Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 listopada 2013 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Arkadiusz Lisiecki
Sędziowie	SSO Grzegorz Ślęzak (spr.) SSR del. Wioletta Krawczyk
Protokolant	Paulina Neyman

po rozpoznaniu w dniu 25 listopada 2013 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) z siedzibą w D.

przeciwko J. O.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 13 sierpnia 2013 roku, sygn. akt I C 692/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchyla rozstrzygnięcie zawarte w punkcie drugim sentencji, a w pozostałej części apelację oddala;

2.  nie obciąża pozwanej obowiązkiem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą na rzecz powoda.

Sygn. akt II Ca 702/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) z siedzibą w D. przeciwko J. O. o zapłatę

1.  zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 16774 złote 72 grosze z umownymi odsetkami 22% rocznie ale nie więcej niż czterokrotność stopy lombardowej NBP od dnia 13 sierpnia 2013 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądzoną w punkcie pierwszym kwotę podzielił na osiemdziesiąt cztery raty miesięczne płatne do ostatniego dnia każdego miesiąca począwszy od września 2013 roku - pierwsze osiemdziesiąt trzy raty w kwotach po 200 złotych ostatnia rata w kwocie 174 złote 72 grosze z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat;

3.  nie obciążył pozwanej kosztami procesu;

4.  nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia
i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

W dniu 15.09.2011 r. J. O. zawarła ze (...) w D. umowę pożyczki nr (...) na kwotę 16.800 złotych Pożyczkobiorczyni zobowiązała się do zwrotu kwoty pożyczki wraz z odsetkami umownymi w 59 ratach miesięcznych w kwotach po 439,95 złotych począwszy od dnia 15.11.2011 r. zgodnie z planem spłaty pożyczki. Ostatnia rata miała zostać uiszczona dnia 15.09.2016 r. Strony umowy uzgodniły, iż w przypadku nieterminowej spłaty pożyczki należność z tego tytułu staje się w dniu następnym należnością przeterminowaną i od niespłaconego w całości lub w części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, pobierane są odsetki wg stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla należności przeterminowanych , wynoszącej na dzień zawarcia umowy 20%, ale nie więcej niż czterokrotność stopy lombardowej NBP. Umowa przewidywała opłatę manipulacyjną
w przypadku uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty pożyczki, a nadto zastrzegała prawo do wypowiedzenia umowy z 30-dniowym terminem wypowiedzenia
i postawienia całej pożyczki wraz z odsetkami w stan natychmiastowej wymagalności
w przypadku stwierdzenia, że warunki udzielania pożyczki nie zostały dotrzymane, a także
w wypadku gdy pożyczkobiorca nie zapłacił w określonych terminach rat za co najmniej dwa okresy płatności po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy listem poleconym do zapłaty zaległych rat w terminie nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy.

J. O. nie spłacała rat pożyczki w terminie zgodnie z planem spłaty pożyczki. W konsekwencji w dniu 15.08.2012 r. kwota zaległej raty stała się należnością przeterminowaną i zgodnie z umową od tego dnia pobierane były odsetki umowne za opóźnienie od niespłaconej w terminie części kwoty udzielonej pożyczki, wynoszące na dzień zawarcia umowy 20% w skali roku. Następnie (...) z siedzibą w D. zleciła firmie windykacyjnej działania zmierzające do odzyskania zadłużenia, co nie przyniosło efektu. W dniu 22.10.2012 r. wymagalna stała się kwota odpowiadająca wysokości dwóch pełnych rat pożyczki. Kasa pismem z dnia 22.10.2012 r. wezwała zatem J. O. do zapłaty zaległych rat pożyczki wraz z odsetkami za opóźnienie w terminie 7 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy. J. O. nie spłaciła długu w terminie, wobec czego Kasa pismem z dnia 8.11.2012 r. rozwiązała umowę pożyczki za 30-dniowym wypowiedzeniem. W wypowiedzeniu umowy Kasa wskazała, iż kapitał pożyczki nie został spłacony do kwoty 15.321,21 złotych (czyli spłacono go do kwoty 1.478,79 złotych, a na dzień 8.11.2012 r. powinien być spłacony do kwoty 2.103,12 złotych), odsetki umowne - do kwoty 759,86 złotych, na nadto doliczono odsetki karne w wysokości 18,65 złotych i koszty egzekwowania długu w wysokości 96,44 złotych

J. O. ma 55 lat, jest wdową. Gospodarstwo domowe prowadzi -z uwagi na chorobę psychiczną - częściowo ubezwłasnowolnionym synem. Syn ma 29 lat. Ostatnio J. O. zmarła mama, która wspomagała ją finansowo do kwoty 1.000 złotych.

