Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lipca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSA w SO Grzegorz Ślęzak (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera
Protokolant	stażysta Iwona Jasińska

po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa E. S. (1)

przeciwko H. S., M. L. (1) i E. L.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki E. S. (1) i pozwanej M. L. (1)

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 24 kwietnia 2017 roku, sygn. akt I C 890/16

1.  oddala obie apelacje;

2.  znosi wzajemnie koszty procesu między stronami za instancję odwoławczą.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak (spr.)

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt: II Ca 724/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem dnia 24 kwietnia 2017 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu na rozprawie sprawy
z powództwa E. S. (1) przeciwko E. L., H. S., M. L. (1) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym:

1.  uzgodnił treść księgi wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, iż w miejsce współwłaścicielki M. L. (1) w (...)częściach;

2.  wpisał jako współwłaścicieli M. L. (1) w(...)częściach oraz E. S. (1) w (...)częściach;

3.  oddalił powództwo w pozostałej części;

4.  zasądził od pozwanej M. L. (1) na rzecz powódki E. S. (1) kwotę 7.317,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

5.  nie obciążył powódki kosztami procesu na rzecz pozostałych pozwanych.

Podstawą powyższego wyroku stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Dla nieruchomości położonej przy ulicy (...) w P. stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...), Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

W dziale II księgi wieczystej o numerze (...), jako właścicielka
w(...)częściach została wskazana M. L. (1).

E. S. (1) i H. S. zawarli związek małżeński w dniu 28 maja 1977 r.

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim orzekł o ustanowieniu z dniem 7 lipca 2014 r. rozdzielności majątkowej małżeńskiej E. S. (1) i H. S..

Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim rozwiązał przez rozwód związek małżeński H. S. i E. S. (1) z winy powoda – H. S..

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2017 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację złożoną przez H. S. od powyższego wyroku Sądu Okręgowego.

Umową sprzedaży z dnia 28 października 2004 r. zawartą w P. przed notariuszem G. B. (1), J. B., E. G., G. B. (2), A. S., W. C., P. C. sprzedali wszystkie należące do nich udziały w nieruchomości zabudowanej położonej w obrębie (...) P., przy ulicy (...), wynoszące łącznie ¼ części. Sprzedaż nastąpiła na rzecz H. S. w ½ części oraz E. L. w ½ części. Nabywcy dokonali zakupu i nabycia udziałów do majątku odrębnego. H. S. stał się właścicielem 1/8 części całej nieruchomości. Podobnie E. L. stał się właścicielem 1/8 części całej powyższej nieruchomości.

Umową sprzedaży z dnia 12 kwietnia 2006 r. zawartą w P. przed notariuszem G. B. (1) E. B. sprzedała na rzecz H. S. w ½ części oraz na rzecz E. L. w ½ części cały należący do niej udział wynoszący 1/8 części przedmiotowej nieruchomości przy ulicy (...) w P.. Każdy z nabywców nabył udział wynoszący 1/16 części całej przedmiotowej nieruchomości. H. S. nabył udział do majątku osobistego, co potwierdziła stawająca do tego aktu jego żona E. S. (1).

Umową sprzedaży z dnia 29 maja 2006 r. zawartą w P. przed notariuszem G. B. (1), M. Z. sprzedała ujawniony w księdze wieczystej udział, wynoszący (...) części nieruchomości przy ulicy (...) w P. na rzecz H. S. w ½ części oraz E. L. w ½ części, tj. każdy z nabywców nabył udział wynoszący (...) części całej nieruchomości. Ponadto M. Z. sprzedała cały należący do niej udział w nieruchomości przy ulicy (...) w P., nieujawniony w księdze wieczystej na rzecz H. S. w ½ części oraz E. L. w ½ części. H. S. nabył udziały do majątku osobistego, co miała później – według jego oświadczenia - potwierdzić jego żona E. S. (1). Powódka nie była przy sporządzaniu aktu i nie potwierdziła nigdy oświadczenia męża.

Umową sprzedaży z dnia 16 października 2006 r. zawartą w P. przed notariuszem G. B. (1), R. G. sprzedał cały należący do niego udział wynoszący 1/16 części nieruchomości znajdującej się przy ulicy (...) w P., na rzecz H. S. w ½ części oraz E. L. w ½ części. H. S. nabył udział do majątku osobistego, co miała później – według jego oświadczenia - potwierdzić jego żona E. S. (1). Powódka nie była przy sporządzaniu aktu i nie potwierdziła nigdy oświadczenia męża.

Dnia 3 czerwca 2008 r. umową zawartą w P. przed notariuszem P. B., T. P. działający w imieniu i na rzecz Gminy S. na mocy pełnomocnictwa udzielonego mu przez R. B. S. – sprzedał przysługujący Gminie udział w wysokości (...) w nieruchomości znajdującej się przy ulicy (...) w P., po połowie, tj. (...) na rzecz H. S. i (...) na rzecz E. L.. H. S. według własnego oświadczenia nabył udział do majątku osobistego. Powódka nie była przy sporządzaniu aktu i nie potwierdziła nigdy oświadczenia męża.

Umową sprzedaży zawartą w O. przed notariuszem T. D., w dniu 2 czerwca 2015 r. H. S. sprzedał E. i M. małżonkom L. całość przysługujących mu udziałów we współwłasności nieruchomości zabudowanej położonej w obrębie (...) P., przy ulicy (...), oznaczonej numerem działki (...), o powierzchni (...) ha za cenę w kwocie 75.000,00 zł.

Umową z dnia 3 grudnia 2015 r. zawartą w P. przed notariuszem G. B. (1), E. i M. małżeństwo L. darowali całe należące do nich udziały wynoszące łącznie (...) części zabudowanej nieruchomości oznaczonej w ewidencji numerem działki (...), położonej w P. przy ulicy (...), do majątku osobistego M. L. (1).

Powódka E. S. (1) nie podejmowała decyzji o zakupie nieruchomości wspólnie z mężem. O kupnie dowiadywała się najczęściej bezpośrednio przed samym sporządzeniem aktu notarialnego. Nie miała też faktycznego wpływu na treść zawieranych umów.

Pozwana M. L. (1) nie utrzymywała prywatnych kontaktów z małżeństwem S., a jedynie znała powódkę i spotykała się z nią na spotkaniach wynikających ze spraw zawodowych, które łączyły męża pozwanej z E. L.. Nie miała wglądu w ich sytuację majątkową i osobistą.

H. S. i E. L. znają się od połowy lat siedemdziesiątych. W równoległym czasie prowadzili działalności gastronomiczne tzw. rożna. Od stycznia 1981 r. zostali wspólnikami kupując część udziałów w przedsiębiorstwie (...). Od tej pory utrzymywali kontakty prywatne oraz wspólnie prowadzili inne interesy, w tym najczęściej kupując wspólnie nieruchomości. E. L. często bywał u małżonków S.. E. S. (1) zajmowała się wtedy domem i dziećmi, nie uczestniczyła w podejmowaniu decyzji dotyczących firmy, czy zakupu nieruchomości. E. L. i pozwany H. S. wielokrotnie pożyczali sobie pieniądze. E. L. miał zaufanie do pozwanego, traktował go jak brata. Do chwili obecnej H. S. i E. L. utrzymują przyjazne relacje.

Pozwany H. S. przyznał, iż zakup nieruchomości przy ulicy (...) sfinansował ze środków, które otrzymał od E. L. z tytułu pożyczki. W ramach jej zwrotu przeniósł na pozwanych własność udziałów przedmiotowej nieruchomości umową sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015 r. za kwotę 75.000,00 zł.

Sąd zważył, iż roszczenie powódki podlegało uwzględnieniu w części.

Żądanie powódki uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym znajduje podstawę w treści przepisów ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U.2016.790 j.t. dalej w skrócie jako „ukwh”). Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

W przedmiotowej sprawie zasadnicze znaczenie dla jej rozstrzygnięcia miał podniesiony przez powódkę wobec pozwanych E. i M. małżeństwa L. zarzut złej wiary przy nabywaniu nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...). Należy wskazać, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze (art. 6 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się
o tym dowiedzieć (art. 6 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

W judykaturze podkreśla się, że „(…) Zawarty w art. 6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (tj. Dz. U. 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) zwrot ‘z łatwością mógł się dowiedzieć’ daje podstawę do przyjęcia, że nabywca nie ma obowiązku przeprowadzania szczegółowego postępowania co do rzeczywistego stanu prawnego, wystarczy wykazanie zwykłej staranności,
a więc że zapoznał się z treścią księgi wieczystej i ustalił elementy faktyczne co do tego, kto nieruchomość posiada. Dowiedzenie oznacza powzięcie wiadomości, a nie nabranie wątpliwości czy podejrzeń (…)” ( vide: wyrok SN z dnia 26 stycznia 2011 r., sygn. akt IV CSK 285/10).

Ponadto podnosi się, że „(…) W myśl art. 6 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nabywcą w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. W piśmiennictwie przyjmuje się, że o tym, czy nabywca mógł się o niezgodności z łatwością dowiedzieć, decyduje obiektywna miara staranności połączona z obowiązującym w całym systemie prawa cywilnego domniemaniem dobrej wiary (art. 7 k.c.). Podstawą oceny powinny być zasady doświadczenia życiowego stosowane przy ocenie konkretnego zachowania się nabywcy i okoliczności faktyczne, w których czynność doszła do skutku. Przy przenoszeniu własności nieruchomości - ze względu na zasadę uczciwego obrotu i brak konstytutywnego charakteru wpisu - można i należy wymagać, aby nabywca nieruchomości, zapoznał się, chociażby we własnym dobrze rozumianym interesie, nie tylko z treścią księgi wieczystej, ale także z tym, w czyim posiadaniu nieruchomość się znajduje (…)” ( vide: wyrok SN z dnia 23 września 2004 r., sygn. akt III CSK 459/03).

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie brak jest podstaw do stwierdzenia, że pozwana M. L. (1) nabywając wspólnie z E. L. od H. S. udziały w działce oznaczonej w ewidencji gruntów numerem (...), położonej w P. przy ulicy (...), działała w złej wierze. Sąd podziela cytowane wyżej ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym nabywca nie ma obowiązku przeprowadzenia dochodzenia co do rzeczywistego stanu prawnego danej nieruchomości. Zdaniem Sądu, pozwana wykazała swoim zachowaniem należytą staranność, a więc sprawdziła księgę wieczystą i ustaliła elementy faktyczne co do tego, kto przedmiotową nieruchomość posiada. W księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości nabytej następnie przez pozwanych nie było ujawnionego żadnego ostrzeżenia ani wniosku o wpis. W konsekwencji, zdaniem Sądu pozwana mieła prawo nabyć od H. S. udziały w rzeczonej nieruchomości i nabyła je skutecznie. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynikało, jakoby pozwana miała szczegółową wiedzę co do sytuacji majątkowej i osobistej E. S. (1) i H. S.. Już zresztą na gruncie przedmiotowego postępowania można stwierdzić, że określenie stosunków majątkowych między powódką a pozwanym H. S. wymaga wyjaśnienia licznych okoliczności i nie jest sprawą oczywistą. Wątpliwości budzić może natomiast dobra wiara w tym zakresie pozwanego E. L., pozostającego od lat 70-tych w bardzo bliskich biznesowych i przyjacielskich relacjach z pozwanym H. S., które to relacje sami pozwani określali jako wręcz braterskie. Jednakże okoliczność braku dobrej wiary u pozwanego E. L., na którą powołała się powódka, nie została przez nią dostatecznie dowiedziona. W szczególności podnieść należy, że przy sporządzaniu jednego z aktów notarialnych powódka była obecna i nie kwestionowała w obecności E. L. zapisu, że jej mąż nabywa udziały w nieruchomości do majątku osobistego. Wprawdzie powódka wyjaśniła przyczyny takiego swojego zachowania, opisując codzienne relacje małżonków i sposób działania H. S. w sprawach finansowych, jednakże nie udowodniła, że E. L. był aż tak wtajemniczony we wszystkie sprawy małżonków, by rozróżnić, co powódka czyniła świadomie i celowo, a co wskutek niewiedzy prawnej i pod wpływem męża. Ostatecznie Sąd przyjął zatem, że również E. L. działał w dobrej wierze.

W dalszej części Sąd stwierdził, że przyjęcie odmiennego stanowiska wpłynęłoby ujemnie na pewność obrotu prawnego, gospodarczego. Ponadto de facto niweczyłoby sens instytucji wyrażonej w art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Zachowanie należytej staranności, a więc zapoznanie się z treścią księgi wieczystej oraz stanem faktycznym dotyczącym konkretnej nieruchomości, powoduje, że nie można uznać nabywcy za działającego w złej wierze.

Wskazał, że mimo, iż źródłem niezgodności treści księgi wieczystej ze stanem faktycznym jest umowa sprzedaży udziałów H. S. w nieruchomości przy ulicy (...), zawarta dnia 2 czerwca 2015 r., której oboje małżonkowie M. i E. L. byli stronami, to na skutek darowizny dokonanej w dniu 3 grudnia 2015 r. całe należące do nich udziały, wynoszące łącznie (...) części nieruchomości, zostały włączone do majątku osobistego M. L. (1).

