Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy
w składzie:

Przewodniczący

Sędzia Jarosław Gołębiowski

po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2024 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa H. J.

przeciwko S. O.

o ustalenie istnienia prawa i inne roszczenia

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Opocznie

z dnia 20 marca 2024 r. sygn. akt I C 63/23

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki H. J. na rzecz pozwanej S. O. kwotę 450,00 (czterysta pięćdziesiąt) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie należnymi za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia niniejszego wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Jarosław Gołębiowski

Sygn. akt II Ca 487/24

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 marca 2024r. Sąd Rejonowy w Opocznie w sprawie z powództwa H. J. przeciwko S. O.

o ustalenie istnienia prawa i inne roszczenia

1. oddala powództwo;

2. zasądza od powódki H. J. na rzecz pozwanej S. O. kwotę 917,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

W dniu (...)roku H. J., E. W., A. K. oraz S. O. zawarły przed notariuszem T. D. w formie aktu notarialnego umowę działu spadku i zniesienia współwłasności.

S. O. nabyła na wyłączną własność nieruchomość rolną, zabudowaną położoną w obrębie (...)-W., gmina B., powiat (...), województwo (...), oznaczoną numerami (...), (...), (...) i (...) o łącznej powierzchni (...) ha.

Stosownie do §6.1. umowy S. O. ustanowiła na rzecz matki H. J. służebność osobistą polegającą na prawie bezpłatnego dożywotniego korzystania z parteru budynku mieszkalnego i korzystania z budynków gospodarczych, użytkowanie działki gruntu oznaczonej numerem (...) oraz zobowiązuje się zapewnić jej opiekę i pomoc, na co H. J. wyraziła zgodę.

H. J. była obecna przy odczytywaniu aktu notarialnego.

Nieruchomość położona w (...) ma nieregularny kształt. Jest szeroka na około kilkanaście metrów, a długa na kilkadziesiąt. Na działce tej znajduje się dom, w którym mieszkają H. J. – na parterze, S. O., jej mąż oraz dwoje dzieci – na piętrze. Dom jest ogrzewany za pomocą pieca, na którym temperatura ustawiana jest automatycznie i wynosi tyle samo w całym budynku. Dodatkowo na parterze znajduje się kuchnia węglowa.

Oprócz tego na działce znajduje się budynek z pomieszczeniami gospodarczymi. Jest on przedzielony na 3 części – pierwszą zajmuje mąż S. O. na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, druga stanowi garaż, w której wszyscy trzymają rowery a H. J. meble ogrodowe a w trzeciej znajdują się sprzęty ogrodowe i rzeczy po ojcu S. O. – mężu H. J..

Początkowo, po zawarciu wskazanej umowy w 2016 roku do 2018 roku, relacje H. J. z jej córką S. O. układały się poprawnie.

S. O., jako właścicielka zabudowanej działki nr (...), rozpoczęła prace remontowo – budowlane. Ociepliła budynek mieszkalny, wyremontowała podwórko kładąc nowy trawnik. Zamontowała rynny z odpływem wody do ziemi, a wszelkie usterki z nimi związane naprawiła. Jej mąż – J. O. – rozebrał dwie szopy znajdujące się na posesji.

Od około 2019 roku H. J. i S. O. pozostają w konflikcie. Matka z córką nie rozmawiają ze sobą na żywo, rozmowa między nimi sprowadza się do wymiany sms-ów, w których S. O. informuje H. J. o nowych rachunkach – za media, śmieci czy ubezpieczenie. Z kolei H. J. przesyła wiadomości do córki, w których wskazuje na niedogodności związane z mieszkaniem w domu związane z panującą temperaturą czy zawilgoceniem.

H. J. nie ma również kontaktu z wnukami.

Z uwagi na zachowanie H. J. - wylewanie środków chemicznych na trawnik, niszczenie rzeczy rodziny O. – piłek dzieci, basenu - S. O. zamontowała kamery nad wejściem do domu.

Obecnie H. J. ma klucze do wszystkich pomieszczeń. Użytkuje także ogródek 2 x 2,5 m, przy którym wkopany jest, na jej prośbę, trzepak. Ma ustawione meble ogrodowe na kostce i może korzystać z całego podwórka. Pranie suszy na przenośnej suszarce. H. J. nie ma dostępu do strych, do którego przejście znajduje się na piętrze budynku mieszkalnego.

W dniu 25 października 2022 roku H. J. wysłała do S. O. wezwanie, w którym domagała się ostatecznego ustalenia i przestrzegania zapewnienia prawa dojścia na strych, wyłącznego używania pomieszczenia pokoju w budynku gospodarskim – pierwszego po lewej stronie od ganku (za kuchnią), zapewnienia prawa wyłącznego używania gruntu nasadzonego trawą przed drzwiami wejściowymi do budynku mieszkalnego w części używanej przez uprawnioną, o wymiarach minimum 3mb na 3mb, celem umożliwienia m. in ustawienia mebli ogrodowych i huśtawki, usunięcie i niemontowanie w przyszłości kamery przemysłowej ani innych urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk przed drzwi wejściowych do części mieszkalnej uprawnionej, pozostawienie ogródka uprawnionej o wymiarach 2,5 mb na 3 mb do jej wyłącznej dyspozycji, w szczególności usunięcie z niego trzepaka, wkopanie w uzgodnionym miejscu zewnętrznej suszarni na ubrania, zapewnienie możliwości nieskrępowanego korzystania ze sprzętu gospodarskiego, zapewnienie niezwłocznej naprawy rynny spustowej przy fundamentach poprzez montaż co najmniej kolanka kierującego opady od fundamentów aby zapobiec ich zawilgoceniu oraz zapewnienie pomocy w drobnych sprawach życia codziennego.

W odpowiedzi w piśmie z dnia 14 listopada 2022 roku S. O. nie uznała powyższych żądań wskazując, że są one pozbawione podstaw prawnych i faktycznych.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy. W ocenie Sądu dokumenty znajdujące się w aktach sprawy nie budzą wątpliwości, co do rzetelności czy autentyczności, nie były także kwestionowane przez strony.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków, pozwanej S. O. oraz powódki H. J., bowiem cechowała je jasność, logiczność i spójność.

Sąd pominął dowód z oględzin uznając, że jego przeprowadzenie na gruncie przedmiotowej sprawy jest niezasadne, bowiem okoliczności związane z wyglądem czy zagospodarowaniem nieruchomości zostały wykazane za pomocą innych środków dowodowych.

Sąd zważył, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd przyjął, że żądanie pozwu w niniejszej sprawie sprowadzało się do ustalenia treści stosunku prawnego łączącego strony – powódkę H. J. oraz pozwaną S. O. – ustanowionego w umowie z dni (...) r. o dział spadku i zniesienie współwłasności, a w dalszej kolejności, wobec ustalenia konkretnego stosunku prawnego stanowiącego przedmiot roszczenia, do przyznania praw zapewniających ochronę z niego wynikającą.

Zgodnie z przepisem art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Przepis art. 189 k.p.c. wymaga zaistnienia dwóch przesłanek: interesu prawnego oraz istnienia bądź nieistnienia danego stosunku prawnego lub prawa.

Interes prawny, o którym mowa w powołanym przepisie, ma charakter obiektywny i jest rozumiany szeroko. Występuje, gdy wskutek rzeczywistego naruszenia lub zagrożenia określonej sfery prawnej powstała potrzeba ochrony prawnej, a taką zapewni prawomocny wyrok ustalajacy. Interes prawny występuje zarówno wtedy, gdy zachodzi niepewność stosunku prawego lub prawa, jak i wtedy, gdy doszło już do naruszenia prawa powoda, ale nie ma możliwości uzyskania ochrony prawnej w drodze innego powództwa. Interes prawny w ustaleniu stosunku prawnego lub prawa może mieć także taki podmiot, na którego prawa lub obowiązki w jakimś zakresie - rozumianym szeroko - może wpłynąć istnienie lub nieistnienie prawa przysługującego innym podmiotom lub stosunku prawnego łączącego inne podmioty (wyrok SN z 11.07.2019 r., V CSK 23/18).

W orzecznictwie przyjmuje się, że w drodze powództwa z art. 189 k.p.c. można rozstrzygać spór co do charakteru stosunku prawnego łączącego jego strony. Na podstawie art. 189 k.p.c. nie można żądać ustalenia stanu faktycznego lub faktu. Dopuszczalne jest jednak ustalenie faktu mającego charakter prawotwórczy, jeżeli w istocie zmierza do ustalenia prawa lub stosunku prawnego. Zamieszczenie w umowie postanowienia określonej treści jest zdarzeniem faktycznym. Jednakże poszczególne postanowienia umowy kształtują jej treść, a zatem kształtują treść stosunku prawnego zawiązanego zawarciem umowy pomiędzy stronami. Tak jak dopuszczalne jest ustalenie, czy strony pozostają w stosunku prawnym wykreowanym przez umowę, tak dopuszczalne jest ustalenie treści tego stosunku i to co do wszystkich jego elementów, niektórych z nich lub tylko jednego (wyrok SN z 25.06.1998 r., III CKN 563/97).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd uznał, iż powódka H. J. ma interes prawny, o którym mowa w art. 189 k.p.c., bowiem postanowienie §6.1 umowy o dział spadku i zniesienie współwłasności z (...) r. i jego charakter czy zakres wpływa na sferę jej praw oraz obowiązków, a brak innego powództwa, w którym powódka mogłaby dochodzić ochrony prawnej, co do takiego ustalenie jakie zawarte zostało w punkcie pierwszym żądania pozwu.

