Portal Orzeczeń

POSTANOWIENIE

Dnia 23 listopada 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Paweł Hochman (spr.)
Sędziowie:	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Renata Lech
Protokolant:	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 listopada 2017 roku

sprawy z wniosku I. Z.

z udziałem P. K. (1), W. M., D. K. i K. K. (1)

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

z dnia 29 maja 2017 roku, sygn. akt I Ns 499/11

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Tomaszowie Mazowieckim do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancje odwoławczą.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Renata Lech

Sygn. akt II Ca 753/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 29 maja 2017 roku Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim po rozpoznaniu sprawy z wniosku I. Z. z udziałem P. K. (1), K. K. (1), W. M., D. K. o ustanowienie drogi koniecznej postanowił oddalić wniosek. Rozstrzygając o kosztach postępowania Sąd ustalił, iż każdy z uczestników postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie oraz nakazał pobrać od wnioskodawczyni I. Z. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim kwotę 4.200,00 tytułem zwrotu części wydatków poniesionych w sprawie.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

Nieruchomość gruntowa zabudowana, położona w I. przy ul. (...), oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) o pow. (...) ha (tzw. nieruchomość władnąca) stanowi współwłasność wnioskodawczyni I. Z. w 5/6 części oraz D. K. w 1/6 części. Dla nieruchomości tej w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Maz. prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Działka ta zgodnie z planem przestrzennego zagospodarowania gminy I., zatwierdzonym uchwałą z dnia 26.04.1990r., przeznaczona została pod tereny zielone.

Nieruchomość gruntowa, położona w I. przy ul. (...), oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) o pow. (...) ha (użytki rolne i leśne) stanowi przedmiot własności K. K. (1) i P. K. (1) na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej. Dla nieruchomości tej w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Maz. prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Nieruchomość ta położona jest bezpośrednio przy drodze publicznej (drodze gminnej).

Uczestnicy postępowania K. K. (1) i P. K. (1) są również właścicielami działki przyległej, oznaczonej w ewidencji gruntów numerem (...) o pow.(...) ha dla której w tut. Sądzie prowadzona jest księga wieczysta nr (...).

Nieruchomość gruntowa, położona w I. przy ul. (...), oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) o pow. (...) ha, stanowi własność uczestnika postępowania W. M.. Nieruchomość ta również bezpośrednio przylega do drogi publicznej tj. ul. (...) i dla nieruchomości tej nie została założona księga wieczysta.

Nieruchomość gruntowa, oznaczona w ewidencji numerem działki (...) stanowiąca współwłasność wnioskodawczyni I. Z. i uczestniczki postępowania D. K., jest zabudowana budynkiem mieszkalnym przeznaczonym na cele wypoczynku i rekreacji. W całości jest ogrodzona płotem drewnianym.

Na stałe, zarówno wnioskodawczyni I. Z. jak i jej siostra tj. uczestniczka postępowania D. K. zamieszkują w Ł..

Na przedmiotowej nieruchomości wnioskodawczyni wraz z matką przebywa w okresie od maja do października. Zamieszkiwanie to nie ma jednak charakteru ciągłego. Na działkę tę przyjeżdża również czasami uczestniczka postępowania D. K. wraz ze swoją rodziną.

Wnioskodawczyni I. Z. wraz ze swoją rodziną dojeżdża do swojej działki prowizoryczną drogą, nieutwardzoną, przebiegającą przez działkę uczestnika W. M..

Do nieruchomości tej, nigdy bezpośrednio nie dojeżdżały pojazdy samochodowe, gdyż było to i jest niemożliwe ze względu na ukształtowanie terenu. Planowany jest w przyszłości turystyczny ciąg komunikacyjny wzdłuż rzeki P. od ul. (...) do tzw. źródełka i dalej.

Działka wnioskodawczyni oznaczona w ewidencji gruntów numerem (...) nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej.

Uwzględniając potrzeby nieruchomości wnioskodawczyni I. Z. i D. K. oraz jak najmniejsze obciążenie gruntów, przez które miałaby prowadzić przedmiotowa droga konieczna jak i też interes społeczno - gospodarczy możliwe do wytyczenia były 2 warianty ustanowienia drogi koniecznej dla w/w działki:

- wariant I zakładający, iż szlak drogi koniecznej miałby prowadzić wyłącznie przez działkę (...) stanowiącej własność uczestników postępowania P. i K. małż. K.. Droga konieczna w tym wariancie stanowić ma pas gruntu o szerokości 4,5 metra ciągnący się z południa na północ od ul. (...) przez teren działki nr (...) aż do granic działki nr (...). Całkowita długość tak wyznaczonej drogi wynosiłaby 235,24 metra, a całkowita powierzchnia służebności wynosi (...) ha, z czego w obszarze oznaczonym jako las (LsV) służebność ta zajmuje (...) ha; w pozostałym obszarze (...) ha służebność ta zajmuje tereny gruntów ornych klasy VI, częściowo zadrzewionych i zakrzewionych. Przeprowadzenie drogi koniecznej w tym wariancie wymaga dokonania wycinki 14 drzew.

- wariant II zakładający, iż szlak drogi koniecznej miałby prowadzić głownie przez działkę nr (...) stanowiącej własność uczestnika postępowania W. M. oraz na odcinku końcowym przez działki nr (...) uczestników postępowania P. i K. małż. K.. Droga konieczna wyznaczona w tym wariancie stanowi pas gruntu o szerokości 4,5 metra ciągnący się z południa na północ od ul. (...) przez teren działki nr (...) (długość 188,45m), następnie w kierunku północno - zachodnim przez teren działki nr (...) (długość 14,33 m) oraz przez teren działki o nr (...) (długość 38,02 m) aż do granic działki nr (...). Całkowita długość tak wyznaczonej drogi koniecznej wynosi 240,80 metra. Całkowita powierzchnia służebności wynosi 0,1083 ha. Przeprowadzenie drogi koniecznej w tym wariancie wymaga dokonania wycinki od około 20 do około 30 drzew.

W celu zapewnienia odpowiedniego i legalnego dostępu do drogi publicznej dla nieruchomości oznaczonej w ewidencji numerem działki (...) - konieczne jest zrealizowanie inwestycji polegającej na wybudowaniu odpowiedniego dojazdu/dojścia - przy czym zrealizowanie tej inwestycji konieczne jest zarówno dla wariantu I jak i wariantu II.

Wydzielenie odpowiedniego i legalnego dojazdu/dojścia do działki nr (...) wymaga przeprowadzenia następujących prac w postaci:

- budowy zjazdu umożliwiającego połączenie szlaku drogi koniecznej z drogą publiczną (ul. (...));

- wycinki drzew;

- prac ziemnych polegających na skomunikowaniu szlaku drogi koniecznej z wąwozem zlokalizowanym od strony południowo - zachodniej przy wjeździe na działkę nr (...) (w tym również poszerzenie i udrożnienie tego wąwozu);

- utwardzenia terenu drogi dojazdowej.

Legalne wykonanie tych prac wymaga uzyskania szeregu zezwoleń i decyzji takich jak: wyłączenie gruntów z produkcji rolnej, ustalenie warunków zabudowy dla potrzeb trwałego urządzenia drogi oraz zajazdu w ul. (...), lokalizacji zjazdu w ul. (...) (zezwolenie zarządcy drogi), wybudowanie dojazdu/dojścia do działki (...) oraz zjazdu w ul. (...) (pozwolenie na budowę).

Wskazując na podstawy powyższych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy wyjaśnił, że dokonał ich na podstawie załączonych do akt sprawy dokumentów, nie kwestionowanych przez strony, oględzin przedmiotowej nieruchomości, zeznań świadków Z. C., W. K., C. R. w zakresie dotyczącym charakteru częstotliwości przebywania na przedmiotowej nieruchomości wnioskodawczyni i jej rodziny jak i też opinii biegłego z zakresu geodezji A. B. co do braku dostępu do drogi publicznej i charakteru ukształtowania terenu oraz konieczności uzyskania wielu decyzji administracyjnych oraz wykonania szeregu robót warunkujących wytyczenie drogi publicznej.

