Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Paweł Hochman (spr.)
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Renata Lech
Protokolant	st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa E. S.

przeciwko E. L. i H. S.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku łącznego Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 11 sierpnia 2017 roku, sygn. akt I C 889/16

1. zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1 „b” oraz 2”b” w ten sposób, że E. S. córkę H. i I. oraz H. S. syna S. i J. wpisuje jako współwłaścicieli po ¼ (jednej czwartej) części, opisanych w wyżej wymienionych punktach nieruchomości;

2. oddala apelację w pozostałym zakresie;

3. zasądza od pozwanych E. L. i H. S. solidarnie na rzecz powódki E. S. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Renata Lech

Sygn. akt II Ca 755/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2017 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu sprawy z powództwa E. S. przeciwko E. L., H. S. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

1. uzgodnił treść księgi wieczystej (...) prowadzonej w VI Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, iż w Dziale II w miejsce właściciela E. L. wpisać jako współwłaścicieli:

a/ E. L. syna S. i L. jako współwłaściciela w 1/2 (jednej drugiej) części;

b/ E. S. córkę H. i I. oraz H. S. syna S. i J. jako współwłaścicieli w 1/2 (jednej drugiej) części na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej;

2. uzgodnił treść księgi wieczystej (...) prowadzonej w VI Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, iż w Dziale II w miejsce właściciela E. L. wpisać jako współwłaścicieli:

a/ E. L. syna S. i L. jako współwłaściciela w 1/2 (jednej drugiej) części;

b/ E. S. córkę H. i I. oraz H. S. syna S. i J. jako współwłaścicieli w 1/2 (jednej drugiej) części na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej;

3. w pozostałej części oddalił powództwo;

4. zasądził od pozwanych E. L. i H. S. na rzecz powódki E. S. kwoty po 4.917,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

W Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...). W dziale II księgi wieczystej jako właściciel w 1/1 części wpisany jest pozwany E. L..

W Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...). W dziale II księgi wieczystej jako właściciel w 1/1 części wpisany jest pozwany E. L..

Pozwani E. L. i H. S. znają się od 1975 r. Pozwani prowadzili wspólnie działalność gospodarczą, utrzymują relacje towarzyskie. Pozwani wspólnie imprezują, świętują imieniny i inne uroczystości.

Powódka E. S. zawarła związek małżeński z pozwanym H. S. w dniu 28 maja 1977 r.

W trakcie małżeństwa powódka zajmowała się domem, wychowywaniem dzieci. Pozwany H. S. był odpowiedzialny za utrzymanie rodziny.

Dnia 30 marca 1980 r. rodzice pozwanego H. S. przekazali mu gospodarstwo rolne położone w P..

W dniu 18 października 1991 r. J. D. ( sprzedawca ) zawarł z pozwanymi ( kupującymi ) umowę sprzedaży nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...) (przed migracją(...) numer(...)). Pozwany E. L. oświadczył, że udział we współwłasności powyższej nieruchomości (1/2) nabywa będąc stanu wolnego. Pozwany H. S. oświadczył, że udział we współwłasności powyższej nieruchomości (1/2) nabywa za fundusze odrębne.

W dniu 27 marca 1997 r. W. A. (sprzedawca) zawarł z pozwanymi (kupującymi) umowę sprzedaży nieruchomości położonej w K., gm. R., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...) (przed migracją Kw numer (...)). Pozwani oświadczyli, że przedmiotową nieruchomość kupują na współwłasność i ich udziały we wspólności wynosić będą po 1/2 części.

W trakcie trwania związku małżeńskiego powódka i pozwany H. S. nie zawierali majątkowych umów małżeńskich.

Pozwany H. S. nie informował powódki o wszystkich umowach, na podstawie których nabywał współwłasność nieruchomości. Powódka nie miała wpływu na treść zawieranych umów.

W dniu 20 grudnia 2012 r. pozwani H. S. i E. L. zawarli przed notariuszem T. D. umowę zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...). Pozwani dokonali zniesienia współwłasności w ten sposób, że powyższą nieruchomość nabył na wyłączną własność pozwany E. L..