Jednakże, w ocenie Sądu, w przedmiotowej sprawie nie zachodzi wątpliwość w zakresie obowiązującego między stronami stosunku prawnego.

Na wstępie podkreślić należy, iż dożywocie różni się od służebności mieszkania.

Ta ostatnia stanowi ograniczone prawo rzeczowe i należy do kategorii służebności osobistych. Odnoszą się do niej przepisy ogólne o służebnościach osobistych oraz art.301 k.c. Służebność mieszkania obejmuje korzystanie z cudzego budynku lub jego części w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych przez osobą fizyczną. Zakres przestrzenny i sposób jej wykonywania jest określony w umowie ustanawiającej służebność, przy zastosowaniu kryteriów z art. 298 k.c. Jak stanowi przepis tego artykułu zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych.

Mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku (art. 302 § 1 k.c.). Uprawniony z tytułu służebności jest obowiązany do ponoszenia nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy (art. 302 § 2 k.c. w zw. z art. 260 § 1 k.c.)

Z kolei dożywocie to umowa, stosunek zobowiązaniowy, uregulowany w art. 908 k.c. i następnych. Zgodnie z art. 908 k.c. § 1 k.c. jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

W § 2 powołanego przepisu ustawodawca dopuścił możliwość zawarcia w treści umowy dożywocia m.in. służebności mieszkania.

Celem umowy dożywocia, w przeciwieństwie do służebności mieszkania, której ustanowienie służy zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych, jest zapewnienie dożywotniego utrzymania w zamian za to, że zbywca przeniósł własności nieruchomości.

W ramach dożywocia nabywca nieruchomości zobowiązany jest zwykle zapewnić dożywotnikowi – niezależnie od tego, czy jest on zbywcą nieruchomości, czy osobą mu bliską – utrzymanie, przez spełnianie świadczeń, które zaspokoją jego potrzeby w taki sposób, aby nie musiał przyczyniać się do zdobywania środków na realizację niezbędnych wymagań życiowych. Spełnianie tego obowiązku zazwyczaj wymaga utrzymywania bliskich stosunków osobistych pomiędzy stronami, a przynajmniej pozostawania w styczności. W braku odmiennego określenia świadczeń w ich zakres wchodzi przyjęcie dożywotnika jako domownika, dostarczanie mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnianie mu odpowiedniej pomocy i pielęgnowanie w chorobie, a także sprawienie pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom. W umowie dożywocia nabywca może na rzecz dożywotnika obciążyć nieruchomość ograniczonym prawem rzeczowym w postaci użytkowania, służebności mieszkania lub innej służebności osobistej, może też zobowiązać się do spełniania na jego rzecz określonych powtarzających się świadczeń w pieniądzu lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku. Przepis wyraźnie wskazuje, że zarówno użytkowanie, jak i służebności osobiste oraz powtarzające się świadczenia należą w takim przypadku do treści dożywocia. Oznacza to, że są niezbywalne, przysługują uprawnionemu dożywotnio, wygasają wraz z jego śmiercią i nie wchodzą w skład spadku po dożywotniku (Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V. Część szczegółowa, wyd. II, Gudowski Jacek (red.), komentarz do art. 908 k.c.).

Różnica między służebnością mieszkania a umową dożywocia dotyczy zatem również zakresu praw i obowiązków właściciela i uprawnionego.

W ocenie Sądu, w przedmiotowej sprawie, treść §6.1. umowy z dnia (...) r. jest jednoznaczna, sformułowana w sposób stanowczy. Strony ustanowiły w nim służebność mieszkania (ograniczone prawo rzeczowe), a nie zawarły umowę dożywocia, w której treści ustanowiły służebność mieszkania.

