Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2025 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Beata Łapińska

Protokolant: st. sekr. sądowy Karolina Rudecka

po rozpoznaniu w dniu 28 sierpnia 2025 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku M. M. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do rekompensaty

na skutek odwołania M. M. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

z dnia (...) sygn.: (...)

1. zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje wnioskodawcy M. M. (1)
prawo do rekompensaty w formie dodatku do kapitału początkowego z tytułu pracy
w szczególnych warunkach,

2. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.
na rzecz M. M. (1) kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt V U 69/25

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...), znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił M. M. (1) prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych z uwagi na brak wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach wynoszącego co najmniej 15 lat. Organ rentowy do pracy w warunkach szczególnych nie zaliczył wnioskodawcy okresów zatrudnienia w Zakładach (...) w Ł. od 8 sierpnia 1979 r. do 9 listopada 1979 r. ponieważ w tym okresie był zatrudniony na stanowisku stażysty, od 10 listopada 1979 r;. do 31 lipca 1980 r. na stanowisku nastawiacza maszyn i od 1 sierpnia 1980 r. do 31 maja 1982 r. na stanowisku mechanik maszyn ponieważ trudno stwierdzić, w jakim charakterze była wykonywana praca na tych stanowiskach. Do pracy w warunkach szczególnych ZUS zaliczył okres od 1 listopada 1987 r. do 20 lutego 2000 r. w wymiarze 12 lat, 3 miesięcy i 20 dni.

Odwołanie od tej decyzji w dniu (...). złożył M. M. (1) wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie prawa do rekompensaty za okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W uzasadnieniu wskazał, że od początku zatrudnienia jego praca polegała na utrzymaniu w pełnej sprawności mechanicznej krosien. Usuwał bowiem bieżące awarie usterki, wymieniał na nich zużyte części. Wszystkie swoje obowiązki wykonywał na hali tkackiej. Pomimo zmiany nazwy stanowiska pracy jego obowiązki nie zmieniały się i wykonywał je stale w pełnym wymiarze czasu pracy. Na rozprawie w dniu 28 sierpnia 2025 r. profesjonalny pełnomocnik w imieniu skarżącego podtrzymał stanowisko w sprawie oraz wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie powyższego odwołania powielając argumentację wskazaną w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. M. (1) urodzony (...) w dniu (...). wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Do wniosku załączył świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z okresu zatrudnienia w (...) w O. za okres od dnia 1 listopada 1987 r. do 20 lutego 2000 r. oraz kopię dokumentacji pracowniczej z okresu zatrudnienia w Zakładach (...) w Ł..

Organ rentowy w rozpoznaniu tego wniosku zaskarżoną decyzją odmówił wnioskodawcy prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

(dowód: wniosek wraz z załącznikami k. 11-23 – w aktach ZUS)

Skarżący ukończył Technikum (...) w Z. o specjalności tkactwo. W ciągu 5 letniego okresu nauki w technikum odbywał praktyczną naukę zawodu w ramach miesięcznych praktyk w zakładach pracy. Nadto odbywał również praktyki w przyszkolnych warsztatach gdzie m.in. znajdowały się krosna, na których uczył się pracy.

(dowód: świadectwo dojrzałości k. 28-31 – alt sprawy, zeznania M. M. (1) nagranie od minuty 25:46 do minuty 30:53 w związku z nagraniem od minuty 01:47 do minuty 18:43 protokołu rozprawy z dnia 28 sierpnia 2025 r.)

Wnioskodawca zatrudniony został w Zakładach (...) w Ł. od 8 sierpnia 1979 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. W ramach zawartej umowy o pracę wnioskodawca miał odbyć wstępny staż pracy w tkalni (...). W okresie od 10 listopada 1979 r. do 31 lipca 1980 r. M. M. (1) kontynuował zatrudnienie w (...) w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku nastawiacza maszyn w tkalni (...). Na podstawie kolejnej umowy o pracę, od 1 sierpnia 1980 r. pracodawca powierzył wnioskodawcy stanowisko mechanika maszyn na tkalni (...). Na tym stanowisku pracował do zakończenia zatrudnienia 31 maja 1982 r.

(dowód: umowy o pracę k. 15,16,19, świadectwo pracy k. 21 – w aktach ZUS)

W całym okresie zatrudnienia wnioskodawca pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, w systemie 3 zmianowym. Zajmował się obsługą i naprawą 27 krosien znajdujących się w (...), na której wykonywane były tkaniny bawełniane. Krosna te obsługiwane były bezpośrednio przez tkaczy.

W ramach swoich obowiązków wnioskodawca przez cały okres zatrudnienia zajmował się usuwaniem awarii krosien, ich bieżącą konserwacją i naprawą bezpośrednio na hali produkcyjnej.

W pierwszym okresie zatrudnienia pracę wnioskodawcy kontrolował opiekun stażu, który sprawdzał każdą naprawę przez niego wykonaną Wnioskodawca nie miał w tym okresie możliwości samodzielnego uruchomienia krosna, po jego naprawie bez zgody opiekuna.

(dowód: zeznania świadka B. S. nagranie od minuty 19:24 do minuty 25:46, zeznania M. M. (1) nagranie od minuty 25:46 do minuty 30:53 w związku z nagraniem od minuty 01:47 do minuty 18:43 protokołu rozprawy z dnia 28 sierpnia 2025 r.)

Zakłady (...) w Ł. nie wystawiły M. M. (1) za okres zatrudnienia świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

(okoliczność niesporna)

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył, co następuje:

Odwołanie jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 1696) rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata zaś to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku emerytalnym w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008r. - w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. , a przed dniem 1 stycznia 1969 r. - podstawy prawnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach pomostowych;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS;

4) nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Wątpliwości w zakresie interpretacji co do kręgu osób uprawnionych do rekompensaty oraz ram czasowych pracy wykonywanej w warunkach szczególnych rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 25 listopada 2010r. sygn. K 27/09 (OTK-A 2010, nr 9, poz. 109) przyjął, że rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed dniem 1 stycznia 1999r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Do oceny pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze konieczne jest odwołanie się do przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2024r. poz. 1631), gdzie wskazano, że rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w art. 32 ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 4 art. 32). Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Przechodząc do rozważań, na wstępie należy wskazać, że pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Prawidłowe rozumienie pojęcia pracy w szczególnych warunkach nie jest możliwe bez wnikliwej analizy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Z zestawienia § 1 i 2 tego rozporządzenia wynika, że pracą w warunkach szczególnych jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tego aktu. Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest zaś spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku pracy nie wykonuje czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy, ale stale, tj. ciągle wykonuje prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2000r., II UKN 39/00, OSNAP 202/11/272).

Stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze okresy pracy w warunkach szczególnych, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Należy jednak wskazać, że z cytowanego wyżej § 2 rozporządzenia nie wynika, aby stwierdzenie zakładu pracy w przedmiocie wykonywania przez pracownika pracy w warunkach szczególnych miało charakter wiążący i nie podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Także brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy, nie wyklucza dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

M. M. (1) wnosił o zaliczenie do szczególnego stażu pracy okresu zatrudnienia od 8 sierpnia 1979 r. do 31 maja 1982 r. w Zakładach (...) w Ł..

Organ rentowy odmówił zaliczenia wnioskodawcy spornego okresu wskazując, że był ona zatrudniony na stanowisku stażysty od 8 sierpnia 1979 r. do 9 listopada 1979 r. Natomiast w pozostałym okresie, będąc zatrudnionym na stanowisku nastawiacza maszyn i mechanika maszyn trudno stwierdzić w jakim charakterze była wykonywana praca.

Mając na uwadze, że to nie przypisane stanowisko, ale zakres obowiązków przesądza o zaliczeniu lub nie spornego okresu do szczególnego stażu pracy, Sąd zbadał charakter czynności świadczonych przez wnioskodawcę w spornych okresach zatrudnienia.

Od początku zatrudnienia w spornym okresie odwołujący pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, w systemie 3 zmianowym w (...), bezpośrednio na hali produkcyjnej, na której wykonywane były tkaniny bawełniane.

W wykazie XIV (prace różne) w punkcie 25 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. jako prace wykonywane w szczególnych warunkach wskazane są: bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Charakter pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w całym spornym okresie od 8 sierpnia 1979 r. do 31 maja 1982 r. Sąd ustalił na podstawie zachowanej dokumentacji pracowniczej w postaci umów o pracę i świadectwa pracy, zeznań świadka B. S. oraz skarżącego.

Ponieważ wnioskodawca pracował na hali tkackiej, na której dokonywana była obróbka surowców włókienniczych i ich przędzenie, a także dokonywane były prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych, które to wymienione są jako praca w szczególnych warunkach w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w załączniku w wykazie A, Dział VII (w przemyśle lekkim) wprost wyrażonych w punkcie 1 i 4 należy zakwalifikować pracę wnioskodawcy do prac wskazanych w Wykazie A, Działu XIV (prace różne) pozycja 25 załącznika rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., tj. bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń na oddziałach będących w ruchu, które jako podstawowe wykonywane są prace w wykazie.

Sąd uznał, że mimo zmian stanowiska pracy, które następowała na podstawie umów o pracę, to świadczona przez M. M. (1) praca w całym spornym okresie nie uległa zmianie. Zajmował się on obsługą i naprawą 27 krosien znajdujących się w (...), na której wykonywane były tkaniny bawełniane. W ramach swoich obowiązków wnioskodawca przez cały okres zatrudnienia zajmował się usuwaniem awarii krosien, ich bieżącą konserwacją i naprawą bezpośrednio na hali produkcyjnej. Jedyna różnica wynikała z faktu, że w pierwszym okresie zatrudnienia pracę wnioskodawcy kontrolował opiekun stażu, który sprawdzał każdą naprawę przez niego wykonaną. Wnioskodawca nie miał w tym okresie możliwości samodzielnego uruchomienia krosna, po jego naprawie bez zgody opiekuna.

Świadek B. S. pracował na hali tkackiej razem z wnioskodawcą. Pracę w Zakładach (...) w Ł. rozpoczął również po ukończeniu technikum włókienniczego i początkowo miał umowę o pracę określoną, jako wstępny staż pracy. Świadek potwierdził, że wnioskodawca pracował na hali produkcyjnej od początku zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Potwierdził rodzaj wykonywanej pracy przez wnioskodawcę i fakt, że w pierwszym okresie czasu pracy ich naprawy za każdym razem sprawdzane były przez opiekuna.

Sąd uznał zeznania świadka w tym zakresie za wiarygodne i przekonujące, bo są spójne i logiczne. Co istotne świadek B. S. pracował w Zakładach (...) w Ł. na stanowisku tożsamym jak skarżący, zatem posiadał bezpośrednią wiedzę o zakresie wykonywanych przez niego obowiązków. Zeznania świadka i skarżącego pozostawały w tym względzie spójne z pozostałym zgormadzonym materiałem dowodowym tj. umowami o pracę i świadectwem pracy.

Wskazać należy, że kwestie odbywania wstępnego stażu pracy uregulowane zostały w ustawie z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudnienia młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej ustawy, młodociani, którzy uzyskali kwalifikacje zawodowe przez naukę w szkole lub ukończyli naukę zawodu albo zostali przyuczeni do określonej pracy, odbywają wstępny staż pracy. Wstępny staż pracy obowiązywał więc w okresie, gdy kwestia zatrudnienie młodocianych nie była jeszcze uregulowana przez ustawę z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Przede wszystkim zaś, wstępny staż pracy dotyczył zatrudniania młodocianych, a więc osób które nie przekroczyły 18 lat. Tymczasem skarżący w chwili zatrudniania miał już skończone 20 lat.

Przyjąć więc należało, że łącząca skarżącego z pracodawcą umowa o odbywanie wstępnego stażu pracy, była zwykła umową o prace w ramach, której skarżący jako osoba nowo zatrudniona podlegała większej kontroli przez przełożonych, w tym wypadku opiekuna stażu. Zawierane kolejne umowy o pracę zmieniały tylko nazwę stanowiska pracy oraz przyporządkowaną danemu stanowisku grupę zaszeregowania.

Dlatego też Sąd uznał, że z materiału dowodowego wynika, że w całym okresie zatrudnienia od 8 sierpnia 1979 r. do 31 maja 1982 r. wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace w warunkach szczególnych wskazane w wykazie A, Dział XIV (prace różne) w punkcie 25 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. tj: bieżącą konserwację agregatów i urządzeń na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Przy uznaniu, że w spornym okresie wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy świadczył pracę w warunkach szczególnych to przy uwzględnieniu okresu już zaliczonego przez ZUS do tego rodzaju pracy, legitymuje się on co najmniej 15-letnim okresem szczególnego stażu pracy. Tym samym spełnia przesłanki do nabycia prawa do rekompensaty, zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

Z tych też względów, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł, jak w pkt 1 sentencji.

Z uwagi na to, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest stroną przegrywającą, Sąd Okręgowy w zakresie kosztów zastępstwa procesowego orzekł jak w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 98 k.p.c. zasądzając na rzecz M. M. (1) kwotę 360,00 złotych w myśl § 9 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 ze zm.).