Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Urszula Sipińska-Sęk

Protokolant: st. sekr. sądowy Zofia Aleksandrowicz

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2023 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku P. R.

z udziałem M. R. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania P. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

z dnia (...) r. sygn.: (...)- (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  zasądza od wnioskodawczyni P. R. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

Sygn. akt V U 417/22

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...)., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.., działając na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 5, art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, stwierdził, że P. R. jako osoba współpracująca z M. R. (1) przy prowadzonej działalność gospodarczej podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu od 23 października 2019 roku do 15 czerwca 2021r. oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 23 października 2019r. do 31 października 2019r. i od 1 grudnia 2019r. do 15 czerwca 2021r. Organ rentowy wskazał, że P. R. została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jako osoba współpracująca u M. R. od 23 października 2019r. Nadto spełnia ona przesłanki, o których mowa w art. 8 ust. 11 ww. ustawy i dla celów ubezpieczeniowych mimo wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę traktowana jest jako osoba współpracująca.

W dniu 14 czerwca 2022 roku odwołanie od powyższej decyzji złożyła ubezpieczona P. R. reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika wnosząc o zmianę zaskarżonej poprzez ustalenie, iż podlegała ona ubezpieczeniom społecznym w okresie od 23 października 2019r. do 30 października 2021r. w ramach zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę. Wniosła również o zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu według norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. W uzasadnieniu odwołania podniosła, iż skarżąca od dnia 23 października 2019r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę na stanowisku specjalisty ds. administracyjno-księgowych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, powielając argumentację wskazaną w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie:

Płatnik w okresie od 9 października 2012r. do 19 czerwca 2021r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży detalicznej obuwia i wyrobów skórzanych w wyspecjalizowanych sklepach na terenie Polski. W kwietniu 2019 roku płatnik zmienił nazwisko z K. na R..

(okoliczności bezsporne)

W ramach prowadzonej działalności płatnik od końca 2015r. do 31 października 2019 roku zatrudniał wnioskodawczynię na podstawie umów zlecenia w charakterze sprzedawcy i kierownika stoiska w punkcie sprzedaży w Ł..

W dniu (...) wnioskodawczyni zawarła związek małżeński z płatnikiem.

Płatnik prowadził kilkanaście sklepów w galeriach handlowych na terenie całej Polski w tym: w Ł., P., K., G., W., W.. Z uwagi na rozwój firmy płatnik nie był w stanie sam zajmować się sprawami administracyjno-księgowymi. Płatnik zajmował się głównie kontrolą nad prowadzonymi sklepami na miejscu oraz zatrudnianiem i zwalnianiem pracowników. Wiązało się to z tym, że cały czas był w podróżach służbowych (musiał objechać wszystkie punkty sklepowe) i brakowało mu czasu na sprawy administracyjne firmy. Do firmy wpadał tylko po to, żeby zostawić dokumenty. Dlatego zdecydował się zatrudnić żonę na podstawie umowy o pracę w swoim biurze w K. W...

W dniu 23 października 2019r. M. R. (1) zawarł z P. R. umowę o pracę na czas określony do dnia 31 grudnia 2020r., w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku specjalisty ds. administracyjno-księgowych, z wynagrodzeniem w wysokości 6.953,30 złotych brutto miesięcznie. Miejscem pracy wnioskodawczyni była siedziba płatnika w K.. Wnioskodawczyni pracowała tam od poniedziałku do piątku od godziny 8 do 16.

Wnioskodawczyni była zdolna do pracy na w/w stanowisku.

Do stałych obowiązków wnioskodawczyni należało:

- zapewnienie sprawnego funkcjonowania biura;

- przygotowywanie i wprowadzanie do systemu bankowości elektronicznej faktur, rozliczeń oraz list płac,

-archiwizowanie dokumentów,

- obsługa korespondencji m.in. z menagerami galerii handlowych,

-sporządzanie umów i raportów;

-rozliczanie wynagrodzeń pracowników;

- sprawdzanie dokumentów sklepów handlowych;

- przygotowywanie dokumentacji dla księgowej i kadrowej,

- opłacanie faktur dla kontrahentów,

- zgłaszanie obrotów do galerii handlowych,

- przyznawaniem premii pracownikom,

-nadzór nad pracę menagerów poszczególnych punktów.

Wnioskodawczyni znała swój zakres obowiązków i nie wymagała wydawania poleceń. Wiedziała co ma robić każdego dnia. Czasem płatnik dzwonił do niej, żeby wysłała jakiegoś maila i wtedy wnioskodawczyni to wykonywała.

