznego urządzenia, służącego do wykonywania służebności, nieprzerwane posiadanie trwające przez czas potrzebny do zasiedzenia, który jest zależny od dobrej lub złej wiary posiadacza i wynosi odpowiednio 20 lub 30 lat. Zgodnie z przyjętym orzecznictwem możliwe było nabycie przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu, ustanawianej na rzecz przedsiębiorcy, do którego należą urządzenia określone w art. 49 § 1 k.c., nawet przed wejściem w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że charakter trwałego i widocznego urządzenia, o którym mowa w przepisie, będzie spełniało każde urządzenie materialne, które umożliwia korzystanie z nieruchomości w granicach służebności, usytuowane na obcej nieruchomości oraz wkraczające w jego sferę. Urządzenie to ma odpowiadać treści służebności pod względem gospodarczym .

Niewątpliwie w niniejszej sprawie urządzenia sanitarne znajdujące się na nieruchomościach należących do uczestnika postępowania od około 1976 r. spełniają wymogi zakreślone w przepisie art. 292 k.c. Bezspornie urządzenia sanitarne były wykorzystywane przez dzierżawiące je (...) Przedsiębiorstwo (...) w P., a następnie przez (...)Zakład (...), która to zresztą okoliczności nie były kwestionowane przez uczestnika postępowania.

Wskazać jednak należy, że wnioskodawca nie wykazał, iż przed rokiem 1992 r. przedmiotowe urządzenia sanitarne były w posiadaniu (...), zaś ponad wszystko okoliczności tej nie stwierdza sporządzony w dniu 29 grudnia 1980 r. protokół przekazania – przyjęcia do eksploatacji inwestycji budowy kolektora sanitarnego. Poprzednikiem prawnym wnioskodawcy był Skarb Państwa jednak z przedłożonych do akt sprawy dokumentów wynika, iż na mocy wskazanych w stanie faktycznym przekształceń wnioskodawca wstąpił w prawa poprzednika prawnego dopiero z dniem 3 kwietnia 1992 r.

Sąd stanął na stanowisku, iż dopiero od daty 3 kwietnia 1992 r. należy liczyć bieg 30-letniego terminu zasiedzenia. Wprawdzie z treści art. 176 § 1 zd. 1 k.c. wynika, że jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika, to w niniejszej sprawie przepis ten nie znajduje zastosowania, a to z uwagi na brak wykazania przez wnioskodawcę okoliczności przeniesienia tego posiadania na wnioskodawcę – (...) w 1980 r. wraz z oddaniem inwestycji do eksploatacji.

Jednocześnie Sąd uznał za bezsporny fakt, iż w niniejszej sprawie należy uwzględnić złą wiarę wnioskodawcy, a zatem 30-letni termin zasiedzenia. Powyższe pozostaje w zgodzie ze stanowiskiem wnioskodawcy, który ostatecznie sprecyzował żądanie wniosku w ten sposób, iż wniósł o stwierdzeni zasiedzenia służebności na dzień 1 stycznia 2011 r., tj. licząc od dnia oddania inwestycji do eksploatacji w 1980 r..

W tym stanie rzeczy zdaniem Sądu w niniejszej sprawie wnioskodawca pozostawał w złej wierze wobec czego zastosowanie znajduje 30-letni termin zasiedzenia, który winien być liczony od dnia 3 kwietnia 1992 r. Powyższe oznacza, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż na dzień złożenia wniosku, tj. 28 listopada 2016 r. nie upłynął 30-letni okres zasiedzenia.

W przedmiocie kosztów, Sąd na zasadzie art. 520 §1 k.p.c. ustalił, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Od powyższego postanowienia apelację złożył wnioskodawca. W apelacji zarzucił:

1. naruszenie przepisu postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez:

-brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem de facto okoliczności, że w latach 80-tych ubiegłego stulecia Miasta jako takie nie miały osobowości prawnej, Skarb Państwa władał sieciami poprzez swoje jednostki, pominięcie okoliczności, że to (...) Przedsiębiorstwo (...) ( (...)), które następnie po odłączeniu pionu mieszkaniowego nosiło nazwę Przedsiębiorstwo (...) ((...)) posiadało we władaniu (...) w P., a zatem konsekwentnie wszystkie sieci z tym związane,

- przypisanie zbyt małej wagi, a właściwie zmarginalizowanie zeznań w charakterze strony Pana A. W. Miasta, który w (...), a następnie (...)pracował wiele lat, począwszy od 1978 r., posiada zatem szeroką wiedzę w tym zakresie i potwierdził objęcie przez to przedsiębiorstwo spornych sieci,

- pominięcie następstwa prawnego (...) po Skarbie Państwa, które jednoznacznie wynika z decyzji komunalizacyjnej Wojewody (...) z dnia (...)r. (...), w tym znaczeniu, że na jej podstawie(...) według stanowiska Sądu I instancji, nie mogło doliczyć w celu zasiedzenia służebności okresu jej posiadania samoistnego przez poprzednika prawnego - Skarb Państwa.

2. naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez ich niezastosowanie, a mianowicie art. 172 § 2 w zw. z § 1 k.c. oraz w związku z art. 176 § 1 k.c. i art. 292 k.c. i art. 305 k.c. i oddalenie wniosku o zasiedzenie służebności w okolicznościach niniejszej sprawy.

Występując z tymi zarzutami apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie o nabyciu przez zasiedzenie służebności przesyłu z dniem 1 stycznia 2011 roku

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest uzasadniona a podniesionym w niej zdaniom nie sposób odmówić trafności.

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, że kolektory na nieruchomościach objętych wnioskiem zostały wybudowane w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku na potrzeby Oczyszczalni Miejskiej mieszczącej się na terenie P. przy ulicy (...) na działkach nr (...). Ich eksploatacja rozpoczęto się 29 grudnia 1980r.

Oddalenie wniosku jest jednak konsekwencją stanowiska sadu pierwszej instancji, że początek zasiedzenia należy liczyć dopiero od dnia 3 kwietnia 1992 roku, bo wnioskodawca nie wykazał by przed ta był posiadaczem przedmiotowych urządzeń sanitarnych. Takie stanowisko zdaje się być wynikiem podzielenia przez sąd poglądu uczestnika zawartego w odpowiedzi na wniosek, że wcześniej (...) sprawowało jedynie zarząd nad oczyszczalnią i kolektorami, władając nimi faktycznie za Skarb Państwa. Było zatem dzierżycielem (art. 338 kc), a nie posiadaczem. Prezentując taki pogląd uczestnik postępowania powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego – wyrok w sprawie II CSK 436/08, czy wyrok w sprawie IV CSK 291/09 ( wskazany w odpowiedzi na apelację). Orzeczenia te zostały wydane w sprawach o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie i dotyczyły kwestii posiadania wykonywanego przez przedsiębiorstwa państwowe. W pierwszym z nich Sąd Najwyższy uznał , że do 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwa państwowe sprawowały zarząd mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, co w istocie było dzierżeniem w rozumieniu art. 338 kc. W drugim stwierdził, że do dnia 1 lutego 1989 roku, tj. do wejścia w życie nowelizacji kodeksu cywilnego (ustawa z dnia 31.1.1989 r., Dz.U. Nr 3, poz. 1), znoszącej zasadę tzw. jednolitej własności państwowej, państwowe osoby prawne (tym przedsiębiorstwa państwowe) wykonywały uprawnienia związane z własnością nieruchomości wprawdzie we własnym imieniu, ale na rzecz Skarbu Państwa, jako jedynego dysponenta własności państwowej. Dlatego też skutki prawne związane z posiadaniem samoistnym w tamtym okresie przez przedsiębiorstwo państwowe nieruchomości mogły powstać tylko na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz tego przedsiębiorstwa. Konsekwencją tamtego stanu prawnego jest, że przedsiębiorstwa państwowego nie można uznać w okresie do 1.2.1989 r. za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej ( art. 352 kc). Oznacza to, że niedopuszczalne jest zaliczanie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed tą datą, do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez następcę prawnego tego przedsiębiorstwa.

Należy przy tym zaznaczyć, że to stanowisko o niemożności doliczenia okresu posiadania poprzednika zawarte w wyroku z dnia 9 grudnia 2009 r. w sprawie IV CSK 291/09 nie było kontynuowane w późniejszym utrwalonym już orzecznictwie Sądu Najwyższego ( Por. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 23 marca 2018 r .w sprawie I CSK 422/17 Legalis.)

W przedmiotowej sprawie nie ma większego zaznaczenia czy przedsiębiorstwo państwowe w okresie przed 1989 rokiem, było posiadaczem samoistnym, czy też tylko dzierżycielem, bowiem nie chodzi w niej o zaliczenie posiadania przedsiębiorstwa państwowego, lecz o doliczenie posiadania Skarbu Państwa. Za ugruntowane w orzecznictwie sądowym należy uznać stanowisko o dopuszczalności zaliczenia przez ubiegającego się o zasiedzenie służebności przesyłu do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania Skarbu Państwa (jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione warunki wskazane w przepisie art. 176§1 kc. Chodzi o wykazanie przez wnioskodawcę , że doszło do przeniesienia posiadania na rzecz jego lub jego poprzedników prawnych przez Skarb Państwa (por. post. SN z 25 stycznia 2006 I CSK 11/05, wyr. SN z 25.4.2014 r., II CSK 433/13, Legalis i przywoływane tak orzecznictwo).

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca wykazał , że doszło do przeniesienia na jego rzecz posiadania Skarbu Państwa, a dowodem tego jest chociażby decyzja komunalizacyjna z dnia 3 kwietnia 1992 r. ( por. postanowienia SN: z dnia 18 maja 2007 roku I CSK 64/07 Legalis, z dnia 23 stycznia 2013 roku I CSK 256/12 Legalis). Nie ma zatem przeszkód, by w przedmiotowej sprawie za początek biegu zasiedzenia przyjąć dzień oddania do eksploatacji kolektorów posadowionych na nieruchomości uczestnika.

Zatem zgodzić się należy ze stanowiskiem skarżącego, że termin zasiedzenia należy liczyć od końca grudnia 1980 roku, a zatem 30 lat okresu zasiedzenia już upłynęło.

Niemniej jednak Sąd Okręgowy nie ma możliwości wydania orzeczenia reformatoryjnego, bowiem w sprawie nie został wyjaśnione istotne okoliczności. Sąd pierwszej intencji skupił się jedynie na okresie posiadania, uznając go za sporny. Tymczasem w sprawie sporny jest również terytorialny zakres pasa służebności. Wnioskodawca twierdzi, iż szerokość służebności wynosi 8m (4 m od osi kanału k.60), zaś uczestnik, co wynika z jego oświadczenia złożonego przed Sądem Okręgowym, szerokość tę kwestionuje jako zawyżoną. Poza tym przebieg służebność musi być zaznaczony na mapie, spełniającej warunki do wpisu w księdze wieczystej. Po drugie nie jest wyjaśniona kwestia własności działki nr. (...). Sąd w uzasadnieniu powołuje się jedynie na wpis uczestnika w ewidencji gruntów, ten zaś nie przesądza o tytule własności osoby wpisanej w ewidencji. Udział wszystkich właścicieli nieruchomości, przeciwko którym biegnie zasiedzenie, w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia jest niezbędny.

Powyższe braki sprawiają, że w ocenie Sądu Okręgowego istota sprawy nie została wyjaśniona. To zaś obliguje Sąd Okręgowy do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego ( art. 386 § 4 kpc).

SSO Paweł Hochmann

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR Lucyna Szafrańska