Tego samego dnia pozwani zawarli również przed ww. notariuszem umowę zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w K., gmina R., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...). Pozwani dokonali zniesienia współwłasności w ten sposób, że przedmiotowa nieruchomość została nabyta na wyłączną własność przez pozwanego E. L..

Prawomocnym wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015 r., sygn. akt III RC 386/14, Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim III Wydział Rodzinny i Nieletnich ustanowił z dniem 07 lipca 2014 r. rozdzielność majątkową powódki i pozwanego H. S..

W dniu 21 grudnia 2015 r. powódka złożyła pisemne oświadczenie, iż nie wyraża zgody na zawarcie przez swojego małżonka H. S. umowy sprzedaży nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), zawartej dnia 20 grudnia 2012 r. przed notariuszem T. D., rep. (...).

Tego samego dnia powódka złożyła pisemne oświadczenie, iż nie wyraża zgody na zawarcie przez swojego małżonka H. S. umowy sprzedaży nieruchomości położonej w K., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), zawartej dnia 20 grudnia 2012 r. przed notariuszem T. D., rep. (...).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 07 grudnia 2015 r., sygn. akt I C 1322/13, Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim I Wydział Cywilny rozwiązał przez rozwód związek małżeński powódki E. S. i pozwanego H. S. - z winy pozwanego.

W następstwie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że powództwo co do zasady zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd zważył, że podstawę prawną roszczenia powódki stanowił art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 06 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2013 r., poz. 707), zgodnie z którym w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Roszczenie z ww. przepisu daje jedyną możliwość obalenia domniemania z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, iż prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych) - art. 5 cytowanego aktu prawnego.

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze (art. 6 ust. 1 ww. ustawy). W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć (art. 6 ust. 2 ww. ustawy).

W trybie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 06 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece powód może dowodzić brak spełnienia przesłanek, od których uzależnione było dokonanie wpisu w księdze wieczystej, np. przez udowodnienie nieważności jednostronnego oświadczenia woli albo umowy stanowiącej podstawę wpisu w księdze. W procesie wszczętym na podstawie art. 10 ust. 1 tejże ustawy ciężar dowodu niekiedy rozkłada się również na pozwanego. Jeżeli bowiem pozwanym jest nabywca nieruchomości, którego nie chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, a twierdzi on, że uzyskał własność nieruchomości wpisanej w księdze wieczystej na rzecz tylko jednego z małżonków, nabytej w czasie trwania wspólności ustawowej, musi udowodnić, że nieruchomość stanowiła majątek osobisty tego małżonka (vide: S. Kostecki [w:] Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz pod red. K. Osajdy. 2017).

Sąd Rejonowy podkreślił, że stosownie do treści art. 31 ust. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (art. 33 pkt 1 k.r.o.) i przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 33 pkt 10 k.r.o.).

Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków (art. 37 ust. 1 pkt 1 k.r.o.).

W ocenie Sądu analiza materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie nie pozwalała na przyjęcie, iż pozwany H. S. nabył 1/2 udziału we współwłasności nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...) i nieruchomości położonej w K., gm. R., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), w zamian za składniki swojego majątku osobistego. Zdaniem Sądu pozwany H. S. przed zawarciem związku małżeńskiego z powódką E. S. nie dysponował środkami finansowymi, które umożliwiłyby mu na dokonanie tychże transakcji. Sąd nie uznał za wiarygodnych twierdzeń pozwanych, jak również świadków B. J. (siostry pozwanego H. S.), G. P. (siostry ciotecznej H. S.) i T. K. (kuzyna Z. U. - byłej konkubiny pozwanego E. L.) jakoby przed zawarciem związku małżeńskiego z powódką pozwany H. S. dysponował złotymi monetami, które miały być następnie przerabiane na pierścionki i sprzedawane z kilkukrotnym zyskiem. W przekonaniu Sądu gdyby H. S. przed ślubem faktycznie był osobą majętną, to powódka miałaby wiedzę w tym zakresie. Tymczasem pozwany H. S. zeznał, iż przed zawarciem związku małżeńskiego miał majątek około 5-6 milionów złotych, którego nie pokazywał żonie (nagranie audio-video, k. 389), co w ocenie Sądu nie jest wiarygodne i stoi w sprzeczności z doświadczeniem życiowym. Pozwany H. S. nie wyjaśnił dlaczego - nawet przy uwzględnieniu „specyfiki” poprzedniego ustroju polityczno-społecznego - miałby ukrywać swój majątek nie tylko przed władzą, osobami obcymi, ale również przed powódką - własną małżonką, a więc osobą najbliższą. Przy czym podkreślić należy, że relacje między powódką a pozwanym H. S. zaczęły pogarszać się później (apogeum konfliktu to rok 2000).

