Portal Orzeczeń

UZASADNIENIE

Apelacja obwinionego skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Procedura w sprawach o wykroczenia jest wprawdzie uproszczona, ale nie oznacza to, że sąd merytoryczny ma w tym względzie całkowitą dowolność.

Sąd odwoławczy musi się odnieść się w pierwszej kolejności do sposobu procedowania sądu I instancji w niniejszej sprawie.

Termin rozprawy został wyznaczony na dzień 31 marca 2021 roku. Obwiniony zawiadomiony o terminie, na rozprawie nie stawił się ( stawili się świadkowie ). Faxem nadesłał w tym dniu wniosek o odroczenie rozprawy, z uwagi na chorobę. Załączył do wniosku zaświadczenie od lekarza sądowego, z adnotacją, iż dopiero od 5 kwietnia 2021 roku będzie zdolny do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie.

Pomimo tego wniosku, sąd na podstawie art. 71 § 5 kpw zasadnie przesłuchał na rozprawie dwóch świadków pod nieobecność obwinionego i rozprawę odroczył do dnia 12 maja 2021 roku.

W dniu 11 maja 2021 roku obwiniony faxem przesłał kolejny wniosek o odroczenie rozprawy z powodu choroby. Jednocześnie wniósł o ponowne przesłuchanie świadków na okoliczność kontroli drogowej, jak również wątpliwości dotyczące pomiaru. Załączył do wniosku nowe zaświadczenie od lekarza sądowego, z adnotacją, iż od 15 maja 2021 roku będzie zdolny do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie. W dniu 12 maja 2021 roku sąd odroczył rozprawę do 9 czerwca 2021 roku i zobowiązał obwinionego do złożenia oryginałów zaświadczeń od lekarza sądowego. Nie rozstrzygnął o wniosku dowodowym obwinionego dotyczącym ponownego przesłuchania świadków.

Na rozprawę w dniu 9 czerwca 2021 roku o wyznaczonej godzinie ( 9.30 ) obwiniony nie stawił się. O godzinie 9.15 zatelefonował do sekretariatu informując, iż jedzie do sądu i spóźni się na rozprawę z uwagi na sytuację na drodze. Sąd uznał niestawiennictwo obwinionego na rozprawie za nieusprawiedliwione i postanowił prowadzić sprawę zaocznie podczas jego nieobecności. Uznał, ze obwiniony powinien przewidzieć sytuację na drodze, a kolejne sprawy na wokandzie zostały wyznaczone co pół godziny. W ramach rozprawy trwającej 20 minut wydał wyrok zaoczny. Obwiniony wszedł na salę rozpraw o godzinie 10.22 i dowiedział się o zakończeniu sprawy.

M. K. o godzinie 9.15 w istocie poinformował sąd, iż stawi się w sądzie na rozprawę, tylko się spóźni. Wniósł więc o jej rozpoczęcie z opóźnieniem, lub zarządzenie przerwy w rozprawie do czasu jego przybycia. Faktycznie z około 50 minutowym opóźnieniem stawił się w sądzie.

W procedurze wykroczeniowej zaoczne prowadzenie rozprawy przewidziane jest w art. 67 § 3 oraz art. 71 § 4 kpw. Przepisy te wprowadzają wyjątek od „ocznego” rozpoznawania sprawy, które jest regułą.

Zgodnie z art. 67 § 3 kpw zawiadomienie kierowane do obwinionego, którego obecności na rozprawie nie uznano za obowiązkową, powinno zawierać pouczenie, że może on nie stawiając się do sądu nadesłać swoje wyjaśnienia. Wyjaśnienia te podlegają odczytaniu na rozprawie. Rozprawa ma wówczas charakter zaoczny. Jeśli obwiniony zawiadomiony o terminie rozprawy osobiście nadesłał sądowi wyjaśnienia, wówczas zastosowanie musi znaleźć właśnie regulacja art. 67 § 3 kpw. W sytuacji przewidzianej w art. 67 § 3 kpw sąd może procedować zaocznie, ale musi dysponować wyjaśnieniami obwinionego złożonymi w toku czynności wyjaśniających albo chociażby stanowiskiem obwinionego o odmowie ich złożenia bądź też wyjaśnieniami nadesłanymi na piśmie przez obwinionego. W myśl tego poglądu art. 67 § 3 kpw nie przewiduje wprawdzie wprost takiego obowiązku jako warunku prowadzenia rozprawy zaocznej, ale wniosek taki wyniknie zw. z art. 71 § 4 zd. 1 kpw. Ten ostatni przepis wyraźnie bowiem stanowi, że „chociażby nie był on przesłuchany w toku czynności wyjaśniających”. Takiego zaś sformułowania w art. 67 § 3 kpw brak (zob. H. Skwarczyński, Rozprawa pod nieobecność, s. 3).

Jeśli zatem obwiniony zawiadomiony o pierwszym terminie rozprawy głównej osobiście nie nadesłał sądowi żadnych wyjaśnień, to rozprawa ma wówczas charakter „oczny”. Podstawą takiego procedowania jest wówczas art. 377 § 3 kpk w zw. z art. 81 kpw. Jeżeli obwiniony, wiedząc o terminie rozprawy, nie skorzystał z możliwości stawienia się do sądu i złożenia wyjaśnień, za przeszkodę do ocznego prowadzenia rozprawy nie może być uznawany brak jego wyjaśnień w toku czynności wyjaśniających. Obwiniony ma prawo do obrony, a nie jej obowiązek. Jeśli zatem swoje prawo chce realizować w ten sposób, że nie korzysta z możliwości złożenia wyjaśnień, to nie powinno się go do tego przymuszać. Obwiniony nie złożył w sprawie wyjaśnień.

Art. 71 § 4 kpk stanowi, iż razie nieusprawiedliwionej nieobecności obwinionego, któremu doręczono wezwanie na rozprawę, przeprowadza się rozprawę zaocznie, chociażby nie był on przesłuchany w toku czynności wyjaśniających, chyba że sąd uzna udział obwinionego za konieczny i rozprawę odroczy, po ewentualnym przeprowadzeniu postępowania dowodowego, w szczególności po przesłuchaniu świadków, którzy stawili się na rozprawę. Decyzja o wezwaniu obwinionego na rozprawę może zapaść w fazie przygotowania do rozprawy w trybie art. 65 § 3 kpw, bądź na rozprawie na podstawie art. 67 § 5 kpw. Niestawiennictwo obwinionego, o ile doręczono mu skutecznie wezwanie na rozprawę, nie musi tamować jej przeprowadzenia. Z taką sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy obwiniony nie usprawiedliwił swojej nieobecności na rozprawie, bo wtedy można wydać wyrok zaocznie. Wydanie wyroku zaocznego na pierwszym terminie rozprawy nie jest jednak zawsze możliwe. W związku z tym sąd może prowadzić rozprawę pod nieobecność obwinionego, przeprowadzić na niej określone czynności dowodowe, w szczególności przesłuchać świadków, którzy się stawili na rozprawę, a następnie zarządzić przerwę w rozprawie lub ją odroczyć. Obwiniony nie był wzywany na rozprawę.

Art. 71 § 5 kpw obliguje do odroczenia rozprawy, zastrzegając przed podjęciem tej decyzji prawo sądu do przeprowadzenia postępowania dowodowego, w razie usprawiedliwionego niestawiennictwa obwinionego, któremu doręczono wezwanie. W razie braku dowodu doręczenia wezwania dla obwinionego, zastosowanie znajduje regulacja z art. 71 § 2 kpw. Sens odrębnej regulacji z art. 71 § 5 kpw wynika z oczywistej potrzeby odroczenia rozprawy w razie usprawiedliwienia przez obwinionego nieobecności na rozprawie. Odpowiednie stosowanie art. 71 § 2 kpw, oznacza konieczność ponowienia dowodu w razie wyartykułowania takiego żądania przez obwinionego ( T. G., KPW. Komentarz, 2012, s. 270). Sąd w zakresie tego wniosku obwinionego nie podjął żadnej decyzji.

Przepis art. 71 § 2 i 5 kpw, do którego istoty należy dyscyplinowanie stron procesu w celu zapobieżenia stosowania swoistej taktyki procesowej o znamionach obstrukcji, nie upoważnia do wyeliminowania strony z aktywnego udziału przez nią w procesie i nie powinien być stosowany bezwzględnie, bez próby wniknięcia w rzeczywiste powody braku takiego usprawiedliwienia, spełniającego wszystkie formalne wymogi. W przypadku terminów rozprawy w dniach 31 marca 2021i 12 maja 2021 roku obwiniony jako usprawiedliwienie nieobecności złożył zaświadczenia od lekarza sądowego ( oryginały przedstawił w dniu 9 czerwca 2021 roku ). W myśl art. 91 ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS–CoV–2 (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 737), w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 usprawiedliwienie niestawiennictwa przed sądem z powodu choroby nie wymaga przedstawienia zaświadczenia lekarza sądowego, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym (Dz.U. poz. 849; z 2008 r., poz. 293 oraz z 2011 r., poz. 622). Przepis ten wszedł w życie w dniu 18 kwietnia 2020 r., a więc obowiązywał w dacie rozprawy w niniejszej sprawie.

Na rozprawie w dniu 9 czerwca 2021 roku obwiniony zadeklarował sądowi swoje stawiennictwo na rozprawie, chociaż spóźnione ( usprawiedliwione okolicznościami losowymi ). Przedstawienie przez stronę usprawiedliwienia spóźnienia, wraz z dodatkowym oświadczeniem co do zamiaru brania udziału w rozprawie, powinno prowadzić sąd do rozpoczęcia jej z opóźnieniem lub zarządzenia w niej przerwy do czasu jego przybycia. Krótki czas rozprawy w dniu 9 czerwca 2021 roku – w razie przeprowadzenia jej z opóźnieniem - nie zaburzyłby harmonogramu sesji.

W oparciu o art. 71 § 4 kpw rozprawa ma charakter zaoczny wtedy, gdy obwiniony został wezwany na rozprawę i nie stawił się bez usprawiedliwienia, a te przesłanki nie zostały spełnione. Słuszny jest przy tym pogląd, że nie ma oparcia w przepisach postępowania wymaganie jakiejś „formy” wniosku o odroczenie rozprawy lub posiedzenia. Możliwe jest tym samym także telefoniczne poinformowanie o przyczynach niestawiennictwa i złożenie wniosku (uchw. SN z 24.4.2012 r., SNO 16/12, Legalis).

Podkreślić należy, że udowodnienie zachodzi wówczas, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzeniu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Wymóg udowodnienia należy odnosić tylko do ustaleń niekorzystnych dla obwinionego, ponieważ on sam korzysta z domniemania niewinności ( art. 5 § 1 kpk w zw. z art. 8 kpw), a nie dające się usunąć wątpliwości tłumaczy się na jego korzyść ( art. 5 § 2 kpk w zw. z art. 8 kpw ).

Organy procesowe w ramach swobodnej oceny dowodów są ustawowo zobligowane do ukształtowania przekonania dopiero na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów ocenianych według zasad prawidłowego rozumowania z pełnym wykorzystaniem dostępnej wiedzy i doświadczenia życiowego (art. 7 kpk w zw. z art. 8 kpw).

Zgodnie z kształtem polskiej procedury, podstawą wszelkich rozstrzygnięć są tylko prawdziwe ustalenia faktyczne (art. 8 kpw w zw. z art. 2 § 2 kpk). Zasada prawdy materialnej jest adresowana do wszelkich organów procesowych. Nie da się jednak zawsze bezwzględnie ustalić przebiegu zdarzenia, lecz niekiedy tylko w takim zakresie, na jaki zezwalają na to zebrane dowody oraz dostępna wiedza i ukształtowane na jej podstawie doświadczenie życiowe. W toku prowadzonych czynności uprawnione organy mają jednak obowiązek wnikliwego zbadania i uwzględnienia wszystkich okoliczności zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść (art. 8 kpw w zw. z art. 4 kpk) obwinionego.

Po przypomnieniu tych uwag ogólnych sąd odwoławczy musi się odnieść do sposobu procedowania sądu I instancji w niniejszej sprawie. Przepisy Kodeksu w sprawach o wykroczenia mają na celu (art. 2 kpk) ukształtowanie postępowania w taki sposób, aby sprawca wykroczenia został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Równocześnie jednak nie może z tego powodu ponosić konsekwencji osoba niewinna, tzn. być uwikłana w tok postępowania w charakterze obwinionego oraz ponieść niesłusznie odpowiedzialności. Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu (art. 9 kpk). Brak inicjatywy dowodowej stron nie zwalniał jednak sądu od ustalenia wszystkich okoliczności sprawy w sposób podyktowany dążeniem do prawdy. Przewód sądowy na rozprawie głównej razi niepełnością. Sąd oparł się na zeznaniach funkcjonariuszy policji ( nie powtarzając ich przesłuchania mimo wniosku obwinionego ), nie weryfikując ich w oparciu o zasady działania urządzenia pomiarowego ( jego charakterystyki ), trybu jego użycia, ukształtowania drogi.

Konsekwencją zasady prawdy ( art. 2 § 2 kpk w zw. z art. 8 kpw ) jest wymóg, aby ustalenia faktyczne, w oparciu o które następuje orzekanie, były udowodnione, tylko wówczas można przyjąć, że są one prawdziwe, czyli zgodne z rzeczywistością. Zobowiązuje ona organy procesowe do dołożenia – niezależnie od woli stron – maksymalnych starań i wyczerpania wszelkich dostępnych środków poznania prawdy. Jednakże zdaje się, iż dotychczasowe procedowanie opierało się na swoistym domniemaniu prawdziwości zeznań policjantów, co spowodowało brak ich rzetelnej weryfikacji.

Pominięcie istotnych dla sprawy okoliczności, mogących mieć wpływ na rozstrzygnięcie w kwestii winy, stanowi oczywistą obrazę przepisu art. 410 kpk w zw. z art. 82 § 1 kpw. Zaniechanie przeprowadzenia i wnikliwej analizy dostępnych dowodów jest naruszeniem przepisów postępowania, mającym wpływ na treść orzeczenia.

Uważna lektura motywów zaskarżonego wyroku w konfrontacji ze zgromadzonym materiałem dowodowym prowadzi do wniosku, iż dokonane w tej sprawie ustalenia faktyczne oparte zostały na wybiórczej i jednostronnej ocenie dowodów.

Słusznie autor apelacji powołał się na braki dowodowe w tej sprawie, które powinny w pierwszej kolejności prowadzić do skonfrontowania warunków i sposobu użycia urządzenia pomiarowego z jego charakterystyką.

Art. 106 a kpw umożliwia na rozprawie w postępowaniu odwoławczym jedynie na uzupełnienie przewodu sądowego. Z redakcji tej wynika, że ciężar prowadzenia postępowania dowodowego spoczywa na sądzie pierwszej instancji i to ten sąd jest zobowiązany do przeprowadzenia wszystkich dowodów niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy. Sąd odwoławczy ma możliwość jedynie uzupełnienia dowodów przeprowadzonych w toku pierwszoinstancyjnego przewodu sądowego, a to oznacza, że nie powinien zastępować sądu pierwszej instancji w dowodowym wyjaśnianiu sprawy. Normatywną granicę zakresu dopuszczalności przeprowadzania dowodów przez sąd odwoławczy wyznacza recypowany przepis art. 437 § 2 zd. 2 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpk, gdyż limituje on wypadki, w których jest możliwe uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W odniesieniu do kwestii zakresu przeprowadzanych dowodów uchylenie wyroku może w myśl tego przepisu nastąpić wyłącznie wtedy, gdy jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. Przyjąć należy, że ponowienie przewodu w całości jest konieczne nie tylko w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji przeprowadził w sposób wadliwy, niedopuszczalny lub nieprawidłowy wszystkie dowody, bądź nie przeprowadził ich wcale, ale również gdy nieprawidłowe przeprowadzenie większości dowodów w sądzie pierwszej instancji spowoduje niemożność poddania ocenie tych prawidłowo przeprowadzonych. Takie cechy miałoby postępowanie, w którym przeprowadzono by jedynie poszczególne dowody w sposób prawidłowy, tak że nie można by było dokonać ich oceny w kontekście jakichkolwiek innych prawidłowo przeprowadzonych dowodów (art. 7 kpk w zw. z art. 8 kpk). Postępowanie dowodowe, w wyniku którego nie można dokonać ustaleń, gdyż każdy z dowodów musi być oceniany w całkowitym wzajemnym oderwaniu od siebie, powinno być powtórzone w całości. Zachodzi wówczas konieczność uchylenia wyroku, którą tłumaczyć trzeba tym, że postępowanie dowodowe w ogóle nie spełniło swego celu w postaci zgromadzenia materiału niezbędnego do dokonania ustaleń faktycznych. W tej sytuacji sąd drugiej instancji musiałby w postępowaniu apelacyjnym przeprowadzić wszystkie dowody ścisłe niezbędne do merytorycznego orzeczenia co do zasadniczego przedmiotu procesu; stan taki należałoby uznać za powodujący konieczność ponowienia przewodu sądowego w pierwszej instancji. W konkluzji, prawidłowe przeprowadzenie choć jednego dowodu przez sąd pierwszej instancji nie powinno stanowić przeszkody do uznania, że zachodzi konieczność ponowienia postępowania dowodowego w całości przez tenże sąd. Jeżeli w ustawie jest mowa o konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu przez sąd pierwszej instancji w całości, to tę niemożność należy oceniać w kontekście całego materiału dowodowego sprawy, nie zaś jego części, nawet znacznej (por. P. Rogoziński, Zakres postępowania dowodowego, s. 310–313; KPW red. Sakowicz 218, wyd. 3, Legalis ).

Taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie; postępowanie dowodowe nie spełniło zakładanej funkcji w postaci zgromadzenia materiału niezbędnego do dokonania ustaleń faktycznych i oceny dowodów. Nieprzeprowadzenie dowodów w sądzie I instancji spowoduje niemożność poddania ocenie tych przeprowadzonych. Zachodzi więc konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż braki dowodowe powodują niemożność ustalenia stanu faktycznego i oceny dowodów już przeprowadzonych.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd I instancji przeprowadzi postępowania dowodowe uwzględniając powyższe uwagi, rozważy wnioski i argumenty środka odwoławczego.

Z tych względów sąd okręgowy orzekł, jak w sentencji.