Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 listopada 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Paweł Hochman (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera
Protokolant	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) w S.

przeciwko T. A. i A. Ś.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku

z dnia 22 czerwca 2018 roku, sygn. akt I C 70/17

1. zmienia zaskarżony wyrok w punktach:

a) pierwszym sentencji w ten sposób, że zasądza od pozwanych T. A. i A. Ś. na rzecz powoda (...) w S. solidarnie kwotę 31.597,39 (trzydzieści jeden tysięcy pięćset dziewięćdziesiąt siedem złotych 39/100) złotych z odsetkami w wysokości określonej w ustawie od dnia 29 listopada 2018 roku do dnia zapłaty,

b) w drugim sentencji w ten sposób, że nie obciąża pozwanych obowiązkiem zwrotu na rzecz powoda kosztów procesu;

2. oddala apelację w pozostałym zakresie,

3. nie obciąża pozwanych obowiązkiem zwrotu na rzecz powoda kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt I Ca 663/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2018 roku Sąd Rejonowy w Radomsku po rozpoznaniu sprawy z powództwa(...) w S. przeciwko T. A. i A. Ś. o zapłatę oddalił powództwo; zasądził od powoda (...) w S. tytułem kosztów postępowania na rzecz T. A. i A. Ś. kwoty po 4.817 zł.

Podstawę powyższego wyroku stanowiły następujące ustalenia fatyczne Sądu Rejonowego:

Pozwani T. A. oraz A. Ś. są dziećmi zmarłego w dacie (...) roku W. A..

W związku z zaciągniętymi wobec (...) w G. pożyczkami z dnia 9 kwietnia 2013 roku i 7 maja 2013 roku jak i w związku ze swoim członkowstwem w (...), W. A. zawarł z (...) z siedzibą w S. przy ulicy (...) (aktualnie: (...) z siedzibą w S. przy ulicy (...)) następujące umowy ubezpieczenia:

- (...), świadczenie numer (...), numer pożyczki (...), z sumą ubezpieczenia wynoszącą 1.900,00 złotych,

- (...), świadczenie numer (...), numer pożyczki (...), z sumą ubezpieczenia wynoszącą 34.300,00 złotych,

- (...), świadczenie numer (...), numer członkowski w (...), z sumą ubezpieczenia wynoszącą 10.000,00 złotych,

- (...), świadczenie numer (...), numer członkowski w (...), z sumą ubezpieczenia wynoszącą 20.000,00 złotych.

W dniu 11 grudnia 2014 roku pozwani otrzymali od (...)z siedzibą w S. informację o odmowie wypłaty świadczenia z tytułu zgonu ich ojca.

W dniu (...) roku przed Notariuszem Ł. D. w Kancelarii Notarialnej w R. sporządzono akt poświadczenia dziedziczenia, mocą którego spadek po W. A. nabyli z mocy ustawy pozwani T. A. oraz A. Ś. po 1/2 części każde z nich.

W dniu 29 września 2015 roku doszło do przelewu wierzytelności z tytułu zawartych przez W. A. umów pożyczek na rzecz (...)w (...) obsługiwaną przez powodową (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. przy ulicy (...). Powód wezwał w dniu 18 maja 2016 roku pozwanych jako spadkobierców zmarłego do zapłaty wierzytelności.

W dniu 8 sierpnia 2016 roku pozwany T. A. zainicjował toczącą się przed tutejszym Sądem sprawę I C 694/16 o ustalenie i zapłatę przeciwko (...)w S.. Jako przypozwanego w sprawie wskazano powodową (...) z siedzibą w S., która prawidłowo zawiadomiona o możliwości przystąpienia do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego nie skorzystała z takiej możliwości.

Wyrokiem zaocznym z dnia 17 stycznia 2017 roku Sąd Rejonowy w Radomsku między innymi ustalił, że zdarzenie w postaci śmierci W. A. w dniu (...) roku było objęte zakresem:

a) (...) - świadczenie numer (...), polisa (...) zawartego z pozwanym (...)w S. w ramach umowy pożyczki numer (...) z dnia 9 kwietnia 2013 roku zawartej ze (...)w G.,

b) (...) -świadczenie numer (...), polisa (...) zawartego z pozwanym (...) w S. w ramach umowy pożyczki numer (...) z dnia 7 maja 2013 roku zawartej ze (...) w G..

Powyższy wyrok zaoczny został utrzymany w całości w mocy prawomocnym od dnia 19 lutego 2018 roku wyrokiem tutejszego Sądu z dnia 7 listopada 2017 roku.

Powodowa (...) jak i (...) (aktualnie:(...)) działają pod tym samym adresem, tj. (...)-(...) S., ul. (...)i są powiązane kapitałowo ze (...) w G..

Sąd Rejonowy dalej wyjaśnił, że powyższy stan faktyczny okazał się być ostatecznie bezsporny, a znalazł swoje odzwierciedlenie w niekwestionowanych dokumentach zalegających w akta sprawy niniejszej jak i załączonej sprawy I C 694/16 oraz powszechnie znanej wiedzy na temat wzajemnych powiązań pomiędzy podmiotami należącymi do holdingu(...)

Sąd Rejonowy zważył co następuje:

Powództwo należało oddalić jako godzące w zasady współżycia społecznego.

Sąd wyjaśnił, że nie podziela stanowiska pełnomocnika pozwanych, jakoby nie byli oni legitymowani biernie w sprawie, a to wobec treści prawomocnego orzeczenia wydanego pod sygnaturą I C 694/16 ( stąd też oddalony wniosek o dopozwanie towarzystwa ubezpieczeń obejmującego swą ochroną sporną wierzytelność ), nie mniej podejmowane w niniejszej sprawie działania przez powoda, który dochodzi należności od spadkobierców zmarłego pożyczkobiorcy, należy uznać za „pójście na skrót” noszące znamiona nadużycia prawa podmiotowego, które nie znajduje uzasadnienia w świetle art. 5 k.c. Jak bowiem inaczej poczytywać układający się w logiczną całość ciąg zdarzeń, których zwieńczeniem pozostaje wytoczenie przedmiotowego powództwa, a które wywołane zostały przez podmioty należące - co bezsporne i powszechnie wiadome ( (...) - do jednej grupy kapitałowej, a o celowości działań służących zapobiegnięciu uszczupleń po stronie powiązanych majątkowo: pożyczkodawcy, ubezpieczyciela i cesjonariusza świadczy najlepiej wspólny adres siedzib dwóch ostatnich spośród wymienionych podmiotów ((...) (...)-(...) S.). Owszem, w realiach sprawy odpowiedzialność pozwanych oraz (...) ma charakter zobowiązania in solidum, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o odpowiedzialności solidarnej, w tym mówiące o swobodzie wyboru przez wierzyciela podmiotu, od którego będzie dochodził zwrotu długu - na co powołuje się powód usprawiedliwiając swoje działania windykacyjne skierowane akurat przeciwko pozwanym. Nie mniej nie można w żaden sposób zrównywać sytuacji pozwanych - spadkobierców zmarłego dłużnika z poręczycielami jakiejś abstrakcyjnej wierzytelności. Różnica jest bowiem zasadnicza - poręczyciel z pełną świadomością przyjmuje na siebie obowiązek spłaty długu w określonych sytuacjach, spadkobierca często nie ma w ogóle wiedzy co do istnienia zobowiązań swojego poprzednika prawnego a jego odpowiedzialność jest niejako narzucona przez przepisy prawa. Nie mniej wstępując w sytuację prawną spadkodawcy ma prawo oczekiwać i wymagać pełnej realizacji zobowiązań, których stroną pozostawał jego poprzednik, w tym dotyczących zabezpieczenia zaciągniętego długu na wypadek śmierci, a więc mechanizmu, który w świadomości spadkodawcy miał uchronić jego - w tym wypadku - zstępnych od odpowiedzialności z tytułu pobranych pożyczek, a który to mechanizm pierwotnie nie zadziałał, bowiem towarzystwo ubezpieczeń: odmówiło wypłaty świadczenia z tytułu zgonu pożyczkobiorcy, a dalej odmawiało prawa dochodzenia jakichkolwiek roszczeń z tytułu zawartych umów ubezpieczenia następcom prawnym zmarłego, którzy znaleźli dopiero skuteczną ochronę przed Sądem w powołanej już sprawie I C 694/16.