J. O. pracuje w Szkole (...)w/m jako sprzątaczka z wynagrodzeniem miesięcznym w wysokości 1.230,98 złotych netto. Co miesiąc otrzymuje premię w wysokości 879 złotych. Syn otrzymuje rentę socjalną w wysokości 697 złotych. J. O. dostaje zapomogi ze szkoły na leki dla syna. Dorabia pracując jako portier, przy myciu okien itp.

Mieszkają w mieszkaniu komunalnym o powierzchni 32 m2, za które płacą czynsz miesięczny w wysokości 400 złotych.

J. O. obecnie spłaca dwie pożyczki tzw. chwilówki zaciągnięte na bieżące utrzymanie, kredyt konsolidacyjny oraz pożyczkę pracowniczą. Miesięcznie na spłatę pożyczek chwilówek wydatkuje 300 złotych, kredytu - 439 złotych, pożyczki od pracodawcy - 300 złotych.

J. O. z uwagi na swoją sytuację rodzinno-finansową kilkukrotnie pisemnie prosiła (...) z siedzibą w D.
o karencję w spłacie zadłużenia lub rozłożenie zadłużenia na mniejsze raty; wnioski spotkały się z odmową Kasy.

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie niekwestionowanych przez strony kopii dokumentów oraz wyjaśnień i oświadczeń pozwanej, nie kwestionowanych w procesie przez powoda.

Sąd zważył, iż przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy (art. 720 kc).

W sprawie bezspornym jest, iż pozwana zawarła z powodem umowę pożyczki, której spłatę określał plan spłaty pożyczki. Poszczególne raty spłat pożyczki uwzględniały spłatę kapitału i należnych odsetek umownych. Ponieważ pozwana nie spłacała rat pożyczki
w terminie, zgodnie z umową pożyczki, należność stała się należnością przeterminowaną i od niespłaconego w części kapitału, a od dnia wniesienia powództwa od całości zadłużenia, powód miał prawo pobierać tzw. odsetki karne w wysokości 22% rocznie, ale nie więcej niż czterokrotność stopy lombardowej NBP. Powód miał także prawo wypowiedzieć pozwanej umowę i postawić całą pożyczkę wraz z odsetkami w stan natychmiastowej wymagalności.

Mając na względzie powyższe Sąd uwzględnił roszczenie powoda w całości zwłaszcza, że zostało ono uznane przez pozwaną.

Sąd zasądzone świadczenie rozłożył na raty, zgodnie z wnioskiem pozwanej, na podstawie art. 320 kpc i wg zasad wypracowanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 22.09.2970 r., III PZP 11/70 opubl. w OSNCP z 1971r., nr 4, poz. 61, uchwała z 15.12.2006 r., III CZP 126/06, opubl. w OSNCP z 2007 r., nr 10, poz. 147).

Przepis art. 320 kpc wprowadza szczególną zasadę wyrokowania dotyczącą przedmiotu orzekania, dając sądowi możliwość wydania orzeczenia zasądzającego roszczenie powoda z uwzględnieniem interesów pozwanego w zakresie czasu wykonania wyroku (jest to tzw. moratorium sędziowskie) oraz w przypadku rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty - pozbawiając powoda odsetek ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat. Obok charakteru procesowego ma także zatem cechy normy materialnoprawnej.

O zastosowaniu w sprawie przepisu art. 320 kpc sąd decyduje na wniosek albo z urzędu.

Podstawą zastosowania tego przepisu jest wyłącznie uznanie sądu, że zachodzą szczególnie uzasadnione wypadki. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 25.01.2013 r.
I ACa 1080/12 (nie publ.) stwierdził, że szczególnie uzasadnione wypadki zachodzą wtedy, gdy ze względu na stan majątkowy, rodzinny i zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłocznie lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo należałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody. Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie podziela to stanowisko.

W sprawie zachodziły szczególnie uzasadnione wypadki - pozwana jest wdową, a zatem nie może liczyć na wsparcie finansowe męża, ma na utrzymaniu częściowo ubezwłasnowolnionego dorosłego syna (chory psychicznie), straciła matkę, która wspierała ją finansowo, łączne dochody miesięczne w gospodarstwie domowym, które prowadzi razem z synem wynoszą miesięcznie około 2.807 złotych, a wydatki związane z opłaceniem mieszkania i innych pożyczek i kredytów zaciągniętych przez nią na bieżące utrzymanie wynoszą około 1.439 złotych. Na podstawowe wydatki związane z utrzymaniem dwóch osób (wyżywienie, odzież, ochrona zdrowia, w szczególności zdrowia psychicznego syna) pozostaje kwota 1.368 złotych miesięcznie (po 684 złotych na osobę). Pozwana ma świadomość zadłużenia. Usilnie stara się spłacać swoje długi według własnych możliwości zarobkowych (pracuje w szkole na stanowisku sprzątaczki, za dobrą pracę co miesiąc otrzymuje premie, dorabia pracując jako portier, przy myciu okien itp.). Na dzień 8.11.2012 r. pozwana spłaciła kapitał pożyczki do kwoty 1.478,79 złotych, choć powinien być spłacony do kwoty 2.103,12 złotych. Pozwana starała się rozwiązać sprawę ugodowo prosząc powoda o obniżenie wysokości poszczególnych rat lub o karencję w spłacie zadłużenia szczegółowo opisując swoją sytuację rodzinną
i majątkową, ale powód nawet w najmniejszym zakresie nie uwzględnił jej próśb.

