Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 września 2016 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Jarosław Gołębiowski
Sędziowie	SSA w SO Grzegorz Ślęzak (spr.) SSR del. Dominika Lisiecka
Protokolant	Paulina Neyman

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2016 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa E. P.

przeciwko (...)w L.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 11 marca 2016 roku, sygn. akt I C 2301/14

oddala apelację, a z zażalenia w niej zawartego zmienia zaskarżony wyrok w punktach drugim i trzecim sentencji w ten sposób, że nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego oraz opłatami sądowymi na rzecz (...).

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSR del. Dominika Lisiecka

Sygn. akt II Ca 492/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 marca 2016 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z powództwa E. P. przeciwko (...) z/s w L. o zapłatę

1.  oddalił powództwo;

2.  zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 617,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

3.  nakazał ściągnąć od powódki na rzecz (...) kwotę 1620,00 zł tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Zarządzeniem numer (...) (...) Dyrektora (...) z dnia 12 sierpnia 1975 r. w sprawie dostosowania terenowej organizacji energetyki do podziału administracyjnego Państwa w związku z ustawą z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracji Państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych zmieniono nazwę (...) na (...) Ustalono także, że (...), tj. m. in. (...) z siedzibą w Ł. obejmuje obszary województw: (...), (...) i (...).

Zarządzeniem numer (...) Ministra (...) z dnia 16 stycznia 1989 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą(...) w Ł. wymienionemu przedsiębiorstwu przydzielone zostały składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa państwowego (...) w W..

Z dniem 12 lipca 1993 r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego (...)w Ł. w spółkę akcyjną o nazwie (...) na której rzecz nastąpiło przeniesienie składników mienia przedsiębiorstwa państwowego.

(...) wpisany został do rejestru przedsiębiorców w dniu 15 grudnia 2008 r.

W dniu 31 sierpnia 2010 r. majątek (...) w wyniku przejęcia objął pozwany - (...)

Powódka E. P. jest właścicielką nieruchomości położonej w miejscowości S., gmina W., stanowiącej działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...) oraz nieruchomości położonej w miejscowości S., gmina W., stanowiącej działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...)

Powódka jest właścicielką w/w nieruchomości od 1996 r.

Na nieruchomości powódki znajdują się urządzenia elektroenergetyczne w postaci słupa linii wysokiego napięcia (...) oraz napowietrznej linii wysokiego napięcia (...), przebiegającej na trasie T.-B., a także słup linii niskiego napięcia oraz linia niskiego napięcia (...).

Przedmiotowa linia niskiego napięcia (...) istnieje od co najmniej 27 marca 1972 r.

Napowietrzna linia przesyłowa wysokiego napięcia (...) na trasie T.- B. została przyjęta do użytkowania w dniu 27 kwietnia 1973 r.

Pracownicy pozwanego dokonują oględzin linii wysokiego napięcia raz w roku, a linii niskiego napięcia co pięć lat.

Pracownicy pozwanego wchodzili na działki stanowiące własność powódki w celu dokonywania napraw. Pracownicy pozwanego nie pytali powódki o zgodę na wejście. W 2009 r. były wymieniane izolatory na linii wysokiego napięcia.

Sąd Rejonowy zważył, iż r oszczenie powódki podlega oddaleniu.

Podstawę prawną żądania pozwu w zakresie żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy stanowią przepisy art. 224 i 225 k.c., zgodnie z treścią których posiadacz w złej wierze jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, a także za jej zużycie, utratę i pogorszenie.

Przedsiębiorstwo przesyłowe, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest, na podstawie art. 225 w zw. z art. 224 § 2 k.c., do świadczenia wynagrodzenia. Powyższe jest rezultatem tego, że władztwo przedsiębiorstwa eksploatującego urządzenia przesyłowe odpowiada władztwu wynikającemu z prawa służebności, co pozwala uznać ie za posiadacza służebności, do którego na podstawie art. 352 § 2 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy, w tym art. 224 § 2 k.c. oraz art. 225 k.c. (wyrok SA w Białymstoku z 29.04.2015r., I ACa 1061/14, LEX nr 1734651).