Jednocześnie podniósł, iż kwestią sporną w niniejszej sprawie był fakt nabywania udziałów w przedmiotowej nieruchomości do majątku wspólnego E. i H. S. w trakcie trwania ich małżeństwa. Strony nie kwestionowały faktu, iż powódka i pozwany H. S. nie zawierali nigdy umów majątkowych, a więc do dnia orzeczenia przez Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015 r. rozdzielności majątkowej, strony nabywały składniki majątku do majątku wspólnego. Na tym etapie Sąd, rozważając wszelkie okoliczności sprawy oraz biorąc pod uwagę zeznania świadków, uznał, iż E. S. (1) i H. S. nabyli udziały w przedmiotowej nieruchomości do majątku wspólnego, a nie jak twierdził pozwany do jego majątku osobistego. Z zeznań świadków, jak i samej powódki oraz pozwanego H. S. wynika bowiem, że pozwany samodzielnie dokonywał zakupu wszelkich nieruchomości, a powódka nie miała wpływu na treść zawieranych umów. Pozwany bez porozumienia z E. S. (1) decydował, co będzie składnikiem majątku wspólnego, jednostronnie decydując o wyłączeniu składników do majątku osobistego. Stoi to w sprzeczności z zasadami i charakterem małżeńskiej wspólności ustawowej i nie może być uznane za prawidłowe. Zdaniem Sądu pozwany nie udowodnił również, że środki, z których pokrywał koszt zakupu udziałów w spornej nieruchomości pochodziły z jego zasobów zgromadzonych jeszcze przed ślubem. Zeznania świadków w tym przedmiocie były skrajne, w zależności od stosunku i relacji w jakich pozostawali ze stronami postępowania, wobec czego nie mogły być dla Sądu wiarygodne. Nie sposób też dać wiarę, by pozwany prawie 30 lat po ślubie i po dokonaniu wcześniej zakupu wielu innych nieruchomości nadal dysponował środkami uzyskanymi z handlu złotem i walutami obcymi (pomijając już legalność nabycia tych środków). Ostatecznie jednak sam pozwany H. S. w toku postępowania przyznał, iż nieruchomość przy ulicy (...) zakupił przeznaczając na to środki pożyczone od E. L..
Z tego też powodu, celem spłaty zadłużenia, H. S. sprzedał pozwanemu wszystkie swoje udziały w nieruchomości za kwotę 75.000,00 zł, znacznie poniżej ich wartości. Zgodnie więc z treścią art. 33 KRO, w którym wymieniono zostały wyczerpująco składniki majątku osobistego małżonków pozostających w ustawowej wspólności majątkowej, środki uzyskane tytułem pożyczki nie sposób zaliczyć do majątku osobistego. Na podobnym stanowisku stoi Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z dnia 5 grudnia 2014 r. (III CZP 87/14) mówi o wąskim rozumieniu treści art. 33 KRO, które to rozwiązanie pozwoli zachować właściwe proporcje między majątkiem wspólnym i majątkami osobistymi małżonków i nie będzie prowadzić do nadmiernego rozszerzania majątków osobistych kosztem majątku wspólnego.

Skutki umowy sprzedaży udziałów w nieruchomości, zawartej w dniu 2 czerwca 2015 r., Sąd ocenił na gruncie art. 38 KRO w związku z art. 5 ukwh. Jak stanowi treść art. 38 KRO, jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej
z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem. Przyjmując zatem, że pozwani M. i E. L. nabywając udziały nieruchomości przy ulicy (...), pozostawali w dobrej wierze nie można zniweczyć stosunku łączącego ich z H. S., który występował tu w roli zbywcy. W ocenie Sądu, umowa sprzedaży zawarta z pozwanymi M. i E. L., na gruncie niniejszego postępowania pozostaje ważna, z uwagi na fakt, iż pozwanych chroniła rękojmia publiczna, zgodnie z art. 5 ukwh.

Na skutek ustalonej rozdzielności majątkowej trwającej między H. S. a E. S. (1) od dnia 7 lipca 2014 r. , powódka uzyskała prawo do współudziału w częściach ułamkowych ½ całości udziałów tj. w części (...), nabytych przez H. S. w przedmiotowej nieruchomości tytułem umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015 r. Sąd uznał, że pozwany w umowie zawartej z pozwanymi M. i E. L. z dnia 2 czerwca 2015 r. rozporządził częścią udziałów do niego nie należących. Miał bowiem prawo sprzedać jedynie swój udział, tj. (...) części. Z kolei E. L. był współwłaścicielem w (...)częściach i cały swój udział oraz nabyty wspólnie z M. L. (1) udział H. S. (...) części (łącznie (...) części) mogli przekazać do majątku osobistego M. L. (1). W tych okolicznościach doszło do zaistnienia błędnego wpisu w księdze wieczystej nr (...), prowadzonej dla nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), który nie był zgodny z rzeczywistym stanem prawnym z uwagi na nieuwzględnienie E. S. (1), jako uprawnionej do części udziałów wyżej wymienionej nieruchomości.

Ponieważ w ocenie Sądu powódka nie zakwestionowała skutecznie ważności umowy sprzedaży udziałów z dnia 2 czerwca 2015 r. Sąd ustalił treść księgi wieczystej w ten sposób, że w miejsce współwłaścicielki M. L. (1) w (...)częściach wpisał jako współwłaściciela E. S. (1) w (...)częściach, a także M. L. (1) w pozostałych (...) częściach.

W pozostałym zakresie (tj. co do pozwanych H. S. i E. L., którzy nie są na chwilę orzekania ujawnieni jako współwłaściciele nieruchomości objętej księgą wieczystą (...)) Sąd oddalił powództwo z uwagi na brak legitymacji biernej.

Ponieważ powódka przegrała sprawę w nieznacznej części, Sąd na podstawie art. 100 kpc włożył na pozwaną M. L. (1) obowiązek zwrotu kosztów w procesu na rzecz powódki E. S. (1) w całości w kwocie 7.317,00 zł i postanowił nie obciążać powódki kosztami procesu na rzecz pozostałych pozwanych.

Powyższy wyrok zaskarżyły obie strony, tj. powódka oraz pozwana M. L. (1).

Apelacja pozwanej M. L. (1) skarży wyrok w punktach 1-szym i 3-cim sentencji, zarzucając mu:

1). naruszenie art. 38 k. r. o. w zw. z art. 5 u. k. w. h. przez błędną wykładnię skutków zastosowania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych prowadzącą do bezzasadnego przyjęcia, że pomimo iż pozwanych chroniła rękojmia publiczna, to umowa sprzedaży udziałów w nieruchomości zawarta w dniu 2 czerwca 2015r. wywarła skutek wyłącznie w zakresie rozporządzenia częścią udziałów należących do pozwanego H. S..

Apelacja wnosiła o:

1). zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa także w stosunku do pozwanej M. L. (1),

2). zasądzenie od powódki E. S. (1) na rzecz pozwanej M. L. (1) kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Apelacja powódki skarży wyrok w części, tj.:

- co do pkt 1 w zakresie jakim w miejsce współwłaścicielki M. L. (1) wpisano jako współwłaścicielkę M. L. (1) w (...)częściach,

- co do pkt 2 – w całości, zarzucając mu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 37§1 pkt 1 KRO w zw. z art. 37§2 KRO w zw. Z art. 63§2 KC poprzez jego niezastosowanie i pominięcie, że w dniu zawarcia umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015r. nie obowiązywała pomiędzy stronami umowa majątkowa małżeńska, ani przed tą datą nie wydano prawomocnego orzeczenia w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej, a zatem H. S. bez zgody Powódki nie mógł w tej dacie skutecznie rozporządzić jakimkolwiek udziałami w nieruchomości wspólnej.

2. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 58§1 KC w zw. z art. 199 KC w zw. Z 58§3 KC poprzez ich niezastosowanie i stwierdzenie, że umowa sprzedaży zawarta pomiędzy Pozwanym H. S., a Pozwanymi E. L. i M. L. (1) jest ważna w części, pomimo, że z okoliczności i treści umowy wprost wynika, że intencją i celem Pozwanych H. S., E. L. i M. L. (1) było zawarcie umowy sprzedaży, która przenosiłaby na Pozwanych ad 1 i ad 2 udział (...) w (...) , a Pozwani nie dokonaliby tej czynności, gdyby jej treścią było przeniesienie na Pozwanych ad 1 i ad 2 wyłącznie udziału (...) w nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) o nr księgi wieczystej (...),

3. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233§1 k. p. c. brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez pominięcie w tej ocenie faktu, iż Powódka wielokrotnie wyrażała sprzeciw na zawarcie umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015r., między innymi za pismem z dnia 21 grudnia 2015r., wyraziła, podczas gdy ww. fakt wprost wynika z materiału dowodowego zebranego w sprawie, co skutkowało błędem w ustaleniach faktycznych sprawy w postaci błędnego ustalenia, że Powódka nie zakwestionowała umowy sprzedaży udziałów z dnia 2 czerwca 2018r.,

4. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233§1 k. p. c. poprzez:

a. sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, tj. ustalenie, że w księdze wieczystej o nr (...) w dniu zawarcia umowy sprzedaży nie było ujawnionego żadnego ostrzeżenia ani wniosku o wpis, podczas gdy z treści księgi wieczystej o nr (...) oraz z treści umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015r. niezbicie wynika, że w księdze wieczystej o nr (...) w dniu 2 czerwca 2015r. wpisane było ostrzeżenie o niezgodności treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, co skutkowało błędnym przypisanym Pozwanemu ad 1 i Pozwanej ad 2 dobrej wiary przy nabywaniu udziałów w nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) na podstawie umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015r.,

b. brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez pominięcie w tej ocenie faktu, iż (i) zakup udziału w nieruchomości zlokalizowanej w P. przy ul. (...) sfinansowany został przez Pozwanego ad 3 ze środków, które otrzymał od Pozwanego ad 1 z tytułu pożyczki, (ii)relacje pomiędzy Pozwanym ad 1 i Pozwanym ad 3 od lat 70- tych miały charakter ściśle przyjacielski i braterskie, co skutkowało błędnym przypisaniem Pozwanemu ad 1 dobrej wiary przy nabywaniu udziałów w nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) na podstawie umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015r.,

5. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 231 KPC poprzez niezastosowania domniemania faktycznego poprzez nieprzyjęcie złej wiary po stronie Pozwanej ad 2 przy konieczności przyjęcia złej wiary po stronie Pozwanego ad 1, co skutkowało błędnym przypisaniem Pozwanej ad 2 dobrej wiary przy nabywaniu udziałów w nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) na podstawie umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015r.,

6. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 1 u.k.w.h. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i nieuwzględnienie, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych jakim było zawarcie Umowy darowizny z dnia 3 grudnia 2015r. zawarta pomiędzy Pozwanym ad 1 i Pozwaną ad 2,

a w konsekwencji:

7. naruszenia prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 2 u.k.w.h. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że Pozwany ad 1 i Pozwana ad 2 w dobrej wierze nabyli udziały w nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) na podstawie umowy sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015r. (a Pozwana ad 2 – również na podstawie umowy darowizny z dnia 3 grudnia 2015r.), podczas gdy z materiału dowodowego zebranego w sprawie niezbicie wynika, że zarówno Pozwany ad 1, jak i Pozwana ad 2 nabyli od Pozwanego ad 3 przedmiotową nieruchomość w złej wierze.

Apelująca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku:

1). w pkt 1 wyroku poprzez uzgodnienie treść księgi wieczystej o numerze (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, że w miejsce właścicielki M. L. (1) wpisać jako współwłaścicieli – obok E. S. (1) (której udział określono prawidłowo w wyroku Sądu I instanji) – także współwłaściciela H. S. w (...)części oraz M. L. (1) w (...)części.

2). w pkt 2 poprzez jego uchylenie.

9. zasądzenie od Pozwanych na rzecz Powódki kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, wraz z kosztami zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację pozwanej pełnomocnik powódki wnosił o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu za II instancję.

W odpowiedzi na apelację powódki pełnomocnik pozwanej wnosił o jej odrzucenie ewentualnie oddalenie i zasądzenie kosztów procesu za II instancję.

Sygn. akt II Ca 724/17

Na rozprawie przed Sądem Odwoławczym pełnomocnicy stron popierali swoje apelacje, wnosząc o oddalenie apelacji przeciwnej i zasądzenie kosztów procesu za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje są nieuzasadnione.

W pierwszej kolejności podnieść należy, iż – co słusznie zauważa apelacja pozwanej - stanowisko Sądu Rejonowego przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jest wewnętrznie sprzeczne. Z jednej bowiem strony Sąd wskazuje, że małżonkowie L. nabywając udziały we współwłasności nieruchomości przy ul. (...) w P. umową sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015 r działali w dobrej wierze i chroni ich rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych podczas gdy z drugiej strony twierdzi, że były mąż powódki H. S. nie był uprawniony do rozporządzenia udziałem żony w sytuacji gdy nabyte wcześniej przez niego udziały w tej nieruchomości wchodziły w skład ich majątku wspólnego zapominając, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych sankcjonuje właśnie nabycie od osoby nieuprawnionej, wyłączając działanie zasady „nemo plus iuris nocet transfere potest qam ibse habet.”

Pomimo jednak powyższej sprzeczności w stanowisku Sądu I instancji, Sąd ten wydał prawidłowy wyrok, który w świetle materiału sprawy, odpowiada prawu materialnemu.

W sprawie niniejszej należało dla potrzeb jej rozstrzygnięcia ustalić czy nabyte wskazanymi przez Sąd Rejonowy umowami z 2004, 2006 i 2008 r przez H. S. udziały w nieruchomości przy ul. (...) wchodziły w skład majątku wspólnego jego i jego wówczas żony E. S. (1) czy też stanowiły jego majątek odrębny a w przypadku ustalenia, że stanowiły one majątek wspólny małż. S. ustalenie czy E. i M. małż. L. nabywając od H. S. te udziały umową z dnia 2 czerwca 2015 r działali w dobrej wierze i korzystają z ochrony, jaką daje rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Zgodzić należy się z Sądem Rejonowym, że nabyte przez H. udziały w nieruchomości przy ul. (...) w latach 2004 – 2008 weszły w skład jego majątku wspólnego z żoną B. S.. R. majątkowa pomiędzy byłymi małż. S. ustanowiona została bowiem wyrokiem Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 29 stycznia 2015 r z dniem 7 lipca 2014 r. Niewątpliwie wiec H. S. swój udział wynoszący ½ część w udziałach we współwłasności nieruchomości mógł zbyć skutecznie na rzecz małż. L. umową w 2015 r. Jednakże umowa ta nie jest skuteczna w zakresie zbycia połowy udziałów, które należały do B. S.. W przeciwieństwie natomiast do stanowiska Sądu Rejonowego, należy w świetle zgromadzonego materiału w sprawie niniejszej oraz spraw o podobnym charakterze z powództwa B. S. toczących się w tutejszym Sądzie – II Ca 723/17, II Ca 755/17 i II Ca 757/17 ( dopuszczony został w niniejszej sprawie dowód z wyroków w tych sprawach wydanych ) uznać, że E. i M. małż. L. nabywając od H. udziały w nieruchomości przy ul (...) umową z dnia 2 czerwca 2015 r wiedzieli, że treść przedmiotowej księgi wieczystej, w której jako właściciel udziałów wpisany był H. S., jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym i jako że działali w złej wierze nie mogą skorzystać z ochrony jaką daje rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, a zatem nabycie przez nich udziałów w części należącej do powódki B. S. nie mogło być skuteczne. Tym bardziej o działaniu rękojmi ksiąg wieczystych nie można absolutnie mówić w przypadku dalszej umowy z dnia 3 grudnia 2015 r , którą to małżonkowie E. i M. L. przenieśli nabyte wcześniej udziały od H. S. do majątku osobistego jednego z nich, tj. do majątku osobistego M. L. (1) skoro ta czynność miała charakter nieodpłatny, a ten wyłącza działanie rękojmii.