Sąd dał w zakresie stanu majątkowego H. S. wiarę twierdzeniom powódki popartych zeznaniami świadka J. S., córki powódki i pozwanego H. S., która podniosła, iż z rozmów z rodzicami wie, iż jej ojciec nie wniósł żadnego majątku do małżeństwa. W przekonaniu Sądu świadek J. S. nie miała interesu ażeby zeznawać niezgodnie z prawdą, w przeciwieństwie do B. J., która jest stroną pozwaną w innej analogicznej sprawie z powództwa E. S.. Z kolei świadek G. P. jest siostrą cioteczną pozwanego H. S., a świadek T. K. kuzynem byłej konkubiny pozwanego E. L.. Świadkowie ci z uwagi na więzy rodzinne mogli więc zeznawać korzystnie z punktu widzenia pozwanych.

W konsekwencji, skoro środki finansowe nie pochodziły z majątku osobistego pozwanego H. S., zdaniem Sądu nie ulega wątpliwości, że na podstawie umów sprzedaży z dnia 18 października 1991 i z dnia 27 marca 1997 r. powódka E. S. i pozwany H. S. nabyli na prawach wspólności ustawowej 1/2 części nieruchomości położonych w P. przy ulicy (...) i w K..

Dalej Sąd pierwszej instancji podniósł, że w dniu 21 grudnia 2015 r. powódka złożyła pisemne oświadczenie, iż nie wyraża zgody na zawarcie przez swojego małżonka H. S. umowy sprzedaży nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), zawartej dnia 20 grudnia 2012 r. przed notariuszem T. D., rep. (...). Tego samego dnia powódka złożyła pisemne oświadczenie, iż nie wyraża zgody na zawarcie przez swojego małżonka H. S. umowy sprzedaży nieruchomości położonej w K., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), zawartej dnia 20 grudnia 2012 r. przed notariuszem T. D., rep.(...).

Pozwany H. S. zawarł rzeczone umowy zniesienia współwłasności nieruchomości przed ustanowieniem rozdzielności majątkowej, a tym samym do dokonania tychże czynności prawnych wymagana była zgoda powódki, której nie uzyskał.

Jednocześnie Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, iż w niniejszym stanie faktycznym nie ma zastosowania rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, gdyż pozwany E. L. działał w złej wierze. Według Sądu, zważywszy na relacje łączące pozwanych, które miały charakter nie tylko biznesowy, ale i towarzyski (od 1975 r.), pozwany E. L. wiedział, a przynajmniej z łatwością mógł się dowiedzieć, że treść księgi wieczystych jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym i że przedmiotowe nieruchomości nie stanowią składników majątku osobistego pozwanego H. S.. H. S. nie był dla E. L. osobą obcą, pozwani utrzymywali ze sobą zażyłe kontakty, co przejawiało się m.in. we wspólnym świętowaniu imienin i innych uroczystości. E. L. niewątpliwie miał więc wiedzę, że jego wspólnik pozostaje z małżonką (powódką) we wspólności ustawowej i że nie wyraziła ona zgody na zawarcie umów zniesienia współwłasności z dnia 20 grudnia 2012 r. Skoro powódka nie potwierdziła tychże umów, to są one nieważne (art. 37 § 2 k.r.o.).

W ocenie Sądu Rejonowego chybiony jest również zarzut strony pozwanej jakoby H. S. nabył przez zasiedzenie udziały swojej ówczesnej małżonki. Pozwany H. S. nie udowodnił ażeby dał wyraz temu, że zmienił (rozszerzył) zakres swego samoistnego posiadania ponad realizację uprawnienia z art. 206 k.c. Skuteczność takiej zmiany wymaga, aby współwłaściciel uczynił to jawnie, czyli zamanifestował ją w sposób widoczny dla współwłaściciela i otoczenia, gdyż sama świadomość posiadania samoistnego ponad realizację uprawnienia z art. 206 k.c. nie może być uznana za wystarczającą, a co za tym idzie - jest prawnie bezskuteczna. Niewątpliwie również pozwany H. S. znajdował się w złej wierze, a od dat zawarcia umów z 1991 i 1997 r. nie upłynął trzydziestoletni termin.

Mając powyższe na uwadze Sąd wydał wyrok łączny, w którym uzgodnił treść księgi wieczystej (...) prowadzonej w VI Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, iż w Dziale II w miejsce właściciela E. L. wpisał jako współwłaścicieli:

c) E. L. syna S. i L. jako współwłaściciela w A (jednej drugiej) części;

d) E. S. córkę H. i I. oraz H. S. syna S. i J. jako współwłaścicieli w 1/2 (jednej drugiej) części na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej;

oraz uzgodnił treść księgi wieczystej (...) prowadzonej w VI Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, iż w Dziale II w miejsce właściciela E. L. wpisał jako współwłaścicieli:

c) E. L. syna S. i L. jako współwłaściciela w I/2 (jednej drugiej) części;

d) E. S. córkę H. i I. oraz H. S. syna S. i J. jako współwłaścicieli w 1/2 (jednej drugiej) części na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej.

Sąd wyjaśnił również, że oddalił powództwo w pozostałej części gdyż powódka ostatecznie domagała się wpisania w dziale II ksiąg wieczystych siebie i pozwanego H. S. jako współwłaścicieli w częściach ułamkowych po 1/2 każde we współwłasności 1/2 udziału w nieruchomości. Żądanie w tym kształcie w przekonaniu Sądu nie było zasadne, gdyż w dacie zawierania umów zniesienia współwłasności powódka i pozwany H. S. pozostawali jeszcze we wspólności ustawowej.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Powódka w istocie wygrała sprawę, wobec czego Sąd zasądził od pozwanych na jej rzecz kwoty po 4.917,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelacje od powyższego wyroku wnieśli pozwani.

Ich pełnomocnik zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim w części w zakresie punktów 1, 2 i 4 wyroku.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1) naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. poprzez orzeczenie poza zakresem objętym żądaniem powódki polegające na wpisaniu w dziale II ksiąg wieczystych E. S. oraz H. S. jako współwłaścicieli w 1/2 części na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej, podczas gdy powódka wnosiła o ich wpisanie jako współwłaścicieli w częściach ułamkowych po 1/2 każde we współwłasności 1/2 udziału w nieruchomości, co wobec przekonania Sądu o bezzasadności żądania w tym kształcie winno skutkować oddaleniem powództwa w całości,

2) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadka T. K. skutkującą w konsekwencji odmową uznania jego wiarygodności w zakresie dysponowania przez pozwanego H. S. środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, podczas gdy świadek nie jest osobą bliską żadnej ze stron, a jego zeznania uzupełniającą się wzajemnie z zeznaniami świadków B. J., G. P., a także pozwanych H. S. i E. L.,

3) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadków B. J. i G. P., a także pozwanych H. S. i E. L. polegającą na odmowie uznania ich wiarygodności w zakresie dysponowania przez pozwanego H. S. środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, z uwagi na istniejące między nimi związki rodzinne i towarzyskie, podczas gdy powyższe okoliczności nie mogą same w sobie dyskwalifikować złożonych zeznań, a ponadto ich zeznania uzupełniają się wzajemnie i korelują z zeznaniami świadka T. K.,

4) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną i sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadka J. S., polegającą na uznaniu jej wiarygodności w zakresie niedysponowania przez pozwanego H. S. środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, podczas gdy zeznania J. S. nie korespondują z zeznaniami świadków zgłoszonych przez stronę pozwaną, a oceny ich wiarygodności należało dokonać z uwzględnieniem istniejącego konfliktu z pozwanym H. S., a także kierując się zasadami doświadczenia życiowego, z których wynika, że rodzice nie wtajemniczają dzieci co do szczegółów swoich spraw majątkowych,

5) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczną z zasadami logiki ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań pozwanej, polegają na uznaniu jej wiarygodności w zakresie niedysponowania przez pozwanego H. S. środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, podczas gdy z zeznań samej powódki wynika, iż nigdy nie zajmowała się sprawami finansowymi stron a pozwany H. S. nie wtajemniczał jej w kwestie swego stanu majątkowego,

6) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań pozwanych H. S. i E. L. polegającą na przyjęciu, że pozwany E. L. miał wiedzę, iż H. S. pozostaje z małżonką we wspólności ustawowej i że nie wyraziła ona zgody na zawarcie umów zniesienia współwłasności, w sytuacji gdy z zeznań obu pozwanych wynika, że nie rozmawiali oni nigdy na temat obowiązującego pozwanego H. S. ustroju majątkowego, a relacje biznesowe między pozwanymi ustały na długo przed zawarciem kwestionowanych umów,

7) naruszenie art. 5 u.k.w.h. i art. 6 ust. 1 i 2 u.k.w.h. w zw. z art. 7 k.c. poprzez bezzasadne przyjęcie, że pozwany E. L. zawierając kwestionowane umowy działał w złej wierze, wobec czego nie chroni go rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, podczas gdy istnienie dobrej wiary objęte było domniemaniem prawnym, a ciężar jego obalenia spoczywał na powódce,

8) naruszenie art. 5 u.k.w.h. w zw. z art. 6 ust. 1 i 2 u.k.w.h. i art. 3 u.k.w.h. poprzez bezzasadne przyjęcie, że pozwany E. L. zawierając kwestionowane umowy działał w złej wierze, wobec czego nie chroni go rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, podczas gdy pozwany zachował należytą staranność zapoznając się z aktualną treścią ksiąg wieczystych i działał w zaufaniu do ich treści,

9) naruszenie art. 10 u.k.w.h. poprzez doprowadzenie treści ksiąg wieczystych do stanu prawnego, który wprawdzie istniał w przeszłości, lecz aktualnie nie odpowiada rzeczywistości, wskutek wpisania w dziale II ksiąg wieczystych E. S. oraz H. S. jako współwłaścicieli w 1/2 części na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej.

Mając powyższe zarzuty na względzie, pełnomocnik pozwanych na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w obu połączonych sprawach w całości,

ewentualnie

2) z daleko posuniętej ostrożności procesowej - przez wpisanie w dziale II księgi wieczystej (...) oraz księgi wieczystej (...) E. S. i H. S. jako współwłaścicieli w części ułamkowych po 34 każde we współwłasności udziału 34 nieruchomości, w miejsce wpisania ich jako współwłaścicieli w 1/2 części na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej,

3) zasądzenie od powódki na rzecz każdego z pozwanych kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Na uwzględnienie zasługuje pierwszy zgłoszonych w skardze apelacyjnej zarzutów wskazujący na naruszenie przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 321 § 1 k.p.c.

Odnosząc się do przebiegu postępowania przypomnieć należy, że w pozwie powódka domagała się uzgodnienia opisanych wyżej ksiąg wieczystych poprzez wpisanie jej oraz H. S. jako współwłaścicieli na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej udziału ½ własności nieruchomości dla których te księgi zostały urządzone. To stanowisko zostało jednak zmodyfikowane pismem z dnia 13 października 2016 r. ( k. 180 ), w którym wskazano, że powódka wnosi o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych poprzez wpisanie jej i byłego małżonka jako współwłaścicieli w częściach po ½ udziału ½ własności nieruchomości. Wskazana modyfikacja roszczenia była jednocześnie usprawiedliwiona wydaniem orzeczenia o rozdzielności małżeńskiej między powódką a jej byłym mężem. Konsekwencją powyższego orzeczenia było zniesienie ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej od dnia 7 lipca 2014 r. Uzgodnienie treści ksiąg wieczystych wskazanych w pozwie może więc polegać tylko na wpisaniu, że udział wynoszący ½ prawa własności nieruchomości stanowi przedmiot współwłasności.