W niniejszej sprawie bezsporne było, iż pozwany (...) z siedzibą w L. Oddział (...) oraz jego poprzednicy prawni korzystali z nieruchomości powódki w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność gruntowa. Strona pozwana podniosła przy tym zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że w świetle postanowień przepisów art. 352 § 1 k.c., art. 292 k.c. i art. 172 k.c. możliwość nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie może być kwestionowana. Przepisy te określają możliwości nabycia przez zasiedzenie także służebności gruntowej związanej z posadowieniem na cudzym gruncie urządzeń, o których stanowi art. 49 k.c. wskazując na przesłanki tego nabycia, jak i podmioty, na rzecz których stwierdzenie nabycia służebności przez zasiedzenie może nastąpić. Z kolei dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo państwowe została potwierdzona w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por.: uchwała z dnia 17.01.2003 r. , 111 CZP 79/02, OSNC z 2003 r., nr 11, poz. 142; wyrok z 31.05.2006 r„ IV CKS 149/05, LEX nr 258681, postanowienie z dnia 8.09.2006 r., II CSK 112/06, LEX nr 193240; postanowienie z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr 196515, uchwała z 7.10.2008 r., III CZP 89/09, LEX nr 458125; postanowienie z 5.06.2009 r., I CSK 495/08, LEX nr 511975), jak też i w doktrynie. Posiadanie przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń energetycznych oraz cudzej nieruchomości, na której zostały posadowione, jest posiadaniem w rozumieniu art. 352 k.c. i może prowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu na podstawie art. 292 w zw. z art. 172 k.c. (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10, Lex nr 1096048). Wskazać również należy, że Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu jeszcze przed nowelizacją kodeksu cywilnego, dokonaną ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która wprowadziła do polskiego systemu prawnego służebność przesyłu (zob. postanowienie SN z dnia 4 października 2006 r., II CSK 11/06, niepubl.; postanowienie SN z dnia 22 października 2002 r., III CZP 64/02, Biuł. SN 2002, nr 11, s. 7; wyrok SN z dnia 31 maja 2006 r., IV CSK 149/05, Lex nr 258681; wyrok SN z dnia 8 czerwca 2005 r., V CSK 679/04, niepubl.; postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2006 r., I CSK 11/05, Biul. SN 2006, nr 5, s. 11). W uchwale z dnia 07 października 2008 r. (III CZP 89/08, Biul. SN 2008, nr 10, s. 7; Lex nr 458125) Sąd Najwyższy wskazał, że „przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu w ruchu przedsiębiorstwa.

W niniejszej sprawie uprawnienia pozwanego wywodzone są od poprzednika prawnego. Przedsiębiorstwo państwowe zostało bowiem przekształcone w spółkę (...). W związku z powyższym wszelkie jego prawa i obowiązki drogą sukcesji uniwersalnej przeszły na nowy podmiot, w tym prawo własności dotychczasowego i jednocześnie zlikwidowanego przedsiębiorstwa państwowego.

Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów wyjaśnił w wyroku z dnia 15 stycznia 2009 r., (sygn. I CSK 333/07, OSNC-ZD 2009 D, poz. 97), że zasada jednolitego funduszu własności państwowej nie oznaczała, iż przedsiębiorstwo państwowe nie mogło wystąpić z roszczeniem na podstawie art. 231 § 1 k.c. w stosunku do nieruchomości znajdujących się w jego władztwie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano zgodnie, że wprawdzie ze względu na tę zasadę państwowa osoba prawna nie mogła przeciwstawić (...) jakichkolwiek własnych uprawnień, jednakże w stosunkach zewnętrznych z osobami trzecimi miała pozycję taką jak właściciel. W konsekwencji wszelkie roszczenia, jakie powstawały ze względu na składniki mienia państwowego pozostające w zarządzie państwowej osoby prawnej, realizowała w imieniu własnym ta osoba. O ile więc w relacjach wewnętrznych między (...) a państwową osobą prawną posiadaczem samoistnym nieruchomości państwowej było zawsze państwo, o tyle z punktu widzenia relacji zewnętrznych przedsiębiorstwo państwowe, które władało oddaną mu w zarząd nieruchomością, powinno być uznawane za posiadacza samoistnego nieruchomości niezależnie od tego, czy była to nieruchomość państwowa. Expressis verbis pogląd ten znalazł wyraz w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 kwietnia 1966 r., I CR 80/66 (OSNCP 1967, nr 2, poz. 24), w którym Sąd Najwyższy uznał, że chociaż posiadanie wykonywane przez jednostkę państwową stanowi - w myśl zasady wypowiedzianej w art. 128 § 1 k.c. - posiadanie państwowe, to jednak w wypadku, gdy jego przedmiot znajduje się w zarządzie państwowej osoby prawnej, na zewnątrz ta osoba prawna, a nie (...) występuje - zgodnie z art. 128 § 2 k.c. - jako posiadacz. Przedsiębiorstwo państwowe mogło zatem występować z roszczeniem przewidzianym w art. 231 § 1 k.c., z tym, że, ze względu na zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, nabywana nieruchomość stawała się własnością państwową. Przedstawione rozumowanie, dotyczące posiadania samoistnego nieruchomości, wykonywanego przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu, można tym bardziej odnieść do posiadania w zakresie służebności odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu. Sąd Najwyższy podkreślił w postanowieniu z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08 (OSNC 2010, nr 1, poz. 15), że nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, iż posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej kodeks cywilny z 1989 r. nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. i nie mogło prowadzić do zasiedzenia. Podobne stanowisko zajmował Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z dnia 12 stycznia 2012 r. IV CSK 183/11 , postanowieniu SN z 23.09.201 Or. III CSK 319/09, postanowieniu SN z 11.12.2008r. II CSK 314/08.