Sąd wyjaśnił również, że nie podlega dyskusji, iż mimo zapadłego w tejże sprawie wyroku, pozwani pozostają dłużnikami powoda na zasadzie odpowiedzialności in solidum z towarzystwem (...). Liczy się natomiast kontekst sprawy, a ten jednoznacznie wskazuje na niedozwolone praktyki po stronie profesjonalnych podmiotów należących do jednej grupy kapitałowej, które to praktyki godzą w zasady uczciwości i zaufania w obrocie konsumenckim. Najpierw bowiem przedstawia się możliwość objęcia pożyczek ochroną ubezpieczeniową na wypadek śmierci, aby już po jej zajściu uchylić się od takiej ochrony, odmówić prawa do ustalenia jej istnienia spadkobiercom zmarłego, a następnie sprzedać wierzytelność w ramach podmiotów ze sobą powiązanych, tak aby odwrócić czujność często nieświadomych swoich praw ale i pozbawionych wiedzy o długach spadkowych spadkobierców, aby to finalnie właśnie od nich dochodzić zwrotu należności z założeniem, że być może nie będą wnikać w przyczyny takiego stanu rzeczy. Oczywiście, można powiedzieć - tak jak czyni to powód - iż przecież w chwili wytoczenia powództwa nie miał możliwości dochodzić należności od towarzystwa ubezpieczeń, które uchyliło się od odpowiedzialności ( pytanie kto miałby odwoływać się od takiej decyzji, skoro pożyczkobiorca nie żyje, jego zstępnym odmawia się możliwości dochodzenia uprawnień z umowy ubezpieczenia, a cedent i cesjonariusz w ogóle nie mają interesu do podjęcia działań przeciwko sobie ), nie mniej okoliczności zmieniły się zasadniczo w toku niniejszego przewodu sądowego, a mimo to nie spowodowały żadnej refleksji po stronie powodowej. Co więcej, powód w ogóle w treści pozwu nie wspomina, iż dochodzi wierzytelności, która w istocie jest objęta ochroną ubezpieczeniową.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powyższe świadczy o jednoznacznie złej woli strony pozwanej, której działania nie zasługują na ochronę prawną, a tym samym musiało skutkować oddaleniem powództwa i rozliczeniem kosztów na zasadzie art. 98 k.p.c.

Na marginesie Sąd Rejonowy wskazał, iż dobrze pojęty interes wymiaru sprawiedliwości wymaga, aby zapobiegać kolejnym niepotrzebnym sporom sądowym, a do takich niewątpliwie by doszło w sytuacji, w której pozwani - zmuszeni do spłaty zadłużenia - dochodziliby następnie od ubezpieczyciela spełnienia świadczenia na rzecz podmiotu trzeciego ( powoda w sprawie niniejszej ), a finalnie od samego powoda zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia. Strona powodowa ma natomiast - w przeciwieństwie do pozwanych - realną możliwość zaspokojenia swoich roszczeń od ubezpieczyciela w drodze polubownej, co nie czyni jej w żaden sposób pokrzywdzoną w przypadku oddalenia niniejszego powództwa, a w świetle prawa przyznanego jej prawomocnym wyrokiem zapadłym w sprawie I C 694/16.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa.

Jej pełnomocnik zaskarżył w całości wskazany wyrok, zarzucając mu:

1. obrazę przepisów prawa materialnego:

- art. 922 § 1 k.c. oraz art. 720 § 1 k.c. w zw. z art. 805 § 1 k.c. polegające na niewłaściwej ich wykładni i błędnym przyjęciu, iż przesłanką pozytywną do wytoczenia powództwa przeciwko spadkobiercy pożyczkobiorcy, który ubezpieczył spłatę pożyczki na wypadki określone w deklaracji przystąpienia do ubezpieczenia grupowego jest uprzednie domaganie się przez powoda zapłaty od ubezpieczyciela oraz polegające na nie uwzględnieniu przez Sąd przy rozpoznawaniu sprawy, odpowiedzialności in solidum ubezpieczyciela i następców prawnych pożyczkobiorcy,

- art. 922 § 1 k.c. oraz art. 720 § 1 k.c. w zw. z art. 805 § 1 k.c. w zw. z art. 5 k.c. przez ich niewłaściwą wykładnię i błędne przyjęcie, iż domaganie się przez powoda zapłaty w pierwszej kolejności od spadkobierców pożyczkobiorcy, z pominięciem ubezpieczyciela mające oparcie w konstrukcji odpowiedzialności in solidum jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i narusza zasadę lojalności wobec konsumenta,

- art. 5 k.c. przez jego niewłaściwą interpretację i błędne przyjęcie, iż dochodzenie od spadkobiercy pożyczkobiorcy należności bez dochodzenia świadczenia z tytułu ustanowionego zabezpieczenia, stanowi nadużycie prawa ze strony powoda,.

- art. 5 k.c. przez jego niewłaściwą interpretację i błędne przyjęcie, iż uwzględnienie roszczeń powoda, który dochodzi spłaty pożyczki od spadkobierców pożyczkobiorcy, byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

2. naruszenie przepisów postępowania, mających wpływ na wynik sprawy:

- art. 321 k.p.c. poprzez badanie stosunku prawnego z tytułu umowy ubezpieczenia, gdy roszczenie powód wywodzi wyłącznie z umowy pożyczki.

- art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 109 § 2 k.p.c. i art. 72 § 1 pkt. 1 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji zasądzenie od powoda na rzecz każdego z pozwanych kwoty po 4.817 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu poprzez błędną jego interpretację i przyjęcie, że po stronie pozwanych spadkobierców pożyczkobiorcy zachodzi współuczestnictwo formalne, gdy z uwagi na łączącą się z solidarnością bierną wspólność obowiązków dłużników są współuczestnikami materialnymi;

- art. 233 § 1 k.p.c. przez sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i błędne przyjęcie, iż powód nie występował do ubezpieczyciela o wypłatę odszkodowania w związku z zawarta umową ubezpieczenia zanim skierował żądanie co do pozwanych;

- art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy zaistniał szczególnie uzasadniony wypadek przemawiający za nie obciążaniem strony powodowej kosztami procesu.

Biorąc pod uwagę powyższe zarzuty pełnomocnik powoda wniósł o zmianę wyżej wymienionego wyroku:

1. zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwoty 40.637,48 zł. z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, nie wyższej niż dwukrotność sumy stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych, liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

2. zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych,

3. zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

ewentualnie

4. zmianę pkt. II zaskarżonego wyroku poprzez odstąpienie od obciążania powoda kosztami postępowania,

5. zmianę pkt. II zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz pozwanych od powoda kwoty 4817 zł jako należnych pozwanym kosztów zastępstwa procesowego,

6. zasądzenie na rzecz powoda kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych.

Nadto powód oświadczył, że w dniu 17 lipca wniósł zażalenie w zakresie pkt. 2 wyroku Sądu rejonowego, którym od powoda na rzecz pozwanych zasądzono tytułem kosztów postępowania kwoty po 4817 zł. Powód wskazuje, że w związku z wniesieniem niniejszej apelacji, jako dalej idącego środka odwoławczego zażalenie „pochłania” zatem (ze skutkiem unicestwienia) możliwość wniesienia zażalenia na zawarte w wyroku postanowienie o kosztach procesu (postanowienie Sądu Najwyższego sygn. akt III CZP 15/13 z dnia 18 kwietnia 2013 r.).

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik pozwanych T. A. oraz A. Ś., wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powoda na rzecz każdego z pozwanych kosztów postępowania drugoinstancyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy dokonał następujących ustaleń faktycznych:

W dniu 9 kwietnia 2013 r. W. A. zawarł z (...) umowę pożyczki kwoty 34 300 zł.

Zwrot pożyczki miał nastąpić w terminie do dnia 25 grudnia 2019 r.

( dowód: umowa pożyczki nr (...) k. 19 )

W dniu 18 maja 2016 r. powód skierował do pozwanego T. A. oraz pozwanej A. Ś. wezwania do zapłaty kwoty 39 648,04 zł. W wezwaniach wskazał, że na powyższą kwotę składa się kwota 31 597,37 zł. z tytułu niespłaconego kapitału pożyczki oraz kwota 8050,65 zł. tytułem odsetek.

Zostały one doręczone pozwanym w dniu 24 maja 2016 r.

( dowód: wezwania do zapłaty k. 26, 28; dowody doręczenia k. 27, 29 )

Kwota 31 597,37 zł. to niespłacona pożyczka w dniu śmierci pożyczkobiorcy.

( dowód: zestawienie należności k. 38 )

W sprawie Sądu Rejonowego w Radomsku, sygn. akt I C 694/16 ( sygn. Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. II Ca 54/18 ) zasądzono od (...) w S. na rzecz T. A. kwotę 29 610,98 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 11 grudnia 2014 roku do dnia zapłaty.

( dowód: odpis wyroku Sądu Okręgowego z dnia 19 lutego 2018 r. k. 171 )

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Wnosząc skargę apelacyjną pełnomocnik powoda zgłosił zarzut naruszenia przepisów postępowania wskazując jednocześnie, że miały one wpływ na wynik sprawy. Powołał w szczególności normę art. 233 § 1 k.p.c. podnosząc, że jej naruszenie polega na sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i błędne przyjęcie, iż powód nie występował do ubezpieczyciela o wypłatę odszkodowania w związku z zawarta umową ubezpieczenia zanim skierował żądanie co do pozwanych.

W ocenie Sądu Okręgowego wskazany zarzut jest nie uzasadniony.

Co do zasady ma rację skarżący, że dokonując ustaleń faktycznych Sąd pierwszej instancji pominął fakt, że powód występował do ubezpieczyciela z wnioskiem o wypłatę odszkodowania. Pominięcie powyższej okoliczności nie ma jednak żadnego wpływu na treść wydanego w sprawie rozstrzygnięcia a co za tym idzie jej pominiecie uzasadnia treść przepisu art. 227 k.p.c.

Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się również naruszenia przepisu art. 321 k.p.c. Przypomnieć należy, że Sąd orzekł o oddaleniu powództwa uznając, że roszczenie wskazane w pozwie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pomijając na obecnym etapie rozważań, ocenę prawidłowości wskazanego stanowiska, stwierdzić należy, że dla oceny zasadności zastosowania art. 5 k.c., wymagane jest ustalenie całokształtu okoliczności pozwalających skonkretyzować, działania pozostające w sprzeczności z normami pozaprawnymi. Jednocześnie wskazać należy, że co do zasady zastosowanie omawianej normy w celu ochrony zagrożonego interesu strony pozwanej jest możliwe jedynie w przypadku gdy ta ochrona nie może zostać zrealizowana w inny sposób. Powyższe oznacza, że dla zastosowania wskazanej normy nie zawsze wystarcza analiza stosunku prawnego będącego źródłem zgłoszonego roszczenia. Taka okoliczność zaistniała w przedmiotowej sprawie, co oznacza, że badanie stosunku prawnego wynikającego z tytułu umowy ubezpieczenia było w pełni uzasadnione. Powyższą okoliczność dodatkowo usprawiedliwia fakt, że umowy ubezpieczenia obejmowały ubezpieczenie pożyczki, której zwrotu domaga się powód.

W uzupełnieniu powyższych twierdzeń stwierdzić należy, że prawo podmiotowe, jako element treści stosunku prawnego, istnieje w ramach praw i obowiązków stron tego stosunku. Mechanizm art. 5 k.c. polega na tym, że działanie mieszczące się w treści stosunku prawnego i zgodne z treścią istniejącego w ramach prawa podmiotowego uprawnienia, z uwagi na szczególne okoliczności leżące poza treścią stosunku, zostaje z mocy art. 5 k.c. uznane za niedopuszczalne. Działania podjęte na podstawie prawa podmiotowego, istniejącego zgodnie z treścią stosunku prawnego, są w takiej sytuacji niezgodne z inną normą, zawierającą w zakresie normowania okoliczności, które leżą poza stosunkiem podstawowym ( np.: wynikają z innego stosunku prawnego ), a które mogą mieć wpływ na wykonywanie uprawnień. W art. 5 k.c. chodzi więc o okoliczności natury faktycznej, które leżą poza stosunkiem prawnym i poza treścią prawa podmiotowego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 19 marca 2002 r. ( sygn. akt IV CKN 892/00, Legalis), "istotą i funkcją klauzuli generalnej (art. 5 k.c.) jest możliwość uwzględnienia w ocenie różnego rodzaju, lecz o charakterze wyjątkowym, okoliczności faktycznych, które jednakże nie mogą – w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego (sytuacji prawnie relewantnej) – być źródłem powstania prawa podmiotowego w stosunku do drugiej osoby".

Dotychczasowe rozważania nie mogą niestety prowadzić do konkluzji, że wydając zaskarżony wyrok Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się uchybień w dokonanych ustaleniach faktycznych. Nawet bowiem uznanie, że zgłoszone roszczenie winno zostać oddalone z uwagi na zasady współżycia społecznego, nie zwalniało Sądu z obowiązku ustalenia, na podstawie zgłoszonych przez stronę powodową dowodów podstawy faktycznej zgłoszonego roszczenia. Z niewiadomych względów Sąd pierwszej instancji pominął również okoliczność, że pozwany T. A. uzyskał w postępowaniu sądowym od ubezpieczyciela świadczenie wynikające z zawartych przez jego ojca umów ubezpieczenia na życie.

Biorąc pod uwagę, że okoliczności powyższe były między stronami w zasadzie bezsporne, oraz uwzględniając dyspozycję art. 382 k.p.c., Sąd Okręgowy poczynił wskazane wyżej ustalenia, które w połączeniu z ustaleniami wskazanymi przez Sąd pierwszej instancji wskazuje jako podstawę rozstrzygnięcia.

W ocenie Sądu Okręgowego, co do zasady należało uznać, że żądanie zapłaty kwoty stanowiącej równowartość niespłaconej pożyczki nie jest w okolicznościach przedmiotowej sprawy zachowaniem polegającym na nadużyciu prawa podmiotowego w rozumieniu przepisu art. 5 k.c.

Spadkobiercy stosownie do treści art. 922 § 1 k.c. winni się liczyć z obowiązkiem spłaty długu spadkowego.

Jednocześnie powód miał prawo do wyboru czy żądanie zwrotu pożyczki kieruje do spadkobierców czy do ubezpieczyciela. Prawa tego nie może ograniczać fakt, że ubezpieczyciel należy do tej samej grupy kapitałowej co pożyczkodawca.

Powyższe oznacza, że zgłoszone w skardze apelacyjnej zarzuty naruszenia art. 922 § 1 k.c. oraz art. 720 § 1 k.c. w zw. z art. 805 § 1 k.c. polegające na niewłaściwej ich wykładni polegającej na nie uwzględnieniu przez Sąd przy rozpoznawaniu sprawy, odpowiedzialności in solidum ubezpieczyciela i następców prawnych pożyczkobiorcy, są uzasadnione.

Oczywistym jest, że zgodnie z art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Wskazany przepis nie wprowadza jednocześnie dodatkowych przesłanek uzasadniających wystąpienie z żądaniem zwrotu pożyczki. Pozwani nie zgłosili jednocześnie zarzutu braku wymagalności roszczenia o jej zwrot.

Kluczowe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy jest przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy naruszył art. 5 k.c.

Zgodnie z treścią art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Wskazaną przesłankę definiuje się jako zespół respektowanych w społeczeństwie ocen moralnych, które stanowią konkretyzację naczelnego nakazu, aby dezaprobować stan, kiedy inną osobę niesprawiedliwie spotyka jakieś zło.

W ocenie Sądu Okręgowego zachowanie wierzyciela było co do zasady prawidłowe, bowiem miał on prawo do dochodzenia swojej należności od spadkobierców. W realiach przedmiotowej sprawy brak jednocześnie okoliczności, które wskazywałyby potrzebę odmowę udzielenia powodowi ochrony prawnej. Powód nie naruszył zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym i zasad uczciwości obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych skoro przysługiwało mu prawo wyboru pozwanego. Dostatecznym argumentem przemawiającym przeciwko zasądzeniu dochodzonego roszczenie nie może być eksponowana przez Sąd pierwszej instancji okoliczność przynależności kredytodawcy i ubezpieczyciela, który odmówił dobrowolnej wypłaty odszkodowania do tej samej grupy kapitałowej. Wskazane podmioty zachowały bowiem swoją odrębność w rozumieniu przepisów kodeksu spółek handlowych co, oznacza, że każdy z nich kieruje się własnym interesem majątkowym.

W wyroku z 24 kwietnia 2014 r., ( sygn. akt III CSK 178/13, Legalis). Sąd Najwyższy donosząc się do zasad stosowania normy art. 5 k.c. wyjaśnił, że w każdym wypadku rozstrzygające jest rozważenie całokształtu okoliczności rozpoznawanej sprawy. Jednocześnie wskazać należy, że zarzut nadużycia prawa podmiotowego odnosi się do sposobu wykonywania tego prawa. Z natury rzeczy należy więc przede wszystkim ocenić zachowanie się uprawnionego. Okoliczności dotyczące drugiej strony wszakże powinny być również brane pod uwagę przy ocenie zasadności powództwa w świetle art. 5 k.c. ( vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z 13 sierpnia 1997 r., sygn. akt I CKN 213/97, niepubl. ). Akceptacja powyższego stanowiska upoważnia Sąd Okręgowy do odniesienia się również do sytuacji pozwanych.

Po pierwsze wskazać należy, że art. 922 § 1 k.c. stanowiący podstawę ich następstwa prawnego przewiduje, że obejmuje ono również aktywa spadkodawcy. Zmarły zaciągając pożyczkę przeznaczył ją zapewne na określone cele, które co do zasady spowodowały po jego stronie przysporzenie majątkowe. Jego beneficjentami są pozwani. Dodatkowo nie można zapominać, że na rzecz pozwanego T. A. zasądzono z tytułu zawartych przez ojca, w związku z zaciągniętymi pożyczkami, umów ubezpieczenia kwotę 29 610,98 zł. Nie może również ujść uwadze Sądu, że w tym samym wyroku ( sprawa sygn. akt I C 694/16 ) ustalono, że zdarzenie w postaci śmierci W. A. było objęte zakresem (...) - świadczenie numer (...), polisa (...) zawartego z pozwanym (...) w S. w ramach umowy pożyczki numer (...) z dnia 9 kwietnia 2013 roku zawartej ze (...) w G., co przesadza o prawie pozwanego do wystąpienia do ubezpieczyciela z roszczeniem regresowym.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że pożyczkobiorca zawierając umowę pożyczki zabezpieczył jej spłatę przystępując do grupowego ubezpieczenia (...) na podstawie złożonej deklaracji. Ma rację powód podnosząc, że sam fakt, że spłata pożyczki była ubezpieczona przez pożyczkobiorcę od następstw nieszczęśliwych wypadków nie zwalania pożyczkobiorcy, ani jego następców prawnych z obowiązku zapłaty długu.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wielokrotnie reprezentowany był pogląd, że zastosowanie art. 5 k.c. może skutkować odstąpieniem od zasądzenia odsetek za opóźnienie.

W wyroku z dnia 9 listopada 2017 r. ( sygn. akt I ACa 1385/16 ) Sąd Apelacyjny w Warszawie wyjaśnił, że późne wystąpienie z żądaniem spłaty pożyczki i brak sygnału, że takiej spłaty powód będzie się domagał, może skutkować zastosowaniem przepisu art. 5 k.c. w zakresie dochodzonych odsetek. O ile wierzyciel ma prawo do dochodzenia swojej należności, to jednak na dezaprobatę zasługuje wieloletnie milczenie strony kontraktu. W przepisie art. 5 k.c. następuje odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym i zasad uczciwości obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych.

Z kolei w wyroku z dnia 26 kwietnia 2018 r. ( sygn. akt I CSK 382/17 ) Sąd Najwyższy że termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia i powinien z tego tytułu świadczyć wierzycielowi stosowne odsetki, powinien być oceniany indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, w tym także obiektywnego stanu wiedzy zobowiązanego o okolicznościach niezbędnych do oceny zasadności i wysokości, w jakiej dochodzone świadczenie jest należne. Tego rodzaju korekta okresu, za który wierzyciel uzyska odsetki w polskim prawie cywilnym znajduje uzasadnienie w treści art. 5 k.c.

Przywołanie powyższych poglądów nie jest przypadkowe. Dostrzegając, że zostały one wyrażane na tle innych niż wynikający z umowy pożyczki stosunków prawnych, Sąd Okręgowy stwierdza, że mają one charakter ogólny a co za tym idzie mają zastosowanie w przedmiotowej sprawie.

Nie kwestionując prawa powoda do dochodzenia zwrotu pożyczki również od spadkobierców pożyczkobiorcy nie sposób zrozumieć czemu swą aktywność procesową w żądaniu tego świadczenia ograniczył tylko do pozwanych pomijając ubezpieczyciela. Nie zostało wyjaśnione dlaczego powód nie wytoczył powództwa również przeciwko (...)w S. ograniczając się tylko do skierowania do tego podmiotu wezwania do zapłaty. W wyroku z dnia 28 listopada 2001 r. ( sygn. akt IV CKN 1756/00 ) Sąd Najwyższy podkreślił, że zasady współżycia społecznego nie są zdefiniowane, jednak przy uwzględnieniu przepisu art. 2 Konstytucji RP, z którego wynika, że Polska jest demokratycznym państwem prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Zasady współżycia społecznego to zatem podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. W ocenie Sądu, kierując żądanie tylko przeciwko pozwanym, powód naraził ich na potrzebę samodzielnego poszukiwania ochrony prawnej. Pozwani mieli bowiem prawo oczekiwać, że spełniając świadczenie mogą oczekiwać jego pokrycia przez ubezpieczyciela. Obciążenie ich w takiej sytuacji obowiązkiem zapłaty na rzecz powoda odsetek określonych dodatkowo w stawce maksymalnej, jako naruszające ich poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego, byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Tym samym powodowi można przypisać zarzut naruszenia zasad lojalności wobec konsumenta, którego skutkiem w okolicznościach sprawy winno być oddaleniu powództwa w zakresie żądania zasądzenia odsetek.

W uzupełnienie powyższych wywodów wskazać należy, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy pozostaje zawarty w uzasadnieniu skargi apelacyjnej wywód dotyczący ciężaru dowodu. Oczywista okoliczność, że pozwani winni wykazać, że doszło do spełnienia świadczenia przez ubezpieczyciela nie ma znaczenia dla przedmiotowej sprawy o tyle, że powód nie podnosił aby taka spłata nastąpiła.

Reasumując, w przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy uwzględnił apelację w części i zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 31 597,39 zł. Wskazana kwota stanowi równowartość niespłaconej pożyczki. Sąd oddalił, żądanie zasądzenia odsetek umownych za okres od daty wniesienia pozwu uznając, że we wskazanym zakresie, żądanie powoda podlega oddaleniu na podstawie art. 5 k.c. Jednocześnie Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasadził od zasądzonej kwoty odsetki ustawowe od daty wyrokowania – 29 października 2018 r. - nie znajdując żadnych podstawa aby wobec wydanego w sprawie rozstrzygnięcia powodowie zwlekali z zapłatą zasądzonego świadczenia.

Orzeczenie zapadło na podstawie przepisów art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za obie instancje Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. odstępując od obciążenia pozwanych obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powoda.

Uzasadniając powyższe stanowisko należy przywołać argumenty przytoczone przez pełnomocnika powoda w uzasadnieniu apelacji. Wskazując na potrzebę zastosowania powołanego przepisu w przypadku przegrania sprawy, pełnomocnik powoda zwrócił uwagę, że zastosowanie art. 102 k.p.c. powinno być oceniane według całokształtu okoliczności, które uzasadniałyby odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Zwrócił uwagę na szczególny charakter sprawy, wynikający z faktu, że zawisła ona w następstwie decyzji (...) z siedzibą w S. z grudnia 2014 r. o odmowie wypłaty odszkodowania z tytułu zawartych polis (...)Podniósł, że dopiero wyrokiem z listopada 2017 r. ustalono, że okoliczności śmierci pożyczkobiorcy W. A. mieściły się w ramach objętych zawartymi umowami ubezpieczenia.

W tym kontekście stwierdzić należy, że skoro zdaniem strony powodowej zaistniały podstawy do odstąpienia od zasądzenia, od niej na rzecz pozwanych, w wypadku przegrania procesu kosztów z nim związanych, tym bardziej uznać należy, że obciążenie powodów kosztami procesu na rzecz powoda naruszało by dyspozycję powołanego przepisu art. 102 k.c.

Pozwani mieli prawo oczekiwać, że powód skieruje swoje roszczenie również przeciwko ubezpieczycielowi, a co za tym idzie podjąć obronę w przedmiotowym procesie.

SSA w SO ST. Łęgosz SSO P. Hochman SSO D. Mizera