Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący	SSO Jarosław Gołębiowski
Sędziowie	SSA w SO Stanisław Łęgosz (spr.) SSO Dariusz Mizera
Protokolant	st. sekr. sąd. Anna Owczarska

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa E. S.

przeciwko H. S. (1), B. J.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji wniesionej przez powódkę E. S. i pozwaną B. J. oraz zażalenia pozwanego H. S. (1)

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 11 sierpnia 2017 roku, sygn. akt I C 893/16

1.  oddala obie apelacje;

2.  oddala zażalenie;

3.  koszty procesu za instancję odwoławczą między powódką E. S. i pozwaną B. J. wzajemnie znosi;

4.  zasądza od pozwanego H. S. (1) na rzecz powódki E. S. 120,00 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt. II Ca 757/17, II Cz 796/17

UZASADNIENIE

W pozwie skierowanym przeciwko H. S. (1) i B. J., powódka E. S., po wielokrotnych modyfikacjach żądania, ostatecznie domagała się usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej o numerze (...) prowadzonej dla nieruchomości położonej w J. przez wpisanie w dziale II tej księgi powódki E. S. oraz H. S. (1) jako współwłaścicieli w częściach ułamkowych po 1/2 każde z nich, w miejsce B. J., wpisanej jako właściciel nieruchomości, ewentualnie w przypadku uznania nieważności umowy darowizny z dnia 5 lipca 2015 roku za nieważną tylko w części przez wpisanie E. S. i B. J. jako współwłaścicieli w częściach ułamkowych po 1/2 części każde z nich w miejsce B. J. ujawnionej jako właściciel nieruchomości.

Wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2017 r., w sprawie I C 893/16, Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. uzgodnił treść księgi wieczystej (...) z rzeczywistym stanem prawnym w ten sposób, że w dziale II w miejsce właściciela B. J. nakazał wpisać jako współwłaścicieli: B. J. w ½ części oraz E. S. w ½ części. W pozostałej części oddalił powództwo. Zasądził od pozwanej B. J. na rzecz E. S. kwotę 4.917,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Nie obciążył powódki E. S. kosztami procesu na rzecz pozwanego H. S. (1).

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania.

W Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...). W dziale II księgi wieczystej jako właściciel wpisana jest pozwana B. J.. Pozwana B. J. jest siostrą pozwanego H. S. (1).

Powódka E. S. zawarła związek małżeński z pozwanym H. S. (1) w dniu 28 maja 1977 r.

W trakcie małżeństwa powódka zajmowała się domem, wychowywaniem dzieci. Pozwany H. S. (1) był odpowiedzialny za utrzymanie rodziny. Dnia 30 marca 1980 r. rodzice pozwanego H. S. (1) przekazali mu gospodarstwo rolne położone w P.. W trakcie trwania związku małżeńskiego powódka i pozwany H. S. (1) nie zawierali majątkowych umów małżeńskich.

Pozwany H. S. (1) nie informował powódki o wszystkich umowach, na podstawie których nabywał współwłasność nieruchomości. Powódka nie miała wpływu na treść zawieranych umów.

W dniu 13 marca 2007 r. pozwany H. S. (1) oświadczył przed notariuszem G. B., że udziela A. S. pełnomocnictwa do nabycia do jego majątku osobistego nieruchomości położonej w J.. Powódka E. S. oświadczyła, że jej małżonek H. S. (1) nabycia przedmiotowej nieruchomości dokonuje do majątku osobistego i wyraziła na to zgodę.

Powódka nie zdawała sobie sprawy ze skutku prawnego jaki miał zostać wywołany przez jej oświadczenie złożone w dniu 13 marca 2007 r. przed notariuszem G. B..

W dniu 8 lipca 2015 r. pozwani H. S. (1) i pozwana B. J. zawarli przed notariuszem T. D. umowę darowizny, na podstawie której pozwany darował na rzecz pozwanej nieruchomość położoną w J., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), a pozwana darowiznę tę przyjęła.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015 r., sygn. akt III RC 386/14, Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim III Wydział Rodzinny i Nieletnich ustanowił z dniem 7 lipca 2014 r. rozdzielność majątkową powódki i pozwanego H. S. (1).

W dniu 21 grudnia 2015 r. powódka złożyła pisemne oświadczenie, iż nie wyraża zgody na zawarcie przez swojego małżonka H. S. (1) umowy darowizny dotyczącej nieruchomości położonej w J., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), zawartej dnia 8 lipca 2015 r. przed notariuszem T. D., rep. A numer (...).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 7 grudnia 2015 r., sygn. akt I C 1322/13, Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim I Wydział Cywilny rozwiązał przez rozwód związek małżeński powódki E. S. i pozwanego H. S. (1) – z winy pozwanego.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym co do zasady zasługiwało na uwzględnienie. Podstawę prawną roszczenia powódki stanowił art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, zgodnie z treścią którego w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Roszczenie z ww. przepisu daje jedyną możliwość obalenia domniemania z art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, iż prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych) – art. 5 ustawy. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze (art. 6 ust. 1 ustawy). W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć (art. 6 ust. 2 ustawy).

W trybie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece powód może dowodzić brak spełnienia przesłanek, od których uzależnione było dokonanie wpisu w księdze wieczystej, np. przez udowodnienie nieważności jednostronnego oświadczenia woli albo umowy stanowiącej podstawę wpisu w księdze. W procesie wszczętym na podstawie art. 10 ust. 1 tejże ustawy ciężar dowodu niekiedy rozkłada się również na pozwanego. Jeżeli bowiem pozwanym jest nabywca nieruchomości, którego nie chroni rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, a twierdzi on, że uzyskał własność nieruchomości wpisanej w księdze wieczystej na rzecz tylko jednego z małżonków, nabytej w czasie trwania wspólności ustawowej, musi udowodnić, że nieruchomość stanowiła majątek osobisty tego małżonka.

Należy również podkreślić, że stosownie do treści art. 31 ust.1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą m.in. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (art. 33 pkt 1 k.r.o.) i przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 33 pkt 10 k.r.o.). Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków (art. 37 ust. 1 pkt 1 k.r.o.).

W ocenie Sądu Rejonowego analiza materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie pozwalała na przyjęcie, iż pozwany H. S. (1) nabył własność nieruchomości położonej w J., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), w zamian za składniki swojego majątku osobistego. Zdaniem Sądu pozwany H. S. (1) przed zawarciem związku małżeńskiego z powódką E. S. nie dysponował środkami finansowymi, które umożliwiłyby mu na dokonanie tejże transakcji. Sąd nie uznał za wiarygodne twierdzeń pozwanych, jak również świadków G. P. (siostry ciotecznej H. S. (1)) i T. K., jakoby przed zawarciem związku małżeńskiego z powódką pozwany H. S. (1) dysponował złotymi monetami, które miały być następnie przerabiane na pierścionki i sprzedawane z kilkukrotnym zyskiem.

W przekonaniu Sądu gdyby H. S. (1) przed ślubem faktycznie był osobą majętną, to powódka miałaby wiedzę w tym zakresie. Tymczasem pozwany H. S. (1) zeznał, iż przed zawarciem związku małżeńskiego miał majątek około 5-6 milionów złotych, którego nie pokazywał żonie (akta sprawy I C 889/16, nagranie audio-video, k. 389), co w ocenie Sądu nie jest wiarygodne i stoi w sprzeczności z doświadczeniem życiowym. Pozwany H. S. (1) nie wyjaśnił dlaczego – nawet przy uwzględnieniu „specyfiki” poprzedniego ustroju polityczno-społecznego – miałby ukrywać swój majątek nie tylko przed władzą, osobami obcymi, ale również przed powódką – własną małżonką, a więc osobą najbliższą. Sąd podkreślił przy tym, że relacje między powódką a pozwanym H. S. (1) zaczęły pogarszać się później (apogeum konfliktu to rok 2000).

Sąd dał w zakresie stanu majątkowego H. S. (1) wiarę twierdzeniom powódki popartym zeznaniami świadka J. S., córki powódki i pozwanego H. S. (1), która podniosła, iż z rozmów z rodzicami wie, iż jej ojciec nie wniósł żadnego majątku do małżeństwa. W przekonaniu Sądu świadek J. S. nie miała interesu ażeby zeznawać niezgodnie z prawdą, w przeciwieństwie do B. J., która w sprawie I C 889/16 zeznawała jako świadek, mając świadomość, iż jest stroną pozwaną w analogicznych sprawach z powództwa E. S.. Z kolei świadek G. P. jest siostrą cioteczną pozwanego H. S. (1), a świadek T. K. kuzynem byłej konkubiny E. L. (pozwanego w analogicznej sprawie I C 889/16). Świadkowie ci z uwagi na więzy rodzinne mogli więc zeznawać korzystnie z punktu widzenia pozwanych.

W konsekwencji, skoro środki finansowe nie pochodziły z majątku osobistego pozwanego H. S. (1), zdaniem Sądu nie ulega wątpliwości, że powódka E. S. i pozwany H. S. (1) nabyli na prawach wspólności ustawowej własność nieruchomości położonej w J..

W ocenie Sądu skoro przedmiotowa nieruchomość została nabyta w okresie istnienia między powódką a pozwanym H. S. (1) wspólności ustawowej, nie za środki z majątku osobistego tegoż pozwanego, to tym samym oświadczenie powódki z dnia 13 marca 2007 r. o wyrażeniu zgody na nabycie tejże nieruchomości przez pozwanego do majątku osobistego, nie mogło wywrzeć i nie wywarło skutku prawnego (jest bezskuteczne). Artykuł 35 k.r.o. stanowi bowiem jasno, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Dalej Sąd Rejonowy podniósł, że w dniu 21 grudnia 2015 r. powódka złożyła pisemne oświadczenie, iż nie wyraża zgody na zawarcie przez swojego małżonka H. S. (1) umowy darowizny nieruchomości położonej w J., dla której w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim VI Wydział Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta o numerze (...), zawartej dnia 08 lipca 2015 r. przed notariuszem T. D., rep. A numer (...).

Jednocześnie niewątpliwie w niniejszym stanie faktycznym nie ma zastosowania rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, gdyż nie chroni ona rozporządzeń nieodpłatnych – do których zalicza się umowa darowizny.

Mając powyższe na uwadze Sąd wydał wyrok, w którym uzgodnił treść księgi wieczystej (...) prowadzonej w VI Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, iż w Dziale II w miejsce właściciela B. J. wpisał jako współwłaścicieli: B. J. w ½ części oraz E. S. w ½ części. Sąd stanął na stanowisku, że skoro umowa darowizny została zawarta już po ustanowieniu między powódką z pozwanym H. S. (1) rozdzielności majątkowej, to tym samym pozwany był uprawniony do rozporządzania swoim udziałem w ½ części we współwłasności nieruchomości. Pozwany nie uzyskał jednakże zgody powódki do rozporządzania jej udziałem.

Sąd oddalił powództwo w pozostałej części. Powódka domagała się wpisania w dziale II księgi wieczystej siebie i pozwanego H. S. (1) jako współwłaścicieli w częściach ułamkowych po ½ każde we współwłasności nieruchomości, jednakże z przyczyny podanej powyżej żądanie to nie było zasadne.

Powódka w istocie wygrała sprawę przeciwko pozwanej B. J., wobec czego Sąd na podstawie art. 100 k.p.c. zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.917,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Z uwagi na charakter roszczenia, okoliczności sprawy Sąd na mocy art. 102 k.p.c. nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego H. S. (1).

Od powyższego wyroku apelacje złożyły: pozwana B. J. oraz powódka E. S..

Pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach procesu (pkt 1 i 3 wyroku). Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. poprzez bezzasadne pominięcie w ocenie materiału dowodowego treści aktu notarialnego zawierającego oświadczenie powódki o nabyciu przez pozwanego H. S. (1) spornej nieruchomości do majątku osobistego, w sytuacji gdy oświadczenia zawarte w dokumencie urzędowym korzystają z domniemania prawdziwości,

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. poprzez bezzasadne przyjęcie, że strona pozwana nie wykazała, aby pozwany H. S. (1) nabył sporną nieruchomość do majątku osobistego, w sytuacji gdy to na powódce spoczywał ciężar dowodu wykazania niezgodności z prawdą jej oświadczenia zawartego w treści aktu notarialnego,

3.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadka T. K. skutkującą w konsekwencji odmową uznania jego wiarygodności w zakresie dysponowania przez pozwanego H. S. (1) środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, podczas gdy świadek nie jest osobą bliską żadnej ze stron, a jego zeznania uzupełniają się wzajemnie z zeznaniami świadka G. P., a także pozwanych H. S. (1) i B. J., a przede wszystkim korespondują z treścią zawartego w akcie notarialnym oświadczenia powódki o nabyciu przez pozwanego H. S. (1) spornej nieruchomości do majątku osobistego,

4.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadka G. P., a także pozwanych H. S. (1) i B. J. polegającą na odmowie uznania ich wiarygodności w zakresie dysponowania przez pozwanego H. S. (1) środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, z uwagi na istniejące między nimi związki rodzinne i towarzyskie, podczas gdy powyższe okoliczności nie mogą same w sobie dyskwalifikować złożonych zeznań, a ponadto ich zeznania uzupełniają się wzajemnie i korelują z zeznaniami świadka T. K., a przede wszystkim korespondują z treścią zawartego w akcie notarialnym oświadczenia powódki o nabyciu przez pozwanego H. S. (1) spornej nieruchomości do majątku osobistego,

5.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną i sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań świadka J. S., polegającą na uznaniu jej wiarygodności w zakresie niedysponowania przez pozwanego H. S. (1) środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, podczas gdy zeznania J. S. nie korespondują z zeznaniami świadków zgłoszonych przez stronę pozwaną, a oceny ich wiarygodności należało dokonać z uwzględnieniem istniejącego konfliktu z pozwanym H. S. (1), a także kierując się zasadami doświadczenia życiowego, z których wynika, że rodzice nie wtajemniczają dzieci co do szczegółów swoich spraw majątkowych,

6.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczną z zasadami logiki ocenę materiału dowodowego w postaci zeznań powódki, polegają na uznaniu jej wiarygodności w zakresie niedysponowania przez pozwanego H. S. (1) środkami finansowymi umożliwiającymi mu nabycie nieruchomości do majątku osobistego, podczas gdy z zeznań samej powódki wynika, iż nigdy nie zajmowała się sprawami finansowymi stron a pozwany H. S. (1) nie wtajemniczał jej w kwestie swego stanu majątkowego.

Wskazując na powyższe apelująca wnosiła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa także w stosunku do pozwanej B. J.,

2.  zasądzenie od powódki E. S. na rzecz pozwanej B. J. kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

Z kolei powódka zaskarżyła wyrok co do pkt 1 w zakresie w jakim w miejsce właścicielki B. J. wpisano B. J. w ½ części oraz co do punktu 2 w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, tj. ustalenie, że umowa darowizny z dnia 8 lipca 2015 r. została zawarta już po ustanowieniu między powódką a pozwanym H. S. (1) rozdzielności majątkowej, podczas gdy wyrok ustanawiający z dniem 7 lipca 2014 r. rozdzielność majątkową pomiędzy powódką E. S. a pozwanym H. S. (1) uprawomocnił się dopiero w dniu 9 maja 2016r., co oznacza, że w chwili zawierania ww. umowy darowizny, a następnie wyrażenia przez powódkę sprzeciwu na jej zawarcie, obowiązywał pomiędzy powódką a pozwanym H. S. (1) ustawowy ustrój wspólności majątkowej;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 37 § 1 pkt 1 kro w zw. z art. 37 § 2 kro w zw. z art. 63 § 2 kc poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji, gdy w dacie zawarcia umowy darowizny z dnia 8 lipca 2015 r. i chwili wyrażenia przez powódkę sprzeciwu na jej zawarcie, obowiązywał pomiędzy powódką a pozwanym H. S. (1) ustawowy ustrój wspólności majątkowej. Powyższe skutkować musi zastosowaniem do ww. umowy darowizny art. 37 § 1 pkt 1 kro w zw. z art. 37 § 2 kro w zw. z art. 63 § 2 kc, a w konsekwencji - z uwagi na wyrażenie przez powódkę, przed dniem uprawomocnienia się wyroku ustanawiającego pomiędzy powódką a pozwanym rozdzielność majątkową sprzeciwu co do jej zawarcia - nieważnością bezwzględną ex tunc umowy darowizny, która to wada ma charakter definitywny i nie może być konwalidowana na skutek później wydanego orzeczenia w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej.

Występując z tymi zarzutami powódka wnosiła o :

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1 wyroku poprzez uzgodnienie treść księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, że w miejsce właścicielki B. J. wpisać jako współwłaściciela - obok E. S. (w części ustalonej prawidłowo przez Sąd I instancji - także H. S. (1) w pozostałej ½ (jednej drugiej) części oraz w pkt 2 poprzez jego uchylenie.

2. zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, wraz z kosztami zastępstwa procesowego.

Natomiast pozwany H. S. (1) złożył zażalenie na rozstrzygnięcie o nieobciążaniu powódki obowiązkiem zwrotu kosztami procesu. W zażaleniu zarzucił naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść orzeczenia, to jest:

1)  art. 102 k.p.c. przez nieobciążenie powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego H. S. (1) w sytuacji, gdy na gruncie przedmiotowej sprawy nie występują szczególne okoliczności uzasadniające takie rozstrzygnięcie,

2)  art. 328 § 2 k.p.c. przez niedostateczne wyjaśnienie w treści uzasadnienia wyroku szczególnych okoliczności, które miałyby uzasadniać w ocenie Sądu odstąpienie od obciążania powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego H. S. (1).

Wskazując na powyższe pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu tj. pkt 4 wyroku przez zasądzenie od powódki E. S. na rzecz pozwanego H. S. (1) kwoty 4.817,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje nie są uzasadnione.

Rozważając w pierwszej kolejności zarzuty podniesione w apelacji pozwanej M. J. dotyczące naruszenia prawa procesowego podkreślić należy, iż zarzuty te nie są uzasadnione.

Wbrew twierdzeniom pozwanej Sąd Rejonowy nie pominął w swej ocenie treści aktu notarialnego z 2007r. który miał zawierać oświadczenie powódki o nabyciu przez pozwanego nieruchomości do majątku osobistego. Błędnie jednak w apelacji skarżąca stara się dowodzić, iż w/w akt notarialny w zakresie w jakim zawiera oświadczenie powódki korzysta z wynikającego z przepisu art. 244§1kpc przymiotu urzędowego potwierdzenia zgodności z prawdą złożonego oświadczenia.

W tym miejscu należy przytoczyć treść aktu notarialnego z dnia 13 marca 2007 roku Rep A nr (...)stanowiącego pełnomocnictwo. W akcie tym są dwa oświadczenia. W §1 zawarte jest oświadczenie H. S. (1), że udziela A. S. pełnomocnictwa do nabycia do jego (oświadczającego) majątku osobistego szeregu, dokładnie wymienionych, działek położonych w obrębie J. w gminie M.. W §2 zawarte jest oświadczeni I. S. o wyrażeniu zgody na nabycie powyższych nieruchomości do majątku odrębnego jej męża H. S. (1). Jest rzeczą charakterystyczną, że w akcie notarialnym brak jest jakichkolwiek informacji, co do pochodzenia środków finansowych za które ma nastąpić nabycie nieruchomości.

Akt notarialny, zgodnie z art. 2 § 2 ustawy z 14 lutego 1991r. Prawo o Notariacie, jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 kpc. Korzysta z dwóch domniemań wzruszalnych - domniemania prawdziwości, czyli autentyczności oraz domniemania zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Badanie mocy dowodowej dokumentu urzędowego wymaga odróżnienia, na tle konkretnego dokumentu, właściwej treści „zaświadczającej” od pozostałej treści dokumentu oraz właściwego zakresu „zaświadczenia”, bo tylko ta treść dokumentu jest objęta domniemaniem, a pozostała treść podlega ocenie na zasadach ogólnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2010 r., I CSK 340/09, OSNC - ZD z 2010 r. Nr 3, poz. 97). Akty notarialne dokumentujące określoną czynność prawną zalicza się do dokumentów konstytutywnych, ucieleśniają bowiem i wyrażają określoną czynność prawną, natomiast inne akty do dokumentów sprawozdawczych, narratywnych. Problem domniemania zgodności z prawdą dotyczy wyłącznie dokumentów urzędowych sprawozdawczych, a taki charakter nosi akt notarialny w części obejmującej jego treścią oświadczenia wiedzy. Tymczasem w akcie notarialnym z dnia 13 marca 2007 roku brak jest jakichkolwiek danych odnośnie środków finansowych mających służyć za cenę nabycia nieruchomości i nie można przyjąć, że zawiera on oświadczenie wiedzy powódki przyznające, że nieruchomości zostaną nabyte z środków finansowych stanowiących majątek odrębny. Stąd w tym zakresie pozwany nie może powoływać się na domniemanie prawdziwości związane z dokumentem urzędowym.