Wynagrodzenie z tytułu pracy płatnik przelewał wnioskodawczyni na je konto bankowe. Wnioskodawczyni w systemie komputerowym odnotowywała swoje obecności w pracy.

Strony w dniu 31 grudnia 2020r. zawarły aneks do umowy o pracę, na podstawie którego umowa o pracę została przedłużona do 31 maja 2021r.

W lutym 2021 roku wnioskodawczyni zaszła w ciążę. Od 3 marca 2021 roku wnioskodawczyni przebywała na zwolnieniu lekarskim. W październiku 2021 roku urodziła dziecko.

(dowód: umowy zlecenia k.102-111 akt sprawy, umowa o pracę k. B1, aneks do umowy k. B12 - akt osobowych, zeznania M. R. (1) nagranie od minuty od minuty 26:49 do minuty 37:48 protokołu rozprawy z dnia 21 marca 2023r, świadectwo pracy – k C3 akt osobowych, zeznania P. R. nagranie od minuty 2:19 do minuty 26:29, ,orzeczenie lekarskie – k. B6 akt osobowych, lista obecności – k. 98-99 akt)

P. R. ukończyła studia magisterskie na Uniwersytecie (...) na kierunku prawo podatkowe i rachunkowość w lipcu 2021r. Do dnia 23 października 2019r. skarżąca pracowała na podstawie umowy zlecenia jako kierownik sklepu w Ł., gdzie były zatrudnione jeszcze 2 osoby.

M. R. (1) dokonał zgłoszenia P. R. do ubezpieczeń społecznych z tytułu od 23 października 2019 roku z tytułu umowy o pracę.

W dniu 29 października 2020 roku księgowa obsługująca płatnika zwróciła mu uwagę, że wnioskodawczyni jako żona powinna być zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako osoba współpracująca. Płatnik zlecił księgowej dokonanie korekty dokumentów ubezpieczeniowych wnioskodawczyni od dnia podpisania umowy o pracę tj. od 23 października 2019 roku. Księgowa wypełniając polecenie płatnika dokonała korekty dokumentów w 2020r. i zgłosiła wnioskodawczynię do ubezpieczeń społecznych z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej od października 2019r.

W dniu 16 czerwca 2021r. M. R. (1) zlikwidował działalność gospodarczą i wyrejestrował skarżącą z ubezpieczeń jako osobę współpracującą od 16 czerwca 2021r.

(dowód: dyplom ukończenia studiów k. 19 akt ZUS, zeznania P. R. nagranie od minuty 2:19 do minuty 26:29, zeznania M. R. (1) nagranie od minuty 29:13 do minuty 37:48 – protokołu rozprawy z dnia 21 marca 2023r.)

W okresie od listopada 2020r. do października 2021r. P. R. kilkukrotnie występowała do ZUS o wypłatę zasiłku chorobowego, gdzie jako tytuł do ubezpieczenia chorobowego wskazywano współpracę z osobą prowadzącą działalność gospodarczą.

(dowód: zaświadczenia oraz wnioski k. 7-16 - akt ZUS dot. zasiłku macierzyńskiego)

P. R. i M. R. (1) mają wspólność ustawową, od zawarcia związku małżeńskiego razem ze sobą zamieszkują i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.

(dowód: zeznania P. R. nagranie od minuty 2:19 do minuty 26:29, zeznania M. R. (1) nagranie od minuty 29:13 do minuty 37:48 – protokołu rozprawy z dnia 21 marca 2023r.)

Decyzją z dnia 16 grudnia 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. odmówił P. R. prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres od 30 października 2021r. do 29 października 2022r.

(dowód: odwołanie k. 3—5 - akt sprawy Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. o zasiłek macierzyński sygn. akt IVU 46/22)

W związku z zakwestionowaniem powyższego stanowiska organu rentowego przez ubezpieczoną, ZUS w dniu 1 marca 2022r. wszczął z urzędu postępowanie w sprawie podlegania ubezpieczeniom społecznym P. R., które zakończyło się wydaniem zaskarżonej decyzji.

(dowód: zawiadomienie karta bez numeru, zaskarżona decyzja k.8 - akt ZUS)

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dokonał oceny dowodów i zważył co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 8 ust 1. ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 423) zwanej dalej ustawą systemową za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a.

W myśl art. 8 ustęp 2 ustawy systemowej jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 art. 8 ustawy systemowej- dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca.

Zgodnie zaś z art. 8 ust. 11 ustawy systemowej za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności.

Przepis art. 8 ustęp 2 ustawy systemowej ma kluczowe znaczenie w ocenie sytuacji prawnej wnioskodawczyni jako osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę u współmałżonka będącego osobą prowadzącą działalność gospodarczą. Zgodnie z tym przepisem forma stosunku prawnego łączącego współpracującego z osobą prowadzącą działalność gospodarczą nie ma decydującego znaczenia dla uznania pracownika za współpracującego przy wykonywaniu tej działalności, na gruncie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych. Ustawodawca bowiem określił, że nawet pracownik zatrudniony w ramach umowy o pracę traktowany jest jako osoba współpracująca, o ile spełnia on przesłanki określające taką osobę.

Stosunek pracy między osobą prowadzącą działalność pozarolniczą a osobą mu bliską, istniejący w warunkach określonych w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, jest zatem wyłączony dla celów ubezpieczeń społecznych – nie jest jednak wykluczony dla innych „celów”. W konsekwencji możliwy jest – zależnie od woli stron – wybór prawnej formy korzystania z pomocy bliskich przy prowadzeniu firmy, w ramach stosunku pracy lub we współpracy (por. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych Komentarz pod red. B.Gudowskiej do art. 8 str. 197 Wyd. C.H.Beck 2011, wyroki Sądu Najwyższego z 24 marca 1991 r., II URN 29/91, OSNC rok 1992, nr 9, poz. 170, z 19 kwietnia 1990 r., II URN 31/90).

Z powyższego wynika, że tytuł obowiązku ubezpieczenia społecznego nie jest objęty wolą stron, a ubezpieczenie społeczne osób współpracujących powstaje z mocy prawa, a nie na skutek zgłoszenia do ubezpieczenia. Nawet więc wówczas gdy intencją stron umowy o pracę - mimo ich pozostawania w związku małżeńskim – było ukształtowanie łączącego je stosunku tak jak między pracownikiem i pracodawcą, to mimo że bliskie sobie osoby łączył stosunek pracy, podlegać będą ubezpieczeniu społecznemu z tytułu współpracy. Współpraca przy prowadzeniu działalności jest najszerzej rozumianą podstawą „zatrudnienia”, obejmującą swym zakresem wykonywanie pracy na podstawie umowy o pracę, na podstawie umów cywilnoprawnych, a także wszelką pomoc członkowi rodziny w prowadzeniu działalności gospodarczej lub świadczeniu usług bez podstawy prawnej (tak: Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz pod red. B. Gudowskiej, J. Strusińskiej-Żukowskiej, wyd. C.H. Beck, W-wa 2011, s. 230). O statusie osoby współpracującej decydują trzy przesłanki, tj. bycie w kręgu osób bliskich enumeratywnie wymienionych, pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym oraz „współpraca” przy prowadzeniu działalności pozarolniczej. Jednocześnie wszystkie wyżej wymienione przesłanki muszą występować łącznie.

Okoliczność zatem, że strony zawarły umowę o pracę nie wyklucza współpracy przy prowadzonej działalności, jak chce strona skarżąca. Wręcz przeciwnie wykonywanie w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązków pracowniczych przez małżonka na podstawie stosunku pracy łączącego go z drugim małżonkiem zawartego w ramach prowadzonej przez tego małżonka działalności gospodarczej, przy pozostawaniu przez nich we wspólnym gospodarstwie domowym jest niczym innym jak współpracą przy prowadzonej działalności.

Współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą obowiązek ubezpieczeń społecznych jest bowiem taka pomoc udzielona przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. Takie rozumienie współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej odpowiada bowiem celom ustawy systemowej wyrażającym się przymusem ubezpieczenia, na zasadzie równości wszystkich zarobkujących własną pracą ( tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008 r., II UK 286/07 (OSNP 2009/17-18/241),).

Praca skarżącej, zatrudnionej u swojego męża w charakterze specjalisty ds. administracyjno-księgowych, spełniała wszystkie kryteria współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy o systemowej. Poza sporem jest, że P. i M. R. (2) są małżonkami, pomiędzy nimi panuje wspólność ustawowa, wspólnie zamieszkują i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Zakres spoczywających na wnioskodawczyni obowiązków pracowniczych, który wynika z zeznań małżonków oraz umowy o pracę z 23 października 2019 roku był znaczny i istotny dla działalności gospodarczej płatnika. Płatnik przyznał, że do jego obowiązków należała kontrola nad kilkunastoma punktami sklepowymi z galanterią skórzaną, położonymi w różnych częściach kraju oraz zatrudnianie i zwalnianie pracowników. Powyższe spowodowało, że nei mógł sam się zająć sprawami administracyjno-księgowymi firmy. Dlatego tymi sprawami zajmowała się w siedzibie jego firmy wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni znała się dobrze na swoich obowiązkach i wypełniała je bez ingerencji płatnika. Płatnik pojawiał się w biurze sporadycznie, jedynie celem dostarczenia dokumentów. Czasem dzwonił do wnioskodawczyni jeżeli potrzebował, aby wysłała jakiegoś pilnego maila do kontrahenta. Poza tym skarżąca radziła sobie ze wszystkimi sprawami firmowymi męża samodzielnie. Spraw było zaś na tyle dużo, że wnioskodawczyni zajmowała się nimi osiem godzin dziennie od poniedziałku do piątku. Bez pomocy żony niewątpliwie zatem płatnik nie byłby w stanie sam prowadzić firmy, co z pewnością przełożyło się na dochody formy. Świadczy o tym pośrednio fakt, że z momentem przejścia wnioskodawczyni na zwolnienie lekarskie w związku z ciążą, płatnik sam prowadził firmę jeszcze tylko przez 3 miesiące i zlikwidował ją z uwagi na brak dochodów. Gdy wnioskodawczyni mu pomagała przy prowadzeniu działalności na podstawie umowy o pracę, to firma rozwijała się na tyle dobrze, że była ona głównym źródłem utrzymania małżonków. Ciężar gatunkowy działań wnioskodawczyni miał zatem istotny wpływ dla prowadzonej przez płatnika działalności. Działania wnioskodawczyni pozostawały w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności przez płatnika oraz charakteryzowały się systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem. Działania te były wykonywane codziennie od 23 października 2019 roku do marca 2021 roku po osiem godzin dziennie. Działania o takim charakterze w myśl utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego spełniają kryteria współpracy przy prowadzonej działalności (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08, OSNP 2010 nr 13-14, poz. 170; z dnia 20 maja 2008 r., II UK 286/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 241; z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09, LEX nr 604215; z dnia 18 maja 2017 r., I UK 215/16, LEX nr 2329474; z dnia 13 lipca 2017 r., III UK 181/16, LEX nr 2375932).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08 (Legalis 240704) stwierdził, że jeżeli kryteria określone dla osób współpracujących spełnia pracownik, to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jak osoba współpracująca (art. 8 ust. 2 ustawy systemowej).

Fikcja prawna ustanowiona w art. 8 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ma zastosowanie do osoby, która spełnia wszystkie kryteria określone w art. 8 ust. 11 wymienionej ustawy, a zatem współpraca pomiędzy małżonkami może być realizowana w ramach umowy o pracę, z tego tytułu nie powstaje jednak obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli małżonkowie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, a wykonywanie pracy przez małżonka ma charakter współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej ( tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09).

W judykaturze i doktrynie dość jednolicie przyjmuje się obecnie, że zawarcie umowy o pracę nie powoduje jej nieważności, umowa taka obowiązuje strony z konsekwencjami w zakresie prawa pracy, jednak w świetle przepisów prawa ubezpieczeń społecznych strona takiej umowy określona, jako pracownik ma status osoby współpracującej, niezależnie od podstawy zatrudnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08, OSNP rok 2010, nr 13-14, poz. 170, z glosą aprobującą Iwony Sierockiej, OSP rok 2011, Nr 4, poz. 37).

Ponieważ P. R. jako żona płatnika, prowadząca z nim wspólne gospodarstwo domowe, zatrudniona przez niego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, na podstawie umowy o pracę, spełnia wszystkie przesłanki z art. 8 ust 11 ustawy, pozwalające uznać ją za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, to na gruncie ubezpieczeń społecznych jest traktowana jako osoba współpracująca i jako taka podlega na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 w związku z art. 13 pkt. 5 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia tej współpracy do dnia jej zakończenia oraz na podstawie art. 11 ust.2 ustawy systemowej dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, co pozwala uznać za prawidłową zaskarżoną decyzję.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako bezzasadne.

O kosztach orzeczono jak w punkcie 2 sentencji wyroku po myśli art. 98 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018r. poz. 265).