Po pierwsze podkreślić należy, iż §6.1. umowy z dnia (...) r. jest zapisem odrębnym od nabycia (w ramach działu spadku) przez S. O. na wyłączną własność m.in. działki nr (...). To przeniesienie własności nie zostało w żaden sposób uwarunkowane czy dokonane przez jej matkę H. J. w zamian za zapewnienie dożywotniej opieki. Dział spadku po zmarłym został dokonany w §3 aktu notarialnego, natomiast ustanowienie służebności mieszkania w osobnym paragrafie – 6.1.

Podnieść należyty, że umowa z dnia (...) r. została zawarta w formie akt notarialnego, którego postanowienia zostały sporządzone przez profesjonalistę – notariusza. Tym samym brak podstaw do stwierdzenia, aby, biorąc pod uwagę jednoznacznie sformułowaną treść jego §6.1 jego strony – H. J. i S. O. – dążyły w istocie do zawarcia umowy dożywocia. Przemawia za tym również okoliczność, że w postanowieniu §6.1 nie znajduje się żadna chociażby wzmianka, aby ustanowienie służebności mieszkania nastąpiło w zamian za przeniesienie prawa własności.

Wreszcie wskazać należy, że, zdaniem Sądu, sposób opisania ustanowionego stosunku prawnego między stronami jest typowy właśnie dla służebności mieszkania jako ograniczonego prawa rzeczowego, a nie umowy dożywocia.

S. O. ustanowiła na rzecz swojej matki służebność osobistą polegającą na prawie bezpłatnego dożywotniego korzystania z parteru budynku mieszkalnego i korzystania z budynków gospodarczych, użytkowanie działki gruntu oznaczonej numerem (...) oraz zobowiązała się zapewnić jej opiekę i pomoc, na co H. J. wyraziła zgodę.

W postanowieniu tym brak określeń typowych formułowanych przy zawieraniu umowy dożywocia, a które powinny być jasno i konkretnie określone między stronami przy określaniu treści wzajemnych praw i obowiązków wynikających ze stosunku zobowiązaniowego. Należy do nich wyraźne wyartykułowanie obowiązków właściciela nieruchomości względem dożywotnika (uprawnionego), co do dostarczania wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowania czy sprawienia na własny koszt pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym. Dożywotnik jest w takiej sytuacji zwolniony od obowiązku utrzymywania nieruchomości, a ma prawo wymagać spełnienia wyżej wskazanych czynności.

Sąd przyjął, iż zawarte w §6.1 zobowiązanie zapewnienia H. J. opieki i pomocy stanowi uszczegółowienie zakresu służebności osobistej i sposobu jej wykonywania w myśl art. 298 k.c.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd uznał, że nie ma wątpliwości, co do charakteru stosunku prawnego łączącego powódkę i pozwaną a wynikającego z §6.1 umowy z dnia (...) r. zawartej w formie aktu notarialnego, a powództwo wytoczone w oparciu o art. 189 k.p.c. zmierza w istocie do jego zmiany – ustalenia, że strony łączy inny stosunek prawny i uzgodnienie, ustalenie jego treści, co nie znajduje oparcia w brzmieniu §6.1 umowy z dnia (...) r., co jest niedopuszczalne.

Sąd wskazuje, iż jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, H. J. była obecna przy odczytywaniu aktu notarialnego. Przed jego podpisaniem miała prawo wypytać notariusza o znaczenie treści postanowienia §6.1 oraz upewnić się czy jego zapis jest zgodny z jej oczekiwaniami, czy odpowiada on jej rozumieniu stosunku jaki miał zostać nawiązany między nią a córką. W razie sprzeczności, wątpliwości, niezrozumienia poszczególnych zapisów czy braku wiedzy na temat ich skutków prawnych powinna zgłosić je do notariusza i uzgodnić z pozostałymi stronami umowy.

Z tego względu Sąd oddalił powództwo zawarte w punkcie 1 i 2 żądania pozwu.

W ocenie Sądu pomiędzy powódką H. J. i pozwaną S. O. istnieje ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności mieszkania. Jest ono chronione na podstawie przepisów o ochronie własności, przy odpowiednim zastosowaniu tych przepisów na podstawie art. 251 k.c. w zw. z art. 222 k.c.

Jak stanowi art. 222 § 2 k.c. przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o ograniczonych prawach rzeczowych taka ochrona przysługuje także służebnikowi względem właściciela.

Podkreślenia jednak wymaga, iż prawo własności jest najszerszym prawem rzeczowym a uprawnienia właściciela są większe niż uprawnionego z tytułu służebności mieszkania będącej ograniczonym prawem rzeczowym.

Właściciel ma prawo, stosownie do art 140 k.c., w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Ma on zatem prawo dokonywać napraw i remontów na nieruchomości czy decydować o jej przeznaczeniu oraz gospodarowaniu.

Służebnik musi wykazać w jakim zakresie powyższe działania naruszają jego prawa wynikające ze służebności mieszkania, biorąc pod uwagę przede wszystkim jej treść.

Biorąc pod uwagę zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i poczynione na jego podstawie ustalenia faktyczne Sąd uznał, iż żadne z roszczeń zawartych w punkcie 3 żądania pozwu nie zasługuje na uwzględnienie. Żądania te okazały się niezasadne bądź nie zostały przez powódkę wykazane.

Co do zobowiązania pozwanej do naprawienia rynny, to pozwana S. O. udowodniła stosownie do art. 6 k.c., że naprawa została już przeprowadzona. Żądanie to (pkt 3 lit. c) jest zatem niezasadne.

W dalszej kolejności wskazać należy, iż powódka nie udowodniła, aby temperatura w jej części domu – na parterze, była niższa niż 22 stopnie w okresie grzewczym od września do maja, w szczególności w dniach, w których temperatura zewnętrzna spada poniżej 15 stopni. Pozwana S. O. wskazała, że dom jest ogrzewany za pomocą wspólnego pieca, który podlega automatycznej regulacji zapewniając tożsamą temperaturę w całym budynku. Powódka z jednej strony wskazała, że na parterze budynku panuje wilgoć i jest zimno, a z drugiej nie podjęła działań czy nie udostępniła S. O. parteru w celu sprawdzenia przyczyny zaistniałego, wedle jej twierdzeń, stanu rzeczy. Dlatego również to żądanie (pkt 3 lit. d) nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z umową z dnia (...) r. powódka H. J. ma prawo korzystać z parteru budynku mieszkalnego oraz z budynków gospodarczych (a nie wbrew jej twierdzeniom również ze strychu). S. O. nie ogranicza jej w tym. Okoliczność, że H. J. nie chce z tego uprawnienia korzystać w pełnym zakresie pozostaje w zakresie jej wyboru i poza kognicją Sądu. Podnieść należy, iż powódka chodzi po całym podwórku a w budynkach gospodarczych trzyma swoje rzeczy. Ma zapewniony dostęp do budynku gospodarczego, w którym znajduje się sprzęt. Okoliczność, że budynek ten jest wykorzystywany w inny sposób niż robiłaby to powódka pozostaje bez znaczenia, bowiem jak już wyżej wskazano, uprawnienia właściciela do gospodarowania rzeczą są szersze niż służebnika. Żądanie zawarte w pkt 3, a w szczególności w lit. b. nie znajduje zatem oparcia w ustalonym stanie faktycznym i nie jest zasadne.

Na ochronę prawną nie zasługuje też żądanie opisane w punkcie 3 lit.a wobec tego, że powódka H. J. nie wykazała, stosownie do art. 6 k.c., że zamontowanie kamer nad wejściem stanowi naruszenie jej prywatności i dóbr osobistych, bowiem nie wykazała w jaki konkretnie sposób do tego naruszenia miałoby dojść – nie wykazała jaki obraz obejmują te kamery, czy są one skierowane na podwórku obejmujące tylko jej część, czy jej wizerunek jest utrwalany na obrazie z tych kamer. Nadto, jak wynika z ustalonego stanu faktycznego, zamontowanie kamer przez właścicielkę nieruchomości wynikało z potrzeby ochrony jej prawa własności wywołanej bezprawnymi zachowaniami powódki – którym zresztą powódka nie zaprzeczyła – a jak Sąd podkreślał wyżej, prawo własności jest szersze niż służebność mieszkania i wyprzedza je w przysługujących właścicielowi uprawnieniach.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił również w całości żądanie pozwu opisane w jego punkcie 3.

Tym samym powództwo podlegało oddaleniu w całości – punkt 1. wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zasądzając od powódki na rzecz pozwanej tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 917 zł, na którą składały się: koszty zastępstwa procesowego 900 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł.

Podstawę rozstrzygnięcia o odsetkach stanowi przepis art. 98 §11 k.p.c., który stanowi, że od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Od powyższego wyroku apelację złożyła powódka zarzucając mu:

1) naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na treść orzeczenia, tj.:

a) art. 233 $1 wzw, z art. 316 §1 k.p.c. poprzez niewłaściwe ich zastosowanie prowadzące do zaniechania wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz twierdzeń stron procesu, dokonanie wybiórczej i dowolnej a nie swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji nie wyjaśnienia istoty sprawy (wszystkich faktów istotnych dla jej rozstrzygnięcia) prowadzące ostatecznie do dokonania dowolnych ustaleń faktycznych sprzecznych z materiałem dowodowym wskutek wybiórczej analizy tj.: wyjaśnień i zeznaniami powódki: H. J.; wyjaśnień i zeznań pozwanej: S. A. O., jak też zeznań świadków: E. W., A. K. oraz J. O. mimo, iż Sąd uznał przedmiotowe dowody za w pełni wiarygodne w związku z uznaniem ich za jasne, logiczne i spójne, gdy tymczasem dokonana przez Sąd ocena materiału dowodowego zgodnie z przywołanym przepisem winna prowadzić do odmiennych a zarazem zasadniczych ustaleń faktycznych, które przy prawidłowo zastosowanych przez Sąd I instancji przepisów prawa materialnego winna prowadzić do uwzględnienia roszczeń powódki zamiast ich wadliwego oddalenia przez Sad I instancji:

b) art. 229 §1 w zw, z art. 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 316 §1 kpc poprzez niewłaściwe ich zastosowanie prowadzące do poczynienia ustalenia faktów sprzecznie z materiałem dowodowym, w szczególności przyznanymi przez pozwaną faktami, co ostatecznie doprowadziło do wydania rozstrzygnięcia oderwanego od tych bezspornych faktów w sprawie a dających podstawę do uwzględniania roszczeń powódki w kształcie dochodzonym pozwem, gdy tymczasem prawidłowe zastosowanie w/w przepisów przemawiać powinno za uwzględnieniem roszczeń powódki;

c) art. 213 § 2 KPC poprzez zaniechanie jego niezastosowania i oddalenia powództwa w całości, pomimo uznania przez pozwaną w toku procesu części żądań objętych pozwem na rozprawie w dniu 8 listopada 2023 r., tj. w zakresie:

- ust. 1 pkt. 2 lit.: a), d) i f) meritum pozwu, oraz

- ust. 1 pkt. 3 lit, b) meritum pozwu,

gdy tymczasem prawidłowe zastosowanie przedmiotowego przepisu winno przemawiać za uwzględnieniem co najmniej w tej części roszczeń powódki albo wyjaśnienia podstaw ich nieuwzględnienia mimo częściowego ich uznawania przez pozwaną w toku procesu;

2) naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie, a to przepisów:

a) art. 65 § 1 i 2 KC poprzez niewłaściwe ich zastosowanie skutkujące wadliwą wykładnią oświadczeń woli stron umowy z dnia 16 września 2016r., prowadzącą do określenia treści tych oświadczeń jako nie prowadzących do przyjęcia przez strony zawarcia umowy dożywocia, gdy tymczasem prawidłowe zastosowanie tego przepisu do oceny wykładni oświadczeń woli stron przedmiotowej czynności winno prowadzić do przyjęcia, iż strony niniejszego procesu przystępując do składania oświadczeń woli tego rodzaju czynności prawnej zamierzały i zwarły umowę dożywocia, stwarzającą dla powódki dany zakres uprawnień związanych z nieruchomością, o jakiej mowa w sprawie, i danego rodzaju obowiązków pozwanej wobec powódki w związku z przystąpieniem do zawarcia tego rodzaju umowy;

b) art. 189 KPC w związku z w art. 908 §§ 1 i 2 KC oraz art. 252 i art. 298 KC poprzez niewłaściwą ich wykładnię prowadzącą do zaniechania ich zastosowania i w konsekwencji do oddalenia powództwa o ustalenie: istnienia prawa dożywocia na rzecz powódki oraz zakresu tego prawa jako stanowiących jego treść: służebności osobistej i użytkowania, gdy tymczasem prawidłowe zastosowanie przedmiotowych przepisów winno prowadzić do uwzględnienia roszczenia powódki określonego żądaniem pozwu, w tym zakresie;

c) art. 251 w związku z art.: 252, 296 i 298 KPC poprzez niewłaściwą ich wykładnię i ostatecznie do zaniechania ich zastosowanie, a w konsekwencji oddalenia powództwa w zakresie żądania ochrony służebności osobistej tak mieszkania jak i budynku gospodarskiego jak również prawa użytkowania gruntu, gdy tymczasem prawidłowe ich zastosowanie winno prowadzić do uwzględnienia żądania pozwu w tym zakresie;

3. W związku z powyższym wnosiła o:

1) zmianę zaskarżonego Wyrok Sądu Rejonowego w Opocznie I Wydział Cywilny z dnia 20 marca 2024 r., sygn. akt: I C 63/23 poprzez uwzględnienie powództwa w całości i orzeczenie zgodnie z żądaniami pozwu,

ewentualnie:

2) uchylenie zaskarżonego Wyrok Sądu Rejonowego w Opocznie I Wydział Cywilny z dnia 20 marca 2024 r., sygn. akt: I C 63/23 w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji;

3) zasądzenie na rzecz Powódki od pozwanej kosztów postępowania według norm przepisanych;

4. Wnosiła także o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z załączonych do niniejszej Apelacji: zrzutów korespondencji sms-owej stron (1 kpi.- 15 str.); zdjęcia elementów podwórka i pomieszczeń budynków gospodarczych (4 szt.) na fakty: utrudniania przez pozwaną realizacji praw powódki w zakresie służebności osobistej korzystania z budynków gospodarczych i użytkowania podwórka.

W odpowiedzi na apelację pozwana wnosiła o:

1. oddalenie apelacji w całości;

2. zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu w tym ewentualnych kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem II Instancji według norm prawem przepisanych;

3. oddalenie wniosków dowodowych zawartych w apelacji jako niemających znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powódki nie jest uzasadniona.

Nie jest trafny zarzut obrazy art. 233 § 1 kpc w związku z art. 316 § 1 kpc.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń nie naruszając w ocenie dowodów reguł logicznego rozumowania oraz zasad doświadczenia życiowego. Ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie jest dowolna, mając przymiot swobodnej.

Ustalenia te Sąd Okręgowy akceptuje i przyjmuje za własne. Zarzuty w tej mierze mają charakter jedynie polemiczny i sprowadzają się do przedstawienia innej – niż to przyjął Sąd meriti – wersji stanu faktycznego. Dotyczy to również zarzutów opartych o treści art. 229 § 1 kpc w związku z art. 232 § 1 kpc i w związku z art. 316 § 1 kpc oraz art. 213 § 2 kpc.

Nie ma racji także autorka apelacji formułując zarzuty w zakresie prawa materialnego – szczegółowo wskazanego w środku odwoławczym.

Kwestią zasadniczą jest czy zawarte w § 6.1 umowy notarialnej z dnia (...). (k.8-12) prawo stanowi dożywocie, o którym mowa w art. 908 kc. Chodzi o udzielenie odpowiedzi na pytanie jaka winna być treść tego prawa.

Przepis art. 908 kc wymienia przykładowo obowiązki właściciela, które łącznie rozstrzygają o istnieniu dożywocia. Pomimo takiej redakcji przepisu nie ma w tym zakresie dowolności. W doktrynie i orzecznictwie został sformułowany pogląd, że zakres obowiązków nabywców nieruchomości określony w umowie o dożywocie powinien być taki, aby dożywotnik nie musiał poszukiwać dodatkowych środków utrzymania. Wynika to z faktu, iż takowa umowa ma min. charakter alimentacyjny. Innymi słowy nie jest możliwe zawarcie umowy o dożywocie na podstawie, której dożywotnik będzie uzyskiwać świadczenia zaspokajające, jedynie niektóre z jego potrzeb alimentacyjnych (por. np. S.Dmowski w: Bieniek, Komentarz, t II 1972, s. 1757, M. Kalifiński, w: A.Brzozowski, J.Jastrzębski, E. Skowroński -Bocian, Zobowiązania, s. 289, orz. SN z 28.06.1945r., CI5/45, PiP 1945, nr 7-8, s. 187, orz.SN z 9.05.2008r., IIICSK 359/07, Legalis).

Reasumując, z umową dożywocia mamy doczynienia jedynie wówczas, gdy dożywotnik ma zapewnione dożywotnie utrzymanie. Dożywocie jest bowiem sumą świadczeń, których od nabywcy można żądać. (por. np. wyrok SA w Łodzi z 27.02.2015r., IACa 1279/14, Legalis, art. 908 kc T. III red. Gutowski 2022, wyd. 3/ Mularski K.C. T. III Komentarz i art. 908 kc red. Załucki 2023 wyd. 3/ Doliwa. K.c. Komentarz 2023, wyd. 3).