Sad Rejonowy zważył, iż zgodnie z brzmieniem przepisu art. 145 k.c., jeśli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna), jednakże przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpić może tylko po uwzględnieniu potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz przy jak najmniejszym obciążeniu gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli natomiast potrzeba ustanowienia drogi byłaby następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między zainteresowanymi nie doszłoby do porozumienia, Sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej. Przepis statuuje wyraźnie, iż przeprowadzenie drogi koniecznej powinno zawsze uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.

W świetle treści art. 145 § 1 k.c. podstawową przesłanką ustanowienia drogi koniecznej jest brak odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Chodzi, więc nie tylko o sytuację całkowitego braku takiego dostępu, ale także o taką, gdy nieruchomość ma wprawdzie dostęp do drogi, ale nieodpowiedni z punktu widzenia zgodnego z przeznaczeniem korzystania z tej nieruchomości. Chodzi o to, by połączenie z drogą publiczną zapewniało wszelką niezbędną - ze społeczno - gospodarczego punktu widzenia - łączność z tą drogą, umożliwiając normalne, gospodarcze korzystanie z nieruchomości (vide: uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 7 lipca 1999 r. II CKN 786/98 OSNC 2000,z. 2, poz. 34).

W rozumieniu więc art. 145 k.c. „odpowiedni dostęp" do drogi publicznej zależy od potrzeb nieruchomości wymagającej tej drogi. Innymi słowy, miarodajne dla rodzaju, rozmiaru i kierunku drogi koniecznej oraz bliższych warunków jej używania są owe potrzeby nieruchomości władnącej. Potrzeby zaś tej nieruchomości wynikają z jej charakteru, a więc sposobu jej użytkowania. Dodatkowo należy zauważyć, iż potrzeba dostępu do drogi publicznej nie może oznaczać przerzucania na właściciela nieruchomości obciążonej obowiązków jego zapewnienia kosztem istotnego naruszenia uprawnień właścicielskich. W takim bowiem wypadku nastąpiłoby nieuzasadnione uprzywilejowanie właściciela nieruchomości władnącej (vide: postanowienie SN z 08.03.2002 r., III CKN 564/00).

Zgodnie z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo własności podlega równej dla wszystkich ochronie prawnej, a zatem instytucja drogi koniecznej winna być ustanawiana z dużą rozwagą bowiem w swej istocie wkracza w prawo własności nieruchomości obciążonej. Z tej przyczyny ocena dopuszczalności ustanowienia służebności drogi koniecznej wymaga zawsze dodatkowo rozważenia, czyje prawo własności podlega silniejszej ochronie. W orzeczeniu z dnia 18 listopada 1998 r. II CKN 45/98 Sąd Najwyższy podkreślił, że przepis art. 145 k.c. nie jest źródłem roszczeń o ustanowienie służebności drogi, zapewniającej jedynie łatwiejsze korzystanie z nieruchomości, lecz stanowi podstawę prawną żądania ustanowienia drogi koniecznej (niezbędnej), zapewniającej dostęp do drogi publicznej (niepubl.).

Przyjęcie zatem, że odpowiedni dostęp do drogi publicznej powinien obejmować również możliwość przejazdu pojazdów mechanicznych nie wyłącza jednak konieczności różnicowania treści służebności drogi koniecznej zależnie od okoliczności. Unormowanie drogi koniecznej ma charakter elastyczny, w związku z czym daje sądowi znaczną swobodę w kształtowaniu treści służebności oraz pozostawia możliwość dostosowania decyzji do konkretnych czynników stanu faktycznego. Jest to bardzo istotne, zwłaszcza że przeprowadzenie drogi koniecznej zależy od oceny potrzeb nieruchomości izolowanej i „możliwości” nieruchomości, która ma być obciążona, a także od interesu społeczno-gospodarczego. Duże znaczenie maja również okoliczności obiektywne, techniczne, gdyż przeprowadzenie drogi koniecznej może być wyłączone albo znacznie utrudnione na skutek zastanego, utrwalonego sposobu zagospodarowania nieruchomości, niekorzystnego ukształtowania terenu albo konfiguracji granic, zarówno naturalnych, jak i geodezyjnych.

Ustanowienie więc służebności drogi koniecznej powinno być wynikiem bilansu korzyści i strat wynikających z przeprowadzenia drogi. Służebność jest prawem na rzeczy cudzej, a jej celem jest m.in. godzenie interesów właścicieli sąsiadujących nieruchomości; jeżeli interesów tych nie da się pogodzić, mogą zachodzić podstawy do odmowy ustanowienia służebności.

W przedmiotowej sprawie, w ocenie sądu, zarówno sposób użytkowania nieruchomości przez wnioskodawczynię I. Z., mający charakter jedynie rekreacyjny i wypoczynkowy jak i też niekorzystne ukształtowanie terenu, przez który miałaby przebiegać służebność drogi koniecznej oraz konieczność uzyskania wielu decyzji administracyjnych i bierne stanowisko wnioskodawczyni w tym zakresie wskazuje, iż nie można podzielić jej stanowiska co do dostępu do drogi publicznej w sposób i miejscu przez nią wskazany i oczekiwany.

W myśl ugruntowanego orzecznictwa SN rekreacyjne i hobbistyczne użytkowanie nieruchomości, nie wymaga dostępu zapewniającego dojazd samochodem osobowym (vide: uzasadnienie SN do postanowienia z 7.11.2012 r. IV CSK 423/12). Należy również pamiętać, że zgodnie z przepisem art. 145 § 3 k.c. przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno - gospodarczy. Wymieniony przepis ustanawia klauzulę generalną odsyłającą do reguł pozaprawnych, obejmujących nie tylko interesy właścicieli sąsiadujących nieruchomości, ale także interes publiczny.

Mając powyższe na uwadze Sąd rejonowy stwierdził, iż wniosek I. Z. podlegał oddaleniu z uwagi na brak spełnienia przesłanek z art. 145 k.c. warunkujących ustanowienie służebności drogi koniecznej.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art.520 § 1 k.p.c. ustalając, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

O kosztach nieuiszczonych wydatków poniesionych w sprawie, Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust.1 i 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2016 poz. 623),

Apelację od powyższego postanowienia złożyła wnioskodawczyni zaskarżając to postanowienie w całości.

Powyższemu postanowieniu zarzuciła:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 145 k.c. w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji poprzez niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, iż w ustalonych okolicznościach faktycznych nie zachodzi niezbędność ustanowienia służebności drogi koniecznej wobec, iż działka wnioskodawczyni jest działką rekreacyjną, a nadto ustanowienie służebności byłoby uciążliwe z uwagi na ukształtowanie terenu oraz konieczność uzyskania wielu decyzji administracyjnych, podczas gdy taka wykładnia w sposób znaczny ogranicza możliwość korzystania przez wnioskodawczynię z nieruchomości stanowiącej przedmiot jej współwłasności.

2. naruszenie przepisów postępowania, tj.:

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie, a przejawiające się w całkowitym pominięciu treści opinii biegłej w zakresie geodezji U. B. (1), mimo iż rozwiązania zaproponowane przez biegłą w treści opinii eliminowały przeszkody akcentowane przez Sąd jako decydujące o zasadności oddalenia wniosku,

- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., polegającą na pominięciu w uzasadnieniu postanowienia części materiału dowodowego, zwłaszcza przeprowadzonego w postępowaniu dowodu z opinii biegłego z dziedziny geodezji U. B. (1), co w konsekwencji znacznie utrudnia ustalenie sposobu, w jaki Sąd doszedł do przekonania, iż opinia złożona przez tą biegłą jest obarczona wadami uniemożliwiającymi jej uwzględnienie dla celów rozstrzygnięcia, oraz niewyjaśnienie czynników, które wpłynęły na kształt rozstrzygnięcia w sprawie.

