Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2023 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	Sędzia Paweł Hochman
Protokolant	Iwona Jasińska

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2023 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości z siedzibą w T.

przeciwko T. K.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku

z dnia 6 czerwca 2023 r. sygn. akt I C 125/22

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach pierwszym i drugim powództwo oddala i nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego kosztów procesu;

2.  nie obciąża powoda na rzecz pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów za instancję odwoławczą.

Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 695/23

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2023 roku Sąd Rejonowy w Radomsku po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T. przeciwko T. K. o zapłatę, zasądził od pozwanego T. K. na rzecz powoda (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T. kwotę 10.980,00 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty 10.500,00 złotych od dnia 8 kwietnia 2018 roku do dnia zapłaty (pkt 1); oraz kwotę 4.367,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2).

Podstawę powyższego wyroku stanowiły następujące ustalenia Sądu pierwszej instancji:

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. zawarła w dniu 31 grudnia 2018 roku z pozwanym T. K. umowę najmu lokalu użytkowego położonego w R., przy ulicy (...). Wydanie lokalu nastąpiło w dniu 1 stycznia 2019 roku. Umowa najmu została zawarta na czas nieoznaczony, a każda ze stron mogła rozwiązać umowę najmu z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia na koniec miesiąca kalendarzowego. Zgodnie z (...) umowy (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. zobowiązana była wpłacić pozwanemu kaucję w wysokości 10.980,00 złotych w dniu zawarcia umowy za obowiązkiem jej zwrotu przez pozwanego w terminie 7 dni od dnia wypowiedzenia umowy ((...)). Kaucja została uiszczona w dniu zawarcia umowy najmu.

W dniu 23 stycznia 2018 roku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. złożyła pozwanemu oświadczenia o rozwiązaniu umowy najmu z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Umowa uległa tym samym rozwiązaniu w dacie 31 marca 2018 roku.

W międzyczasie, w dniu 19 marca 2018 roku Sąd Rejonowy Katowice - Wschód w Katowicach ogłosił upadłość (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. za jednoczesnym ustanowieniem (...) tejże Spółki. Pomimo upływu z dniem 7 kwietnia 2018 roku terminu wynikającego z treści (...) umowy kaucja nie została do dnia dzisiejszego zwrócona przez pozwanego.

W następstwie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał roszczenie strony powodowej za uzasadnione.

Zważył, że przy rozstrzyganiu o jego słuszności musiał wziąć pod uwagę okoliczności faktyczne sprawy ustalone w oparciu o stanowiska stron i załączone do akt dokumenty, odmawiając zarazem wiary zeznaniom pozwanego w części w jakiej próbował on wykazać skuteczność zgłoszonego wobec strony powodowej zarzutu potrącenia swych roszczeń z tytułu opłat czynszowych. Mianowicie z punktu widzenia linii obrony przyjętej przez pozwanego niezwykle istotnym było, ażeby wykazać, iż złożone rzekomo przez niego oświadczenie o potrąceniu wierzytelności (uwierzytelniona za zgodność z oryginałem kserokopia na k.52 akt sprawy) dotarło do świadomości strony powodowej, nim ogłoszono jej upadłość - takiego dowodu w sprawie nie przedłożono, co więcej pismo zawierające takie oświadczenie nie zawiera nawet daty, to też nie sposób stwierdzić kiedy zostało ono w ogóle sporządzone, samo zaś twierdzenie strony o wysłaniu korespondencji nie przesądza o prawidłowości doręczenia, skoro nie wiadomo w jakie dacie i na jaki adres miałaby zostać nadana przesyłka i czy w konsekwencji możliwy w ogóle był jej odbiór w terminie nadającym moc (skuteczność) potrąceniu.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że zgodzić się należy z pełnomocnikiem pozwanego, iż potrącenie to jednostronna czynność prawna, ale aby była ona skuteczna musi dotrzeć do świadomości drugiej strony. Nadto, musi ona dotyczyć wierzytelności wymagalnych, a gdyby nawet uznać argumentację pozwanego co do momentu złożenia przez niego oświadczenia o potrąceniu, to doszłoby do niego w momencie wymagalności tylko jednej z jego wierzytelności - co do czynszu najmu za miesiąc luty 2018 roku.

W ocenie Sadu Rejonowego o niespójności zeznań pozwanego w rzeczonej materii świadczy nadto fakt, iż już w momencie formułowania odpowiedzi na wypowiedzenie umowy najmu miałby - jeszcze w okresie jej trwania - założyć, że nie będzie dochodził od najemcy pełnej sumy za kolejny miesiąc najmu (marzec 2018 roku), a jedynie różnicy pomiędzy uiszczoną kaucją a czynszem za luty 2018 roku. Takie działanie pozostawałoby w oczywistej sprzeczności ze wzorcem dbającego o swoje interesy kontrahenta i pozwany nie przedstawił wiarygodnego uzasadnienia dla takiego postępowania. Późniejsze momenty historyczne uniemożliwiały natomiast dochodzenie roszczeń wobec powoda poza biegiem postępowania upadłościowego. Zgodnie bowiem z treścią art. 236 ustęp 1 prawa upadłościowego (w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustaw o zmianie ustaw prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw z dnia 30 sierpnia 2019 r. - Dz. U. z 2019 r. poz. 1802 zgodnie z art. 9 tejże), wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, jeżeli niezbędne jest ustalenie jego wierzytelności, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić sędziemu - komisarzowi swoją wierzytelność. Natomiast zgodnie z art. 96 powołanej ustawy wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, składa o tym oświadczenie nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Kwestie te zostały rozwinięte w treści wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2017 roku w sprawie V CSK 519/16 (Legalis), gdzie wskazano, iż z przepisów prawa upadłościowego wynika jednoznacznie, że potrącenie może dotyczyć tylko wierzytelności zgłoszonej do masy upadłości, skoro termin na oświadczenie o potrąceniu został powiązany ze zgłoszeniem wierzytelności. Za takim rozumieniem przepisów przemawiają również ważne względy związane z postępowaniem upadłościowym. Brak jest podstaw prawnych do tego, aby wierzyciel mógł zgłosić skutecznie zarzut potrącenia w czasie, gdy trwa już postępowanie upadłościowe, w odrębnym postępowaniu, w którym (...) dochodzi należnej masie wierzytelności. Uzyskałby w ten sposób bowiem zaspokojenie swojej wierzytelności poza postępowaniem upadłościowym, co prowadzi do niemającego podstawy prawnej uszczuplenia masy upadłości poza kontrolą, jaką sprawuje nad nią sędzia komisarz i sąd upadłościowy. Okoliczność, że wierzytelność względem upadłego nadaj e się do potrącenia nie zwalnia z obowiązku zgłoszenia wierzytelności. Jeżeli w danym przypadku wierzyciel podniesie zarzut potrącenia, ale nie dokona zgłoszenia wierzytelności, która podlega uwzględnieniu na liście na wniosek wierzyciela, nie zostanie wywołany skutek potrącenia w postaci umorzenia wierzytelności (tak Komentarz do art. 96 prawa upadłościowego, Adamus 2021, wyd. 3. Legalis). Pozwany niewątpliwie pozostawał od 2019 roku w kontakcie z (...) (pismo z k.18-19 akt sprawy), miał wówczas możliwość zgłoszenia swoich roszczeń w toku postępowania upadłościowego, czego wszakże do dzisiaj nie uczynił.

Za całkowicie nietrafne Sąd rejonowy uznał zarzuty dotyczące przedawnienia wierzytelności powoda. Wyjaśnił, że jakkolwiek generalnym założeniem nowelizacji Kodeksu Cywilnego z 2018 roku było skrócenie terminów przedawnienia, to zarazem wprowadzono regułę, w myśl której wydłużono koniec terminu przedawnienia na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W przypadku przedmiotowej sprawy mamy do czynienia z 3 - letnim terminem przedawnienia, przerwanym w momencie złożenia pozwu. Przyjmując bowiem, iż bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda rozpoczął się z dniem 8 kwietnia 2018 roku, roszczenie to w chwili wejścia w życie wskazanej wyżej nowelizacji nie było jeszcze przedawnione i dla jego oceny - zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r., poz. 1104) - miarodajne pozostają przepisy Kodeksu cywilnego w znowelizowanym brzmieniu obowiązującym od dnia 9 lipca 2018 roku. Analizowana nowelizacja Kodeksu cywilnego nie zmieniła terminu przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a zatem w rozpatrywanej sprawie nie znajduje zastosowania reguła intertemporalna z przepisu art. 5 ust. 2 ustawy z dnia z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw. Zgodnie z pełną treścią art. 5 ust. 2 ustawy, jeżeli zmieniony termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie tej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie tej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Literalne brzmienie przepisu, w tym użycie w art. 5 ust. 2 zdanie drugie ustawy zwrotu „jeżeli jednak”, w oczywisty sposób nawiązującego do zdania poprzedzającego, a także wykładnia systemowa uwzględniająca konstrukcję wyjątku od reguły przekonują, że cały art. 5 ust. 2 ustawy, a zatem także zawarte w tej jednostce redakcyjnej zdanie drugie, mają zastosowanie wyłącznie do tego rodzaju roszczeń, których ustawowy termin przedawnienia został skrócony na skutek nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 roku. Taka wykładnia powołanego przepisu jest także aprobowana w piśmiennictwie, gdzie przyjmuje się, że zastosowanie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw oznacza, że w odniesieniu do roszczeń istniejących a jeszcze nieprzedawnionych w dacie wejścia w życie nowelizacji terminy wynoszące co najmniej 2 lata upływają na koniec roku kalendarzowego i zostają z chwilą wejścia w życie ustawy przedłużone. Natomiast w myśl art. 5 ust. 2 ustawy nowelizującej termin skrócony tą ustawą z 10 do 6 lat rozpoczyna bieg od dnia wejścia w życie nowelizacji (i upływa, w razie braku zdarzeń wpływających na jego bieg, z dniem 31 grudnia 2024 roku). Gdyby jednak bieg dawnego terminu (10 - letniego) był już na tyle zaawansowany, że ten dawny termin miałby upłynąć wcześniej niż po 6 latach od wejścia w życie nowelizacji, to przedawnienie następuje w tym dotychczasowym, wcześniejszym terminie (tak Komentarz do art. 118 kc, Gniewek / Machnikowski, Wyd. 10, Warszawa 2021; podobnie Komentarz do art. 118 kc, Gutowski, Warszawa 2018). W piśmiennictwie zgodnie przyjmuje się także, że znowelizowany art. 118 zdanie drugie Kodeksu Cywilnego ma zastosowanie zarówno do terminów określonych w tym przepisie, jak i do terminów oznaczonych w przepisach szczególnych np. w art. 646 (tak Komentarz do art. 118 kc, Gudowski, WKP 2021; podobnie Komentarz do art. 118 kc, Gniewek / Machnikowski, Wyd. 10, Warszawa 2021). Roszczenie powoda zarówno przed wejściem w życie ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, jak i aktualnie niezmiennie podlegało trzyletniemu terminowi przedawnienia z 118 kc i tym samym z pewnością termin ten nie został skrócony w drodze nowelizacji. W związku z tym do roszczenia powoda wymagalnego przed wejściem w życie nowelizacji przepisu art. 118 kc zastosowanie ma reguła intertemporalna wyrażona w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, w myśl którego do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie tej ustawy przepisy Kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą. Oznacza to, że koniec trzyletniego terminu przedawnienia zapoczątkowanego z dniem 8 kwietnia 2018 roku przypada na ostatni dzień kalendarzowy 2021 roku, tj. na dzień 31 grudnia 2021 roku Powództwo w rozpatrywanej sprawie zostało wytoczone przed tą datą (22 listopada 2021 roku) wywołując skutek z art. 123§1 pkt 1 kc, co oznacza, że roszczenie powoda dochodzone w pozwie z pewnością nie uległo przedawnieniu, a podnoszony w tej materii zarzut pozwanego jest bezzasadny.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pełnomocnik pozwanego zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła, że istotne dla rozstrzygnięcia fakty, nie zostały ustalone i powołane jako podstawa faktyczna rozstrzygnięcia z obrazą art. 327 ¹ pkt. 1 k.p.c.