W uzupełnieniu powyższej argumentacji wskazać należy, że wydając zaskarżony wyrok sąd pierwszej instancji uchybił treści art. 316 § 1 k.p.c., zgodnie z którym po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. Nie uzasadniony jest tym samym wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku pogląd, że ustalenie, iż udziały w nieruchomościach stanowią majątek wspólny małżonków jest konieczne ponieważ w dacie zawierania umów powódka i pozwany H. S. pozostawali jeszcze we wspólności ustawowej.

W ocenie Sądu Okręgowego wskazane wyżej uchybienie nie może natomiast skutkować oddaleniem powództwa w całości. W uchwale Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 czerwca 2005 r. ( sygn. akt III CZP 26/05 ) oraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008 r. ( sygn.. akt II CNP 82/08 )wskazano, że sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę w każdym stanie sprawy nieważność lub nieistnienie czynności prawnej. Powyższe stanowisko Sąd Okręgowy w pełni podziela podnosząc, że ma ono również zastosowanie w przedmiotowej sprawie.

W pozostałym zakresie skarga apelacyjna podlegała oddaleniu.

Omawiana skarga ( w oddalonej części ) opierała się przede wszystkim na zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadka T. K. B. J., G. P., a także pozwanych H. S. i E. L. i w konsekwencji odmowę ich wiarygodności.

Zarzut ten odnosił się jednocześnie do dwóch istotnych z punktu widzenia okoliczności faktycznych: charakteru środków za jakie pozwany H. S. nabył sporne nieruchomość oraz stanu wiedzy E. L. o pozostawaniu H. S. we wspólności ustawowej z powódką i braku jej zgody na zawarcie umów zniesienia współwłasności.

W ocenie Sądu Okręgowego dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena materiału dowodowego nie była nieprawidłowa a co za tym idzie nie naruszała wskazanej wyżej normy. Przypomnieć należy, że Sąd meritii wskazał na przyczyny, dla których nie dał wiary zeznaniom wskazanych wyżej świadków zgłoszonych przez stronę pozwaną odwołując się przede wszystkim do pewnego rodzaju stosunku bliskości pomiędzy tymi świadkami a pozwanymi. Co jednak bardziej istotne i ważniejsze w przedmiotowej sprawie przyjęta przez Sąd pierwszej instancji ocena dowodów jest zdaniem Sądu Okręgowego zgodna z zasadami doświadczenia życiowego. Wskazane stanowisko uzasadnia dodatkowo następująca argumentacja.

Odwołując się do zasad doświadczenia życiowego trudno uznać za wiarygodne twierdzenia, że w okresie od zakończenia służby wojskowej przez okres dwóch lat do daty zawarcia związku małżeńskiego pozwany H. S. po otrzymaniu od rodziców 10 złotych monet ( o ile taka okoliczność miała rzeczywiście miejsce ) był w stanie pomnożyć ten majątek do poziomu kilku ( jak sam wskazuje w swych zeznaniach około 5 ) milionów złotych, umożliwiającego zakup szeregu nieruchomości. Podkreślić należy, że poddane ocenie Sądu twierdzenia były zgłaszane nie tylko w przedmiotowej sprawie ale również w innych postępowaniach dotyczących uzgodnienia treści księgi wieczystej. Pomiędzy powódką a byłym mężem toczą jest bowiem zbliżone jeśli chodzi o podstawę faktyczną i prawną spory również w czterech innych sprawach, w tym: sygn. akt Sądu Rejonowego I C 891/16 ( kopia nieprawomocnego wyroku z uzasadnieniem k. 500 ), sygn. akt Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. I C 890/16 ( protokół rozprawy k. 467 ).

Również za niewiarygodne w ocenie Sądu Okręgowego należy uznać twierdzenia o rzekomej niewiedzy pozwanego E. L. o charakteru powiązań majątkowych pomiędzy wspólnikiem a jego żoną. Dokonując oceny tych twierdzeń Sąd Okręgowy nie może nie widzieć faktu, że pozwany jest przedsiębiorcą, który od bardzo wielu lat prowadzi działalność gospodarczą co należy podkreślić z wielkim sukcesem. W związku z tą działalnością wielokrotnie zbywał i nabywał nieruchomości, przekształcał firmę którą prowadził Z pewnością więc taka osoba znała zasady rządzące relacjami majątkowymi małżeńskimi. Wiedząc jednocześnie, że jego wspólnik ( a współwłaściciel spornych nieruchomości) pozostaje w związku małżeńskim musiał biorąc pod uwagę zasady doświadczenia życiowego wiedzieć że nieruchomości te wchodzą w skład majątku wspólnego.

Jednocześnie wskazać należy, że skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga, aby skarżący wskazał konkretne uchybienia w zakresie oceny dowodów, jakich dopuścił się sąd pierwszej instancji, a które polegały na naruszeniu zasad logiki, doświadczenia życiowego czy zdrowego rozsądku. Nie jest natomiast wystarczające przedstawienie przez skarżącego własnej wersji wydarzeń, choćby była równie prawdopodobna jak ta przyjęta przez sąd, a tym bardziej nie może odnieść żadnego skutku proste zanegowanie ustalonych w sprawie faktów. Zdaniem Sądu Okręgowego skarżący nie sprostał wskazanym wymaganiom a argumentacja przedstawiona w skardze apelacyjnym ma charakter jedynie polemiczny.

Reasumując wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji nie uchybił treści wskazanego wyżej przepisu.

Ustalenia faktyczne jakie poczynił Sąd pierwszej instancji przyjmuje za własne wskazując je jako podstawę rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie.

W omawianej sprawie nie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego.

W pierwszej kolejności należy odwołać się do treści art. 33 k.r.o. i wskazać, że chcąc skorzystać z dobrodziejstwa surogacji małżonek powinien precyzyjnie określić składniki majątkowe pozyskane przed zawarciem związku małżeńskiego i składniki które zostały pozyskane za aktywa wchodzące w skład majątku osobistego małżonka. Jednocześnie należy przypomnieć że co do zasady przedmioty nabyte w czasie trwania związku małżeńskiego wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków. Tymczasem nawet na podstawie zaoferowanych przez pozwanych dowodów trudno przyjąć, że H. S. udowodnił iż zaistniały przesłanki z art. 33 pkt 3 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umów nabycia udziału we współwłasności nieruchomości.

Kluczowe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy było ustalenie czy przystępując do czynności prawnej zniesienia współwłasności współwłaściciel E. L. działał w dobrej wierze i co za tym idzie mógł skorzystać z dobrodziejstwa art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Jak wskazano powyżej okoliczność, że pozwany E. L. nie wiedział, że dokonanie czynności prawnej zniesienia współwłasności wymaga zgody powódki, i że ten majątek wchodził do majątku wspólnego Sąd Okręgowy uznał za niewiarygodną.

Ponadto, w ocenie Sądu Okręgowego stanowisko strony powodowej, że w niniejszej sprawie rękojmię wiary publicznej ksiąg wieczystych wyłącza brak należytej staranności po stronie pozwanego a co za tym idzie, że została wypełniona norma art. 6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece należy w pełni podzielić. W omawianej sprawie mamy do czynienia z sytuacją wyjątkową: w sprawie doszło od czynności prawnych pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości. Ocena czy mamy do czynienia z rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych musi być więc inna niż gdyby mieć do czynienia z nabyciem nieruchomości przez osobę trzecią, obcą dla sprzedającego, w żaden sposób ze sprzedającym nie powiązaną. Uwzględniając i w pełni akceptując dorobek orzecznictwa w wyjaśnieniu pojęcia należytej staranności w rozumieniu art. 6 przywołanej ustawy, co uwypukliła i eksponowała strona pozwana, stwierdzić należy, że co do zasady obowiązek staranności nabywcy nieruchomości ogranicza się do sprawdzenia treści księgi wieczystej. W ocenie Sądu Okręgowego powyższego stanowiska nie można automatycznie przenieść na grunt przedmiotowej sprawy. Staranność jaką winien się legitymować pozwany E. L. winna być z pewnością większa. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1993 r. ( sygn. akt II CZP 52/93 ) zaprezentowany został pogląd, że w złej wierze nabywca hipoteki pozostaje także wtedy, gdy poprzestaje na oświadczeniu ustanawiającego hipotekę, że obciążona nieruchomość stanowi jego majątek odrębny, jeżeli przy zachowaniu zawodowej staranności mógł był z łatwością ustalić, że nieruchomość ta jest w rzeczywistości przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). Zgadzając się w pełni z tym stanowiskiem i przenosząc je na grunt przedmiotowej sprawy przenieść należy, że w ustalonych okolicznościach nie można stosować innych niż wskazane powołanej uchwale kryteriów wykładni pojęcia należytej staranności w odniesieniu do zachowania pozwanego E. L.. Pozwany winien bowiem mając na uwadze relacje z rodziną S. powziąć wątpliwości czy do umowy jaką zawarł z H. S. mogło dojść bez udziału E. S. i oczekiwać przed zniesieniem współwłasności oświadczenia od małżonki współwłaściciela potwierdzającego zgodę na jej zawarcie. Zaniechał spełnienia tego oczywistego w ocenie Sądu Okręgowego obowiązku nie pozwala na przyjęcie, że E. L. skorzystać z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

W tym miejscu należy przypomnieć, że sam pozwany w swych zeznaniach wyjaśnił, że podczas transakcji do jakich stawał w związku z prowadzeniem wspólnych interesów z H. S. były przypadki gdy notariusz wymagał obecności żony a były takie gdy takiej obecności nie wymagał. Miał więc z pewnością świadomość, że wspólnika łączy małżeńska wspólność ustawowa. Jednocześnie tylko przy nabyciu przy pierwszej z objętych pozwem nieruchomości, położonej przy ulicy (...) oświadczył, że nabywa ją za fundusze odrębne; w przypadku drugiej nie składał takiego oświadczenia. Jednocześnie H. L. wyjaśnił, że prowadząc ze wspólnikiem działalność przyjęli założenie, że ich żony i partnerki nie będą zaznajamiane z sposobem prowadzenia działalności gospodarczej. Uznali, że

„ żona nie powinna być zawiadamiana o szczegółach bo po co ma się rozpraszać”. Ten dość seksistowski sposób prowadzenia działalności gospodarczej ( może i skuteczny biorąc pod uwagę niewątpliwy sukces pozwanych w tym zakresie ) nie może prowadzić do konkluzji, że ustrój małżeńskiej wspólności ustawowej jaki wiązał małżonków S. nie dotyczył nieruchomości objętych sporem.

W ocenie Sądu Okręgowego, skutecznym argumentem podważającym powyższe stanowisko nie jest fakt, że przez wiele lat powódka nie domagała się ustalenia treści księgi wieczystej. W tym zakresie, jak się później okazało, pokładała zbyt daleko idące zaufanie w uczciwość ze strony byłego męża.

Reasumując zdaniem Sądu Okręgowego, E. L. zawierając zakwestionowane przez powódkę umowy nie działał w dobrej wierze. Mógł bowiem z łatwością dowiedzieć się, że nieruchomości będące przedmiotem zniesienia współwłasności wchodzą do majątku wspólnego małżonków S.. Zapewne, dla pozyskania tej wiadomości wystarczył jeden telefon do powódki.

Wobec braku zgody powódki na omawiane czynności prawne czynności te należało uznać za nieistniejące, a co za tym idzie powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej podlegało o do zasady uwzględnieniu.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie przepisów art. 385 k.p.c. oraz 386 par. 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Sąd zasądził na podstawie art. 98 k.p.c. koszty procesu za instancję odwoławczą. Sąd uznał, że apelujący pomimo wskazanej wyżej korekty zaskarżonego orzeczenie przegrał postępowanie drugoinstancyjne w całości.

W sprawie rozstrzygano o dwóch połączonych do wspólnego rozpoznania odrębnych roszczeniach, koszty zastępstwa procesowego orzeczono według norm przepisanych dla każdego z nich.

SSO Paweł Hochman

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Renata Lech