Według artykułu 172 § 1 k.c. posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba, że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Natomiast § 2 wskazuje, że po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Mając na uwadze zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy w ocenie Sądu pozwany nie udowodnił, że posiadanie przez niego służebności gruntowej o treści służebności przesyłu było w dobrej wierze. Pozwany nie złożył jakiejkolwiek decyzji, która wykazałaby, że jego poprzednik prawny miał prawo do wybudowania tych urządzeń elektroenergetycznych, a następnie do korzystania z nich. W konsekwencji, rozważając zarzut zasiedzenia w tym przypadku należy wziąć pod uwagę trzydziestoletni okres zasiedzenia.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, iż nie ma żadnego dokumentu, który wskazywałby wprost na datę powstania linii niskiego napięcia (...), przechodzącej przez nieruchomość stanowiącą własność powódki. Na terminie rozprawy w dniu 27 marca 2015 r. świadek M. P. zeznał, że była ona budowana w 1959 r. (nagranie audio-video, k. 102). Na mapie projektowej linii wysokiego napięcia (...), która stanowiła integralną część decyzji z dnia 27 marca 1972 r., linia niskiego napięcia (...) jest oznaczona jako istniejąca. W ocenie Sądu, wobec braku innych dowodów, przyjąć należy, że w stosunku do tej linii bieg terminu zasiedzenia rozpoczął się w dniu 27 marca 1972 r., a pozwany zasiedział tę służebność gruntową o treści służebności przesyłu w dniu 27 marca 2002 r.

Odnosząc się zaś do linii wysokiego napięcia (...) należy zaznaczyć, iż wedle pisma z k. 43 została ona przyjęta do użytkowania w dniu 27 kwietnia 1973 r., a więc trzydziestoletni termin zasiedzenia upłynął w dniu 27 kwietnia 2003 r.

Nie ulegało wątpliwości, że posiadanie przez pozwanego powyższej służebności gruntowej o treści służebności przesyłu miało charakter samoistny, bowiem jak zeznała sama powódka na terminie rozprawy w dniu 02 marca 2016 r. (nagranie audio-video, k. 141 v): „Z tego co ja wiem, pozwany wchodził na działkę, wiem, bo widzę, że każda z tych odnóg jest odnawiana, ale nikt nie pytał o zgodę”. Pozwany korzystał z trwałego i widocznego urządzenia jak właściciel (w innym razie każdorazowo pytałby powódkę o zgodę na wejście na jej działki).

Mając powyższe na uwadze Sąd stwierdził, że zarzut zasiedzenia podniesiony przez pozwanego był zasadny. Ponadto, powództwo w niniejszej sprawie zostało wniesione w dniu 10 marca 2014 r. i swoim zakresem obejmowało 10 lat poprzedzających, a więc już po zasiedzeniu przez pozwanego tejże służebności gruntowej o treści służebności przesyłu.

W ocenie Sądu powódka nie udowodniła wysokości swojego roszczenia, które zostało ostatecznie sprecyzowane przez jej pełnomocnika na kwotę 36.000,00 zł za 10 lat. To na stronie powodowej, w świetle treści art. 6 k.c., spoczywał ciężar udowodnienia wysokości roszczenia. Powódka, reprezentowana wszakże przez profesjonalnego pełnomocnika, powinna wnieść o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, którego w sprawach tego typu powołuje się na okoliczność ustalenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Pełnomocnik powódki wnioskował o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wyceny szkód związanych z przebiegiem linii energetycznej na nieruchomości powódki i ustalenia ile przedmiotowe nieruchomości tracą na wartości z uwagi na usytuowanie słupa i linii wysokiego napięcia, co w istocie miałoby uzasadnienie, gdyby roszczenie powódki miało charakter odszkodowawczy. Natomiast żądanie wywodzone z art. 224 i 225 k.c. takiego charakteru nie ma. Z tychże powodów Sąd oddalił powyższy wniosek dowodowy, gdyż opinia biegłego sądowego na te właśnie okoliczności nie miałaby znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (abstrahując już od zasadności podniesionego przez pozwanego zarzutu zasiedzenia).

W konsekwencji powództwo zostało oddalone.

W zakresie kosztów postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., tj. w myśl zasady finansowej odpowiedzialności stron za wynik procesu.

Sąd zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 617,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na kwotę tę składały się: wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego - 600,00 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa - 17,00 zł.

W punkcie 3 sentencji wyroku orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 w zw. z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1025) nakazując ściągnąć od powódki na rzecz (...) - Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim kwotę 1.620,00 zł tytułem części nieuiszczonej opłaty od pozwu.

W związku z powyższym orzeczono jak w sentencji wyroku.

Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją powódka, która wnosiła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie o jego zmianę przez uwzględnienie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Treść apelacji, w której powódka w zasadzie nie kwestionuje ustaleń faktycznych Sądu wskazujących na daty budowy i oddania do eksploatacji przedmiotowych linii energetycznych przebiegających przez jej nieruchomość oraz faktu korzystania z tych linii przez pozwanego i jego poprzedników prawnych w zakresie niezbędnym do przesyłu nimi energii elektrycznej i związanych z tym ingerencji w jej prawo własności, wskazuje, że zaskarżonemu orzeczeniu zarzuca obrazę prawa materialnego, tj. przepisów art. 172 w zw. z art. 292 kc oraz art. 224 i art. 225 kc a także wskazanych w apelacji przepisów Konstytucji RP, stojących na straży prawa własności, przez uznanie, że poprzednik prawny pozwanego nabył przez zasiedzenie służebność odpowiadającą treści służebności przesyłu, co eliminuje jej prawo do domagania się wynagrodzenia za korzystanie w tym zakresie z nieruchomości stanowiącej jej własność.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona albowiem podniesione w niej zarzuty, które mają na celu wykazanie, że zaskarżony wyrok zapadł z obrazą prawa materialnego są nieuzasadnione i nie mogą wywołać zamierzonego w niej skutku w postaci wzruszenia zaskarżonego orzeczenia.

Lektura materiału aktowego prowadzi bowiem do wniosku, iż Sąd Rejonowy wyjaśnił wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności w sposób wszechstronny i wystarczający dla jej rozstrzygnięcia, uwzględniając wnioski dowodowe, jakie zaoferowały mu strony i doprowadzając do zgromadzenia w sprawie kompletnego i wystarczającego dla jej rozstrzygnięcia materiału dowodowego, w tym w postaci dokumentacji – jaka się zachowała - dotyczącej budowy i eksploatacji oraz modernizacji przedmiotowych linii energetycznych a także zeznań świadków oraz powódki.

Sąd I instancji nie dopuścił się żadnych uchybień procesowych w zakresie gromadzenia materiału dowodowego jak i jego oceny oraz ustalenia stanu faktycznego, jak również w zakresie rozważań prawnych odnoszących się do oceny zasadności pozwu, którego ocena prawna uzależniona była od oceny prawnej podniesionego przez pozwanego zarzutu nabycia służebności odpowiadających treści służebności przesyłu w drodze zasiedzenia.

Wszystkie zgromadzone w sprawie dowody poddane zostały wszechstronnej, zgodnej z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania ocenie tegoż Sądu, która to odpowiada wymogom, jakie stawiają jej przepisy art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2 k.p.c.

Dokonana zatem przez Sąd Rejonowy ocena dowodów jest prawidłowa i zasługuje na akceptację Sądu II instancji. Także ustalone przez ten Sąd na jej podstawie fakty istotne dla rozstrzygnięcia a dotyczące dat budowy i oddania do eksploatacji przedmiotowych linii energetycznych przebiegających przez nieruchomość powódki i korzystania z nieruchomości powódki przez pozwanego i jego poprzedników prawnych w zakresie niezbędnym do ich eksploatacji zasługują na pełną akceptację Sądu II instancji. Fakty te nie były z resztą kwestionowane i nie są nadal kwestionowane w apelacji, która sprowadzają się jedynie do zaprezentowania odmiennej oceny wynikających z nich wniosków i skutków w zakresie oceny prawnej żądania pozwu, zmierzając do nieskutecznej polemiki z trafnym stanowiskiem Sądu I instancji.

I tak, ustalenia faktyczne w kwestiach bowiem mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie odnoszących się do charakteru posiadania spornych służebności najpierw przez (...) – (...) a następnie jego następców prawnych, zakresu tychże służebności, daty początkowej i czasu trwania tego posiadania w stosunku do każdej z dwóch linii, istnienia trwałych urządzeń widocznych w rozumieniu art. 292 k.c. sygnalizujących posiadanie ( w tym wypadku słupy i linie energetyczne ) oraz braku ze strony właściciela nieruchomości czynności, które skutkowałyby przerwaniem biegu terminu zasiedzenia służebności w rozumieniu art. 123 w zw. z art. 175 kc, a w szczególności posiadanie przez pozwanego a wcześniej jego poprzedników prawnych w zakresie treści służebności przesyłu nieruchomości powódki, polegające na eksploatacji, naprawach, konserwacji przedmiotowych linii energetycznych w niezmienionym ich położeniu – w przypadku linii 15 KV od co najmniej 27 marca 1972 r a w przypadku linii 110 KV co najmniej od 27 kwietnia 1973 r, kiedy to zostały oddane do eksploatacji, do chwili obecnej, znajdują oparcie w powołanych przez ten Sąd dowodach i są bezsporne.

Dlatego też, Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego w całości podziela oraz akceptuje wysnute z tychże ustaleń wnioski wskazujące, iż doszło do zasiedzenia przez poprzednika prawnego pozwanego spornych służebności, co czyni pozew o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie tychże służebności odpowiadających treści służebności przesyłu na podstawie art. 224 i nast. kc niezasadnym, co potwierdza powołana przez Sąd Rejonowy uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego. Niewątpliwie bowiem do zasiedzenia służebności odpowiadających treści służebności przesyłu – przy przyjęciu za Sądem I instancji nawet złej wiary posiadacza tych służebności, co pociąga za sobą dłuższy, bo 30-letni termin zasiedzenia – doszło z dniem 27 marca 2002 r w przypadku pierwszej z linii energetycznych i z dniem 27 kwietnia 2003 r w przypadku drugiej linii ( art. 172 § 1 kc w brzmieniu obowiązującym od 1 października 1990 r )

Pozwany złożył też szereg dokumentów, wskazujących w sposób nie budzący wątpliwości na przekształcenia podmiotowe i przedmiotowe (własnościowe) w energetyce krajowej i następstwo prawne uczestnika po przedsiębiorstwie państwowym, jakim był (...) a także na przekazanie majątku, w tym przedmiotowych linii energetycznych przez (...) poprzednikowi prawnemu pozwanego.

W świetle powyższego materiału istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty, nie budzą wątpliwości i zostały przez Sąd I instancji ustalone prawidłowo i niezależnie od domniemań wynikających z przepisów art. 339 i art. 340 kc, które dodatkowo je potwierdzają.

Zatem jeszcze raz podkreślić należy, że ustalenia faktyczne w kwestiach mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie odnoszących się do charakteru posiadania spornych służebności najpierw przez (...) – (...) a następnie jego następców prawnych, zakresu tychże służebności, dat początkowych i czasu trwania tego posiadania, istnienia trwałych i widocznych urządzeń w rozumieniu art. 292 k.c. sygnalizujących posiadanie oraz braku ze strony właściciela nieruchomości czynności, które skutkowałyby przerwaniem biegu terminu zasiedzenia służebności w rozumieniu art. 123 w zw. z art. 175 kc, a w szczególności posiadanie w zakresie treści służebności przesyłu nieruchomości powódki, polegające na budowie, eksploatacji, naprawach, konserwacji przedmiotowych linii energetycznych – które na odcinkach przebiegających przez nieruchomość wnioskodawców od ich budowy i oddania do eksploatacji aż do chwili obecnej – nie zmieniały swego położenia, uznać należy za znajdujące oparcie w powołanych przez Sąd Rejonowy dowodach.

Podzielając stanowisko Sądu I instancji, uznać także należy, że pozwany udowodnił zarówno następstwo prawne po swoich poprzednikach jak też przeniesienie posiadania urządzeń przesyłowych.

Dodać należy, że przeniesienie posiadania urządzeń, może być wykazywane wszelkimi środkami.

W tym względzie należałoby przywołać liczne już orzecznictwo Sądu Najwyższego, z którego wynikają następujące wnioski:

Do 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe nie mogło nabyć na swoją rzecz służebności przez zasiedzenie z uwagi na obowiązujący do tego czasu przepis art. 128 k.c. wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, zgodnie z którą własność ogólnonarodowa przysługiwała niepodzielnie państwu, zaś państwowe osoby prawne wykonywały względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia wynikające z własności państwowej. Przedsiębiorstwo państwowe było zatem dzierżycielem, natomiast posiadaczem pozostawał (...) i to na jego rzecz biegło zasiedzenie. Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. 1989 r. Nr 3 poz. 11) zniesiona została zasada, że jedynie (...) może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność. Zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy. Przekształcenie zarządu, w odniesieniu do gruntów stanowiących własność (...) lub gminy, w prawo użytkowania wieczystego, a w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach w prawo własności, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1990 r. Nr 79 poz. 464). Zgodnie z dominującym stanowiskiem judykatury art. 2 ust. 2 przywołanej ustawy obejmował także własność urządzeń służących do wykonywania służebności.

Z powyższych rozważań wynika, że państwowe osoby prawne, w niniejszej sprawie (...) w Ł., nabywały z mocy prawa własność urządzeń przesyłowych i ich posiadanie od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości tj. od dnia 5 grudnia 1990 r., a zatem mogły one do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po tej dacie zaliczyć okres wcześniejszego posiadania (...).

Dalsze przekształcenia podmiotowe (...) w Ł., a w efekcie fakt następstwa prawnego wnioskodawcy wynikają z załączonych do akt sprawy dokumentów powołanych przez Sąd I instancji i w części przywołanych wyżej przez Sąd II instancji.

Niezależnie od powyższego Sąd uprawniony jest uwzględnić fakty powszechnie znane oraz skutki wynikające bezpośrednio ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa ( art. 87 Konstytucji ). Oznacza to, że można uznać za wykazane, bez konieczności udowadniania, zakres, sposób dokonywania i następstwa zmian strukturalnych przedsiębiorstw energetycznych wynikających z ustawy z dnia 5 lutego 1993 r o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa ( Dz. U. Nr 16, poz. 69 z późn. zm. ), ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r Prawo energetyczne ( tekst jedn. Dz. U. z 2012 r, poz. 1059 z późn. zm. ). Pierwszy z tych aktów prawnych określał zakres następstwa prawnego spółek akcyjnych powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, wyznaczając w ten sposób także treść i skutki aktów administracyjnych w postaci zarządzeń Ministra (...), wydawanych na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 2 oraz art. 5 ust. 3. Przekształcenia na jego podstawie dokonywane były z wyjątkami wskazanymi w ustawie, na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych ( Dz. U. Nr 51, po. 498 z późń. zm. ). Nie ulega wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych, dokonanej w oparciu o wskazane akty prawne, a polegającej na powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek akcyjnych (...), które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe była sukcesja uniwersalna częściowa. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skutek ten dotyczył wszystkich praw składających się na przedsiębiorstwo, choćby nie były wskazane w czynności ( akcie administracyjnym ) jako jego składniki, także jeżeli strony nie uświadamiały sobie ich istnienia czy przynależności do przedsiębiorstwa. Wyłączenie części z nich wymagało wyraźnego wskazania w akcie przekształcenia ( podziału ) przedsiębiorstwa państwowego. Konsekwentnie oznacza to konieczność przyjęcia powyższych zasad także do służebności gruntowych zbliżonych do służebności przesyłu. Służebności gruntowe oraz służebności zbliżone do służebności przesyłu, jako prawa związane z własnością nieruchomości władnącej lub przedsiębiorstwa, nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu. Wskazane służebności jak i posiadanie w zakresie treści takich służebności przechodzą na następcę albo nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 kc ( art. 305 ^{( 3)} § 1 kc ) ( vide : post. Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r w sprawie IV CSK 252/13 – Biul. SN 2014/5/12, uchw. SN z dnia 19 maja 1992 r w sprawie III CZP 49/92 – OSNC 1992/11/200, wyrok SN z dnia 8 grudnia 2000 r w sprawie I CKN 342/00 – OSNC 2001/6/96, wyrok SN z dnia 12 lutego 2004 r w sprawie V CK 212/03, nie publ. czy też uchw. SN z dnia 25 czerwca 2008 r w sprawie III CZP 45/08 – OSNC 2009/7-8/97 ).

Powyższe wystarcza już zatem do wykazania przeniesienia posiadania przez (...) na rzecz poprzednika prawnego pozwanego a dalsze następstwa prawne, w wyniku których sukcesorem (...)stali się kolejni jego następcy nie budzą wątpliwości w świetle przytoczonych powyżej uwag oraz złożonych przez pozwanego dokumentów.

Niezależnie jednak od powyższych uwag podkreślić należy, że pozwany złożonymi do akt sprawy dowodami z dokumentów wykazał omawiane tu okoliczności, tj. następstwo prawne oraz przeniesienie posiadania w zakresie omawianych służebności łączące się z przekazaniem majątku – w tym przedmiotowych linii energetycznych.

Te same uwagi, dotyczące udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy należy odnieść do faktu eksploatacji przedmiotowej linii energetycznej, korzystania z nieruchomości powódki w celu dokonywania napraw oraz konserwacji i modernizacji przez poprzedników pozwanego.

Dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo przesyłowe została potwierdzona w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 17.01.2003 r. , III CZP 79/02, OSNC z 2003 r., nr 11, poz. 142, wyrok z 31.05.2006 r., IV CKS 149/05, LEX nr 258681, postanowienie z dnia 8.09.2006 r., II CSK 112/06, LEX nr 193240, postanowienie z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr 196515, uchwała z 7.10.2008 r., III CZP 89/09, LEX nr 458125, postanowienie z 5.06.2009 r., I CSK 495/08, LEX nr 511975) i w doktrynie.

Posiadacz służebności nie włada nieruchomością jak właściciel, ale korzysta z niej w zakresie prawa służebności, czyli korzysta z nieruchomości np. celem przeprowadzenia kontroli linii energetycznej, jej konserwacji, naprawy czy też wymiany, a wykonując te czynności uważa, że ma prawo w takim zakresie korzystać z cudzej nieruchomości. W takim przeświadczeniu było przez cały okres biegu zasiedzenia państwowe przedsiębiorstwo energetyczne. Przedsiębiorstwo korzystało z nieruchomości będącej obecnie własnością wnioskodawców celem naprawy czy też konserwacji linii. Należy podkreślić, że odpowiednie stosowanie przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie oznacza między innymi ocenę zakresu posiadania z uwzględnieniem specyfiki służebności. Posiadanie służące do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia ma bowiem inny zakres niż posiadanie prowadzące do nabycia przez zasiedzenie własności. Posiadanie służebności nie musi bowiem być wykonywane w sposób ciągły, lecz stosownie do potrzeb (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr447190).

W takim zakresie nieruchomością powódki władało państwowe przedsiębiorstwo – poprzednik prawny odkąd na przedmiotowej nieruchomości wybudowało sporną linię.

Urządzenia przesyłowe wymagały bieżących napraw i konserwacji, co było realizowane od daty ich wybudowania.

Państwowe przedsiębiorstwo energetyczne faktycznie korzystało więc z nieruchomości apelującej w taki sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność (konserwacja i naprawa linii, okresowe przeglądy linii).

Nie budzi wątpliwości, że dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących było wykonywane w ramach działalności gospodarczej państwa, a więc w ramach dominium, a nie imperium (por. uzasadnienia postanowień Sądu Najwyższego z dnia: 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC 2010, Nr 1, poz. 15 I z dnia 13 października 2011 roku, V CSK 502/10 Legalis).