Podniosła, że w uzasadnieniu wyroku nie wskazano na jakich dowodach sąd się oparł ustalając stan faktyczny. W treści uzasadnienia w części dotyczącej stanu faktycznego, nie powołano żadnego dowodu na podstawie, którego sąd dokonał ustaleń. W treści uzasadnienia powołano jeden dowód.

Wskazała również na fakty ustalone przez sąd niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy:

1) błąd w ustaleniu okresu trwania umowy najmu i czynności związanych z wydaniem lokalu, nie miały one miejsca w roku 2018;

2) błąd w ustaleniu, że oświadczenie o rozwiązaniu umowy najmu zostało złożone pozwanemu w dniu 23 stycznia 2018r, gdy faktycznie dotarło do adresata w dniu 6 lutego 2018r.;

3) błąd w przyjęciu, że pozwany pozostawał z powodem w kontakcie od 2019 r„ co jest nieprawdą gdyż poza odpowiedzią udzieloną powodowi na wezwanie do zapłaty w sierpniu 2019r. pozwany nie doczekał się żadnej odpowiedzi od powoda; nie było między stronami żadnego kontaktu.

Zwróciła uwagę na pominięcie w ustaleniach faktycznych dowodów dotyczących okoliczności wypowiedzenia umowy najmu:

1) nie powołano w uzasadnieniu wyroku dowodu w postaci pisma (...) sp. z o. o. w T. do pozwanego z dnia 23 stycznia 2018r. doręczonego 6 lutego 2018r. i oceny jego skutków prawnych;

2) pominięto w podstawie faktycznej wyroku i nie dokonano oceny skutków prawnych dowodu z pisma pozwanego (bez daty), w którym oświadcza o korekcie okresu wypowiedzenia i rozwiązaniu umowy najmu z dniem 31.03.2018r., informuje o zaliczeniu kaucji na poczet czynszu za miesiąc luty 2018r. i marzec 2018r.;

3) dowolne przyjęcie, że pozwany nie udowodnił kiedy i czy w ogóle przesłał do (...) sp. z o. o. w T. pismo, w którym poinformował o przedłużeniu okresu wypowiedzenia do 31 marca 2018r. i zaliczeniu kaucji;

4) pomimo, że powód fakt ten udowodnił zachowaną kopią pisma - dowód z dokumentu prywatnego - oraz, że fakt ten wynika z innych dowodów uznanych przez sąd za ustalone tj. z treści przedsądowego wezwania do zapłaty z dnia 19 lipca 2019r. w którym powód wskazuje datę rozwiązania umowy najmu 31 marca 2018r. i termin wymagalności zwrotu kaucji na dzień 8 kwietnia 2018r. odpowiadający wydłużonemu przez pozwanego okresowi wypowiedzenia wynikającemu z jego oświadczenia zawartego w zakwestionowanym przez sąd piśmie - domniemanie faktyczne;

