Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 marca 2025 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie: Przewodniczący: sędzia Agnieszka Leżańska

Protokolant: sekretarz sądowy Monika Daras

po rozpoznaniu w dniu 20 marca 2025 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z wniosku W. R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o wznowienie postępowania w sprawie

na skutek odwołania ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia (...)., znak: (...)

w przedmiocie odmowy wznowienia postępowania w sprawie

1.  oddala odwołanie;

2.  w zakresie zawartego w odwołaniu wniosku W. R. o przeliczenie emerytury i wypłatę jej wyrównania stwierdza swoją niewłaściwość i wniosek przekazuje do rozpoznania jako właściwemu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T..

A. L.

Sygnatura akt VU 941/24

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją z dnia 19 listopada 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił W. R. ponownego ustalenia wysokości emerytury wskazując w uzasadnieniu, że wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny z 4 czerwca 2024 r. nie jest przesłanką stanowiącą podstawę wznowienia postępowania, albowiem wyrok nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw.

W odwołaniu z dnia 4 grudnia 2024 r. ubezpieczony, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r., wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i ponowne ustalenie wysokości należnej mu emerytury oraz wypłatę wyrównania .

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

ubezpieczony W. R., urodzony (...), w dniu (...). złożył wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury. Decyzją z dnia (...) organ rentowy przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia (...) tj. od dnia ukończenia wieku emerytalnego (dowód: decyzja ZUS k- 15 akt ZUS)

Decyzją z dnia (...). organ rentowy przeliczył wnioskodawcy emeryturę (dowód: decyzja ZUS. K-22 akt ZUS)

Decyzją z dnia (...)., po rozpoznaniu wniosku z dnia (...), ZUS przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia (...) roku , dokonując jej pomniejszenia o sumę kwot wypłaconych wcześniej emerytur (dowód: wniosek k.24-29, decyzja ZUS k.32-akt ZUS)

Wyrokiem z 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust.1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, przed 6 czerwca 2012 r., jest niezgodny z art. 67 ust.1 w związku z art.2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw (okoliczność bezsporna).

W dniu (...) ubezpieczony, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego, wniósł o ponowne przeliczenie emerytury (dowód: wniosek k.35- akt ZUS)

W wyniku rozpatrzenia wniosku ZUS wydał zaskarżona decyzję . (dowód: decyzja ZUS z 19.11.2024r. k.36-akt ZUS)

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i zważył, co następuje:

odwołanie jest bezzasadne i jako takie podlega oddaleniu, jednakże wniosek skarżącego skierowany do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. o przeliczenie emerytury winien zostać rozpoznany przez organ rentowy.

Na początku należy podkreślić, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, które inicjowane jest odwołaniem od decyzji organu rentowego, przedmiot i zakres rozpoznania sprawy oraz wyroku sądu wyznacza treść owej decyzji, a dopiero w drugiej kolejności zakres odwołania (art. 477 ⁹ i art. 477 ¹⁴ k.p.c.). Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma bowiem charakter postępowania kontrolnego, badającego poprawność i zasadność decyzji wydanej przez organ rentowy. A skoro tak, to w postępowaniu sądowym wykluczone jest rozstrzyganie o żądaniach, które nie były przedmiotem zaskarżonej decyzji, zgłaszanych w toku postępowania odwoławczego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2012 roku, II UK 275/11).

Organ rentowy przyjął, że W. R. w swoim piśmie z dnia (...) roku skierowanym do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. w istocie złożył skargę o wznowienie postępowania w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r. sygn. akt SK 140/20. W związku z tym zaskarżoną decyzją odmówił wznowienia postępowania wskazując, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw i nie wszedł w życie. Zaskarżona decyzja swoim zakresem obejmuje więc wyłącznie dopuszczalność wznowienia postępowania. Decyzja ta wyznacza jednocześnie zakres i przedmiot postępowania sądowego oraz wydanego w jego następstwie wyroku.

Przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania

Stosownie do art. 124 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 z późniejszymi zmianami; dalej zwana jako ustawa) w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w tej ustawie stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Za przepis, na podstawie którego może zatem dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego, wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, należy uznać art. 145a k.p.a.

Zgodnie z art. 145a §1 k.p.a. można żądać wznowienia postępowania w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. W sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (art. 145 a § 2 k.p.a.).

Stosownie do treści art. 190 ust. 2 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia go w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski”. Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r. w sprawie sygn. akt SK 140/20, nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw, a więc nie wszedł jeszcze w życie i w związku z tym nie rozpoczął się bieg miesięcznego terminu do złożenia skargi o wznowienie postępowania określony w art. 145a § 2 k.p.a..

Dlatego też, brak jest podstaw do wznowienia postępowania na podstawie powyższego wyroku Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 145a § 1 k.p.a. w zw. z art. 124 ustawy.

Z powyższych względów Sąd w punkcie 1 wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie skarżącego od decyzji odmawiającej wznowienia postępowania.

Ponieważ jednak skarżący w piśmie z dnia (...) roku skierowanym do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. oraz w odwołaniu wniesionym do Sądu wnosił o ponowne przeliczenie emerytury w oparciu o wyrok Trybunału Konstytucyjnego, co do którego to wniosku organ rentowy w żaden sposób się nie odniósł, Sąd w zakresie powyższego wniosku stwierdził swoją niewłaściwość i wniosek przekazał do rozpoznania organowi rentowemu. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych mamy bowiem do czynienia z tzw. warunkową niedopuszczalnością drogi sądowej - tj. z sytuacją, w której sąd nie może rozpoznać sprawy bez uprzedniego wyczerpania postępowania przesądowego.

Odnosząc się do wniosku skarżącego w powyższym zakresie wskazać należy, iż szukając możliwości wzruszenia prawomocnych decyzji poza uregulowaniem zawartym w Kodeksie postępowania administracyjnego podkreślić należy, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie w swoim orzecznictwie akcentował szczególną, w porównaniu do innych organów administracji rozpatrujących typowe sprawy administracyjne, funkcję organu rentowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2014 r., I UK 375/13). Ta „szczególność” znajduje potwierdzenie w odmiennej procedurze odwoławczej (odwołanie od decyzji do sądu powszechnego) oraz zakresie kognicji i sposobie rozpoznawania spraw przez sądy ubezpieczeń społecznych. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt deklaratywnego charakteru decyzji organu rentowego, co skutkuje uznaniem, iż przepisy odnoszące się do trwałości i wzruszalności decyzji organu rentowego nie mogą być interpretowane i stosowane w taki sposób, który prowadziłby do trwałego pozbawienia osób ubezpieczonych uprawnień przysługujących im ex lege. Realizacji powyższego założenia służy wprowadzona w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych konstrukcja quasi wznowienia, uregulowana obszernie w art. 114 dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2018.1270 t.j.), która co istotne, nie jest ograniczona żadnym terminem, w przeciwieństwie do instytucji wznowienia uregulowanej w Kodeksie postępowania administracyjnego. Zgodnie bowiem z treścią art. 145a KPA można żądać wznowienia postępowania w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Powyższe uregulowanie ma jednak zastosowanie w przypadku wyroku ogłoszonego, co w niniejszym przypadku nie ma miejsca. Ponadto przepis ten znacznie zawęża możliwość skorzystania przez ubezpieczonych z instytucji wznowienia postępowania, nie można zaś stracić z pola widzenia przepisu art.124 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej. Prawidłowa interpretacja odesłania z art. 124 ustawy emerytalnej w istotnym w niniejszej sprawie zakresie oznacza, iż o ile w sprawach administracyjnych zasadą będzie zastosowania art. 145a do wznowienia postępowania na skutek orzeczenia Trybunału, to w sprawach ubezpieczeniowych zastosowanie tego przepisu następuje w zakresie, w jakim nie jest możliwym urzeczywistnienie orzeczenia Trybunału w oparciu o przepisy ustawy emerytalnej, a tym w szczególności w trybie art. 114 tejże ustawy, na co wskazuje cel wprowadzenia powyższej regulacji.

Przepis art.114 ustawy o emeryturach i rentach traktuje się bowiem jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych (tak uzasadnienie wyroku Sadu Najwyższego z dnia 17 sierpnia 2016 r., I UK 333/15, podobnie wyroki Sądu Najwyższego; z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 247/09, z 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 20 września 2011 r., I BU 4/11, wyrok z dnia 29 listopada 2016 r., II UK 416/15, legalis). W ten sposób prawodawca umożliwia eliminację sprzeczności z prawem decyzji organu rentowego poza trybem odwołania od decyzji do sądu ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie bowiem z treścią powyższego przepisu prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

1a. (utracił moc)

2. Jeżeli prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1:

1) wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;

2) występuje do organu odwoławczego z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej wysokości; z wnioskiem tym organ rentowy może wystąpić w każdym czasie;

3) wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli.

Odnosząc się do przesłanek ponownego ustalenia prawa do świadczeń na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej uznać należy, iż niewątpliwie stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu jest okolicznością nową w rozumieniu powyższej regulacji (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 października 2020 r., sygn. III UZP 4/20, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 3 czerwca 2020 r. III AUa 27/20, legalis). Wszak brzmienie powyższego przepisu nie stwarza podstaw do ograniczenia znaczenia występującego w nim zwrotu „okoliczności” wyłącznie do „okoliczności faktycznych”. W odniesieniu do tego pojęcia w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło się stanowisko, zgodnie z którym użyty w art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej zwrot „okoliczności” występuje w dwóch znaczeniach: 1) w znaczeniu okoliczności faktycznych oraz 2) w znaczeniu okoliczności sprawy, ustalonych następczo w kolejnym postępowaniu wyjaśniającym prowadzonym przez organ rentowy w sprawie. Pojęcie „okoliczności” ma więc szeroki zakres znaczeniowy, obejmujący ogół wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem decyzją rentową prawa do świadczeń emerytalno-rentowych (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2018 r., III UK 153/17, z dnia 17 sierpnia 2016 r., I UK 333/15, z dnia 29 listopada 2016 r., II UK 416/15). Rozwijając powyższe rozumienie pojęcia „okoliczności” - w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2016 r., III UZP 4/16 (OSNP 2017 nr 12, poz. 167) przyjęto, że okolicznością uzasadniającą wszczęcie postępowania w sprawie ponownego ustalenia prawa do świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej nie jest samo wydanie orzeczenia przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, lecz stwierdzone w tym orzeczeniu naruszenie zasady proporcjonalności przy ingerencji w prawo własności ubezpieczonego. Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2019 r., I UK 420/17 (OSNP 2019 nr 12, poz. 145) przyjęto, że nową – w rozumieniu istotnym dla stosowania art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej - okolicznością istniejącą przed wydaniem decyzji, która uzasadnia rozpoznanie wniosku o ponowne ustalenia prawa do świadczenia, o którym negatywnie rozstrzygnięto we wcześniejszej decyzji lub wyroku sądowym, jest wskazanie innej, niż uwzględniona uprzednio podstawy prawnej tego świadczenia.

Konkludując powyższe rozważania, Sąd Okręgowy stoi więc na stanowisku, iż stwierdzenie przez sąd powszechny niekonstytucyjności przepisu na skutek obalenia domniemania jego konstytucyjności w wyroku Trybunału Konstytucyjnego, może stanowić okoliczność uzasadniającą rozpoznanie wniosku ubezpieczonego o przeliczenie emerytury w oparciu o art. 114 ustawy emerytalnej.

Ze względu na specyfikę spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, należy więc rozpoznać wniosek odwołującego w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, jako podstawy prawnej wzruszenia przez organ rentowy na korzyść ubezpieczonego prawomocnej decyzji ustalającej wysokość świadczenia.

Stosownie do powyższych rozważań, Sąd orzekł jak w wyroku.