Mimo zatem błędnego uzasadnienia zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Powyższe kwestie rozwinięte zostaną poniżej przy odniesieniu się do obu apelacji.

Rozważając w pierwszej kolejności: procesowy zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc i w jego wyniku zarzut sprzeczności ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym, podniesionych w apelacji powódki, podkreślić należy, iż zarzuty te nie są uzasadnione bądź mają częściową jedynie słuszność w zakresie w jakim odnoszą się jedynie do stanowiska Sądu Rejonowego przedstawionego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku w sytuacji gdy ostatecznie wyrok ten – co wyżej wykazano – jest zgodny z żądaniem pozwu.

W istocie, apelacja podnosząc wskazane wyżej zarzuty nie tyle kwestionuje prawidłowo ustalone przez Sąd I instancji fakty co raczej wyprowadzone przez ten Sąd z tych ustaleń nie do końca właściwe wnioski w zakresie oceny prawnej żądania pozwu, co i tak doprowadziło do wydania trafnego rozstrzygnięcia pomimo mankamentów jego uzasadnienia. Zatem zarzuty te przywołane zostały bardziej dla wzmocnienia wskazanych w tej apelacji zarzutów obrazy przepisów prawa materialnego, do których odniesienie nastąpi w dalsze części rozważań przy ocenie także apelacji pozwanej, która to ogranicza się wyłącznie do zarzutu obrazy wskazanych w niej przepisów prawa materialnego, niż miałyby na celu zakwestionowanie ustalonego w sprawie stanu faktycznego.

W ocenie zatem Sądu Okręgowego dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena materiału dowodowego nie była nieprawidłowa a co za tym idzie nie naruszała wskazanej wyżej normy. Przypomnieć należy, że Sąd meritii wskazał na przyczyny, dla których nie dał wiary określonym dowodom osobowym odwołując się przede wszystkim do pewnego rodzaju stosunku bliskości w szczególności pomiędzy stronami. Co jednak bardziej istotne i ważniejsze w przedmiotowej sprawie przyjęta przez Sąd pierwszej instancji ocena dowodów jest zdaniem Sądu Okręgowego zgodna z doświadczeniem życiowym i zasadami logicznego rozumowania. Wskazane stanowisko uzasadnia dodatkowo następująca argumentacja.

Odwołując się do zasad doświadczenia życiowego trudno uznać za wiarygodne twierdzenia, że w okresie od zakończenia służby wojskowej przez okres dwóch lat do daty zawarcia związku małżeńskiego pozwany H. S. po otrzymaniu od rodziców 10 złotych monet ( o ile taka okoliczność miała rzeczywiście miejsce ) był w stanie pomnożyć ten majątek do poziomu kilku ( jak sam wskazuje w swych zeznaniach około 5 ) milionów złotych, umożliwiającego zakup szeregu nieruchomości. Podkreślić należy, że poddane ocenie Sądu twierdzenia były zgłaszane nie tylko w przedmiotowej sprawie ale również w innych postępowaniach dotyczących uzgodnienia treści księgi wieczystej. Pomiędzy powódką a byłym mężem toczą jest bowiem zbliżone jeśli chodzi o podstawę faktyczną i prawną spory w sprawach wcześniej powołanych.

Poza tym stanowisko H. S. jak i E. S. (2) jest niekonsekwentne i sprzeczne wewnętrznie skoro raz twierdzi, że nabył udziały w przedmiotowej nieruchomości za środki odrębne pozyskane jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego z powódką a innym razem, co też trafnie ustala Sąd, że sprzedał udziały małżonkom L. gdyż wcześniej nabył je za pieniądze pożyczone właśnie od E. L..

Również za niewiarygodne w ocenie Sądu Okręgowego należy uznać twierdzenia o rzekomej niewiedzy pozwanego E. L. co do charakteru powiązań majątkowych pomiędzy wspólnikiem a jego żoną. Dokonując oceny tych twierdzeń Sąd Okręgowy nie może nie widzieć faktu, że pozwany jest przedsiębiorcą, który od bardzo wielu lat prowadzi działalność gospodarczą co należy podkreślić z wielkim sukcesem. W związku z tą działalnością wielokrotnie zbywał i nabywał nieruchomości, przekształcał firmę którą prowadził Z pewnością więc taka osoba znała zasady rządzące relacjami majątkowymi małżeńskimi. Wiedząc jednocześnie, że jego wspólnik ( a współwłaściciel spornych nieruchomości) pozostaje w związku małżeńskim musiał biorąc pod uwagę zasady doświadczenia życiowego wiedzieć że nieruchomości te wchodzą w skład majątku wspólnego. Tym bardziej, że na rozprawie przed Sądem Odwoławczym zeznał, że wiedział, iż małżonków S. łączyła ustawowa wspólność małżeńska.

Jednocześnie wskazać należy, że skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga, aby skarżący wskazał konkretne uchybienia w zakresie oceny dowodów, jakich dopuścił się sąd pierwszej instancji, a które polegały na naruszeniu zasad logiki, doświadczenia życiowego czy zdrowego rozsądku. Nie jest natomiast wystarczające przedstawienie przez skarżącego własnej wersji wydarzeń, choćby była równie prawdopodobna jak ta przyjęta przez sąd, a tym bardziej nie może odnieść żadnego skutku proste zanegowanie ustalonych w sprawie faktów. Zdaniem Sądu Okręgowego skarżący nie sprostał wskazanym wymaganiom a argumentacja przedstawiona w skardze apelacyjnym ma charakter jedynie polemiczny.

Reasumując, stwierdzić należy, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji nie uchybił treści wskazanego wyżej przepisu, dokonana przez sąd pierwszej instancji ocena materiału dowodowego nie była nieprawidłowa, a stalenia faktyczne jakie poczynił Sąd pierwszej instancji prawidłowe jako podstawa zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Przechodząc do oceny podniesionych w obu apelacjach zarzutów obrazy wskazanych w nich przepisów prawa materialnego stwierdzić należy, że nie są one zasadne. W prawdzie apelacja pozwanej słusznie zauważa jedynie dostrzeżoną i omówioną wcześniej sprzeczność i niekonsekwencję w stanowisku Sądu I instancji wyrażonym w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, które w ostatecznym wyniku – jak też już podniesiono – jest trafne, to niezasadnie jednak formułuje zarzut obrazy prawa materialnego podobnie jak nie można uznać za słusznych zarzutów obrazy prawa materialnego przywołanych w apelacji powódki, która to z kolei słusznie podnosi złą wiarę małżonków L. przy nabywaniu udziałów od H. S..

Odnosząc się do powyższych kwestii podnoszonych w obu apelacjach należy przedstawić, co następuje.

Nabywając wcześniej udziały we współwłasności nieruchomości przy ul. (...) w/m aktami notarialnymi w latach 2004 -2008 ( wymienionymi przez Sad I instancji w ustaleniach faktycznych ) H. S. oświadczał przed notariuszem, że udziały te nabywa do majątku osobistego przy czym powódka nie była obecna przy sporządzeniu tychże aktów notarialnych poza jednym przypadkiem kiedy to przy akcie z dnia 12 kwietnia 2006 r stawająca powódka miała potwierdzić takie nabycie. W jeszcze inny przypadku, tj. aktu notarialnego z dnia 29 maja 2006 r H. S. oświadczając, że nabywa udziały do swojego majątku osobistego, oświadczył, że żona ma to potwierdzić w późniejszym czasie, co jednak nie nastąpiło.