5) dowolne uznanie przedstawionego przez pozwanego dowodu z dokumentu /pisma bez daty/ z lutego 2018r. i faktur z m-ce luty i marzec 2018r. jak i zeznań pozwanego, za niewiarygodne, pomimo, że sąd miał do czynienia z dowodami stanowiącymi dokument prywatny -art. 245 k.p.c. podpisanymi przez pozwanego i zawierający jego oświadczenie, których mocy dowodowej strona przeciwna nie zaprzeczyła i które znalazły potwierdzenie w korespondencji(...)z lipca 2019r. - argumenty jak wyżej,

6) naruszenie zasad doświadczenia życiowego, a w szczególności zawodowego i dokonanie przez sąd nieuzasadnionej oceny zachowania pozwanego dotyczącego zaliczenia na poczet czynszu należności wyczerpującej wartość kaucji i niezasadne uznanie że jest to działanie wbrew wzorcowi dbającego o swoje interesy przedsiębiorcy, gdy zgodnie z doświadczeniem zawodowym i powszechnej wiedzy przedsiębiorców, co do nieskuteczności egzekucji długów od zadłużonego kontrahenta, działanie pozwanego było jak najbardziej racjonalne i tym samym naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów.

Skarżąca zarzuciła również naruszenie prawa materialnego poprzez błędne zrozumienie treści i znaczenia normy prawnej - błędna wykładnia, błędne przyjęcie, względnie zaprzeczenie związku zachodzącym pomiędzy faktami ustalonymi a zastosowaną lub pominiętą normą prawną - niewłaściwe zastosowanie.

Formułując powyższy zarzut wymieniła:

1. pominięcie w rozważanych faktycznych i w związku z tym zaprzeczenie skutkom oświadczenia (...) sp. z o. o. w T. z dnia 23.01.2018r. jako oświadczenia woli - art. 56, art. 60 § 1, art. 61 § 1 rodzącego skutek prawny w postaci możliwości zarachowania przez pozwanego kaucji na poczet należności czynszowych - art. 65 § 1 k.c.;

2. art. 498 k.c. i art. 499 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, przy błędnie ustalonym stanie faktycznym, że do potrącenia nie doszło, co najmniej przed ogłoszeniem upadłości (...) sp. z o. o. w T., względnie, że potrącenie było możliwe wyłącznie co do czynszu za miesiąc luty 2018r. pomimo tego, że sąd nie odniósł się w ogóle w uzasadnieniu do terminu wymagalności zapłaty czynszu przypadającego na dzień 10-ty każdego miesiąca,

3. przyjęciu, że potrącenie było możliwe co najmniej za miesiąc luty 2018r. i nie uwzględnienie tego w wyroku;

4. art. 481 § 1 k.c. i art. 5 k.c. poprzez obciążenie pozwanego odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 08.04.2018 r. do dnia zapłaty i istotne pokrzywdzenie pozwanego obowiązkiem zapłaty odsetek, pominięcie przez sąd w rozważaniach, że to powód poprzez zaniechanie swoich obowiązków ustawowych oraz zaniechanie udzielenia informacji pozwanemu, przyczynił się w sposób istotny do uzasadnionego w kontekście sprawy, uznania przez pozwanego, że kwestia rozliczenia czynszu i kaucji jest od sierpnia 2019r. ostatecznie wyjaśniona;

5. art. 5 ustawy z dnia 13.04.2018r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw Dz. U. z 2018r. poz. 1104, w zw. z art. 118 k.c. 120 k.c. i uznanie, że w niniejszej sprawie nie doszło do przedawnienia roszczenia powoda a zdaniem sądu art. 5 ust. 2 ustawy ma zastosowanie wyłącznie do terminów przedawnienia, które uległy skróceniu a contrario nie ma zastosowania do terminów, które w wyniku ustawowej zmiany uległy wydłużeniu.

W wniesionej apelacji pełnomocnik pozwanego zgłosiła nowe fakty i dowody, powołując się na treść art. art. 381 w zw. z art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c., w sprawie w której roszczenie wywodzi się sprzed okresu upadłości, natomiast w sytuacji gdy powództwo zostało uwzględnione w całości, przy argumentach zawartych w uzasadnieniu wyroku dotyczących postępowania upadłościowego, udokumentowania zgłoszenia wierzytelności i złożenia oświadczenia o potrąceniu, może mieć znaczenie w sprawie a mianowicie w dniu 28.04.2022r pozwany dokonał:

1. zgłoszenia wierzytelności w sprawie (...)do Sądu Rejonowego w Katowicach Wschód w K. X Wydział Gospodarczy - dowód na fakt zgłoszenia wierzytelności przez pozwanego po dacie wytoczenia wobec niego powództwa w niniejszej sprawie;

2. oświadczył o potrąceniu dokonane przez pozwanego w postępowaniu upadłościowym - dowód na fakt dokonania potrącenia wierzytelności przez pozwanego po dacie wytoczenia wobec niego powództwa w niniejszej sprawie.

