Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie: Przewodniczący: sędzia Agnieszka Leżańska

Protokolant: sekretarz sądowy Monika Daras

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2025 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z wniosku A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. z dnia (...)., znak: (...)

1.  oddala odwołanie;

2.  nie obciąża ubezpieczonego A. S. kosztami zastępstwa procesowego na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział Ł..

Sygnatura akt VU 935/24

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją z dnia (...) roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił A. S. ponownego ustalenia wysokości emerytury wskazując w uzasadnieniu, iż wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny w dniu (...) roku nie jest przesłanką stanowiącą podstawę do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej.

W odwołaniu z dnia (...) roku ubezpieczony, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia (...) roku, wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji, poprzez ponowne ustalenie wysokości należnej mu emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

ubezpieczony A. S. urodził się (...) (okoliczność bezsporna).

W dniu (...) roku wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę. Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy wykonując wyrok Sądu z dnia (...) roku, przyznał skarżącemu prawo do emerytury od (...) roku tj. od daty określonej w wyroku sądu. (dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. sygn. akt V U 6099/14, decyzja ZUS k.47-48 akt ZUS).

Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy z urzędu przeliczył wnioskodawcy emeryturę. (dowód: decyzja ZUS z (...) roku k.53-54 -akt ZUS)

W dniu (...) roku ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę. Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy przyznał wnioskodawcy emeryturę od (...) roku tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek . Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego, z uwzględnieniem waloryzacji składki i kapitału początkowego zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowiła równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. (dowód: wniosek k.1-3, decyzja ZUS k.4-akt ZUS)

Wyrokiem z 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust.1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust.1 w związku z art.2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw (okoliczność bezsporna).

W dniu 25 października 2024 roku ubezpieczony, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego, wniósł o przeliczenie emerytury oraz jej wypłatę wraz z wyrównaniem. (dowód: wniosek k-7- akt ZUS)

W wyniku rozpatrzenia wniosku ZUS wydał zaskarżona decyzję. (dowód: decyzja ZUS k.8-akt ZUS)

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i zważył, co następuje:

odwołanie jest niezasadne i podlega oddaleniu.

Na wstępie podkreślić należy, iż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, które inicjowane jest odwołaniem od decyzji organu rentowego, przedmiot i zakres rozpoznania sprawy oraz wyroku sądu, wyznacza treść owej decyzji, a dopiero w drugiej kolejności zakres odwołania (art. 4779 i art. 47714 k.p.c.). Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma bowiem charakter postępowania kontrolnego, badającego poprawność i zasadność decyzji wydanej przez organ rentowy. A skoro tak, to w postępowaniu sądowym wykluczone jest rozstrzyganie o żądaniach, które nie były przedmiotem zaskarżonej decyzji, zgłaszanych w toku postępowania odwoławczego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2012 roku, II UK 275/11).

W przedmiotowej sprawie odwołujący złożył wniosek o wznowienie postępowania zakończonego wydaniem decyzji nr (...) i dokonanie przeliczenia wysokości pobieranej emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 oku sygn. akt SK 140/20.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w następstwie tegoż wniosku zaskarżoną decyzją odmówił ponownego ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego wskazując, że wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej.

Na wstępie wskazać należy, iż w wyroku z dnia 4 czerwca 2024 roku Trybunał Konstytucyjny przyjął, że regulacja zawarta w art. 25 ust. Ib ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118) z późn. zm., w stosunku do osób, które wniosek o przyznanie emerytury w wieku obniżonym złożyły do dnia ogłoszenia ustawy z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw tj. do dnia 6 czerwca 2012 roku, jest niezgodna z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Przywołany w wyroku przepis stanowi zaś, że jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e lub 184, a także art. 88 lub art. 88a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku - Karta Nauczyciela podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Przepis ten został wprowadzony do Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 roku na mocy ustawy zmieniającej z dnia 11 maja 2012 roku, obwiązującej od dnia 1 stycznia 2013 roku. Pierwotne, przejściowe pozostawienie uprawnień do wcześniejszych emerytur dla urodzonych po 1948 roku, które miało na celu łagodzenie skutków reformy systemu emerytalnego, nie łączyło się więc z pomniejszeniem podstawy obliczenia emerytury powszechnej o wypłacone kwoty emerytury wcześniejszej, co oznacza, iż uprawniony do emerytury wcześniejszej, nie musiał liczyć się z takim pomniejszeniem.