W ocenie Sądu powyższe okoliczności uzasadniają zastosowanie w sprawie przepisu art. 320 kpc poprzez rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty opowiadające możliwościom dochodowym pozwanej (po około 200 złotych miesięcznie) przy założeniu, że pozwana będzie bardzo oszczędnie gospodarować dochodami w zakresie wydatków na utrzymanie oraz stale dorabiać do wynagrodzenia podstawowego. Ustalony przez Sąd stan majątkowy i rodzinny pozwanej oraz zdrowotny jej częściowo ubezwłasnowolnionego syna pozwalają na stwierdzenie, że jednorazowe spełnienie świadczenia przez pozwaną byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo należałoby ją lub jej syna na niepowetowane szkody.

Sąd nie obciążył pozwanej kosztami procesu w trybie art. 102 kpc. Przepis art. 102 kpc stanowiący wyjątek od przewidzianej w art. 98 § 1 kpc zasady odpowiedzialności za wynik procesu, umożliwia sądowi w wypadkach szczególnie uzasadnionych, nie obciążania strony przegrywającej kosztami procesu. Mogą to być zarówno okoliczności o charakterze zewnętrznym, związane w szczególności z sytuacją majątkową strony przegrywającej, jak i okoliczności wynikające z samego przebiegu postępowania. Powyższy przepis powinien być zastosowany zawsze wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu przeciwnika byłoby oczywiście niezgodne z zasadami słuszności (np. postanowienie SN z 3.12.2010 r., I CZ 120/10, nie publ. postanowienie SN z 9.02.2012 r., III CZ 2/12, nie publ.).

W ocenie Sądu wszystkie wyżej powołane szczególne okoliczności dotyczące pozwanej uzasadniają na odstąpienie od obciążenia jej kosztami procesu; przemawiają za tym zasady słuszności. Dodatkową okolicznością jest to, że pozwana jako konsument jest słabszą stroną umowy pożyczki, a powód jako profesjonalista na rynku finansowym (wspomagany przez profesjonalnego pełnomocnika) jest silniejszą stroną umowy, która powinna trafnie ocenić zdolność kredytową konsumenta i nie narażać się na zbędne koszty związane egzekwowaniem należności.

Sąd nadał rygor natychmiastowej wykonalności roszczeniu uznanemu przez pozwaną na podstawie art. 333 § 1 kpt 2 kpc.

Powyższy wyrok w punkcie 2-im i 3- im sentencji, tj. w części rozkładającej płatność zasądzonej kwoty głównej na raty oraz rozstrzygającej o kosztach procesu zaskarżył powód.

Apelacja wyrokowi w zaskarżonej części zarzuca:

1) naruszenie przepisów postępowania:

-

art. 102 k.p.c. poprzez odstąpienie od obciążenia pozwanej kosztami procesu, za wprawą przyjęcia, że wystąpił wypadek szczególnie uzasadniony stanowiący przesłankę do odstąpienia od obciążenia pozwanej kosztami procesu, podczas gdy w przedmiotowej sprawie nie zostały wykazane żadne okoliczności wskazujące na wystąpienie szczególnie uzasadnionego wypadku, a okoliczności wykazane nie stanowią przesłanki do zastosowania art. 102 k.p.c.

-

art. 320 k.p.c. poprzez rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty, za sprawą przyjęcia, że wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek stanowiący przesłankę do rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty, podczas gdy w przedmiotowej sprawie nie zostały wykazane żadne okoliczności wskazujące na wystąpienie szczególnie uzasadnionego wypadku, a okoliczności wykazane nie stanowią przesłanki do zastosowania art. 320 k.p.c.

-

art. 233 k.p.c, poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie, że pozwana wykazała okoliczność swojej złej sytuacji materialnej, podczas gdy jedynym dowodem na tę okoliczność było przesłuchanie strony pozwanej.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wnosił o:

• 1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie punktu 2 zaskarżonego wyroku,

  2.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie punktu 3 zaskarżonego wyroku,

  3.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania przed sądem pierwszej
  i drugiej instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona w tej części, w której zarzuca, iż Sąd I instancji z obrazą art. 320 k.p.c. rozłożył płatność zasądzonej kwoty głównej- uznanej zresztą przez pozwaną- na 84 raty miesięczne.

Niezależnie od podniesionego w apelacji zarzutu w tym przedmiocie, zauważyć trzeba, że wykonanie zaskarżonego wyroku w takim brzmieniu jak dotychczas wiązałoby się
z trudnościami.

W punkcie bowiem pierwszy sentencji wyroku Sąd zasądził kwotę główną wraz
z ustawowymi odsetkami od daty tegoż wyroku do daty zapłaty tejże kwoty, a w punkcie drugim sentencji płatność zasądzonej jedynie kwoty głównej rozłożył na 84 raty miesięcznie
z ustawowymi odsetkami w wypadku uchybienia terminu płatności którejkolwiek z nich. Rozstrzygnięcie to nie zawiera jednak uregulowania terminu płatności zasądzonych w punkcie 1-ym sentencji odsetek umownych, które zgodnie z nim są już naliczane, a nadto oba te rozstrzygnięcia pozostają w sprzeczności w zakresie uregulowania płatności odsetek od należności głównej.

Zauważyć trzeba też to, że sentencja wyroku pozostaje w sprzeczności z jego uzasadnieniem, gdzie Sąd wskazuje za swoje uprawnienie do pozbawienia powoda odsetek ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat, a wbrew tym motywom orzeka o odsetkach od daty wyroku do daty zapłaty, a następnie wprowadza odsetki na wypadek uchybienia terminowi płatności poszczególnych rat.

Z uwagi na brak apelacji pozwanej, Sąd II instancji w granicach apelacji powoda nie miał możliwości zmiany rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1-ym sentencji zaskarżonego wyroku przez wyeliminowanie zasądzonych w nim odsetek umownych od daty tegoż wyroku (w sytuacji, gdy rozkładając płatność kwoty głównej na raty wprowadzone zostały odsetki od poszczególnych rat), gdyż naruszyłoby zakaz reformationis in peius orzekając na niekorzyść apelującego, a poza tym rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 1-ym sentencji tegoż wyroku stało się już prawomocne wobec jego niezaskarżenia przez żadną ze stron.

W tej sytuacji Sąd mógł rozpoznać sprawę jedynie w granicach zaskarżenia apelacją powoda, tj. w zakresie rozłożenia płatności zaskarżonej kwoty głównej na raty
i rozstrzygnięciu o kosztach procesu między stronami.

Sąd Okręgowy podziela w tym względzie zarzut, iż Sąd I instancji z obrazą art. 320 k.p.c. rozłożył dłużniczce płatność zasądzonej kwoty głównej aż na 84 raty miesięczne
w sytuacji, gdy ta nie wykazała, iż zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa w tym przepisie, uzasadniający takie rozstrzygnięcie.

Należy zauważyć- co trafnie wywodzi apelujący- że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z długiem wynikającym z nieterminowej spłaty pożyczki i wypowiedzenia umowy tejże pożyczki, która przewidywała spłatę w 59 ratach miesięcznych.

Tymczasem zaskarżone rozstrzygnięcie o rozłożeniu zasądzonej kwoty głównej na 84 raty doprowadziło de fakto do modyfikacji poprzedniej umowy pożyczki, a w zasadzie Sąd rozstrzygnięciem tym ukształtował nowy stosunek obligacyjny pomiędzy stronami nadmiernie preferując interes dłużniczki, skoro doszło do znacznego zwiększenia liczby rat i zmniejszenia ich wysokości.

Wydłużenie całkowitej spłaty długu przez pozwaną do 7 lat jest nie do zaakceptowania
w okolicznościach niniejszej sprawy.

Dlatego też należało- uwzględniając apelację w tej części- zmienić zaskarżony wyrok
w punkcie 2 –im sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. przez wyeliminowanie rozstrzygnięcia o rozłożeniu na raty zasądzonej w punkcie 1 -ym sentencji kwoty należności głównej.

Apelacja w pozostałym zakresie, tj. w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach procesu między stronami, podlegała oddaleniu jako nieuzasadniona na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd II instancji nie podziela bowiem stanowiska apelującego, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie zachodziły podstawy do zastosowania art. 102 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego stanowisko Sądu Rejonowego o zastosowaniu powyższego przepisu przy rozstrzygnięciu o kosztach procesu zasługuje na akceptację w okolicznościach sprawy odnoszących się do sytuacji majątkowej i rodzinnej pozwanej.

Podzielając powyższy pogląd Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy na zasadzie art. 102 k.p.c. nie obciążył pozwanej także kosztami procesu za II instancję pomimo, że powód
w całości wygrał proces w zakresie żądania głównego.

Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania Sąd Okręgowy orzekł jak
w sentencji wyroku.