Mając powyższe zarzuty na względzie skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie w całości wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Skarżąca wniosła również o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest uzasadniona i skutkuje uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem Sądowi Rejonowemu sprawy do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu Okręgowego, sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Przesłanka nierozpoznania istoty sprawy wielokrotnie była przedmiotem wyjaśnień Sądu Najwyższego. W orzecznictwie tego Sądu wskazuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi między innymi w sytuacji, gdy sąd zaniechał zbadania materialnoprawnej podstawy dochodzonego roszczenia (por. wyroki SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 895/97, LEX nr 35067, oraz z dnia 16 lipca 1998 r., I CKN 804/97, LEX nr 151644), a także, gdy sąd nie wyjaśnia i pozostawia poza oceną okoliczności faktyczne, stanowiące przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będące podstawą roszczenia (wyroku SN z dnia 11 marca 1998 r., III CKN 411/97, LEX nr 1228369). Przywołane orzeczenia Sądu Najwyższego w sposób trafny oddają istotę uchybień, których dopuścił się w niniejszej sprawie sąd pierwszej instancji.

W ocenie Sądu Okręgowego na obecnym etapie postępowania, przy uwzględnieniu ustaleń poczynionych dotychczas w sprawie przez Sąd Rejonowy brak jest podstaw do zaakceptowania stanowiska, zgodnie z którym wniosek o ustanowienie drogi koniecznej, powinien zostać oddalony. Tym samym nie sposób podzielić zaprezentowanego przez Sąd pierwszej instancji poglądu, zgodnie z którym okoliczności sprawy wskazują na potrzebę oddalenia wniosku z uwagi na względy społeczno - gospodarcze.

Powyższe stanowisko determinuje w pierwszej kolejności stwierdzenie, że Sąd pierwszej instancji dopuścił się mającego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy uchybienia treści przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie. Rację ma bowiem skarżąca, że wydając zaskarżone orzeczenie, Sąd Rejonowy pominął całkowicie treści opinii biegłej w zakresie geodezji U. B. (1) nie wyjaśniając jednocześnie podstaw tej decyzji. Rację ma jednocześnie skarżąca, że rozwiązania w zakresie ustanowienia drogi koniecznej zaproponowane przez biegłą w treści opinii eliminowały ( a przynajmniej znacznie ograniczały ) przeszkody akcentowane przez Sąd jako decydujące o zasadności oddalenia wniosku. Wskazane uchybienia dają jednocześnie podstawę do uznania, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., polegającą na pominięciu w uzasadnieniu postanowienia części materiału dowodowego, (w szczególności przywołanej powyżej opinii ). Brak tym samym możliwości kontroli instancyjnej przyczyn, dla których przywołany dowód należało pominąć.

Kluczowa dla uchylenia zaskarżonego orzeczenie była jednak błędna, w ocenie Sądu Okręgowego wykładnia przepisu art. 145 k.c.

Dla wyjaśnienia powyższego stanowiska wskazać należy, że okoliczność, iż działka wnioskodawczyni ma charakter rekreacyjny nie może uzasadniać oddalenie wniosku. Podobnie, za stanowiskiem zaprezentowanym przez Sąd pierwszej instancji nie może przemawiać fakt, że wnioskodawczyni korzysta z wskazanej nieruchomości tylko we wskazanym ( rekreacyjnym ) celu, jedynie przez okres około pół roku. Wskazane wyżej argumenty nie świadczą w żadnym wypadku o tym, że dostęp do drogi publicznej nie jest dla właściwego korzystania z nieruchomości wnioskodawczyni niezbędny.

Przepis art. 145 k.c. przewiduje możliwość ustanowienia drogi koniecznej, jeśli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich. Ustanowienie służebności drogowej możliwe jest zatem w warunkach kompletnego braku dostępu do drogi albo w przypadku istniejącego dostępu, lecz uznanego za nieodpowiedni, na tle konkretnego stanu faktycznego.

Taka okoliczność z pewnością zaistniała w przedmiotowej sprawie. Przypomnieć w tym miejscu należy, że bezpośrednim impulsem złożenia wniosku było działanie uczestników postępowania, P. i K. małż. K., którzy ograniczyli wnioskodawczyni dostęp do jej nieruchomości kopiąc wzdłuż granicy swojej działki z drogą publiczną rów uniemożliwiający wjazd.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest jednocześnie podstaw aby uprawnienie do żądania ustanowienia drogi koniecznej wyłączyć z uwagi na społeczno - gospodarczy interes uczestników postępowania.

Przyjmując wskazane wyżej założenie i odwołując się do wskazanej wyżej przesłanki Sąd Rejonowy powołał się na ograniczony zakres korzystania przez wnioskodawczynie z jej nieruchomości. Takie rozumowanie nie uwzględnia jednak skutków wydanego rozstrzygnięcia sprowadzających się do pozbawienia wnioskodawczyni jakiegokolwiek dostępu do należącej do niej nieruchomości. Już tylko z tej przyczyny zaskarżone orzeczenie nie może zostać zaakceptowane.

Przyjęte przez Sąd Rejonowy stanowisko nie uwzględnia również okoliczności, że działki uczestników postępowania ( P. i K. małżonków K. oraz W. M. ) są użytkowane w jeszcze bardziej ograniczonym niż ma to miejsce w przypadku nieruchomości wnioskodawczyni rozmiarze. Działki powołanych wyżej uczestników są w części działkami leśnymi, w części stanowią grunty orne, a co najistotniejsze nie są zabudowane. Przypomnieć należy, że jak wynika z zeznań P. K. (2) – nosi on się z zamiarem podziału stanowiących jego własność działek na mniejsze i przeznaczenia ich do sprzedaży na cele rekreacyjne. Jednocześnie nawet bez odwołania się do wiedzy specjalistycznej w tym zakresie na podstawie załączonych do akt sprawy map można stwierdzić, że ewentualny podział spowoduje konieczność urządzenia ciągu komunikacyjnego w kierunku od drogi publicznej do nieruchomości wnioskodawczyni a więc w sposób odpowiadający stanowisku zawartemu w rozpoznawanym wniosku.

W opinii Sądu Okręgowego przeprowadzenie drogi koniecznej stanowi wynik łącznej oceny: potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej, najmniejszego obciążenia gruntu, przez który droga ma prowadzić oraz interesu społeczno - gospodarczego. Ostatnia z wskazanych wyżej przesłanek stanowi podstawowe kryterium wyboru między kilkoma gruntami co do przeprowadzenia drogi koniecznej; interes społeczno - gospodarczy wymaga, żeby - w razie braku przeciwwskazań z punktu widzenia potrzeb nieruchomości niemającej dostępu - droga konieczna była przeprowadzona przez grunt, którego uszczerbek wskutek tego przeprowadzenia będzie najmniejszy. Trudno jednocześnie wyobrazić sobie nawet teoretycznie sytuację faktyczną, która uzasadniałaby oddalenie wniosku o ustanowienie drogi koniecznej dla nieruchomości nie mającej żadnego dostępu do drogi publicznej z uwagi na interes społeczno - gospodarczy wszystkich właścicieli potencjalnych nieruchomości obciążonych. Przykłady takiej sytuacji nie wynikają również z orzecznictwa sądowego. W tym miejscu wskazać należy, że w żadnym z przywołanych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, przez Sąd Rejonowy, orzeczeń przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego nie było rozstrzygniecie zagadnienia czy ustanowienie drogi koniecznej jest dopuszczalne, ale który z możliwych w okolicznościach poszczególnych spraw wariantów jej przebiegu jest najbardziej właściwy z punktu widzenia przepisu art. 145 § 3 k.c.

Kolejnym argumentem przemawiającym za uchyleniem zaskarżonego postanowienia jest to, iż odwołując się do interesu społeczno - gospodarczego uczestników postępowania i na tej podstawie oddalając wniosek o ustanowienie służebności, Sąd pierwszej instancji nie wziął pod uwagę wpływu na wartość nieruchomości obciążonej ewentualnego ustanowienia drogi koniecznej. Nie dokonał również żadnych ustaleń w zakresie kosztów związanych z ewentualnym utworzeniem tej drogi. Okoliczności te mają niewątpliwe znaczenie dla stwierdzenia czy i w jakim zakresie droga konieczna narusza interes społeczno – gospodarczy ewentualnego właściciela nieruchomości obciążonej, tym samym wpływają na wybór optymalnego sposobu ustanowienia tej drogi.

Powołane zagadnienie jest w omawianej sprawie szczególnie istotne. W ocenie Sądu Okręgowego ustanowienie drogi koniecznej winno co do zasady umożliwiać dostęp do nieruchomości samochodem. Stanowisko to uzasadnia chociażby postęp cywilizacyjny, w wyniku którego posiadanie samochodu stało się standardem każdego gospodarstwa domowego. Jednocześnie jednak nie można wykluczyć, że ustanowienie drogi koniecznej a więc dostępu do nieruchomości można w wyjątkowych, podyktowanych szczególnymi względami natury faktycznej, okolicznościach ograniczyć do ustalenia ciągu komunikacji pieszej. Krytycznie odnieść się również należy do pominięcia w rozważaniach Sądu pierwszej instancji oceny niezbędnej dla potrzeb komunikacji szerokości ewentualnej drogi koniecznej. Przypomnieć należy, że w sporządzonych w sprawie opiniach biegli zaprezentowali rozbieżne stanowiska. U. B. (2) jako wystarczające wskazała ustanowienie drogi o szerokości 3 m., podczas gdy A. B. ( również biegły geodeta ) wskazał na potrzebę określenia jej szerokości na poziomie 4,5 m. Znaczna rozbieżność w tym zakresie jest o tyle istotna, że jak wynika z załączonych do akt sprawy map, większa szerokość drogi skutkuje większa ingerencją w nieruchomość obciążoną związaną nie tylko z zajęciem większej powierzchni terenu ale również z koniecznością wycięcia większej liczby drzew znajdujących się na nieruchomościach, przez które miałaby przebiegać droga konieczna.

W tym miejscu należy powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazać, że zakres czynności związanych z utworzeniem drogi koniecznej i ich koszty powinny być przedmiotem zainteresowania sądu orzekającego. Sąd Najwyższy wskazywał już w swoich orzeczeniach, że szczególnie wysokie koszty przystosowania wyznaczonego szlaku do przejazdu mogą być traktowane jako okoliczność przemawiająca za wyborem innego wariantu drogi (por. postanowienie z dnia 6 kwietnia 2004 r. I CK 552/03, OSNC z 2005 r. Nr 4, poz. 70 i z dnia 24 czerwca 1997 r. II CKN 244/97).

Istotnym mankamentem zaskarżonego orzeczenia jest brak oceny zaproponowanego we wniosku przebiegu drogi koniecznej oraz wynikających z opinii biegłych możliwości w oparciu o treść przepisu art. 145 § 2 k.c. Wystarczającym usprawiedliwieniem dla odstąpienia od wskazanej wyżej oceny nie jest z pewnością stanowisko biegłego A. B., który zgłosił wątpliwości co do możliwości zastosowania wskazanych w powołanym przepisie przesłanek ustanowienia drogi koniecznej. Przypomnieć należy, że jedynie jeśli przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, powodowało dla tego gruntu znacznie większy uszczerbek niż dla innego gruntu, to z punktu widzenia interesu społeczno - gospodarczego nie byłoby dopuszczalne przeprowadzenie drogi koniecznej przez grunt, który był przedmiotem czynności prawnej, i droga musiałaby być przeprowadzona przez inny grunt (por. też postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1998 r., II CKN 649/97 i z dnia 26 października 2000 r., IV CKN 1197/00).

W ocenie Sądu Okręgowego z okoliczności, że ustanowienie drogi koniecznej następuje w postępowaniu nieprocesowym wynika, iż postępowanie w tym przedmiocie jest co prawda wszczynane na wniosek, sąd nie jest jednak związany treścią wniosku. Brak związania oznacza, że do sądu należy wybór optymalnego wariantu przebiegu drogi, z uwzględnieniem kryteriów ustawowych, przy odniesieniu ich do okoliczności faktycznych. Dokonanie jednak takiego wyboru wymaga niejednokrotnie obszernego postępowania dowodowego, a nałożenie na sąd obowiązku działania z urzędu oznacza, że sąd nie może skutecznie powołać się na brak udowodnienia przez uczestnika danej okoliczności. Jeżeli jest ona istotna dla rozstrzygnięcia sprawy, a brak jest inicjatywy dowodowej uczestnika, sąd ma obowiązek dowód taki przeprowadzić z urzędu. Powyższe oznacza, że brak po stronie wnioskodawczyni ewentualnych „uzgodnień” co do dopuszczalności przebiegu zaproponowanej drogi koniecznej nie uzasadniał jak to również zasugerował Sąd pierwszej instancji oddalenia wniosku.

Reasumując, konsekwencją powyższych rozważań musi być przyjęcie, że wydając zaskarżone rozstrzygniecie Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, którą w przedmiotowym postępowaniu winno stanowić ustalenie sposobu w jaki powinna przebiegać droga umożliwiająca dostęp z nieruchomości wnioskodawczyni do drogi publicznej. Ustalenie to winno w pierwszej kolejności obejmować wyjaśnienie czy dostęp do nieruchomości przysługujący wnioskodawczyni winien obejmować dojazd do granic jej posesji czy uwzględniać, że droga konieczna będzie częściowo przeznaczona tylko dla ruchu pieszego.

Wskazane wyżej okoliczności Sąd pierwszej instancji ustali przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Jak wskazano powyżej, niezbędnym dla właściwego rozstrzygnięcia będzie również ustalenie szacunkowych kosztów urządzenia drogi (wnioskodawczyni winna mieć świadomość, że to na niej będzie ciążyć obowiązek ich pokrycia ) oraz co równie istotne wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej.

Dla powyższych ustaleń niezbędne będzie odwołanie się do wiedzy specjalistycznej. Z oczywistych względów dla prawidłowego rozstrzygnięcia niezbędne będzie sporządzenie stosownych opinii wariantowo, z uwzględnieniem różnych dróg dostępu do nieruchomości I. Z..

Dokonując powyższych ustaleń Sąd pierwszej instancji rozważy również ewentualną potrzebę rozszerzenia kręgu uczestników postępowania.

Z załączonej do opinii biegłej U. B. (1) mapy ( k. 85 ) wynika, że w najbliższym sąsiedztwie nieruchomości wnioskodawczyni posadowiony jest na działce nr (...) ( właściciele tej działki nie są uczestnikami postępowania ) budynek mieszkalny, do którego jest możliwy dojazd z drogi publicznej. Należy więc rozważyć czy wskazany ciąg komunikacyjny nie mógłby zostać wykorzystany dla ustanowienia drogi koniecznej.

Po dokonaniu powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uwzględniając przesłanki art. 145 § 2 i § 3 k.c. wyda w sprawie rozstrzygnięcie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 386 § 4 k.p.c. orzekł o uchyleniu zaskarżonego postanowienia.

Na podstawie art. 108 k.p.c. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego pozostawił Sądowi pierwszej instancji.

Stanisław Łęgosz Paweł Hochman Renata Lech