Lektura akt i zawartego w nim aktu notarialnego prowadzi do wniosku, że w § 6.1 ustanowiono na rzecz powódki służebność oraz zagwarantowano dla niej opiekę. To ostatnie uprawnienie – co jest oczywiste – jest prawem zdecydowanie mniejszym niż prawo dożywotniego utrzymania. Opieka nawet w ujęciu szerokim nie wyczerpuje wszystkich aspektów utrzymania zatem z tym pojęciem nie może być w żaden sposób utożsamione.

Już choćby z tego powodu nie ma możliwości zakwalifikowania uprawnień z § 6.1 jako prawo dożywocia.

Kwestią odrębną jest czy w drodze poza aktem notarialnym strony postanowiły coś więcej co prowadzi do wniosku, że suma uprawnień dożywotnika kreuje prawo dożywotniego utrzymania . Umowa dożywocia kreuje zobowiązanie do przeniesienia własności nieruchomości przez dożywotnika na 2-gą stronę, stąd musi być sporządzona w formie aktu notarialnego (rygor nieważności). Prawo dożywocia podlegające wpisaniu w księdze wieczystej wymaga, ażeby uzupełnienie umowy w formie aktu notarialnego nastąpiło w oparciu o dokument (oświadczenie) przy zachowaniu podpisu notarialnie poświadczonego, zastrzeżonego dla dokumentów stanowiących podstawę wpisu w księdze wieczystej (art. 31 ust. 1 kwu, por. także cyt. Wyżej Kom. Gutowskiego t. II podpkt 3).

Taka forma - o ile w ogóle założyć, iż umowa uzupełniająca była zawierana – nie została spełniona. Zatem i tez z tych względów roszczenie o ustalenie nie mogło być uwzględnione.

Innym zagadnieniem jest dopuszczenie przeprowadzenia w niniejszej sprawie dowodu zeznań świadków na okoliczność istnienia umowy dożywocia.

W doktrynie i judykaturze zgodnie przyjmuje się, że zakres zastosowania zakazów dowodowych przewidzianych w art. 247 kpc jest wyłączony jedynie w stosunku do wykładni oświadczenia woli zawartych w dokumencie (por. np. art.

247 kpc red. Marszałkowska – Krzes/Gil 2024, wyd. 34/E. Rudkowska-Żąbczyk KPC. Komentarz 2024, wyd. 34, t. AI podpunkt 4). W wypadku gdy, wnioskowane przez strony dowody zmierzają do wykazania oświadczeń woli sprzecznych z treścią dokumentu, przyjmuje się, że są to dowody przeciwko osnowie dokumentu. Z kolei dowód ponad osnowę dokumentu ma zmierzać do wykazania jego niekompetentności co do złożonego, ale nieujętego w dokumencie innego oświadczenia. (por. t. 7 cyt. Komentarza oraz wyr. SN z 8.03.2005r. IV CK 630/04, Legalis).

Mając na uwadze powyższe należało uznać, że przeprowadzenie w/w dowodów przez Sąd Rejonowy było niedopuszczalne, bo dowody te zmierzały do wykazania, iż inna była treść aktu notarialnego niż jego rzeczywiste brzmienie.

Nie jest także zasadne roszczenie wymienione w punkcie 3 pozwu.

Ustalenia Sądu w tej mierze są prawidłowe i znajdują oparcie w zaoferowanych przez strony dowodach, które zostały należycie ocenione po myśli art. 233 § 1 kpc.

W realiach rozpoznawanej sprawy nie można przyjąć, iż prawo zagwarantowane powódce w umowie notarialnej zostało zagrożone czy też naruszone. Nie zachodzi zatem potrzeba udzielenia powódce ochrony w myśl przepisów o ochronie własności (odpowiednio stosowanych). Analizując zgromadzony materiał dowodowy nie sposób oprzeć się urażeniu, że na wszczęcie niniejszego postępowania zaważył narastający konflikt pomiędzy stronami, w którym uczestniczą także inni członkowie rodziny.

Ustalenia i rozważania w tej mierze dokonane przez Sąd I instancji należało w pełni zaaprobować. Co się natomiast tyczy zarzutu naruszenia przez pozwaną dóbr osobistych powódki, należy podnieść, iż zainstalowanie kamery nie zmierzało do naruszenia prawa do ochrony i wizerunku. Powódka przekonywująco podała, że było to wynikiem kradzieży i uszkodzeń posesji, o co była wcześniej obwiniana. Rejestrując obraz jak się okazało wyeliminowała to zjawisko, które było powodem nieporozumień pomiędzy stronami.

Mając zatem na uwadze przedstawione ustalenia, rozważania i powoływane w nim przepisy należało orzec jak w sentencji.

Jarosław Gołębiowski