W świetle powyższych rozważań, nie można podzielić stanowiska apelującej jakoby zaskarżony wyrok naruszał postanowienia Konstytucji RP odnoszące się do ochrony prawa własności, które to przepisy znajdują rozwinięcie w kodeksie cywilnym, który przewiduje omawianą tu instytucję zasiedzenia, a które to skierowane jest przeciwko właśnie właścicielowi i przy spełnieniu prawem wyżej wskazanym odpowiednich przesłanek prowadzi do pozbawienia właściciela prawa własności i do nabycia tego prawa przez zasiadającego. W wypadku służebności, co ma miejsce w sprawie niniejszej, zasiedzenie służebności nie prowadzi do utraty prawa własności przez właściciela nieruchomości lecz jedynie do obciążenia tego jego prawa określoną służebnością.

Nabycie omawianej tu służebności w drodze zasiedzenia jest akceptowane od dawna i dotyczy to również innych porządków prawnych.

U podstaw tej instytucji leżą względy natury gospodarczej, którym należy dać pierwszeństwo przed przesłankami etycznymi. Społeczno- gospodarcza rola zasiedzenia, w zakresie zapewnienia porządku prawnego, polega przede wszystkim na usunięciu niezgody pomiędzy stanem posiadania, a stanem prawnym. Fakt, że właściciel nie korzysta przez długi czas z przysługującej mu ochrony, pozwala przyjąć, że aprobuje istniejący stan faktyczny. Dążenie do wzmocnienia i niewzruszalności powstałych stosunków oraz umożliwienie realizacji przysługujących praw wszystkim podmiotom, uzasadnia wprowadzenie pewnych ograniczeń prawa własności (por. wyrok TK z 25 lipca 1999 roku, SR 9/98, OTK 1999/4/78).

Reasumując wszystkie powyższe rozważania uznać należy, iż stanowisko Sądu Rejonowego, wskazujące na nabycie przez zasiedzenie - w datach wcześniej wskazanych - służebności odpowiadających treści służebności przesyłu w zakresie obu omawianych tu linii energetycznych odpowiada – wbrew odmiennemu stanowisku apelujących - prawu materialnemu, a w szczególności przepisom art. 292 w zw. z art. 172 i 176 kc, co z kolei skutkować musiało oddaleniem przez ten Sąd powództwa o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powódki w zakresie omawianych tu służebności na podstawie art. 224 i nast. kc.

Powyższe prowadzi do wniosku, iż nie może być uznany za trafny zarzut obrazy wskazanych wcześniej oraz w apelacji przepisów prawa materialnego.

Wobec przestankowego stwierdzenia przez Sąd nabycia przez zasiedzenie przedmiotowych służebności odpowiadających treści służebności przesyłu, co czyni powództwo o zapłatę bezzasadnym, bez znaczenia pozostaje ocena w zakresie udowodnienia przez powódkę wysokości wynagrodzenia, choć w tym względzie należy, że nie ma racji powódka twierdząc, że Sąd powinien urzędu podjąć inicjatywę dowodową w tym zakresie i dopuścić dowód z opinii biegłego w tym przedmiocie. Dalsze omawianie tej kwestii jest jednak zbędne wobec niesłuszności samej zasady powództwa.

Dlatego też, Sąd II instancji mając na względzie wszystkie powyższe rozważania, oddalił apelację powódki jako nieuzasadnioną na podstawie art. 385 kpc.

W ocenie Sadu Okręgowego, jeśli zważy się na fakt, że pozwany korzysta z nieruchomości powódki od wielu lat w zakresie przedmiotowej służebności i to nieodpłatnie, co niewątpliwie stanowi znaczną uciążliwość dla właścicielki i ograniczenia w korzystaniu z własnej nieruchomości bez jakiejkolwiek rekompensaty, zachodzą przewidziane w art. 102 kpc szczególne okoliczności przemawiające za nieobciążaniem jej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego, który jest potężnym przedsiębiorcą czerpiącym duże zyski z dostawy prądu, czemu służą także przedmiotowe linię energetyczne. W tych okolicznościach powódka nie powinna też ponosić należnych od niej kosztów sądowych na rzecz (...).

Dlatego też, uwzględniając zawarte w apelacji zażalenie powódki na rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów, Sąd II instancji na podstawie art. 386 § 1 w zw. z art. 397 § 2 kpc zmienił te rozstrzygnięcia i orzekł jak w wyroku.

Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania oraz powołane w nich przepisy Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSR del. Dominika Lisiecka