Jak już wskazano przepis art. 25 ust. Ib ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych został wprowadzony mocą Ustawy z dnia 11 maja 2012 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r. poz. 637), która została ogłoszona w dniu 6 czerwca 2012 roku i zgodnie z art. 22, weszła w życie z dniem 1 stycznia 2013 roku. Półroczne vacatio legis pozwoliło uniknąć niekorzystnego sposobu obliczania podstawy wymiaru emerytury, tj. z uwzględnieniem art. 25 ust. Ib ustawy, jedynie tym osobom, które przed dniem 1 stycznia 2013 roku osiągnęły już wiek emerytalny, wymagany przez art. 24 ustawy, w brzmieniu obowiązującym przed tą datą i złożyły wniosek o wypłatę tego świadczenia. Do dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej osoby te bowiem nabyły już prawo do emerytury z nowego systemu (art. 100 ust. 1 ustawy). W okresie vacatio legis mogły również złożyć wniosek o ustalenie prawa do tej emerytury na podstawie przepisów dotychczasowych. W stosunku do tych osób przepis nie miał zastosowania - pokrzywdzone jego skutkami zostały jedynie osoby, które skorzystały z prawa do jednego ze świadczeń wymienionych enumeratywnie w art. 25 ust. Ib ustawy przed jego ogłoszeniem w Dzienniku Ustaw tj. przed dniem 6 czerwca 2012 roku i jednocześnie nie uzyskała prawa do emerytury na zasadach ogólnych przed dniem 1 stycznia 2013 roku.

W ocenie Sądu Okręgowego, odniesienie powyższych rozważań do ustalonego w sprawie stanu faktycznego prowadzi do konstatacji, iż objęta wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego regulacja nie ma zastosowania w stosunku do skarżącego. Wszak analiza akt ubezpieczeniowych skarżącego bezspornie wskazuje, iż co prawda uzyskał on prawo do wcześniejszej emerytury, jednakże już po dacie wejścia w życie art. 25 ust. Ib ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń. Wszak ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury w dniu (...) roku i decyzją z dnia (...) roku organ rentowy przyznał skarżącemu prawo do wcześniejszej emerytury od dnia (...) roku. Powyższa okoliczność wskazuje, iż ubezpieczony miał możliwość zapoznania się z obowiązującą już wówczas regulacją prawną i ewentualnego odstąpienia od złożenia wniosku o uzyskanie prawa do wcześniejszej emerytury. Stąd zasadnie organ rentowy nie znalazł podstawy prawnej i faktycznej do dokonania przeliczenia emerytury skarżącej.

Zgodnie bowiem z treścią przywołanego w zaskarżonej decyzji art. 114 ustawy, prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość,

la. (utracił moc)

2) Jeżeli prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1:

1) wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;

2) występuje do organu odwoławczego z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej wysokości; z wnioskiem tym organ rentowy może wystąpić w każdym czasie;

3) wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli. Skarżący tymczasem nie przedstawił organowi rentowemu żadnych okoliczności objętych dyspozycją art. 114 ustawy, co skutkuje uznaniem, iż zaskarżona decyzja jest prawidłowa.

Dlatego Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 wyroku.

W punkcie 2 wyroku, Sąd orzekł o kosztach na podstawie art. 102 k.p.c. Stosownie do art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Przytoczona regulacja prawna, jako przepis szczególny do art. 98 k.p.c., winna być stosowana w wyjątkowych sytuacjach, na co zresztą wskazuje redakcja art. 102 k.p.c. Ocena, czy takie przesłanki wystąpiły powinna być zawsze dokonywana w całokształcie okoliczności, które uzasadniałyby odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1974 r., II CZ 223/73).

Sposób skorzystania z przepisu art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i do jego oceny należy przesądzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odstąpienie, a jeśli tak, to w jakim zakresie, od generalnej zasady obciążenia kosztami procesu strony przegrywającej spór. Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą "wypadki szczególnie uzasadnione" ustawodawca pozostawia swobodnej ocenie sądu.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 stycznia 2012r. (III CZ 10/12) oraz w postanowieniu z dnia 23 maja 2012r. (III CZ 25/12), uznał , iż ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd wyższej instancji tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa. (wskazana powyżej teza znajduje potwierdzenie także w następujących judykatach: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2012r., III CZ 17/12; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2012r., V CZ 2/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 lipca 2014r., I ACa 18/14).

Należy podkreślić, że przepis art. 102 k.p.c., który umożliwia Sądowi nie zasądzenie od strony przegrywającej całości lub części kosztów, urzeczywistnia zasadę słuszności i jako wyjątkowy – stanowiący wyłom w zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu – nie podlega wykładni rozszerzającej. Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania dyspozycji omawianego przepisu, według doktryny, zaliczyć należy nie tylko te dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony, ale również związane z samym przebiegiem postępowania (por. m.in. postanowienie SN z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2012 r. III CZ 10/12, postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2012 r. IV CZ 117/11, postanowieniu z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2012 r. III CZ 17/12). Podstawę zastosowania art. 102 k.p.c. stanowią konkretne okoliczności danej sprawy, przekonujące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne, niesprawiedliwe, a ocena tych okoliczności następuje z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. Zatem przepis art. 102 k.p.c. powinien być zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu przeciwnika byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności. Zakwalifikowanie przypadku, jako "szczególnie uzasadnionego" wymaga rozważenia przez Sąd orzekający całokształtu okoliczności sprawy.

W orzecznictwie przyjęto, że okoliczności uwzględniane na podstawie art. 102 k.p.c. obejmują nie tylko sytuacje zachodzące w toku procesu, ale również poza procesem i dotyczące sfery osobistej strony postępowania. Wprawdzie wnioskodawczyni jest stroną przegrywającą proces albowiem odwołanie zostało oddalone, to jednak biorąc pod uwagę pierwszą kategorię okoliczności, w przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy uznał, że za zastosowaniem art. 102 k.p.c. przemawia szczególny rodzaj rozpoznawanej sprawy. Sąd, odstępując, w niniejszej sprawie, od obciążania skarżącego kosztami procesu wziął pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności charakter dochodzonego roszczenia i jego znaczenia dla strony, gdyż nie ulega wątpliwości, że wynik niniejszej sprawy miał wpływ na wysokość pobieranego świadczenia emerytalnego. Zatem za nieobciążaniem ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego w sprawie przemawiał fakt, że dążył on do wyjaśnienia swych żywotnych interesów, to jest ustalenia wysokości emerytury.

Analizując orzecznictwo Sądu Najwyższego w kontekście art. 102 k.p.c., podkreślić trzeba, że jest ono dość restrykcyjne w sprawach stricte cywilnych, ale w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych jest znacznie zliberalizowane. Tytułem przykładu należy wskazać, że uznaje dopuszczalność odstąpienia od obciążania kosztami w sytuacji: oddalenia powództwa na podstawie art. 5 k.c., zaistnienia względów słuszności, winy strony wygrywającej w przedłużaniu się procesu, czy wreszcie w sytuacji żądania wyjaśnienia żywotnych interesów strony także w postępowaniu sądowym i choćby żądania te okazały się nieuzasadnione. Zatem Sąd miał przy tym na uwadze element wynikający z samego charakteru rozpoznawanej sprawy tj. wyłączność drogi procesu dla osiągnięcia zamierzonego celu.

W ocenie Sądu Okręgowego za celowością orzeczenia o kosztach procesu w niniejszej sprawie na podstawie art. 102 k.p.c. – przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego przemawia niewielki nakład pracy radcy prawnego jako pełnomocnika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w (...) Takie stanowisko ma pełne uzasadnienie w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 października 2007 roku w sprawie o sygn. akt P 29/07, OTK-A 2007/9/116 ( Lex numer 322185) oraz powołanym tam orzecznictwie Sądu Najwyższego. W niniejszej sprawie praca pełnomocnika organu rentowego sprowadziła się do krótkiego i zwięzłego wystąpienia na rozprawie przed sądem, na której nie zgłaszał żadnych wniosków dowodowych. Nie ulega również wątpliwości, że postępowanie nie charakteryzowało się szczególna zawisłością, co również nie uzasadnia wzmożonej pracy radcy prawnego.

Sąd Okręgowy uznał, że szczególne okoliczności w postaci charakteru rozpoznawanej sprawy wraz subiektywnym przekonaniem wnioskodawcy o racji złożonego odwołania wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie 2 wyroku.