Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lipca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Beata Łapińska

Protokolant: st. sekr. sądowy Karolina Rudecka

po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2025 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku A. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o przeliczenie emerytury

na skutek odwołania A. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

z dnia (...) r. sygn.: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązuje organ rentowy do zaliczenia A. G. okresu służby wojskowej od 3 maja 1979r. do 16 kwietnia 1981r. do okresu pracy w warunkach szczególnych i przyznania mu prawa do rekompensaty
w formie dodatku do kapitału początkowego z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Sygn. akt VU 61/25

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...)., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił A. G. prawa do przeliczenia świadczenia. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż wnioskodawca nie przedłożył nowych dowodów mających wpływ na wysokość świadczenia, dlatego zgodnie z art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS brak jest podstaw do ponownego przeliczenia emerytury. Nadto ZUS wskazał, że brak jest możliwości zaliczenia okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej do pracy w szczególnych warunkach, ponieważ po odbyciu służby wojskowej wnioskodawca nie podjął zatrudnienia, a tym samym nie zachował ciągłości tego zatrudnienia.

W odwołaniu od powyższej decyzji, złożonym w dniu 9 stycznia 2025 r. wnioskodawca wniósł o jej zmianę, poprzez zaliczenie służby wojskowej do stażu pracy w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na odwołanie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł oddalenie odwołania. Organ rentowy wskazał, że odmówił zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych okresu odbywania przez wnioskodawcę służby wojskowej od dnia 3 maja 1979 r. do 16 kwietnia 1981 r. ponieważ w ciągu 30 dni od zwolnienia ze służby wojskowej nie wrócił do pracy. Organ rentowy podniósł, że wnioskodawca wprawdzie nawiązał na nowo stosunek pracy, z tym samym pracodawcą od 5 czerwca 1981 r., jednak dla uznania służby wojskowej do pracy w warunkach szczególnych wymagana jest ciągłość zatrudnienia.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. G. ur. (...) decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia (...) r. uzyskał prawo do emerytury od (...). tj. od osiągniecia wieku emerytalnego.

(dowód: decyzja k. 148 - akt ZUS).

W dniu (...) r. A. G. wystąpił z wnioskiem o zaliczenie zasadniczej służby wojskowej do pracy w szczególnych warunkach, wskazując, że po jej zakończeniu został zatrudniony na tych samych warunkach jak w chwili powołania do wojska. Do wniosku załączył kserokopię książeczki wojskowej. W wyniku rozpatrzenia tego wniosku ZUS wydał zaskarżoną decyzję.

(dowód: wniosek k. 152-153, decyzja k. 154 – akt ZUS)

W okresie od dnia 8 grudnia 1977 r. do 16 maja 1981 r. wnioskodawca zatrudniony był w Zakładach (...), na stanowisku operatora urządzeń do obróbki wiórowej - tokarza. W okresie od 3 maja 1979 r. do 16 kwietnia 1981 r. A. G. odbywał zasadniczą służbę wojskową. Wnioskodawca nie powrócił do pracy w ciągu 30 dni po zakończenia służby wojskowej. A. G. ponownie zatrudniony został w (...) od dnia 5 czerwca 1981 r. na stanowisku tokarza, gdzie pracował do 31 maja 1988 r. Okresy od 8 grudnia 1977 r. do 30 kwietnia 1979 r. oraz od 5 czerwca 1981 r. do 23 grudnia 1986 r. zostały przez organ rentowy zaliczone do pracy w szczególnych warunkach.

(dowód: świadectwa pracy k. 34 i 35 – t. I akt ZUS, świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze k. 33 – t. II akt ZUS)

Wnioskodawca po zakończeniu służby wojskowej zachorował na szkarlatynę. Po ustąpieniu choroby podjął ponownie zatrudnienie u dotychczasowego pracodawcy, na tym samym stanowisku.

(dowód: zeznania A. G. nagranie od minuty 18:30 do minuty 23:26, w związku z nagraniem od minuty 06:45 do minuty 18:13 – protokołu rozprawy z dnia 27 czerwca 2025 r.)

W okresie od grudnia 1977 r. do 26 września 1991 r. wnioskodawca oprócz okresu po zakończeniu służby wojskowej, nie podlegał zatrudnieniu przez 1 miesiąc – w czerwcu 1988r.

(dowód: kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych k. 3 – t. I akt ZUS)

Uznany przez ZUS staż pracy A. G. w warunkach szczególnych wynosi 13 lat, 10 miesięcy i 28 dni.

(okoliczność niesporna)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy z 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2024r poz. 1696) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata zaś to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku emerytalnym w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 roku - w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku - podstawy prawnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach pomostowych;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS;

4) nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Wątpliwości w zakresie interpretacji co do kręgu osób uprawnionych do rekompensaty oraz ram czasowych pracy wykonywanej w warunkach szczególnych rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 25 listopada 2010 roku sygn. K 27/09 (OTK-A 2010, nr 9, poz. 109) przyjął, że rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed dniem 1 stycznia 1999 roku i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Do oceny pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze konieczne jest odwołanie się do przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2024r. poz. 1631), gdzie wskazano, że rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w art. 32 ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 4 art. 32). Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Z treści § 4 tego rozporządzenia wynika, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie warunki wymienione w punkcie 1 i 2. Z zestawienia § 1 i 2 tegoż rozporządzenia wynika natomiast, że pracą w warunkach szczególnych jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tego aktu. Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku pracy nie wykonuje czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy, ale stale, tj. ciągle wykonuje prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2000 roku, II UKN 39/00, OSNAP 202/11/272).

Stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze okresy pracy w warunkach szczególnych, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Należy jednak wskazać, że z cytowanego wyżej § 2 rozporządzenia nie wynika, aby stwierdzenie zakładu pracy w przedmiocie wykonywania przez pracownika pracy w warunkach szczególnych miało charakter wiążący i nie podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Także brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy, nie wyklucza dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

Na wstępie wskazać należy, że wniosek A. G. z (...) r. był wnioskiem o przyznanie prawa do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych.

Istota sporu w sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy okres odbywania zasadniczej służby wojskowej przez A. G. należy zaliczyć do okresu pracy w warunkach szczególnych, albowiem organ rentowy nie uwzględnił powyższego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych. Podkreślić należy, iż stan faktyczny jest niespornym miedzy stronami, albowiem organ rentowy nie kwestionował wykonywania przez skarżącego pracy w warunkach szczególnych zarówno przed rozpoczęciem służby wojskowej, jak i po ponownym podjęciu zatrudnienia od 5 czerwca 1981 r. Spór między stronami ograniczał się więc do oceny prawnej możliwości zaliczenia okresu odbywania służby wojskowej do okresu pracy w szczególnych warunkach.

Na wstępie wskazać należy, iż w dacie powołania skarżącego do odbywania służby wojskowej tj. w dniu 3 maja 1979 r. obowiązywała ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. (Dz.U. Nr 44, poz. 220) o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, w której przepis art. 120 stanowił, iż :

Przepis art. 108 ust. 1 ww. ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku stanowił, że okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby lub w tej samej gałęzi pracy. W art. 108 ust. 3 ww. ustawy wskazano, że warunkiem wliczenia służby wojskowej do okresu zatrudnienia jest zachowanie terminów, o których mowa w art. 106 ust. 1 lub w art. 107 ust. 1 (30 dni od zwolnienia ze służby).

Przepis ten znowelizowano w 1979 roku, przy czym wskazać należy, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się pozytywnie w zakresie zaliczenia zasadniczej służby wojskowej, odbywanej po dniu 31 sierpnia 1979 r., do okresu pracy w szczególnych warunkach. Znaczenie ma bowiem prawo obowiązujące w czasie pełnienia tej służby. Po zmianie od 1 września 1979 r. ustawy z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku służby wojskowej nadal została utrzymana korzystna dla ubezpieczonych regulacja. Art. 120 ust. 3 ustawy, stwierdzał, iż pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby wlicza się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych (zob. choćby wyroki Sądu Najwyższego: z 22 sierpnia 2019 r., I UK 144/18; z 19 maja 2016 r., II UK 275/15; z 20 marca 2013 r., I UK 544/12, uchwałę Sądu Najwyższego z 14 lipca 2016 r., III UZP 9/16, postanowienie Sądu Najwyższego z 26 września 2019 r., III UK 350/18).

Przepis art. 120 ustawy stanowił bowiem, że:

„1. Pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej podjął pracę, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął pracę, w zakresie wszelkich uprawnień wynikających z Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych.

2. Przepis ust. 1 stosuje się również w razie podjęcia pracy na podstawie skierowania terenowego organu administracji państwowej stopnia podstawowego, jeżeli wniosek o skierowanie do pracy został złożony temu organowi w ciągu trzydziestu dni od zwolnienia z zasadniczej lub okresowej służby wojskowej.

3. Pracownikowi, który podjął pracę lub złożył wniosek o skierowanie do pracy po upływie trzydziestu dni od zwolnienia ze służby wojskowej, czas odbywania służby wlicza się do okresu zatrudnienia tylko w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego i wysokości odprawy pośmiertnej oraz uprawnień emerytalno-rentowych.

4. Terminy przewidziane w ust. 1 i 2 uważa się za zachowane, jeżeli pracownik nie mógł podjąć pracy lub wystąpić z wnioskiem o skierowanie do pracy z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy.

5. Przepisy ust. 1-4 stosuje się, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują korzystniejszych uprawnień.”

Regulacja ta obowiązywała, gdy ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową i powrócił do pracy. Cały okres tej służby podlegał zatem zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, uprawniającego do wcześniejszej emerytury.

W oparciu o powołane uregulowanie oraz zeznania wnioskodawcy Sąd Okręgowy uznał, że A. G. nie mógł podjąć pracy z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy z uwagi na swoją chorobę. O chęci kontynuowania zatrudnienia zdaniem Sądu Okręgowego świadczy również fakt, że od grudnia 1977 r. do 26 września 1991 r. wnioskodawca oprócz okresu po zakończeniu służby wojskowej, nie podlegał zatrudnieniu tylko przez 1 miesiąc – w czerwcu 1988 r. Tym samym w myśl art. 120 ust. 4 powołanej ustawy należało uznać, że wnioskodawca zachował termin wskazany w ust. Tego art. tj. trzydziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej do podjęcia podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania.

Sąd Okręgowy wskazuje, że nawet jeżeli przyjąć, że wnioskodawca nie wykazałby, że nie mógł podjąć pracy z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy po zakończeniu służby wojskowej, to wskazać należy, że art. 120 ust 3 wprost posługuje się określeniem uprawnień emerytalno-rentowych. Nie ma żadnych przesłanek do wartościowania uprawnień żołnierza, który wrócił do pracy w ciągu trzydziestu dni od zakończenia służby wojskowej od sytuacji żołnierza, który podanie o powrót do pracy złożył po upływie tego terminu, (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 20 marca 2013 r. IUK 544/12).

Skoro zatem wnioskodawca udowodnił, iż wraz z okresami uznanymi przez ZUS posiada wymagany okres 15 lat pracy w warunkach szczególnych tym samym spełnia wszystkie przesłanki do przyznania mu prawa do rekompensaty w formie dodatku do kapitału początkowego z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Z tych też względów, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję.