Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Magdalena Marczyńska

Protokolant: st. sekr. sądowy Alicja Jesion

po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2025 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku J. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania J. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

z dnia (...) sygn. (...) i z (...) r. sygn.: (...)

1.  zmienia zaskarżone decyzje i przyznaje wnioskodawcy J. M. prawo do ustalenia wysokości kapitału początkowego z uwzględnieniem okresu od 1 września 1975 roku do 12 czerwca 1977 roku jako składkowego i w związku z tym przyznaje mu prawo do przeliczenia emerytury, pozostawiając organowi rentowemu ustalenie wysokości świadczenia.

2.  oddala odwołanie w pozostałej części.

VU 429/24

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...) roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił ponownego ustalenia wartości kapitału początkowego J. M. na dzień 1 stycznia 1999 roku, ponieważ przedłożone przez niego dowody nie wpłynęły na zmianę wartości kapitału.

Decyzją z dnia (...) roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przyznał wnioskodawcy emeryturę od (...) roku tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Emeryturę obliczono na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Organ rentowy uwzględnił: kwotę składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji w wysokości 95.969,70 zł, kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego w wysokości 100.568,86 zł oraz średnie dalsze trwanie życia 210,00 miesięcy. Emerytura wyniosła 935,90 zł.

W odwołaniu od powyższych decyzji J. M. wniósł o uwzględnienie do ustalenia wartości kapitału początkowego zatrudnienia od 1 września 1975 roku do 12 czerwca 1977 roku w (...) w C. oraz okresu od 1 stycznia 1981 roku do 15 maja 1981 roku w (...) Spółdzielni (...) w P..

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca J. M., urodzony (...), w dniu (...) roku złożył wniosek o ustalenie kapitału początkowego. Do wniosku załączył między innymi kartę przebiegu zatrudnienia z (...) w P., oświadczenie o braku dokumentów, zeznania (...) świadków oraz zaświadczenie o ukończeniu (...) (...) nr (...) (...) (...) w C..

(dowód: wniosek k. 1, karta przebiegu zatrudnienia k. 4, oświadczenie k. 5, zeznania świadków k. 6,7, zaświadczenie k. 8 – w aktach kapitału początkowego)

Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy ustalił kapitał początkowy J. M. na dzień 1 stycznia 1999 roku w kwocie 15.240,28 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy ZUS przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, to jest od 1978 roku do 1987 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 26,43%. ZUS uwzględnił okresy składkowe w ilości 2 lat, 5 miesięcy i 13 dni. Do ustalenia wartości kapitału początkowego wnioskodawcy ZUS nie uwzględnił okresów zatrudnienia od 1 września 1975 roku do 12 czerwca 1977 roku w (...) w C. oraz od 1 stycznia 1981 roku do 15 maja 1981 roku w (...) Spółdzielni (...) w P., ponieważ okresy nie zostały wystarczająco udowodnione.

(dowód: decyzja ZUS z dnia (...) roku k. 15 odwrót -16 – w aktach kapitału początkowego)

W dniu 5 kwietnia 2024 roku J. M. złożył wniosek o emeryturę. Do wniosku załączył m.in. zaświadczenie nr (...)o tym, że:

- uczęszczał w roku szkolnym (...) do drugiej klasy (...) (...) (...) w C. i był zatrudniony w celu nauki zawodu w ww. Przedsiębiorstwie,

- złożył w dniach od 30 maja 1977 roku do 1 czerwca 1977 roku przed Zakładową Komisją Kwalifikacyjną egzamin końcowy w zawodzie cieśli z zakresu drugiego roku praktycznej nauki w zawodzie.

W następstwie tego wniosku ZUS wydał w dniu (...) roku decyzję o odmowie ponownego ustalenia kapitału początkowego oraz w dniu (...) roku o przyznaniu wnioskodawcy emerytury.

(dowód: wniosek k. 1-2, kopia zaświadczenia k. 4, decyzja ZUS z dnia (...) roku k.9 -10 – w aktach emerytalnych; decyzja ZUS z dnia (...) roku k. 18 – w aktach kapitału początkowego)

Wnioskodawca od (...)roku był uczniem (...) (...) (...) Przedsiębiorstwa (...) w C. w zawodzie cieśli. Wnioskodawca trzy dni w tygodniu uczęszczał na zajęcia do szkoły, a przez 3 dni odbywał naukę zawodu w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C.. Zawodu uczył się na budowach. Był zatrudniony w celu nauki zawodu w ww. Przedsiębiorstwie i otrzymywał wynagrodzenie.

(dowód: zeznania wnioskodawcy J. M. protokół z rozprawy z dnia 3 marca 2025 roku k.19- w aktach sprawy, kopia zaświadczenia k.4 - w aktach kapitału początkowego, zaświadczenie k. 8 - w aktach emerytalnych)

Od (...) roku wnioskodawca był członkiem (...) Spółdzielni (...) w P.. Wykonywał prace fizyczne. Był wynagradzany w systemie dniówkowym. Na karcie wynagrodzeń wnioskodawcy prowadzonej przez ww. Spółdzielnię wskazano liczbę dni przepracowanych przez wnioskodawcę w latach 1978 - 1980 oraz wysokość wynagrodzenia za ten okres, w tym dopłaty do dniówek. Liczba dni przepracowanych przez wnioskodawcę wyniosła: w roku 1978 – 150, w roku 1979 – 250 i w roku 1980 – 203.

(dowód: częściowo zeznania świadków: M. P. oraz J. B. - protokół z rozprawy z dnia 3 marca 2025 roku k.18-19, karta wynagrodzeń k. 4 - w aktach emerytalnych)

Sąd Okręgowy zważył i ocenił, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie w części.

Kwestię ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego reguluje art. 175 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 roku poz. 1251 ze zm.), dalej jako ustawa, w myśl którego ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego następuje w okolicznościach określonych w art. 114. Zgodnie zaś z treścią art. 114 ust. 1 pkt 1 tej ustawy w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Wysokość kapitału początkowego ma bezpośredni wpływ na wysokość emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy, skoro jednym ze składników obliczenia jest kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego.

Zasady ustalania kapitału początkowego określa art. 174 ustawy, który w ustępie 2 stanowi, że przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: okresy składkowe, o których mowa w art. 6, okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5 oraz okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Jak zaś wynika z § 22 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno- rentowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412) jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: 1) legitymacja ubezpieczeniowa; 2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

Wskazać jednak należy, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w ww. rozporządzeniu dotyczą bowiem wyłącznie postępowania przed organem rentowym. Nie mają więc zastosowania w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 roku, sygn. akt I UK 179/06, LEX nr 342283). A zatem, z chwilą wniesienia sprawy do sądu wskutek złożenia odwołania od decyzji organu rentowego sprawa staje się sprawą cywilną i tym samym podlega ogólnym zasadom postępowania cywilnego. Odnosi się to również do postępowania dowodowego. Podkreślić trzeba jednak, że dowody na okoliczność okresów składkowych należy oceniać rygorystycznie, albowiem okresy te muszą być ustalone w sposób pewny i nie budzący żadnych wątpliwości.

W niniejszej sprawie spór dotyczył tego, czy mogą zostać uwzględnione do ustalenia wartości kapitału początkowego okresy od dnia 1 września 1975 roku do 12 czerwca 1977 roku oraz od 1 stycznia 1981 roku do 15 maja 1981 roku.

Analizując pierwszy ze spornych okresów tj. okres od 1 września 1975 roku do 12 czerwca 1977 roku należało rozważyć, czy spełnia on warunki do zaliczenia go do okresu składkowego zgodnie z treścią art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy. Przepis ten stanowi, że za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 roku okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową,

Przed dniem 1 stycznia 1975 roku zatrudnienie młodocianych normowała ustawa z dnia 2 lipca 1958 roku o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U Nr 45, poz. 226). Stanowiła ona, że młodocianym jest osoba, która ukończyła 14 lat, a nie przekroczyła 18 lat życia (art. 1), że wzbronione jest zatrudnianie osób, które nie osiągnęły 15 lat życia (art. 2) i że młodociani mogą być zatrudniani przez zakłady pracy tylko w celu nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub odbycia wstępnego stażu pracy (art. 3 ust. 1). Ustawa ta regulowała:

- w art. 9 ust. 1 obowiązek zakładu pracy zawarcia z przyjmowanym pracownikiem młodocianym umowy o pracę i jej obowiązkowe postanowienia,

- w art. 12 ust. 1 nakładała na młodocianych obowiązek dokształcania się do czasu ukończenia nauki zawodu,

- w art. 13 ust. 1, 2 i 3 czas pracy młodocianych, wynoszący dla młodocianych w wieku od lat 15 do 16 - 6 godzin na dobę i 36 godzin tygodniowo, a w wieku powyżej lat 16 - normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy, przy uwzględnieniu zasady, że do czasu tego wlicza się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo.

- w art. 17 uprawnienie młodocianych do urlopu.

Natomiast w art. 10 stanowiła, że okresy nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy oraz wstępnego stażu pracy są okresami zatrudnienia.

Od dnia 1 stycznia 1975 roku, a więc w okresie spornym, zatrudnianie młodocianych reguluje Kodeks pracy, który w art. 190 § 1 i 2, art. 194, art. 195, art. 197, art. 202 i art. 205, w brzmieniu obowiązującym w okresie zatrudnienia wnioskodawcy, jako pracownika młodocianego, zasadniczo powtórzył uregulowania ustawy z 1958 roku.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca przedłożył zaświadczenie, wystawione na podstawie świadectwa szkolnego, potwierdzające naukę w (...) (...) nr (...) w C. oraz kopię zaświadczenia o złożeniu egzaminu końcowego z zakresu drugiego roku praktycznej nauki w zawodzie cieśli. W tym drugim zaświadczeniu dodatkowo wskazano, że wnioskodawca uczęszczał w roku szkolnym (...) do drugiej klasy (...) (...) (...) w C. i był zatrudniony w celu nauki zawodu w ww. Przedsiębiorstwie.

Powyższa dokumentacja oraz zeznania wnioskodawcy potwierdzają jego zatrudnienie jako pracownika młodocianego, choć wnioskodawca nie dysponuje umową o pracę ani świadectwem pracy.

Trzeba dodatkowo podkreślić, że nawet nie sporządzenie pisemnej umowy o naukę zawodu nie przesądza o niemożliwości zakwalifikowania spornego okresu jako okresu składkowego. Decydujące jest w tym wypadku ustalenie, czy wnioskodawca faktycznie wykonywał zatrudnienie na warunkach określonych w ustawie o nauce zawodu. Tak też wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 czerwca 2016 roku, sygn. akt I UK 256/15, podnosząc że czym innym jest forma czynności prawnej, zmaterializowana w dokumencie potwierdzającym zawarcie umowy o pracę (umowy o naukę zawodu), a czym innym skuteczność zobowiązania w świetle prawa ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że nie przedstawienie dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy w celu nauki zawodu samoistnie nie przesądza o jej nieistnieniu. Co najwyżej może stanowić argument przemawiający za uznaniem, że strony nie realizowały określonej więzi prawnej. Nie jest jednak tak, że w ramach odtwarzania faktów miarodajnych dla rozstrzygnięcia niemożliwe jest przyjęcie, że młodocianego z zakładem pracy łączyła umowa o pracę (mimo że nie posiada on dokumentu potwierdzającego jej zawarcie, czy też umowy o naukę zawodu nigdy nie sporządzono na piśmie).

Ponadto wskazać należy, że wnioskodawca był uczniem (...) (...). Z § 10 rozporządzenia Ministra Oświaty z dnia 14 lutego 1959 roku w sprawie dokształcania oraz kontroli nauki zawodu młodocianych zatrudnionych w zakładach pracy (Dz.U. Nr 17, poz. 99), wydanego na podstawie ustawy o nauce zawodu wynikało, że warunkiem przyjęcia do zasadniczej szkoły zawodowej dla pracujących młodocianego, podlegającego obowiązkowi dokształcania jest przedłożenie zaświadczenia zakładu pracy stwierdzającego, że młodociany jest zatrudniony lub będzie zatrudniony w ciągu najbliższych 6 miesięcy. Oznacza to, że w momencie rozpoczęcia nauki, w obowiązującym stanie prawnym nie można było uczyć się w zasadniczej szkole zawodowej dla pracujących bez jednoczesnego pozostawania w zatrudnieniu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 stycznia 2014 r., III AUa 891/13).

Reasumując, okres od 1 września 1975 roku do 12 czerwca 1977 roku podlega zaliczeniu przy ustaleniu kapitału początkowego jako okres składkowy.

Natomiast nie można zaliczyć do okresów składkowych wnioskodawcy drugiego spornego okresu, to jest od 1 stycznia 1981 roku do 15 maja 1981 roku w (...) Spółdzielni (...) w P.. Jedynym dokumentem, jaki wnioskodawca przedstawił co do okresu ubezpieczenia w tej Spółdzielni była karta przebiegu zatrudnienia, obejmująca lata 1978 – 1980.

Stosownie do art. 6 ust. (...) pkt 12 ustawy za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 roku następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w (...), w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w (...) oraz pracy na rzecz tych spółdzielni: a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki, b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu.

Zgodnie z art. 1 dekretu z dnia 4 marca 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135 ze zm.) ubezpieczenie społeczne określone dekretem, zwane dalej „ubezpieczeniem“, obejmuje: 1) członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych spółdzielni, zrzeszonych w (...), którzy wykonują pracę w tych spółdzielniach, (...)) członków spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w (...), którzy wykonują pracę w zespołowych gospodarstwach rolnych tych spółdzielni, 3) pozostałe osoby, które wykonują pracę w spółdzielniach wymienionych w pkt 1 lub w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni wymienionych w pkt 2 i są wynagradzane według zasad obowiązujących członków tych spółdzielni.

Z powyższego przepisu wynika zatem, że zasady ubezpieczenia społecznego obejmują nie tylko członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, lecz również pozostałe osoby, jeżeli są wynagradzane według zasad obowiązujących członków tych spółdzielni. O podleganiu ubezpieczeniu, w myśl zaś art. 4 dekretu, decydował natomiast wymiar świadczonej pracy, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń:

1) za dzień pracy uważa się 8 godzin pracy, a przed dniem 1 lipca 1962 roku, dzień, który stanowił podstawę do obliczenia dniówki obrachunkowej; do dni pracy zalicza się również dni urlopu wypoczynkowego oraz dni pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub opiekuńczego,

2) za miesiąc pracy uważa się 20 dni pracy dla mężczyzny oraz 13 dni pracy dla kobiety, a jeżeli ubezpieczony użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym – 18 dni pracy dla mężczyzny oraz 11 dni pracy dla kobiety,

3) za rok pracy uważa się rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni co najmniej 240 dni pracy, kobieta 150 dni pracy, a jeżeli użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym – to co najmniej: mężczyzna 220 dni pracy, a kobieta 130 dni pracy.

Stosownie zaś do treści art. 29 pkt 1 dekretu przy ustalaniu prawa do świadczeń na podstawie przepisów wymienionych w art. 3 ust. 2 oraz wysokości tych świadczeń: przepisy dotyczące członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych stosuje się do osób wymienionych w art. 1.

W karcie przebiegu zatrudnienia wnioskodawcy podano liczbę dni przepracowanych, a nadto wynika z niej, że wnioskodawca otrzymywał dopłaty do dniówki. Wprawdzie świadkowie nie wiedzieli, czy wnioskodawca pracował na podstawie umowy o pracę, czy też był członkiem Spółdzielni, jednak oni sami jako członkowie wynagradzani byli w systemie dniówkowym. Omawiana karta zarobkowa nie pozostawia wątpliwości co do ubezpieczenia wnioskodawcy, ale tylko do końca 1980 roku. Nie obejmuje ona natomiast dalszego okresu, to jest od 1 stycznia 1981 roku do 15 maja 1981 roku i nie ma przekonujących dowodów, że w okresie tym wnioskodawca nadal był członkiem Spółdzielni lub pracownikiem wynagradzanym jak członek.

Nie potwierdzili bowiem powyższego świadkowie. Świadek M. P. wskazał, że wnioskodawca „przyszedł do pracy” chyba w 1980 roku, ale nie pamięta kiedy odszedł. Podobnie świadek J. B. wskazał, że wnioskodawca rozpoczął pracę w 1978 albo 1979 roku i również nie pamiętał, kiedy pracę zakończył. Sam wnioskodawca na rozprawie wskazał, że nie pamięta dokładnie kiedy się zwolnił z pracy. Tym samym analizowany okres nie został przez wnioskodawcę udowodniony.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c. w punkcie 1 wyroku zmienił zaskarżone decyzje i przyznał wnioskodawcy J. M. prawo do ustalenia wysokości kapitału początkowego z uwzględnieniem okresu od 1 września 1975 roku do 12 czerwca 1977 roku jako składkowego i w związku z tym przyznał mu prawo do przeliczenia emerytury, pozostawiając organowi rentowemu ustalenie wysokości świadczenia.

W punkcie 2 wyroku na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. Sąd oddalił natomiast odwołanie w pozostałej części.