W tym przypadku dokument urzędowy który zawiera oświadczenia uczestników udokumentowanej czynności prawnej stanowi jedynie dowód faktu złożenia przez dane osoby w danym miejscu i czasie oświadczeń określonej treści. W żaden sposób nie dowodzi on zgodności złożonych oświadczeń z prawdą. Tylko w takim zakresie organ, przed którym czynność prawna została dokonana, urzędowo zaświadcza ten fakt. Dokument taki nie jest już jednak dowodem zgodności złożonych oświadczeń z prawdą bowiem oświadczenia woli nie poddają się weryfikacji pod kątem ich prawdziwości.

Sedno sprawy w przedmiotowym postępowaniu leży w ustaleniu czy nieruchomość została nabyta do majątku osobistego pozwanego za środki pochodzące z jego majątku, czy też wchodzi do majątku wspólnego.

Tymczasem generalna zasada określająca przynależność przedmiotów majątkowych w ustroju wspólności małżeńskiej została określona w art. 31§ 1 krio i polega na włączeniu w skład majątku wspólnego wszystkich przedmiotów majątkowych o ile zostały one nabyte w czasie trwania wspólności i nie zostały z niej wyłączone z mocy przepisów prawa (por. art. 33 krio).

W efekcie należy przyjąć, iż ustawodawca nadaje dominujące znaczenie kwestii czasu nabycia przedmiotów majątkowych co sprawia, że o zaliczeniu ich do określonego majątku nie decyduje samo oświadczenie małżonków dokonujących czynności prawnej. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał na bezskuteczność złożonych przez małżonków oświadczeń których treścią była przynależność własności nieruchomości do określonego majątku nawet gdy oświadczenia te były zawarte w akcie notarialnym (por. postanowienie SN z 18 stycznia 2008r. V CSK 355/07 baza Legalis, postanowienie SN z 2 marca 2012r. II CSK 363/11, baza Legalis, postanowienie SN z 5 grudnia 2014r. III CSK 95/14 baza Legalis).

O tym, czy nabyty przez jednego z małżonków przedmiot staje się składnikiem majątku wspólnego, decydują kryteria obiektywne, a nie treść oświadczeń złożonych przez strony. Samo złożenie przez małżonka pozostającego w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, oświadczenia, że wskazany przedmiot jest nabywany do jego majątku osobistego, ani potwierdzenie tego faktu przez drugiego małżonka, nie jest wystarczające, aby przedmiot ten rzeczywiście stał się wyłączną jego własnością. Pogląd ten jest aprobowany przez judykaturę (tak SN w postanowieniu z dnia 5 grudnia 2014r., sygn. akt III CSK 45/14, w postanowieniu z dnia 2 marca 2012r., sygn. akt II CSK 363/11, w postanowieniu z dnia 18 stycznia 2008r., sygn. akt V CSK 355/07, oraz w postanowieniu z dnia 17 maja 1985r., sygn. akt III CRN 119/85, a także Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 24 października 2013r, sygn. akt I ACa 293/13).

Nie można także zaakceptować stanowiska skarżącej, że wobec treści oświadczania powódki złożonego w akcie ustanowienia przez jej męża pełnomocnictwa dla A. S. to na powódce spoczywał ciężar wykazania, że nieruchomość rzeczywiście została nabyta do majątku wspólnego małżonków S.. Należy w tym miejscu powtórzyć, że w oświadczeniu powódki złożonym przed notariuszem nie ma żadnych informacji co do pochodzenia środków, z jakich nabywana miała być nieruchomość. Zatem oświadczenie to nie przesądza o rzeczywistej przynależności nieruchomości do majątku odrębnego H. S. (2) i nie przerzuca ciężaru dowodowego na powódkę (nieruchomość została nabyta w okresie małżeństwa korzysta zatem z domniemania z art 31 §1 krio).

Mając zatem na uwadze fakt, iż nieruchomość została nabyta w czasie trwania wspólności majątkowej to rolą pozwanego jest w takiej sytuacji wykazanie, że nieruchomość została nabyta za środki stanowiące majątek osobisty pozwanego H. S. (1). Tymczasem w toku procesu nie przeprowadzono takiego dowodu. Argumentacja pozwanego która opiera się na zeznaniach świadków T. K., G. P. oraz pozwanych H. S. (1) i M. J. w żaden sposób nie jest wiarygodna i słusznie została przez Sąd Rejonowy odrzucona. Dodatkowo należałoby podkreślić, iż świadkowie strony pozwanej to osoby blisko związane z pozwanym, ich zeznania nie są przekonujące albowiem trudno uznać, za wiarygodne twierdzenia jakoby pozwany zakupił nieruchomość z własnych środków które posiadał jeszcze z czasów sprzed zawarcia związku małżeńskiego. Pojawiająca się tak w niniejszej jak i w winnych sprawach toczących się między stronami ta sama argumentacja jakoby przed zawarciem małżeństwa pozwany otrzymał 10 złotych monet i był później w stanie pomnożyć ten majątek do kilku milionów złotych nie wydaje się być w pełni wiarygodna.

W ocenie Sądu Okręgowego dokonana przez sąd pierwszej instancji ocena materiału dowodowego nie była nieprawidłowa, a co za tym idzie nie naruszała wskazanej wyżej normy art. 233 kpc. Sąd Okręgowy w pełni ją podziela .

Wprawdzie wśród zarzutów apelacyjnych pozwana nie zgłasza zarzutu naruszenia przepisu art. 33 pkt10 krio jednakże w uzasadnieniu apelacji podkreśla, iż majątek odrębny H. S. (1) sprzed zawarcia związku małżeńskiego ulegał wielokrotnym przeobrażeniom i w efekcie doprowadził do wyłożenia środków na nabycie przedmiotowej nieruchomości. Pozwana w ten sposób twierdząc - jak się wydaje - stara się podkreślić, iż pozwany H. S. (1) nabył przedmiotową nieruchomość na zasadzie surogacji do majątku osobistego w myśl art. 33 pkt 10 krio.

Z treści w/w przepisu wynika, iż strona chcąca skorzystać z dobrodziejstwa surogacji powinna precyzyjnie określić składniki majątkowe pozyskane przed zawarciem związku małżeńskiego i składniki które zostały pozyskane za aktywa wchodzące w skład majątku osobistego. Pozwani powołując się na zasadę surogacji nie dokumentują tej okoliczności, powołują się jedynie na dosyć lakoniczne i ocenione jako niewiarygodne zeznania świadków którzy i tak nie byli w stanie precyzyjnie określić tych „wielokrotnych przeobrażeń” zasobów pozwanego.

Nie ulega wątpliwości, iż zwłaszcza po znacznym upływie czasu powoływanie się na zasadę surogacji zwłaszcza w sytuacji „wielokrotnych przeobrażeń” zasobów pozwanego nastręcza wielu trudności dowodowych. Ciężar udowodnienia przynależności określonego przedmiotu majątkowego do majątku osobistego spoczywa jednak na tym małżonku, który twierdzi, że przedmiot ten jest surogatem nabytym w zamian za środki pochodzące z jego majątku osobistego (art. 6 k.c.). Pozwani nie sprostali temu ciężarowi i nie zdołali wykazać, iż pozwany nabył sporną nieruchomość za środki pochodzące bądź to z majątku osobistego bądź też w zamian za składniki z majątku osobistego.

Skoro tak to Sąd Rejonowy nie dopuścił się przy wyrokowaniu naruszenia art. 33 pkt 10 krio.

Co do apelacji powódki: Nie zasługują na uwzględnienie podniesiony przez powódkę zarzut naruszenia przepisów postępowania, tj. art 233 § 1 k.p.c poprzez ustalenie, że umowa darowizny z dnia 8 lipca 2015 r. została zawarta już po ustanowieniu między powódką a pozwanym H. S. (1) rozdzielności majątkowej, a w konsekwencji zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 37 § 1 pkt I k.r.o. w zw. z art. 37 § 2 k.r.o. w zw. z art. 63 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji, gdy w dacie zawarcia umowy darowizny z dnia 8 lipca 2015 r. i chwili wyrażenia przez powódkę sprzeciwu na jej zawarcie, obowiązywał pomiędzy powódką a pozwanym H. S. (1) ustawowy ustrój wspólności majątkowej. Powyższe zdaniem skarżącej doprowadziło do błędnego przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji, że na skutek rozdzielności majątkowej między H. S. (1) a E. S. pozwany H. S. (1) skutecznie rozporządził częścią udziałów do niego należących.

Rozumowanie skarżącej opiera się na założeniu jakoby w dniu zawierania umowy nie istniała umowa majątkowa małżeńska ani też przed tą datą nie wydano prawomocnego orzeczenia w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej.

W ocenie skarżącej skutkiem tego jest przyjęcie, że umowa zbycia nieruchomości w czasie trwania wspólności ustawowej bez zgody drugiego małżonka skutkuje nieważnością umowy darowizny, co winno prowadzić do ujawnienia w księdze wieczystej powódki oraz pozwanego H. S. (1) po ½ części.

Takiej oceny nie sposób podzielić. Kluczowe znaczenie ma bowiem prawidłowo ustalony przez sąd pierwszej instancji fakt pozostawania przez H. S. (1) i E. S. w ustroju rozdzielności majątkowej od dnia 7 lipca 2014 r. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd (również z datą wsteczną) powoduje bowiem, że od daty oznaczonej w wyroku pomiędzy małżonkami powstaje współwłasność w częściach ułamkowych. Wobec tego, należało przyjąć, że w dacie zawarcia kwestionowanej przez powódkę umowy darowizny nieruchomość ta stanowiła przedmiot współwłasności w częściach ułamkowych E. S. i H. S. (1).

Wbrew temu co stara się przeforsować powódka w apelacji, bez znaczenia dla oceny ważności rozporządzenia udziałem we współwłasności tejże nieruchomości przez H. S. (1) pozostaje fakt, że wyrok ustanawiający rozdzielność z datą wsteczną uprawomocnił się po dacie zawarcia kwestionowanej umowy. Immanentną cechą rozdzielności majątkowej z datą wsteczną jest bowiem wywołanie erga omnes skutku z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia, wcześniejszym nawet niż dzień wytoczenia powództwa (art. 52 § 2 k.r.o.). Gdyby zatem skutek ten miał powstać - jak twierdzi powódka - dopiero w dacie uprawomocnienia się orzeczenia, to niweczyłoby to sens instytucji rozdzielności majątkowej z datą wsteczną.

Problematyka umów zawartych w trakcie formalnej wspólności majątkowej w sytuacji ustanowienia następnie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną obejmująca okres w którym została zawarta umowa znalazła swój finał w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale SN z dnia 23 lutego 2018r. III CZP 103/17 ( Legalis), w której Sąd Najwyższy wypowiadał się co do ważności umowy o częściowym podziale majątku wspólnego z naruszeniem zakazu z art. 35 krio wprost stwierdził , iż umowa o podziale majątku wspólnego zawarta przed ustanowieniem przez Sąd rozdzielności majątkowej z dniem poprzedzającym zawarcie tej umowy jest ważna.

Jest oczywistym , że skoro ustawodawca dopuszcza ustanowienie rozdzielności z datą wsteczną ( nawet wcześniejszą niż data wniesienia pozwu por. art. 52§2 krio) to już z tą datą powstaje rozdzielność majątkowa która umożliwia skuteczne rozporządzenie przez jednego z małżonków swoim udziałem w majątku wspólnym.

Reasumując pozwany H. S. (1) miał pełne prawo zbyć swój udział w majątku wspólnym, a zatem aktualny stan prawny taki jak to ustalił Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku jest prawidłowy.

Dlatego też obie apelacje jako pozbawione uzasadnionych podstaw podlegają oddaleniu o czym sąd Okręgowy orzekł w oparciu o przepis art. 385 k.p.c.

Nie jest uzasadnione także zażalenie pozwanego H. S. (1) na nieobciążenie powódki obowiązkiem zwrotu poniesionych przez niego kosztów procesu. W okolicznościach przedmiotowej sprawy, powołanych w uzasadnieniu kwestionowanego rozstrzygnięcia, sąd pierwszej instancji władny był skorzystać z możliwości jaką daje przepis art. 102 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., zaś o kosztach postępowania zażaleniowego na podstawie art. 98 k.p.c.

StŁ/AOw

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSO Dariusz Mizera