Jest rzeczą charakterystyczną, że we wszystkich aktach notarialnych brak jest jakichkolwiek informacji, co do pochodzenia środków finansowych za które H. S. nabywał udziały w nieruchomości.

Akt notarialny, zgodnie z art. 2 § 2 ustawy z 14 lutego 1991r. Prawo o Notariacie, jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 kpc. Korzysta z dwóch domniemań wzruszalnych - domniemania prawdziwości, czyli autentyczności oraz domniemania zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Badanie mocy dowodowej dokumentu urzędowego wymaga odróżnienia, na tle konkretnego dokumentu, właściwej treści „zaświadczającej” od pozostałej treści dokumentu oraz właściwego zakresu „zaświadczenia”, bo tylko ta treść dokumentu jest objęta domniemaniem, a pozostała treść podlega ocenie na zasadach ogólnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2010 r., I CSK 340/09, OSNC - ZD z 2010 r. Nr 3, poz. 97). Akty notarialne dokumentujące określoną czynność prawną zalicza się do dokumentów konstytutywnych, ucieleśniają bowiem i wyrażają określoną czynność prawną, natomiast inne akty do dokumentów sprawozdawczych, narratywnych. Problem domniemania zgodności z prawdą dotyczy wyłącznie dokumentów urzędowych sprawozdawczych, a taki charakter nosi akt notarialny w części obejmującej jego treścią oświadczenia wiedzy. Tymczasem w aktach notarialnych, o których tu mowa, brak jest jakichkolwiek danych odnośnie środków finansowych mających służyć za cenę nabycia nieruchomości i nie można przyjąć, że jeden z nich zawiera oświadczenie wiedzy powódki przyznające, że nieruchomości zostaną nabyte ze środków finansowych stanowiących majątek odrębny. Stąd w tym zakresie pozwana nie może powoływać się na domniemanie prawdziwości związane z dokumentem urzędowym.

W tym przypadku dokument urzędowy który zawiera oświadczenia uczestników udokumentowanej czynności prawnej stanowi jedynie dowód faktu złożenia przez dane osoby w danym miejscu i czasie oświadczeń określonej treści. W żaden sposób nie dowodzi on zgodności złożonych oświadczeń z prawdą. Tylko w takim zakresie organ, przed którym czynność prawna została dokonana, urzędowo zaświadcza ten fakt. Dokument taki nie jest już jednak dowodem zgodności złożonych oświadczeń z prawdą bowiem oświadczenia woli nie poddają się weryfikacji pod kątem ich prawdziwości.

Jak już na wstępie wskazano punktem wyjścia do rozpoznania sprawy jest ustalenie czy nieruchomość została nabyta do majątku osobistego pozwanego za środki pochodzące z jego majątku, czy też wchodzi do majątku wspólnego.

Tymczasem generalna zasada określająca przynależność przedmiotów majątkowych w ustroju wspólności małżeńskiej została określona w art. 31§ 1 krio i polega na włączeniu w skład majątku wspólnego wszystkich przedmiotów majątkowych o ile zostały one nabyte w czasie trwania wspólności i nie zostały z niej wyłączone z mocy przepisów prawa (por. art. 33 krio).

W efekcie należy przyjąć, iż ustawodawca nadaje dominujące znaczenie kwestii czasu nabycia przedmiotów majątkowych co sprawia, że o zaliczeniu ich do określonego majątku nie decyduje samo oświadczenie małżonków dokonujących czynności prawnej. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał na bezskuteczność złożonych przez małżonków oświadczeń których treścią była przynależność własności nieruchomości do określonego majątku nawet gdy oświadczenia te były zawarte w akcie notarialnym (por. postanowienie SN z 18 stycznia 2008r. V CSK 355/07 baza Legalis, postanowienie SN z 2 marca 2012r. II CSK 363/11, baza Legalis, postanowienie SN z 5 grudnia 2014r. III CSK 95/14 baza Legalis).

O tym, czy nabyty przez jednego z małżonków przedmiot staje się składnikiem majątku wspólnego, decydują kryteria obiektywne, a nie treść oświadczeń złożonych przez strony. Samo złożenie przez małżonka pozostającego w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, oświadczenia, że wskazany przedmiot jest nabywany do jego majątku osobistego, ani potwierdzenie tego faktu przez drugiego małżonka, nie jest wystarczające, aby przedmiot ten rzeczywiście stał się wyłączną jego własnością. Pogląd ten jest aprobowany przez judykaturę (tak SN w postanowieniu z dnia 5 grudnia 2014r., sygn. akt III CSK 45/14, w postanowieniu z dnia 2 marca 2012r., sygn. akt II CSK 363/11, w postanowieniu z dnia 18 stycznia 2008r., sygn. akt V CSK 355/07, oraz w postanowieniu z dnia 17 maja 1985r., sygn. akt III CRN 119/85, a także Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 24 października 2013r, sygn. akt I ACa 293/13).

Mając zatem na uwadze fakt, iż nieruchomość została nabyta w czasie trwania wspólności majątkowej, należy dojść do wniosku, że to rolą pozwanej było w takiej sytuacji wykazanie, że nieruchomość została nabyta za środki stanowiące majątek osobisty pozwanego H. S.. Tymczasem w toku procesu nie przeprowadzono takiego dowodu. Argumentacja pozwanej oparta na stanowisku H. S. w żaden sposób nie jest wiarygodna i słusznie została przez Sąd Rejonowy odrzucona. Trudno bowiem uznać, za wiarygodne twierdzenia jakoby pozwany H. S. zakupił nieruchomość z własnych środków które posiadał jeszcze z czasów sprzed zawarcia związku małżeńskiego. Pojawiająca się tak w niniejszej jak i w winnych sprawach toczących się między stronami ta sama argumentacja jakoby przed zawarciem małżeństwa pozwany otrzymał 10 złotych monet 20 dolarowch i był później w stanie pomnożyć ten majątek do kilku milionów złotych nie wydaje się być w pełni wiarygodna.

Nie do zaakceptowania jest także prezentowana – choć nie wprost – w postępowaniu koncepcja jakoby majątek odrębny H. S. sprzed zawarcia związku małżeńskiego ulegał wielokrotnym przeobrażeniom i w efekcie doprowadził do wyłożenia środków na nabycie przedmiotowej nieruchomości, co mogłoby sugerować przyjęcie, że nabył przedmiotową nieruchomość na zasadzie surogacji do majątku osobistego w myśl art. 33 pkt 10 krio.

Z treści w/w przepisu wynika, iż strona chcąca skorzystać z dobrodziejstwa surogacji powinna precyzyjnie określić składniki majątkowe pozyskane przed zawarciem związku małżeńskiego i składniki które zostały pozyskane za aktywa wchodzące w skład majątku osobistego. Pozwani jednak nie byli w stanie precyzyjnie określić tych „wielokrotnych przeobrażeń” zasobów pozwanego H. S..

Ciężar, zatem udowodnienia przynależności określonego przedmiotu majątkowego do majątku osobistego spoczywa jednak na tym małżonku, który twierdzi, że przedmiot ten jest surogatem nabytym w zamian za środki pochodzące z jego majątku osobistego (art. 6 k.c.). Pozwani nie sprostali temu ciężarowi i nie zdołali wykazać, iż pozwany H. S. nabył sporną nieruchomość za środki pochodzące bądź to z majątku osobistego bądź też w zamian za składniki z majątku osobistego.

Dodatkowo w tym miejscu należy przywołać powołaną już wcześniej okoliczność, prawidłowo przez Sąd I instancji ustaloną i nie kwestionowaną w skargach apelacyjnych, że H. S. nabył przedmiotowe udziały we współwłasności nieruchomości przy ul. (...) za pieniądze pożyczone od E. L., co potwierdzili obaj panowie, a co przesądza o zaliczeniu nabytych Przez H. S. udziałów do majątku wspólnego jego i jego byłej żony – powódki. Ta też okoliczność dodatkowo przemawia za przyjęciem, że skoro E. L. pożyczył pieniądze na zakup udziałów H. S. to wiedział on, że nabyta nieruchomość wchodzi do majątku wspólnego małżonków S. i nabywając w 2015 r wspólnie z żoną M. L. (1) udziały o H. S. małżonkowie L. musieli wiedzieć, że rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest inny niż wynikający z księgi wieczystej, co oznacza, że – wbrew stanowisku Sądu I instancji – nabyli udziały w złej wierze i nie chroni ich rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.

W ocenie Sądu Okręgowego nie można zgodzić się z wyrażonym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - co już wcześniej podniesiono - stanowiskiem Sądu Rejonowego o rzekomej niewiedzy pozwanego E. L. co do charakteru powiązań majątkowych pomiędzy wspólnikiem a jego żoną. Dokonując oceny tych twierdzeń Sąd Okręgowy nie może nie widzieć faktu, że pozwany jest przedsiębiorcą, który od bardzo wielu lat prowadzi działalność gospodarczą co należy podkreślić z wielkim sukcesem. W związku z tą działalnością wielokrotnie zbywał i nabywał nieruchomości, przekształcał firmę którą prowadził. Z pewnością więc taka osoba znała zasady rządzące relacjami majątkowymi małżeńskimi. Wiedząc jednocześnie, że jego wspólnik ( a współwłaściciel spornych nieruchomości) pozostaje w związku małżeńskim musiał biorąc pod uwagę zasady doświadczenia życiowego wiedzieć że nieruchomości te wchodzą w skład majątku wspólnego. Tym bardzie, że – jak już też wcześniej wskazano – E. L. zeznał przd Sądem Odwoławczym, że wiedział, iż H. i B. małżonków S. łączyła ustawowa wspólność małżeńska, a nadto obaj panowie twierdzili, że E. L. pożyczył H. S. pieniądze na zakup udziałów, które nabywali wspólnie.

Na to kolejne kluczowe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy pytanie czy przystępując do czynności prawnej w dniu 2 czerwca 2015 r współwłaściciel E. L. i jego żona M. działali w dobrej wierze i co za tym idzie mogli skorzystać z dobrodziejstwa art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece należy więc odpowiedzieć negatywnie.

Jak wskazano powyżej okoliczność, że pozwany E. L. nie wiedział, że dokonanie czynności prawnej zniesienia sprzedaży udziałów wymaga zgody powódki, i że ten majątek wchodził do majątku wspólnego Sąd Okręgowy uznał za niewiarygodną.

Ponadto, w ocenie Sądu Okręgowego stanowisko strony powodowej, że w niniejszej sprawie rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza brak należytej staranności po stronie pozwanego a co za tym idzie, że została wypełniona norma art. 6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece należy w pełni podzielić. W omawianej sprawie mamy do czynienia z sytuacją wyjątkową: w sprawie doszło od czynności prawnych pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości. Ocena czy mamy do czynienia z rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych musi być więc inna niż gdyby mieć do czynienia z nabyciem nieruchomości przez osobę trzecią, obcą dla sprzedającego, w żaden sposób ze sprzedającym nie powiązaną. Uwzględniając i w pełni akceptując dorobek orzecznictwa w wyjaśnieniu pojęcia należytej staranności w rozumieniu art. 6 przywołanej ustawy, co uwypukliła i eksponowała strona pozwana, stwierdzić należy, że co do zasady obowiązek staranności nabywcy nieruchomości ogranicza się do sprawdzenia treści księgi wieczystej. W ocenie Sądu Okręgowego powyższego stanowiska nie można automatycznie przenieść na grunt przedmiotowej sprawy. Staranność jaką winien się legitymować pozwany E. L. winna być z pewnością większa. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1993 r. ( sygn. akt II CZP 52/93 ) zaprezentowany został pogląd, że w złej wierze nabywca hipoteki pozostaje także wtedy, gdy poprzestaje na oświadczeniu ustanawiającego hipotekę, że obciążona nieruchomość stanowi jego majątek odrębny, jeżeli przy zachowaniu zawodowej staranności mógł był z łatwością ustalić, że nieruchomość ta jest w rzeczywistości przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). Zgadzając się w pełni z tym stanowiskiem i przenosząc je na grunt przedmiotowej sprawy przenieść należy, że w ustalonych okolicznościach nie można stosować innych niż wskazane powołanej uchwale kryteriów wykładni pojęcia należytej staranności w odniesieniu do zachowania pozwanego E. L.. Pozwany winien bowiem mając na uwadze relacje z rodziną S. powziąć wątpliwości czy do umowy jaką wspólnie ze swoją żoną zawarł z H. S. mogło dojść bez udziału E. S. (1) i oczekiwać przed sprzedażą oświadczenia od małżonki współwłaściciela potwierdzającego zgodę na zawarcie umowy. Zaniechanie spełnienia tego oczywistego w ocenie Sądu Okręgowego obowiązku nie pozwala na przyjęcie, że małżonkowie L. mogą skorzystać z dobrodziejstwa jakie daje rękojma wiary publicznej ksiąg wieczystych.

W tym miejscu należy przypomnieć, że sam pozwany w swych zeznaniach wyjaśnił, że podczas transakcji do jakich stawał w związku z prowadzeniem wspólnych interesów z H. S. były przypadki gdy notariusz wymagał obecności żony a były takie gdy takiej obecności nie wymagał. Miał więc z pewnością świadomość, że wspólnika łączy małżeńska wspólność ustawowa, co z resztą sam przyznał i wyjaśnił, że prowadząc ze wspólnikiem działalność przyjęli założenie, że ich żony i partnerki nie będą zaznajamiane ze sposobem prowadzenia działalności gospodarczej. Uznali, że oni będą zajmować się prowadzenia działalności gospodarczej i uzyskiwać dochody a żony będą zajmować się prowadzeniem gospodarstw domowych. Taki też był podział ról w obu związkach małżeńskich i nie może to prowadzić do konkluzji, że ustrój małżeńskiej wspólności ustawowej jaki wiązał małżonków S. nie dotyczył nieruchomości objętych sporem.

W ocenie Sądu Okręgowego, argumentem podważającym powyższe stanowisko nie może być fakt, że przez wiele lat powódka nie domagała się ustalenia treści księgi wieczystej. W tym zakresie, jak się później okazało, pokładała zbyt daleko idące zaufanie w uczciwość ze strony byłego męża.

Reasumując zdaniem Sądu Okręgowego, E. i M. L. (1) zawierając zakwestionowaną przez powódkę umowę nie działali w dobrej wierze. Mogli bowiem z łatwością przynajmniej dowiedzieć się, że udziały w nieruchomości będące przedmiotem umowy sprzedaży ( pozyskane z resztą wcześniej za środki finansowe pożyczone przez H. S. od E. L.) wchodzą do majątku wspólnego małżonków S.. Wystarczyło chociażby zapytać B. S. o jej stanowisko w te kwestii.

W świetle powyższych rozważań powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej podlegało uwzględnieniu.

Co do apelacji powódki, wobec treści zaskarżonego rozstrzygnięcia nie może odnieść zamierzonego w skardze apelacyjnej skutku zarzut obrazy wskazanej w niej przepisów prawa materialnego, zmierzający do wykazania, że H. S. nie był władny przekazać na rzecz małżonków L. nawet przysługujących jemu udziałów w majątku wspólnym z żoną E., gdyż w dacie zawarcia umowy sprzedaży - w dnia 2 czerwca 2015 r. - obowiązywał pomiędzy powódką a pozwanym H. S. ustawowy ustrój wspólności majątkowej. Powyższe zdaniem skarżącej doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji, że na skutek rozdzielności majątkowej między H. S. a E. S. (1) pozwany H. S. skutecznie rozporządził częścią udziałów do niego należących.

Rozumowanie skarżącej opiera się na założeniu jakoby w dniu zawierania umowy nie istniała umowa majątkowa małżeńska ani też przed tą datą nie wydano prawomocnego orzeczenia w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej.

W ocenie skarżącej skutkiem tego jest przyjęcie, że umowa zbycia nieruchomości w czasie trwania wspólności ustawowej bez zgody drugiego małżonka skutkuje nieważnością umowy sprzedaży, co winno prowadzić do ujawnienia w księdze wieczystej powódki oraz pozwanego H. S. w równych częściach.

Takiej oceny nie sposób podzielić. Kluczowe znaczenie ma bowiem prawidłowo ustalony przez sąd pierwszej instancji fakt pozostawania przez H. S. i E. S. (1) w ustroju rozdzielności majątkowej od dnia 7 lipca 2014 r. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd (również z datą wsteczną) powoduje bowiem, że od daty oznaczonej w wyroku pomiędzy małżonkami powstaje współwłasność w częściach ułamkowych. Wobec tego, należało przyjąć, że w dacie zawarcia kwestionowanej przez powódkę umowy sprzedaży nieruchomość ta stanowiła przedmiot współwłasności w częściach ułamkowych E. S. (1) i H. S..

Wbrew temu co stara się przeforsować powódka w apelacji, bez znaczenia dla oceny ważności rozporządzenia udziałem we współwłasności tejże nieruchomości przez H. S. pozostaje fakt, że wyrok ustanawiający rozdzielność z datą wsteczną uprawomocnił się po dacie zawarcia kwestionowanej umowy. Immanentną cechą rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest bowiem wywołanie erga omnes skutku z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia, wcześniejszym nawet niż dzień wytoczenia powództwa (art. 52 § 2 k.r.o.). Gdyby zatem skutek ten miał powstać - jak twierdzi powódka - dopiero w dacie uprawomocnienia się orzeczenia, to niweczyłoby to sens instytucji rozdzielności majątkowej z datą wsteczną.

Problematyka umów zawartych w trakcie formalnej wspólności majątkowej w sytuacji ustanowienia następnie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną obejmująca okres w którym została zawarta umowa znalazła swój finał w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale SN z dnia 23 lutego 2018r. III CZP 103/17 ( Legalis), w której Sąd Najwyższy wypowiadał się co do ważności umowy o częściowym podziale majątku wspólnego z naruszeniem zakazu z art. 35 krio wprost stwierdził , iż umowa o podziale majątku wspólnego zawarta przed ustanowieniem przez Sąd rozdzielności majątkowej z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy jest ważna.

Jest oczywistym , że skoro ustawodawca dopuszcza ustanowienie rozdzielności z datą wsteczną ( nawet wcześniejszą niż data wniesienia pozwu por. art. 52§2 krio) to już z tą datą powstaje rozdzielność majątkowa która umożliwia skuteczne rozporządzenie przez jednego z małżonków swoim udziałem w majątku wspólnym.

Reasumując pozwany H. S. miał pełne prawo zbyć swój udział w majątku wspólnym, a zatem aktualny stan prawny taki jak to ustalił Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku jest prawidłowy.

Uzgadniając bowiem treść księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym orzeczenie Sądu nie może dotyczyć historii, lecz Sąd zobowiązany jest dokonać takiego uzgodnienia zgodnie z aktualnym rzeczywistym stanem prawnym.

Zaznaczyć też należy, że żądania pozwu zostały sformułowane jako główne i ewentualne Dopuszczalność takiego ukształtowania pozwu jak w niniejszej sprawie jest powszechnie przyjmowana w orzecznictwie. Żądanie ewentualne zgłasza się na wypadek, gdyby roszczenie zgłoszone przez powoda na pierwszym miejscu nie zostało uwzględnione przez sąd.

Jeżeli zaś żądanie główne okaże się uzasadnione, nie ma konieczności orzekania o żądaniu ewentualnym (vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1936 r., C II. 630/36, orzeczenie SN z dnia 29 października 1931 r., III. I Rw 1574/31). W takiej sytuacji istnieją dwa roszczenia, o których sąd nie orzeka jednocześnie, ale kolejno zależnie od tego, jak orzeknie o roszczeniu zgłoszonym w pozwie na pierwszym miejscu. Byt żądania ewentualnego uzależniony jest od żądania głównego. W razie uwzględnienia przez sąd żądania przedstawionego jako pierwsze, rozpoznanie żądania ewentualnego staje się bezprzedmiotowe i nie jest wydawane w stosunku do niego żadne orzeczenie (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt III CZP 58/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009 r., sygn. akt I CSK 510/08, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2006 r., sygn. akt IV CZ 96/06). Żądanie główne dotyczyło uzgodnienia treści księgi z rzeczywistym stanem prawnym przez wpisanie E. S. (1) oraz H. S., jako współwłaścicieli w równych częściach, w miejsce M. L. (1) Z kolei żądanie ewentualne, na wypadek gdyby sąd uznał, że umowa sprzedaży z dnia 2 czerwca 2015 r. jest ważna w części dotyczącej wpisania - E. S. (1) oraz M. L. (1) jako współwłaścicieli w częściach ułamkowych.

W realiach niniejszej sprawy sąd pierwszej instancji rozpoznał merytorycznie roszczenie zgłoszone przez powódkę jako główne, jednakże uznał, że żądanie w tym kształcie nie zasługuje na uwzględnienie. Z aprobatą sądu meriti spotkało się natomiast żądanie sformułowane przez powódkę jako ewentualne, które zostało uwzględnione w całości.

Dlatego też obie apelacje jako pozbawione uzasadnionych podstaw podlegają oddaleniu, o czym sąd Okręgowy orzekł na podstawie przepisu art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego między stronami orzeczono na zasadzie art. 100 k.p.c. przez wzajemne ich zniesienie w sytuacji gdy apelacje obu z nich nie wywołały zamierzonego nimi skutku w postaci wzruszenia zaskarżonego wyroku.

Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania oraz powołane w nich przepisy Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera