Portal Orzeczeń

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim,

Wydział V w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Beata Łapińska

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2025 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku R. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w T.

o zasiłek chorobowy

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.
od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 10 grudnia 2024 r. sygn.
akt IV U 103/24

oddala apelację.

      Sędzia Beata Łapińska

Sygn. akt V Ua 3/25

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...) roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. w sprawie Nr (...) odmówił wnioskodawcy R. G. prawo do zasiłku chorobowego za okres od dnia (...) roku do dnia (...) roku i zobowiązał wnioskodawcę do zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za powyższy okres wraz z odsetkami ustawowymi w łącznej kwocie 11.465,88 PLN.

W uzasadnieniu decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych podniósł, iż decyzją (...) stwierdzono, iż wnioskodawca nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 1 września 2021 roku co skutkuje utratą prawa do zasiłku chorobowego i obowiązkiem zwrotu wypłaconego świadczenia.

Pismem z dnia 25 kwietnia 2024 roku wnioskodawca wniósł odwołanie od powyższej decyzji, skarżąc ją w części nakładającej na wnioskodawcę obowiązek zwrotu pobranego świadczenia.

Wnioskodawca podniósł, iż nie miał świadomości, że pobiera nienależne świadczenie, co skutkuje brakiem możliwości uznania świadczenia za nienależnie pobranego, a tym samym brakiem obowiązkiem zwrotu.

W odpowiedzi na odwołanie z dnia (...) roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wniósł o oddalenie odwołania powtarzając argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2024 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim w punkcie 1 zmienił zaskarżoną decyzję w części, w ten sposób że zwolnił wnioskodawcę R. G. od obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2022 roku do 13 listopada 2022 roku, w punkcie 2 zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych- Oddziału w T. na rzecz wnioskodawcy R. G. kwotę 180,00 PLN tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sąd Rejonowy uznał, że o rzeczenie podlegało odrzuceniu z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej.

Wnioskodawca R. G. w dniu 1 października 2009 roku został objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym

W okresie od dnia 13 lipca 2023 roku do dnia 13 listopada 2023 roku wnioskodawca był niezdolnym do pracy z powodu choroby i za powyższy okres Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił mu zasiłek chorobowy.

Decyzją z dnia (...) roku nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, iż wnioskodawca nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 1 września 2021 roku.

Odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji zostało oddalone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 5 grudnia 2023 roku w sprawie V U 115/23.

Łączna wysokość pobranych świadczeń wyniosła 9.760,04 PLN.

Pobierając zasiłek chorobowy wnioskodawca był przekonany, iż świadczenie mu przysługuje, a podleganie ubezpieczeniu chorobowemu jest prawidłowe.

Sąd Rejonowy wskazał, że stan faktyczny ustalił w oparciu o dokumenty zebrane w aktach sprawy i zeznania złożone przez wnioskodawcę, których wiarygodność nie była kwestionowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T... ZUS nie zakwestionował przede wszystkim twierdzeń wnioskodawcy o braku świadomości, iż zasiłek mu nie przysługuje . Organ rentowy nie wykazał również, iż wnioskodawca w chwili pobierania zasiłku miał świadomość, że zachodzą warunki do nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał odwołanie za zasadne .

W sprawie organ rentowy zobowiązał wnioskodawcę R. G. do zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za okres od dnia 13 lipca 2022 roku do dnia 13 listopada 2022 roku wraz z odsetkami ustawowymi w łącznej kwocie 11.465,88 PLN.

Sąd Rejonowy wskazał, że obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia reguluje z art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, zgodnie z który osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Organ rentowy swoje żądanie oparł na treści art. 84 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy systemowej wskazując iż wnioskodawca pobrał świadczenia nienależnie pobrane.

Zgodnie z art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;

Sad I instancji podkreślił, że z ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane", to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania) - porównaj wyrok Sądu Najwyższego z 30 września 2020 r. (I UK 98/19, LEX nr 3067436). Świadomość nienależności świadczenia może mieć źródło w pouczeniu udzielonym przez organ rentowy, co do okoliczności powodujących konieczność zwrotu świadczenia, bądź też może wynikać z zawinionego działania osoby, która spowodowała wypłatę świadczeń. Przyjmuje się, że świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 5 kwietnia 2001 r., II UKN 309/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 44; z 8 stycznia 1999 r., II UKN 406/98, OSNAPiUS 2000 Nr 5, poz. 196; z 29 lipca 1998 r., II UKN 147/98, OSNAPiUS 1999 Nr 14, poz. 471; z 14 kwietnia 2000 r., II UKN 500/99, OSNAPiUS 2002 Nr 20, poz. 623; z 27 stycznia 2011 r., II UK 194/00, LEX nr 786392; z 20 maja 2004 r., II UK 385/03, OSNP 2005 Nr 2, poz. 25 i z 9 lutego 2017 r., II UK 699/15; LEX nr 2255424).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych podniósł, iż wnioskodawca w wyżej wskazanym okresie nie nabył prawa do świadczenia wobec utraty statusu osoby ubezpieczonej.

Sąd meriti wskazał, że kwestia podlegania lub nie podlegania wnioskodawcy ubezpieczeniu chorobowemu, została definitywnie rozstrzygnięta prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 5 grudnia 2023 roku w sprawie V U 115/23 w którym oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji wyłączającej go z ubezpieczenia chorobowego

Sad Rejonowy zwrócił uwagę na argumentację zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2024 roku o sygn. akt III USKP 130/23. Sąd Najwyższy wskazał, iż w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych błąd stanowi następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowane wolą wywołania przekonania po stronie organu rentowego, że zostały spełnione warunki nabycia świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Błąd ten wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołane na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie.

Sąd Najwyższy wskazał, iż Sąd rozpoznając sprawę o zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie jest związany oceną stanu faktycznego przyjętego za podstawę wyrokowania w sprawie dotyczącej podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu chorobowemu. Wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy bowiem związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko wynik rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki.

W ocenie Sądu I instancji, wyrażone w wyroku stwierdzającym niepodleganie ubezpieczeniom społecznym poglądy sądu, dotyczące sfery motywacyjnej wnioskodawcy, nie mają mocy wiążącej w sprawie o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, gdzie istotne znaczenie ma ocena okoliczności faktycznych pod kątem tego, czy istniały podstawy, aby osoba zobowiązana przez organ rentowy do zwrotu świadczenia, pozostawała w przekonaniu o podleganiu ubezpieczeniom społecznym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2021 r., II USKP 30/21, OSNP 2022 nr 1, poz. 9).

Podobnie w doktrynie przyjmuje się, że zarzut pobrania nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być podniesiony tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bezpodstawnie, i to tylko wówczas, gdy osoba ta miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy (por. B. Gudowska: Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych - część 1, PiZS 2011 nr 7, s. 18, część 2, PiZS 2011 nr 8 s. 28).

Sąd Rejonowy wskazał, że organ rentowy może domagać się nienależnie pobranego świadczenia jedynie wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wole. Obowiązek zwrotu świadczenia obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która został pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina ( zła wola) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia natomiast po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ( wyrok SN z dnia 28 stycznia 2021 r. I USKP 3/21, OSNP 2021 Nr 12, poz. 137).

Sąd Najwyższy wskazał również że istotną cechą nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczeń społecznych jest świadomość osoby pobierającej świadczenie, co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w całości lub w części od początku albo w następstwie mających miejsce później zdarzeń (postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 2021 r. III USKL 256/21, LEX nr 3400429).

Sąd I instancji z powyższego wywiódł, iż Sąd rozpoznając sprawę musi samodzielnie ustalić motywację wnioskodawcy i to istniejącą w chwili wypłaty świadczenia, nie zaś perspektywy okoliczności , które wystąpiły po zakończeniu jego wypłacania przez organ rentowy.

Sąd Rejonowy wskazał, iż wnioskodawca pobierając zasiłek chorobowy był przekonany, że świadczenie mu przysługuje, a jego podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jest prawidłowe i nie kwestionowane . Tym okolicznością organ rentowy w toku postępowania nie zaprzeczył.

Wnioskodawca został zgłoszony do ubezpieczenia, dopiero po wypłacie świadczenia wszczęto postępowanie w przedmiocie wyłączenia R. G. z ubezpieczenia chorobowego.

Zdaniem Sądu I instancji w ustalonym stanie faktyczny brak jest elementów wskazujących na działanie wnioskodawcy z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym uzyskania nienależnego świadczenia, dlatego nie można podzielić zarzutu organu rentowego o zaistnieniu przesłanek z art. 84 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W ocenie Sądu I instancji, wnioskodawcy nie można przypisać ani złej woli ani świadomego działania, by pozyskać od organu rentowego nienależne świadczenia.

Zdanie Sądu Rejonowego nie zaistniały tym samym przesłanki wymienione w art. 84 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy systemowej. Dlatego Sąd meriti nie podzielił zarzutu organu rentowego naruszenia tego przepisu wskutek nieuwzględnienia wprowadzenia przez wnioskodawcę w błąd organu rentowego co do istnienia tytułu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i w konsekwencji tytułu do pobierania przyznanych i wypłaconych jemu świadczeń.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Rejonowy uznał zaskarżoną decyzję za niezasadną w części dotyczącej obowiązku zwrotu pobranego świadczenia, a tym samym podlegającą zmianie w tym zakresie.

Dlatego też Sąd Rejonowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwolnił wnioskodawcę od obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za okres od dnia 13 lipca 2022 roku do dnia 13 listopada 2022 wraz z odsetkami ustawowymi w łącznej kwocie 11.465,88 PLN.

Biorąc pod uwagę wynik postępowania Sąd I instancji zgodnie z art. 98 k.p.c. przyznał wnioskodawcy zwrot kosztów zastępstwa procesowego

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, działając przez profesjonalnego pełnomocnika, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

1.naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.: art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, że w sprawie istnieją przestanki do zwolnienia wnioskodawcy z obowiązku zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2022 roku do 13 listopada 2022 roku, podczas gdy wnioskodawca swoim zawinionym i działaniem doprowadził Zakład do wypłaty nienależnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a zatem winien zwrócić nienależnie pobrane świadczenia za w/w okres wraz z należnymi odsetkami;

2.błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na nielogicznym i sprzecznym z doświadczeniem życiowym uznaniu, iż wnioskodawca nie miał świadomości, iż nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu od 1 Września 2021 roku, a w związku z tym nie ma prawa do zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2022 roku do 13 listopada 2022 roku, podczas gdy wnioskodawca już w styczniu 2022 roku był przez organ rentowy poinformowany o rozliczeniu wpłat i saldzie konta według stanu na dzień 31 grudnia 2021 roku (co prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy w sprawie VU 115/23), a mimo to składając w lipcu 2022 roku wniosek o zasiłek chorobowy oświadczył, że podlega ubezpieczeniu chorobowemu wprowadzając tym samym Zakład w błąd;

3.naruszenie prawa materialnego, tj. art. 84 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych z (Dz.U z. 2024 r., poz. 497 - j.t.) poprzez ich niezastosowanie i zwolnienie wnioskodawcy z obowiązku zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okres od 13 lipca 2022 roku do 13 listopada 2022 roku, podczas gdy wnioskodawca świadomie i z premedytacją wprowadził organ rentowy w błąd co do istnienia podstawy wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, a zatem zasiłek chorobowy wypłacony R. G. jest świadczeniem nienależnie pobranym i powinien zostać przez niego zwrócony wraz z należnymi odsetkami, bowiem zastosowanie w sprawie znajduje art. 84 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o:

1.zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości;

2.zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za postępowanie apelacyjne wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty,

3.przeprowadzenie dowodu z akt postępowania sądowego prowadzonego przez Sąd Okręgowy — V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Tryb. w sprawie V U 115/23.

Sąd Okręgowy nadto ustalił, iż pierwszą decyzją z dnia (...) roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., w sprawie nr (...) odmówił wnioskodawcy R. G. prawa do zasiłku chorobowego za okres od dnia 13 września 2021 roku do dnia 13 marca 2022 roku oraz nałożył na wnioskodawcę obowiązek zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego wraz z odsetkami w łącznej kwocie 13.9897,48 zł. W uzasadnieniu decyzji organ ubezpieczeniowy podniósł, iż wnioskodawca składka na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc wrzesień została opłacona po terminie, co skutkowało wyłączeniem wnioskodawcy z ubezpieczenia chorobowego od 1 września 2021 roku., a tym samym niezdolność do pracy wnioskodawcy powstała w okresie kiedy wnioskodawca nie był objęty ubezpieczeniem chorobowym.

Pismem z dnia 19 września 2022 roku, wnioskodawca R. G. wniósł odwołanie od powyższej decyzji podnosząc, iż ZUS błędnie uznał, iż nie podlega ubezpieczeniom społecznym.

Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2022 roku, Sąd zawiesił postępowanie w sprawie oraz zobowiązał organ ubezpieczeniowy do wydania decyzji w przedmiocie podlegania wnioskodawcy ubezpieczeniom społecznym po miesiącu wrześniu 2021 roku.

W dniu (...) r. ZUS wydał decyzje , w której stwierdził, iż R. G. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 1 września 2021 r. Decyzje tę zaskarżył odwołaniem wnioskodawca . Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2023 r. Sąd Okręgowy w sprawie VU 115/23 oddalił odwołanie.

Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2024 roku, Sąd podjął zawieszone postępowanie.

Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2024 roku, Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim w sprawie IVU 219/22 oddalił odwołanie R. G.. Wyrok ten zaskarżył apelacją wnioskodawca .

Wyrokiem z dnia 28 listopada 2024 r. wydanym w sprawie V Ua 17/24 Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego z (...) r. w ten sposób , ze przyznał wnioskodawcy prawo do zasiłku chorobowego za okres od 13 września 2021 r. do 13 marca 2022 r. i ustalił, że R. G. nie ma obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego za ten okres.

( dowód : załączone akta VUa 17/24 , w tym wyrok SO wraz z uzasadnieniem – k. 72 oraz k. 82-89 tych akt )

Wyrok ten uprawomocnił się z dniem 28 listopada 2024 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i jako taka podlega oddaleniu.

Warto na wstępie zwrócić uwagę, że organ rentowy w apelacji pomija fakt, iż w sprawie V Ua 17/24 Sąd Okręgowy prawomocnie przesądził, iż wnioskodawca ma prawo do zasiłku chorobowego i nie ma obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego za okres od września 2021 r. do marca 2022 r. gdyż brak jest przesłanek do przyjęcia, iż pobrany za ten okres zasiłek chorobowy ma cechy świadczenia nienależnego.

Przedmiotowa sprawa jest tożsama z tym tylko, że dotyczy ona dalszego okresu pobierania zasiłku chorobowego, tj. okresu od 13 lipca 2022 r . do 13 listopada 2022 r.

Sąd Okręgowy w pełni podziela zarówno ustalenia faktyczne , jak i rozważania prawne Sądu meriti w tym zakresie. Akceptuje także w pełni stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu wyroku w sprawie V Ua 17/24 .

Jak słusznie bowiem wskazał Sąd I instancji dokonując oceny prawidłowości wydanej przez organ rentowy decyzji należy odnieść się do przepisu art. 84 ust. 2 pkt 1 lub pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, regulującego kwestię odpowiedzialności ubezpieczonego za nienależnie pobrane świadczenie z ubezpieczeń społecznych.

Przed przystąpieniem jednak do merytorycznej oceny podniesionych w apelacji zarzutów, należy poczynić kilka uwag natury ogólnej, albowiem problem stanowiący clou niniejszej sprawy był przedmiotem licznych orzeczeń Sądu Najwyższego.

I tak poglądy judykatury i doktryny dotyczących przesłanek uznania świadczenia za nienależnie pobrane w myśl art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (co wywołuje obowiązek ich zwrotu na podstawie ustawy systemowej) na tle aktualnie obowiązujących i wcześniejszych regulacji prawnych przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 stycznia 2019 r., I UK 416/17 (OSNP 2019 nr 7, poz. 90). Wyjaśniono w nim, że problematykę nienależnie pobieranych świadczeń i ich zwrotu reguluje ogólnie - w odniesieniu do wszystkich świadczeń z ubezpieczeń społecznych - art. 84 ustawy systemowej, a szczegółowo - w stosunku do świadczeń przysługujących z konkretnych rodzajów ubezpieczenia społecznego - art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 291, dalej jako ustawa emerytalna), a jeśli chodzi zwrot nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia chorobowego - art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, w przypadku pobrania nienależnego świadczenia z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych zasiłków bieżących lub innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Przepis ten nie stanowi przepisu szczególnego w stosunku do art. 84 ustawy systemowej, bowiem żaden z przepisów ustawy zasiłkowej nie reguluje odmiennie niż art. 84 ust. 2 ustawy systemowej kwestii zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Innymi słowy, art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej nie reguluje odmiennie okoliczności przemawiających za uznaniem świadczenia za pobrane nienależnie niż czyni to art. 84 ust. 2 ustawy systemowej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 stycznia 2012 r., I UK , LEX nr 1227962; z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 212/13, LEX nr 1641776; z dnia 19 lutego 2014 r., I UK 331/13, LEX nr 1446442). Analiza powyższego przepisu prowadzi do konstatacji, iż podstawowym warunkiem więc uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest po pierwsze, brak prawa do świadczenia oraz po drugie, świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Co istotne, obie te przesłanki wystąpić muszą w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2018 r., w sprawie sygn. I UK 248/17, legalis).

Przenosząc powyższe na grunt analizowanej sprawy warto przypomnieć, iż z załączonej sprawy V Ua17/24 wynika, iż ubezpieczony prowadząc działalność gospodarczą był zgłoszony do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od dnia 1 października 2009 roku. W związku z opłacaniem składek, w okresie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, nabył on prawo do zasiłku chorobowego za okres od dnia 13 września 2021 roku do dnia 13 marca 2022 roku.

Jak przyjął Sąd Okręgowy w powyższej sprawie , dopiero decyzją z dnia (...) roku, numer (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. stwierdził, iż wnioskodawca na skutek opóźnienia w zapłacie składki na ubezpieczenie, nie podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 1 września 2021 roku. Powyższa decyzja uprawomocniła się dopiero w dniu 13 lutego 2024 roku, na skutek oddalenia odwołania przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, wyrokiem z dnia 5 grudnia 2023 roku, w sprawie sygn. akt V U 115/23. Dlatego Sąd ten ostatecznie zmienił decyzję z (...) r. i uznał, że wnioskodawca nie ma obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego , gdyż świadczenie to nie miało cech świadczenia nienależnego.

Sąd Okręgowy rozpoznając niniejszą sprawę związany jest tym wyrokiem z mocy art. 365 kpc.

W tym miejscu należy przypomnieć, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń (ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej), jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej (art. 84 ust. 2 pkt 2 tej ustawy). W prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane", to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania; por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I UK 98/19, LEX nr 3067436). Świadomość nienależności świadczenia może mieć źródło w pouczeniu udzielonym przez organ rentowy co do okoliczności powodujących konieczność zwrotu świadczenia bądź też może wynikać z zawinionego działania osoby, która spowodowała wypłatę świadczeń. Pogląd ten jest powszechnie podzielany w orzecznictwie. Przyjmuje się, że świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego. W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, błąd stanowi następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, że zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Błąd ten wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołanego na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 grudnia 2008 r., OSNP 2010 nr 11-12, poz. 148; z dnia 5 kwietnia 2001 r., II UKN 309/00, OSNP 2003 nr 2, poz. 44; z dnia 8 stycznia 1999 r., II UKN 406/98, OSNAPiUS 2000 nr 5, poz. 196; z dnia 29 lipca 1998 r., II UKN 147/98, OSNAPiUS 1999 nr 14, poz. 471; z dnia 14 kwietnia 2000 r., II UKN 500/99, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 623; z dnia 9 marca 2012 r., 335/11, LEX nr 1212052; z dnia 27 stycznia 2011 r., II UK 194/00, LEX nr 786392; z dnia 20 maja 2004 r., II UK 385/03, OSNP 2005 nr 2, poz. 25; z dnia 9 lutego 2017 r., II UK 699/15; LEX nr 2255424).

Podobnie w doktrynie przyjmuje się, że zarzut pobrania nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być podniesiony tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bezpodstawnie, i to tylko wówczas, gdy osoba ta miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy (por. B. Gudowska: Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych - część 1, PiZS 2011 nr 7, s. 18, część 2, PiZS 2011 nr 8 s. 28).

Istotną cechą więc nienależnie pobranego świadczenia jest świadomość osoby pobierającej świadczenie, co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w całości lub w części od początku jego pobierania albo w następstwie mających miejsce później zdarzeń. Elementem decydującym o zakwalifikowaniu świadczenia jako nienależnie pobranego jest na gruncie ubezpieczeń społecznych świadomość osoby pobierającej świadczenie co do braku prawa do tego świadczenia. Kryterium istnienia świadomości wynika bądź z pouczenia dokonanego przez organ rentowy, bądź z niektórych zachowań samego ubezpieczonego takich jak składanie fałszywych zeznań, posługiwanie się fałszywymi dokumentami, inne przypadki świadomego wprowadzania organu rentowego w błąd (por. K. Brzozowska, E. Dawidowska-Myszka: Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, Przegląd Sądowy 2015 nr 7-8, s. 103).

Jak wskazano już powyżej, podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej, jest, po pierwsze - brak prawa do świadczenia oraz po drugie - świadomość co do tego osoby przyjmującej świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie przesłanki muszą wystąpić już w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Innymi słowy, jeśli w trakcie pobierania świadczenia jest ono "należne", a okoliczności wyłączające prawo do niego, w konsekwencji również wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, to nie ma podstaw do uznania, iż należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 1 ustawy systemowej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2018 r., I UK 248/17, niepublikowany, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2018 r., II UK 211/17, LEX nr 2530685). Taka zaś sytuacja zaistniała w rozpoznawanej sprawie, albowiem w trakcie pobierania zasiłku chorobowego ubezpieczony miał do niego prawo. Dopiero "wsteczne" wydanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji prawomocnej w dniu 13 lutego 2024 roku, spowodowało pozbawienie skarżącego prawa do wypłaconego już zasiłku chorobowego.

W rozpoznawanej sprawie obowiązek zwrotu świadczenia obciążałby ubezpieczonego tylko w przypadku przyjęcia świadczenie w złej wierze, czyli gdyby miał on świadomość jego nienależności. Miałoby to miejsce gdyby został pouczony o okolicznościach dotyczących braku prawa do pobierania świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej), jak i uzyskał świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenie (art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej).

Dlatego Sąd Okręgowy uznał, iż wyrok Sądu Rejonowego odpowiada prawu, a apelacja jako bezzasadna musi zostać oddalona.

Z tych też względów na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w sentencji.