W następstwie powyższych zarzutów wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez oddalenie powództwa w całości albo uchylenie zaskarżonego wyroku w wypadkach prawem przepisanych i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji; zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów z tytułu zastępstwa procesowego z uwzględnieniem kosztów postępowania odwoławczego.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik powoda wniósł o jej oddalenie, zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

Na podstawie art. 381 k.p.c., wniósł o pominięcie zgłoszonych przez pozwanego w apelacji dowodów z dokumentów w postaci zgłoszenia wierzytelności pozwanego z dnia 28 kwietnia 2022r. wraz z załącznikami, a także zgłoszenia wierzytelności pozwanego z dnia 28 kwietnia 2022r. wraz z oświadczeniem pozwanego o potrąceniu jako spóźnionych, albowiem pozwany mógł je powołać w postępowaniu przed Sądem I instancji, a jednocześnie potrzeba powołania się na te dowody nie wynikła później.

Wniósł natomiast o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z dokumentów w postaci:

a) uwierzytelnionej za zgodność z oryginałem kopii pisma powoda z dnia 16 grudnia 2022r. wraz z prezentatą sądu upadłościowego z dnia 19 grudnia 2022r. - celem wykazania faktu złożenia przez powoda Sędziemu-komisarzowi postępowania upadłościowego VI (szóstej) uzupełniającej listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w T. wraz z wnioskiem o jej zatwierdzenie;

b) uwierzytelnionej za zgodność z oryginałem kopii pozycji (...) (szóstej) uzupełniającej listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił następujące okoliczności:

W (...) umowie najmu z dnia 31 grudnia 2008 r. strony ustaliły, że najemca wpłaci wynajmującemu kaucję w wysokości 10 980 zł, oraz że kaucja zostanie zwrócona przez wynajmującego w terminie 7 dni od wypowiedzenia umowy. Powyższa kaucja została przekazana wynajmującemu.

(dowód: umowa najmu k. 13, dowód wpłaty k. 15)

W wypowiedzeniu umowy najmu sporządzonym w dniu 23 stycznia 2018 r. wezwano pozwanego T. K. do rozliczenia kaucji.

(dowód: wypowiedzenie umowy k. 16)

Na potwierdzających obowiązek zapłaty czynszu fakturach za luty i marzec 2018 r. pozwany zawarł adnotację, że zapłata pierwszej z nich powinna nastąpić przelewem natomiast drugą rozlicza z kaucji. Łączna kwota naliczona tytułem czynszu za wskazane miesiące wyniosła 10980 zł.

(dowód: faktury nr (...) k. 48,49)

Sąd Okręgowy zważył co następuje: apelacja skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem powództwa.

Przedstawienie motywów powyższego stanowiska należy w pierwszej kolejności rozpocząć od omówienia ustaleń faktycznych przyjętych przez Sąd pierwszej instancji jako podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia i związanych z tymi ustaleniami zarzutów oraz wniosków.

Odnosząc się do zgłoszonych w skardze apelacyjnej zarzutów Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności wyjaśnia, że podziela zastrzeżenia odnoszące się do treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Ma tym samym rację skarżąca podnosząc, iż ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego są skrótowe a ocena przeprowadzonych w sprawie dowodów odbiega od reguł określonych w art. 327 ¹ pkt. 1 k.p.c. W powołanych wyżej ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji dopuścił się również błędu polegającego na nieprawidłowym ustaleniu daty zawarcia umowy najmu. Zaznaczyć jednak należy, że wskazany błąd ma charakter omyłki pisarskiej polegającej na nieprawidłowym wpisaniu dat rocznych zawarcia umowy i wydania wynajętego lokalu. Zamiast dat wskazujących na odpowiednio 2008 i 2009 r. omyłkowo wskazano daty 2018 i 2019 r. Ma również rację skarżąca podnosząc, że w ramach ustaleń faktycznych Sąd nieprecyzyjnie ustalił, że oświadczenie (...) sp. z o. o. w T. o rozwiązaniu umowy najmu zostało złożone pozwanemu w dniu 23 stycznia 2018r. Za właściwą datę należało bowiem przyjąć dzień 6 lutego 2018r. Powyższe uchybienie nie ma jednak dla rozstrzygnięcia sprawy decydującego znaczenia wobec faktu, że jako datę rozwiązania umowy łączącej strony prawidłowo przyjął 31 marzec 2018 r.

Za istotny dla rozstrzygnięcia należało uznać natomiast zastrzeżenia dotyczące pominięcia w ramach dokonanych ustaleń faktycznych okoliczności wypowiedzenia umowy najmu. Dotyczy to w szczególności pisma (...) sp. z o. o. w T. skierowanego do pozwanego tj. pominął je milczeniem i nie ocenił jego skutków prawnych dotyczących daty rozwiązania umowy najmu i prawa pozwanego do rozliczenia kaucji w wysokości 10 980,-zł, zgodnie z oświadczeniem najemcy. Korygując powyższe uchybienie Sąd Okręgowy powyżej uzupełnił ustalenia faktyczne w zakresie w jakim ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikały okoliczności związane z kluczowym dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy zagadnieniem rozliczenia kaucji. Przywołane powyżej dowody z dokumentów nie zostały w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji zakwestionowane przez żadną ze stron postępowania toteż Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw aby odmówić im waloru prawdziwości.

Na uwzględnienie nie zasługuje natomiast zawarty w skardze apelacyjnej zarzut dotyczący pominięcia w ramach ustaleń faktycznych przez Sąd pierwszej instancji dowodu „z pisma pozwanego (bez daty) w którym pozwany oświadcza o korekcie okresu wypowiedzenia, stwierdza rozwiązanie umowy najmu z dniem 31.03.2018r. oraz informuje o zaliczeniu kaucji”. Odnosząc się do przedmiotowego zagadnienia Sąd Okręgowy wyjaśnia, że również w jego ocenie pozwany nie udowodnił kiedy przesłał do (...) sp. z o. o. w T. wskazane wyżej pismo. Sąd Okręgowy wyjaśnia jednocześnie, że w przedmiotowej sprawie, z uwagi na ogłoszenie upadłości powoda znaczenie dla rozstrzygnięcia miało nie tylko ustalenie czy powołane pismo zostało przekazane powodowi ale również w jakiej dacie do tego przekazania doszło. Z zeznań pozwanego, oraz dalszej korespondencji między stronami można wprawdzie wywieść, że wskazane pismo zostało wysłane. Brak jednak jakiegokolwiek dowodu na to, że powód otrzymał zawarte w nim oświadczenie o potrąceniu przed dniem 19 marca 2018 r. – datą ogłoszenia upadłości.

W wniesionych w toku postępowania apelacyjnego pismach: apelacji i odpowiedzi na apelację strony złożyły wnioski dowodowe domagając się przeprowadzenia dowodów z dokumentów: zgłoszenia wierzytelności w sprawie (...) do Sądu Rejonowego w Katowicach Wschód w K. X Wydział Gospodarczy, oświadczenia o potrąceniu dokonanym przez pozwanego w postępowaniu upadłościowym - dowód na fakt dokonania potrącenia wierzytelności przez pozwanego po dacie wytoczenia wobec niego powództwa w niniejszej sprawie (pozwany), pisma powoda z dnia 16 grudnia 2022r. wraz z prezentatą sądu upadłościowego z dnia 19 grudnia 2022r.; kopii pozycji nr (...)uzupełniającej listy wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

Pomijając zagadnienie dopuszczalności przeprowadzenia powyższych dowodów w postępowaniu apelacyjnym w związku z treścią art. 381 k.p.c., Sąd Okręgowy wyjaśnia, że przeprowadzenie powyższych dowodów uznał z zbędne dla rozstrzygnięcia co uzasadniało ich pominięcie na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c.

Reasumując, Sąd Okręgowy wyjaśnia, że poczynione przez Sąd pierwszej instancji i uzupełnione o własne ustalenia faktyczne przyjmuje za podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia.

Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego. Podkreślić jednak należy, że nie wszystkie wskazane w skardze apelacyjnej zarzuty były uzasadnione.

Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy nie dopuścił się naruszenia art. 5 ust 1 i 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018r. o zmianie ustawy kodeks cywilny i niektórych innych ustaw obowiązujące od 9 lipca 2018 r. Odnosząc się do powyższego zarzutu, Sąd Okręgowy wyjaśnia, że w pełni podziela wyjątkowo obszerne (biorąc pod uwagę omówienie innych zagadnień) wywody Sądu meritii odnoszące się do zgłoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia. Sąd Okręgowy nie znajduje tym samym podstaw aby przywołane przez Sąd pierwszej instancji argumenty odwołujące się do ustalenia końca terminu przedawnienia zgłoszonego roszczenia w kontekście zasad stosowania art. 118. k.c. powielać, ograniczając się do stwierdzenia, że zgłoszone przez powoda roszczenie nie było przedawnione. W przypadku roszczenia o zwrot kaucji nie wprowadzono normy szczególnej, która regulowałaby termin przedawnienia odmiennie niż art. 118 k.c. W konsekwencji, z uwagi na fakt, że roszczenie powoda związane było z prowadzeniem działalności gospodarczej, termin przedawnienia wynosił 3 lata. Bezsporne w sprawie było, że roszczenie powoda stało się wymagalne z dniem 8 kwietnia 2018 r., a zatem 3 letni termin przedawnienia, zgodnie z dyspozycją normy art. 118 k.c., upływał z dniem 31 grudnia 2021r. Pozew został wniesiony dnia 22 listopada 2021r., a więc przed upływem terminu przedawnienia.

W omawianej sprawie nie doszło również do naruszenia wskazanych w skardze apelacyjnej przepisów art. 498 k.c. i art. 499 k.c. w określonym w apelacji rozumieniu. Jak podkreślono wyżej, złożone przez pozwanego „pismo /bez daty/ zawierające oświadczenie… o rozliczeniu kaucji i potrąceniu należności na poczet długu za miesiąc luty i marzec 2018r.”, nie stanowi wystarczającego dowodu na okoliczności, jakie z niego pozwany wywodzi i nie mogło skutkować przyznaniem mu prawa do potrącenia obu wierzytelności. Przypomnieć należy, że dla uwzględnienia argumentacji prezentowanej przez pozwanego należało ustalić, że pismo zawierające oświadczenie o potrąceniu dla swej skuteczności winno być złożone przed datą ogłoszenia upadłości. Po tej dacie (w postępowaniu upadłościowym) możliwe jest złożenie oświadczenia o potrąceniu przy spełnieniu wymogów wskazanych w treści art. 96 ustawy PrUp. Oznacza to, że w przypadku złożenia oświadczenia o potrąceniu wbrew zasadom wynikającym z powołanej podstawy prawnej, nie następuje skutek w postaci umorzenia wierzytelności. W postępowaniu upadłościowym nie jest zatem wystarczające spełnienie przesłanek z treści art. 498 § 1 k.c. Niezgłoszenie potrącenia w terminie i w sposób wskazany w treści art. 96 ustawy Prawo upadłościowe, eliminuje możliwość dokonania potrącenia przez pozwanego w procesie w czasie trwania postępowania upadłościowego.

Zmiana zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa stanowi konsekwencję uznania, że przy jego wydaniu Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia art. 65 § 1 i § 2 k.c. Odwołując się do ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy przypomina, iż w wypowiedzeniu umowy najmu sporządzonym w dniu 23 stycznia 2018 r. powód (jeszcze przed ogłoszeniem upadłości) wezwał pozwanego T. K. do rozliczenia kaucji. W ocenie Sądu Okręgowego powyższe oświadczenie upoważniało pozwanego do zaliczenia kaucji na poczet należności czynszowych.

Odnotowując z przykrością, że powyższe zagadnienie w uzasadnieniu skargi apelacyjnej zostało omówione w sposób co najmniej pobieżny, wyjaśnić należy w pierwszej kolejności, iż w postępowaniu apelacyjnym sąd drugiej instancji, kontynuując postępowanie przed sądem pierwszej instancji, rozpoznaje sprawę na nowo w sposób w zasadzie nieograniczony (art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c.). Rozpoznanie przez sąd drugiej instancji sprawy w granicach apelacji oznacza, że więc, że ten sąd ponownie merytorycznie rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia, przy uwzględnieniu możliwości podmiotowego rozszerzenia granic apelacji (art. 378 § 2 k.p.c.), dokonując własnych ustaleń faktycznych na podstawie materiału dowodowego zebranego w postępowaniu w I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym oraz ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji. Kierując się powyższymi dyrektywami Sąd Okręgowy stwierdza, że problematyka wykładni oświadczeń woli, z natury swej wyklucza oczywistość oceny tych oświadczeń. Przeciwnie - wymaga na ogół skomplikowanych zabiegów interpretacyjnych. W przedmiotowej sprawie powód w piśmie z dnia 23 stycznia 2018 r. domagał się rozliczenia kaucji (nie jej zwrotu). „Rozliczenie” w świetle definicji zawartej w Słowniku języka polskiego PWN, ale również w znaczeniu potocznym to „uregulowanie wzajemnych należności, zobowiązań między przedsiębiorstwem i dostawcami, dłużnikami i wierzycielami, pracodawcami i pracownikami itp.”. Już tylko na tej podstawie należy wywieść, że oczekując rozliczenia powód dopuszczał (przewidywał), że w związku z zakończeniem stosunku umownego nie otrzyma zwrotu całej wpłaconej wcześniej kaucji i że zostanie ona zaliczona na poczet przyszłych należności czynszowych. Założenie to znajduje swoje potwierdzenie w tym, że zakładał, iż umowa najmu zakończy się z dniem ostatniego lutego 2018 r., co uzasadniało przyznanie pozwanemu uprawnienia do częściowego zatrzymania kaucji, a więc jej rozliczenia.

Potrzeba odwołania się do powyżej przedstawionego potocznego rozumienia słowa „rozliczenie” wynika również z tego, że instytucja kaucji rozumianej jako zabezpieczenie wykonania umowy nie jest regulowana w kodeksie cywilnym. W związku z tym brak reguł określających zasady jej rozliczenia. Dopuszczalność stosowania „kaucji” jako środka zabezpieczenia i jej częste stosowane w obrocie gospodarczym, jako wynikające z zasady swobody umów nie budzi żadnych wątpliwości (art. 353 ¹ k.c.). W orzecznictwie przyjmuje się przy tym, że umowa kaucji ma charakter kauzalny, akcesoryjny, nosi cechy depozytu nieprawidłowego i jest kontraktem realnym, w którym kaucjodawca przekazuje określoną ilość pieniędzy, a kaucjobiorca może z nich korzystać zobowiązując się do ich zwrotu. Przyjmuje się również, że w przypadku niespełnienia świadczenia w określonym terminie biorący kaucję, jest uprawniony do zaspokojenia się z przedmiotu kaucji. W ramach umowy najmu kaucja gwarancyjna służy zazwyczaj prawidłowemu wykonaniu obowiązków najemcy związanych z obowiązkiem zapłaty czynszu i właściwym wykorzystaniem przedmiotu umowy (niepogorszeniem jego substancji). W przedmiotowej sprawie, skoro strony w zawartej umowie poza ustaleniem kaucji ograniczyły się do stwierdzenia, że zostanie zwrócona przez wynajmującego w terminie 7 dni od wypowiedzenia umowy uznać należało, że intencja jaka im przyświecała przy wprowadzeniu powyższego sposobu zabezpieczenia interesów wynajmującego była zgodna z zaprezentowaną wyżej powszechną praktyką przy zawieraniu tego typu umów. Przyjęcie odmiennego stanowiska, a wiec uznanie, że brak reguł określających zasadny rozliczania kaucji wyklucza jej zaliczenie na jakiekolwiek zobowiązania najemcy w sposób oczywisty podważałoby cel wprowadzonego w § 6 umowy najmu postanowienia. Trudno w okolicznościach przedmiotowej sprawy założyć, że cel wprowadzenia § 6 umowy (art. 65 § 2 k.c.) było inny niż wskazanie wyżej zabezpieczenie interesów wynajmującego.

Powyższe uwagi upoważniają do przedstawienia kolejnych argumentów przemawiających za zmianą zaskarżonego orzeczenia.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy wprowadzenie kaucji umownej należy uznać za przejaw woli stron umowy najmu aby świadczenie należne od najemcy a nie spełnione wynajmujący potrącił z środków zdeponowanych jako kaucja. Prawu polskiemu, znane są dwa rodzaje potrącenia: ustawowe i umowne. Potrącenie ustawowe, dokonywane poprzez jednostronną czynność prawną, oraz potrącenie umowne dopuszczalne w ramach swobody umów (art. 353 ¹ k.c.), na warunkach, jakie strony między sobą ustaliły. Nie powinno budzić również żadnej wątpliwości, że w przypadku gdy możliwość potrącenia ma pełnić funkcję gwarancyjną dla jego skuteczności wystarczy ukształtowanie stosunku prawnego pozwalającego na istnienie stanu potrącalności. Ziszczenie się przesłanek potrącenia gwarantuje bowiem wierzycielowi bezpieczeństwo zaspokojenia.

W uzupełnieniu powyższych uwag, wyjaśnić należy, że konsekwencją uznania, iż już w umowie najmu strony przewidziały możliwość potrącenia wzajemnych świadczeń (obowiązku zwrotu kaucji po stronie wynajmującego z długami najemcy powstałymi w czasie trwania umowy najmu) jest możliwość wyeliminowania narzucenia sztywnych ram tej czynności. Jest więc oczywiste, że co do zasady nie mają tu zastosowania ustawowe przesłanki potrącenia, z tym zastrzeżeniem, że warunkiem potrącenia jest istnienie wzajemnych, jednorodzajowych roszczeń (taka okoliczność zaistniała w przedmiotowej sprawie). Jednocześnie przy potrąceniu umownym nie jest wymagana ani zaskarżalność, ani wymagalność świadczeń. Potrącenie umowne nie wymaga również zachowania żadnej określonej formy. Oświadczenia mogą mieć charakter dorozumiany; umowa dochodzi do skutku przez każde zachowanie stron, które ujawnia ich wolę w sposób dostateczny.

W konsekwencji uznać należało, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy naruszył wskazany wyżej przepis art. 65 k.c. Prawidłowa wykładnia umowy łączącej strony prowadzi do wniosku, że pozwany miał prawo odmówić zwrotu kaucji wobec niespełnienia przez powoda świadczenia wzajemnego polegającego na obowiązku zapłaty czynszu. Obowiązek ten powstał jeszcze przed ogłoszeniem upadłości (czynsz miał być płatny z góry do 10 każdego miesiąca), przed tą datą doszło więc do niejako „automatycznego” potrącenia umownego wzajemnych wierzytelności a dochodzone pozwem roszczenie o zwrot kaucji wygasło. Nastąpiło to wreszcie za zgodą powoda wyrażoną nie tylko przy zawarciu umowy ale również w piśmie zawierającej oświadczenie o jej wypowiedzeniu.

Reasumując w przedmiotowej sprawie brak było podstaw prawnych pozwalających na uwzględnienie powództwa. Skutkuje to koniecznością zmiany zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy uznał, że charakter sprawy związany z koniecznością wykładni postanowień umownych oraz sytuacja majątkowa powoda (jego stan upadłości) uzasadnia odstąpienie na podstawie art. 102 k.p.c. od obciążania go obowiązkiem ponoszenia kosztów procesy za obie instancje.

Paweł Hochman